Hatıratlar içinde

JoKeR

Active member
İbrahim İhtimam (d. 1987) Gazi Üniversitesi’nde 1930-1950 yılları içinde yayımlanmış hatıratlarda Türk siyasî, toplumsal ve kültürel ömrünü merkeze alan bir doktora tezi hazırlamıştı. Bugün İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde Yeni Türk Edebiyatı alanında dersler veriyor. Bunun yanı sıra bir müddetdir farklı yayınevlerinden çıkardığı kitaplarla tiyatro sanatkarlarının, gazetecilerin, şair ve romancıların gazete sayfalarında kalmış anılarını derleyerek doktora çalışmaları sırasında kütüphanelerde geçirdiği günlerin semeresini alana yeni kitaplar kazandırarak sergiliyor. bir fazlaca akademik çalışma tez ismi altında küçük bir kısmın ilgisine terk edilerek arşivlerde kalıyor. İhtimam, bildiğim kadarıyla kelam konusu tezini kitaplaştırmadı lakin tezine konu olan anıları peyderpey yayımlayarak bu eksiği ortadan kaldırıyor.

BİR PERİYODU ANILARDAN OKUMAK

Hüseyin Suat Yalçın, Hem Hatırlar Hem Gülerim, Haz. İbrahim İhtimam, Çolpan Kitap, 2021, 180 sayfa


Yeni Türk edebiyatı araştırmalarının en değerli ve sağlıklı kaynağı gazete koleksiyonlarıdır. Bunu bir hayli kez duyuyor, alana istikamet veren isimlerin bu koleksiyonlar tetkik edilmeden Tanzimat daha sonrası edebiyat tarihi için karar vermenin mümkün olmadığına dair kelamlarını işitiyoruz. Bu hakikat gazete sayfalarından derlenip önümüze konan her kitapta bir daha kendisini hatırlatıyor. Başlangıçtan bu yana çeşitli edebi cinslerde yayımlanan yapıtların yorumlanarak, tasnif ve analiz edilerek [teori] ortaya bir edebiyat tarihi çıkarılmasını da inkar etmiyoruz. Edebiyat, tarihin mi teorinin mi bir meşguliyetidir? Bu, yabana atılamayacak derinlikte bir tartışmanın problemi. Biri ötekini yok sayarak ilerleyen her tartışmanın edebiyata bir katkısı olmadığını düşünüyoruz. Görüntünün bütününe odaklanmakla görünümden küçük modüllere teorinin imkânlarıyla nüfuz etmek ne kadar saygıyı hak eden bir beceriyse görünümün hangi kesimlerden bir ortaya geldiğini resmedebilmek de o derece kıymetli ve bir gereksinimdir. Bu sonuncusunu bize elbet kelamını ettiğim koleksiyonlar verir. Tevfik Fikret’in Servet-i Fünûn’un başına getirildiği periyodu bir edebiyat araştırmacısının irade ve tercihle şekillendirdiği yapıtından okumakla; Ahmet İhsan Tokgöz’ün, Ali Ekrem Bolayır’ın, Hüseyin Cahit Yalçın ya da Halit Ziya Uşaklıgil’in anılarından okumak içinde tamamen bir mahiyet farkı vardır. Nitelikli bir edebiyat araştırması olağan olarak okurda kelam konusu periyoda dair bir dikkat peyda eder lakin o yapıtı nitelikli kılan gerecin bu anılardan ve Servet-i Fünûn’la birlikte o periyodun periyodiklerinden geldiği ortadadır.

HANGİ FİKRET?

birtakım kimi araştırma problemi olan bir periyoda hem o devirde yazılmış birebir vakitte on yıllar daha sonra kaleme alınmış hatıratlar üzerinden bakmak enteresan sonuçlar doğurabilir. bir müddetdir zihnimi kurcalayan bir sıkıntı olarak Tevfik Fikret etrafında yaratılan otorite ve iktidarın sahih olup olmamasının karşılığını da bu tipten yazı ve kitaplar verir. İbrahim Özen’in son derlemesi Hüseyin Suat Yalçın’ın birden fazla 1930’ların ortasında Akşam gazetesinde yayımlanan yazılarıdır. Hem Hatırlar Hem Gülerim ismiyle kitaplaşan bu yazılarda bir Servet-i Fünûn sanatkarı olarak Tevfik Fikret birkaç cılız söz haricinde yoktur fakat Cenab Şehabettin neredeyse kitabın tamamını doldurur. Uşaklıgil’in Sanata Dair’e aldığı yazılarda da Fikret kaba sayılabilecek birkaç cümleye sıkıştırılır. Burada çözülmesi gereken bir soru bizi bekler. Hangi Fikret? Edebiyat tarihlerinin anlattığı muktedir Fikret mi kendi çağdaşlarının bile yıllar daha sonra hatırlamaktan imtina ettiği Fikret mi sahihtir?

