Eğirdirli Karçınzâde Süleyman Şükrü’nün Seyahat-i Kübra’sı

JoKeR

Active member
KAMİL EŞFAK BERKİ

Prof. Dr. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, bu seyahatnâmeyi kaleme almış olan Karçınzâde Süleyman Şükrü hakkında şunları söylemiştir: ”Eğirdir’in, geçen asrın [19. Yüzyıl] sonunda yetiştirdiği ikinci bir Evliyâ Çelebi’si vardır. Üzülerek söylüyorum ki bu pahalı kişi memleketimizde tanınmış değildir… Yapıtına göz gezdirince sahiden tanınması gereken bir kişi karşısında bulunduğumu anladım.”

Belediye kültür işleri masasından olduğunu iddia edebileceğimiz Ömer Şengel Beyefendi de takdim yazısında, yapıtı şimdiki harflere aktarmış olan Salih Şapçı’ya teşekkür bağlamında şunları yazmış: ”Elli yıldır Karçınzâde Süleyman Şükrü ve yapıtını mahallî gazetelerimizde hemşehrilerime tanıtmak için emek veren, neredeyse bu bahiste ömür tüketen Salih Şapçı Bey’e yapıtının basımı için teklifte bulunduk. Teklifimize olumlu karşılık verince şimdiye kadar süregelmiş bir eksikliği gidermeye karar verdik.”

TEK SÖZLE BU KİTAP: ÖZGÜN

Karçınzâde Süleyman Şükrü’nün Seyahatü’l Kübra, Yayına Haz. Salip Şapçı, Eğirdir Belediyesi, 2005, 640 sayfa


Birinci kısımda önlafdan daha sonra Anadolu’nun Tufan’dan başlayarak Osmanlılar bölümüne kadar olan durumu üzerine bugüne kadar rastlanmadık bilgiler de karşımıza çıkıyor. Örneğin, Karçınzâde Süleyman Şükrü Lid’lerden bahis açmış. Bende Lidya çağrışımı yaptı. Tufanda Anadolu toprakları da o “büyük yağmur” altında kaldığından “yeni başlangıç”ın; Gemi, Cudî dağında karaya oturduğu vakit Amanos sıradağlarını takip ederek deniz düzeyindeki topraklarda başladığını Josephus yazmıştır: “Tarsis’i kurdular”. Tarsis ismi bugün Tarsus’tur. Peygamber Hz. Süleyman’ın donanma üssünün Tarsus’ta bulunduğu da bilgiler içindedır.

Lid, Nuh’un torunlarından biri olmalıdır. Karçınzâde: “Lid kavmi göçebe halinde iken İnekdenizi ünlü bayıra inşa ettikleri birinci kaleyi…” derken, yapıtına temelli bir tarihi derinlik sağlamıştır. Kendisinin geçmiş vakit duyarlığı ile şimdiki vakitten geleceğe bakış içinde dökümante bir Anadolu aydını olduğu öne çıkmaktadır. Müellifin, evraka değer vermiş olan Kâtip Çelebi’nin takipçilerinden olduğu muhakkaktır. Sahiden, Kâtip Çelebi büyük müdekkik; kitaplar karşısındaki mesuliyet hissi onu bir Osmanlı İbn Nedim’i katına çıkarmıştır.

Seyahat-i Kübra tarihî-coğrafya kolunun son örneklerinden bir tanesi olarak kendi çağına da ışık tutacaktır. Anılar ve gittiği yerlerdeki müsabakaları özlüce vermeyi şiar edinmiş, izlenimlerinin akabinde karar vermekte tereddüt etmemesiyle, Ahmet Midhat Efendi’nin yanına ismi yazılmalıdır.

SEYAHATNAMESİ RUSYA’DA BASILMIŞTIR

Süleyman Şükrü Bey’in seyahatnâmesi, İstanbul’da değil Rusya’nın Petersburg kentinde basılmıştır. Kitabı yayına hazırlayan Salih Şapçı’dan hikayesini dinleyelim: “(…) Süleyman Şükrü hem firarî olduğu için birebir vakitte düşmanı olan Bedri’nin, adamları vasıtasıyla ömrüne kastedebileceğini düşünerek, fazlaca özlemesine karşın vatanına dönme yüreğini gösterememektedir. Altı yıl boyunca devam eden yorucu seyahatlerden bıkmış, sıla hasretinin acısı canından bezdirmiştir.” Süleyman Şükrü de şunları yazmış: “Harkof üzerinden Bahçesaray’a geldim. Seyahatnâme’nin “Tercüman” matbaası [Gaspıralı İsmail’in matbaasıdır] tab’ı mümkün olmadığından Akmescid’e gittim. Burada aradığım hurufu bulamayınca Mısır’a geçmek üzere Sivastopol’a inmişsem de kimi niyetler ötürüsıyla vazgeçerek Petersburg’a gelip faziletli Abdürreşid Efendi İbrahimof Hazretleri’nin tesis buyurdukları “Ülfet” matbaasında tabettirmeye hamdolsun muvaffak oldum.”

