JoKeR
Active member
Ahmet Ağaoğlu’nu daha fazlaca siyasi anılarından tanıyoruz. Onun oğlu olan Samet Ağaoğlu’nu da o denli. Baba oğul, neredeyse hayatları boyunca hiç boş durmamışlar. İkisi de daima çalışmış ve üretmiş. Bu taraflarıyla aslında baba-oğulun yazdığı hatırat kitaplarından biroldukça şey öğrenilebilir. Çünkü onlar ömrü bütün olarak düşündükleri için, siyaseti ele alırken hayata ve beşere, hayat ve insanı işlerken de siyasete dair çıkarımlarda bulunuyorlar.
Ahmet Ağaoğlu’nun sürgündeyken ailesine yazdığı mektuplar birinci kez yayımlandı. Kitabı yayıma hazırlayan Ömer Erden, isabetli bir seçimle kitabın ismini Gözümün Işıklarına Mektuplar diye koymuş. Tabi Ağaoğlu bu “nûr-i didelerim” tabirini daha fazlaca kızları Taze ve Süreyya hanımlara mektup yazarken kullanmış. Eşi Sitare ve kız kardeşi Humay için çoklukla “azizim”, oğulları Abdurrahman ve Abdüssamet için “aziz oğullarım” ya da “sevgili oğullarım” hitabını tercih etmiş. Lakin şu kesin Ağaoğlu için eşi, evlatları ve kardeşleri göz ışığıdır. İşte Ağaoğlu’nun okuyucusuna yol göstericiliği buradan başlar: Onun ailesine verdiği kıymet. Mektuplarda aslına bakarsanız Ağaoğlu’ndan çok onun ailesi için düştüğü tasaları okuruz. Öteki bir sözle Ağaoğlu’yla ailesi içindeki duygusal bağı… Bu bağın ortasında Ağaoğlu’nun taşıdığı babalık sorumluluğu dikkat caziptir.
AİLEM VE VATANIM DER HER MEKTUBUNDA
Malta Sürgünlüğünden Gözümün Işıklarına Mektuplar, Ahmet Ağaoğlu, Haz: Ömer Erden, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Şubat 2021, 268 sayfa
Ağaoğlu bütün mektuplarında “ailem” ve “vatanım” der. Vatandan kastı yalnızca Türkiye değildir. Vatan deyince Kafkaslar diye andığı Azerbaycan’ı da kasteder Ağaoğlu. Her mektubunda ailesi ve vatanı için dua eder. Zira Azerbaycan’da Ağaoğlu’nun akrabaları ve dostları vardır. Kardeşi Hüseyin sık sık Azerbaycan’a gidip gelir. Bir nevi Ağaoğlu ailesinin bir ayağı İstanbul’da, başka ayağı Azerbaycan’dadır. aslına bakarsanız Ağaoğlu biraz da Azerbaycan için yaptığı çalışmalardan dolayı sürgündedir. Kendisi o denli düşünür. halbuki İstanbul’u İngilizler ele geçirdiğinde iyi-kötü, suçlu-suçsuz herkesi sürgün etmişlerdir. Ziya Gökalp, Süleyman Nazif, Prens Said Halim, Ahmet Şükrü, Celal Nuri İleri, Hüseyin Tosun… Milletvekili, bakan, gazeteci, düşünür, yazar… yani toplum üzerinde tesirli olan herkes, bir biçimde İstanbul’dan uzaklaştırılmak istenmiştir. Ahmet Ağaoğlu’nda ise bu vasıfların hepsi vardır. Kendisi birinci mektubundan son mektubuna kadar paklığını söz etmiştir. Bu yüzden tekraren İngiliz makamlarına yargılanmak istediğini bildirmiş fakat hiç birine karşılık alamamıştır.