İbrahim İtina, birbiri arkasına yayımladığı anılarla bizi bu cinsten soruların gerisine düşürüyor. gorebildiğim çalışmaları içinde Mahmut Yesari’nin, Burhanettin Tepsi’nin, Suphi Nuri İleri’nin, Aziz Samih İlter’in ve Naşit Özcan’ın anıları var. Ebubekir Hâzim Tepeyran’ın bir kısım yapıtlarını de Eski Şeyler (Tuğba Özen’le beraber) ismiyle bir ortaya getirdi. İtina, ilgisini geniş tutarak kültür hayatımıza katkı sağlayan gazeteci ve tiyatrocuları da bir daha okurun karşısına çıkarıyor. Bir Aktörün Anıları (DBY, 2018) ismiyle Burhanettin Tepsi’nin vadeli yayınlarda kalan yazılarını kitaplaştırmıştı. Bu kitaba, eski bir İstanbul müellifini notlarken gereksinim duyduğumu, onu bu biçimdece kitaplığıma kazandırdığımı tabir etmeliyim. Edebiyat, kültüre ilişkin her tipten malzemeyi dikkate bedel bulur. Fotoğraf, müzik, bahçe kültürü, plastik sanatlar üzere bir hayli öge edebiyat araştırmacısı için takip edilesi bir mahiyet taşır. Bir gazetecinin cephe anıları da bir aktörün sahne faaliyetleri de bu çeşitten malzemeyi yüklenir. İtina, doktora devrinde aşikâr ki bir epeyce sanatçı ve edebiyatçının anılarını arşivlemiştir. Onları da edebiyatın gündemine getirecektir. Bir Bâbıâli kaynanası olan ve imzasına rastlamadığımız neredeyse yayını bulunmayan Mahmut Yesari’nin bir daha DBY’den yayımladığı Bâbıâli’den Son Selam (2018) kitabı unutulmamalıdır. Kitap, edebiyatın koridorlarını şıkır şıkır aydınlatan bir fenere benziyor. Hasbelkader Faruk Nafiz Çamlıbel üzerine bir biyografi kaleme aldığım için Yesari’nin anılarında en ağır dikkati Çamlıbel’e dair satırlara ağırlaştırdım. Ben bahsetmemiştim. Çamlıbel, yeni şöhret olduğu senelerda kibrinden başı doruklarda gezen bir şairmiş. Yesari’nin Fidan Zehra ismiyle yayımladığı bir adaptesini, tıpkı vakitte Yesari’nin gözleri önünde “Fecaat!” diyerek fırlatıp atmış. Birinci müsabaka bu biçimde. Yakın bir vakit daha sonra Mahmut Yesari, Akşam’da tenkit yazmaya başladığı sırada Çamlıbel’in Canavar piyesinin oynanacağını haber almış. Gün, hesap günü. Yesari’nin tabiriyle Faruk, Fidan Zehra’nın hesabını ödeyecek. O gece tiyatroya smokinle gelen, sahneye çıkarılacağını bekleyen Çamlıbel’den öç almak istediği hatta bunu zihninden geçirdiği için Yesari, utandığını anlatır. Akşam’daki yazıda Canavar’ı över. Bir gün daha sonra bu yeni şöhretler Kadıköy iskelesinde karşılaşır. Faruk Nafiz, Yesari’nin boynuna sarılır, onu öper. Bu küçük kıssa bir devrin edebiyat muhitlerindeki terbiyeyi vermesi bakımından kıymetlidir.

Bu yazının vesilesi olan Hem Hatırlar Hem Gülerim’de de (Çolpan, 2021) bizi edebiyatın şenlikli dünyasına çeken bir fazlaca hatıra var. Her şeydilk evvel bir devrin gerçek büyük şairinin Cenab Şehabettin olduğunu görüyoruz. Sanatkar ve bir entelektüel olduğu yıllar daha sonra gençlik çağlarına bakan Hüseyin Suat Yalçın üzere şairlerce teslim ediliyor. “Cenab olmasaydı Servet-i Fünûn’un edebî inkılabı noksan kalır, tahminen de elde etmek istediği maksadına vâsıl olmazdı.” diyen Yalçın, Cenab Şehabettin hakkında on iki yazı yayımlıyor. Bunun dışında sair edebiyatçılardan da kelam açıyor. Özen’in bütün kitapları notlandırılmış bir hâlde. Ve bilhassa hem gazete sayfalarından hem şahıs arşivlerinden fotoğraf ve görsellerle kitaplarını zenginleştiriyor. Bu malzemeyi bulmak bile farklı bir iş.
 
Üst