Bilhassa Mehmed Âkif’le ortalarındaki dostluk yardımıyla sevdiğimiz Abdürreşid İbrahim Efendi’dir bu zat. Safahat’ta Âkif onu uzun uzun konuşturur. Âkif’in şiirindeki kendine has sürprizlerinden biri de budur. Yaşayan bir insanı şiirine almıştır. Bunda Lamartine şiirine olan dikkatinin de hissesi olduğu düşünülebilir.

Abdürreşid İbrahim [Abdürreşid İsker/1857-1944] Japonya’yı İslâmiyet’le tanıştıran adam diye de tanılır. Tokyo’da vefat etmiş ve orada Tama mezarlığında toprağa verilmiştir. Onun da bir seyyah olduğunu Süleyman Şükrü biliyor yahut öğrenmişse kitabını onun basmasını istek etmiş olabilir. Abdürreşid İbrahim’in seyahatnâmesi: Âlem-i İslâm (2 cilt) olup, ayrıca kitapları: Tercüme-i Hâlim, Livâü’l Hamd, Japonya’da Bir Osmanlı Seyyah üzere.

SÜLEYMAN ŞÜKRÜ’NÜN ŞAHSİYETİ

Aslen Eskişehirli olduğu, 1725’te timar olarak verilen Eğirdir’in Sarıidris köyüne gelip yerleşmiş, 1800 tarihinde de Eğirdir kasabasında Kâtip mahallesine nakletmişlerdir. Eğirdir’de yerleşmiş bir Sipahi ailesinin torunudur. Eğirdir rüşdiyesinde ve Pir Ali Ağa medresesinde tahsil gördü. Posta yönetimine girmiş, tayinle birfazlaca yerde bulunmuş, Pozantı’da iken bir haksızlığa uğramış, “amirleriyle geçinememiş”, bu yüzden memuriyetten azledilmiş. Kanımın bahası dediği Defter-i Seyahat’ine neler neler kaydetmemiş ki… Arapça ve Farsça’yı Eğirdir’de ilerletmiş doğal olarak. Bir yandan da Türkçe’nin arınması taraftarıdır; Türkçe Arayanlara kılavuz yakında basılacaktır notu var ise da vefat tarihi ve yeri bilinmemektedir. Şimdilik diyelim.

Atandığı her kentte memurların lâubaliliklerine reaksiyon gösterdiği anlaşılıyor. En son Balıkesir’de çalışırken, Deyrizor’a sürülmüş. Kırk gün daha sonra Musul’a kaçıyor, oradan İran’a, Bakü üstünden geriye Budapeşte, Paris [burada Jöntürklerin Abdülhamid düşmanlığına tahammül edemez; en epeyce da Hoca Kadri’nin “rezilâne” yaşayışını anlatmış], Kahire; Aden ve Bombay’a, Çin’de Şangay’a, 1324’te Pekin’e vardığını yazıyor. (1906). Urumçi’den Kırım’a, ve nihayetinde Petersburg’a ulaşıyor (1907). Yapıtını bastırdıktan daha sonra İstanbul’a dönüp dönmediği bilinmemektedir. Çok kıymetli tesbit ve kararları vardır.

Eğirdir gölünün balıklarını gün çok vapurla Marsilya’ya ihraç projesi bile tasarlamış aydın bir insanımız. Abdülhamid’e, Abdülaziz’e fazlaca bağlı. Taşrada memurların idealist olmayışından kaygılı. Mısır’da ve Hindistan’da İngiliz emperyalizminin yaptığı kötülükleri müşahedeler halinde kitabına koymuştur.

Son bir not olarak, Recep Bozkurt’un Eğirdir Akın Gazetesi’ne yazdığı “Salih Şapçı, Eğirdir Kültür Tarihinde Hak Ettiği Yeri Almalıdır…” başlıklı yazısını haber vermiş olalım…
 
Üst