ÜMİDİ DAİMA DİRDİRİ
Sorun zira suçluluk suçsuzluk problemi değildir. Ağaoğlu bunu bilmiyor muydu? Biliyordu. Lakin ailesi için arkasına atıldığı kapılara vurmaktan bir gün olsun vazgeçmedi. Mektuplarda okuyucuyu en hayli şaşırtacak şeylerden birisi de budur: Ağaoğlu’nun ümidi. O, sürgün boyunca bir tek mektubunda bile ümitsizliğe kapılmamış. Ya da kapıldığı ümitsizliğini, ailesine belirli etmemeye çalışmıştır. Başvurulabilecek her makama, bireye ulaşmaya çalışmıştır. Bu noktada da Ağaoğlu’nun babalığını nazaranbiliriz. Ailesi için ayakta durmaya çalışan bir baba portresiyle karşılaşırız bütün mektuplarında. Zira o, biliyordu ki kendinde görülecek en ufak bir ümitsizlik, ailesini yıkacak, tahminen de dağıtacaktır. Adaletsizliğe sık sık isyan etmesi, “Bizim kabahatimiz nedir ki, ailemizden uzaktayız, burada mahpus hayatı yaşıyoruz” diye sesini yükseltmesi de bu yüzdendir. halbuki onun ve başkalarının vatanını sevmek ve vatanı için çalışmak haricinde -eğer bir kabahatse bu- bir kabahatleri yoktur. Ağaoğlu’nun mektuplarından, sadece bu durumdan dolayı bile “vatan” mefhumunun, hissinin, fikrinin ne kadar değerli olduğunu anlıyoruz. Zira vatan elden gidince, adalet hasıl olmaz, suçluyla hatasız içinde fark kalmaz.
Ahmet Ağaoğlu
DÜRÜST VE MERT OLUN TAVSİYESİ
Mektuplardan Ağaoğlu’nun niyet dünyasına dair fikirler de edinebiliriz. Örneğin o, çocuklarının eğitimine büyük kıymet veriyor. Yalnızca oğulları için geçerli değil bu durum. Ayrıyeten kızlarının okuması, okullarına devam etmesi üzerine de hassasiyetle eğiliyor. Ancak ince bir ayrım kelam konusu burada: Ağaoğlu, diploma çılgınlığı ortasında değil. Kendi tabiriyle: “Fakat benim için terfi-i sınıftan [sınıf geçmekten] fazla dürüst, hakikat, mert ve annelerine itaat ve hemşirelerine [ablalarına] riayet eden olmaları daha değerlidir.” Bu cümleyi oğullarına yazıyor Ağaoğlu. Benzeri sözler kızlarına yazdığı mektupta da geçiyor. Bence eğitim denilince Ağaoğlu, can alıcı noktaya parmak basıyor. Sınıf geçmek ve diploma sahibi olmaktan daha değerlisi “dürüst, yanlışsız ve mert” olmaktır. Bu yüzden Ağaoğlu’nun ahlakçı olduğunu, hayata ve beşere ahlakın penceresinden baktığını, ahlakı öteki meziyetlerin önünde gördüğünü söyleyebiliriz.
KENDİNE SANSÜR UYGULAR
Son olarak, Ağaoğlu’nun bu özel, hatta mahrem diyebileceğimiz mektuplarını daha âlâ anlamak, tarihî, semantik, sosyolojik, antropolojik bağlamı ortasında pozisyonlandırmak istiyorsak, onun Mütareke ve Sürgün Anıları ve Ben Neyim üzere kitaplarını da okumalıyız. Ayrıyeten Samet Ağaoğlu’nun Babamın Arkadaşları ve Hayat Bir Macera’sını, Süreyya Ağaoğlu’nun Bir Ömür bu biçimde Geçti’sini ve Ali Suat Ürgüplü’nün yayına hazırladığı Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri’ni de okumak gerekir. Zira Ağaoğlu mektuplarında siyasi bahislere kolay kolay girmemiştir. Girdiğindeyse, yalnızca vatan ve millet için dua etmiştir. Bunun niçini, mektupların İngiliz bakılırsavliler tarafınca okunmasıdır. aslına bakarsanız mektuplar iki haftada bir, o da zorlukla gelmektedir. Birçok mektup ise, kaybolmakta, adrese teslim edilmemektedir. O denli olunca Ağaoğlu, siyasi ve toplumsal konularda kendine sansür uygular. Yalnızca ailesiyle ilgili acil bahisleri müellif. Bu hususların etrafını, kapsamını, öbür boyutlarını, ismini saydığım kitaplardan edinebiliriz.
Ahmet Ağaoğlu’nun sürgündeyken ailesine yazdığı mektuplar birinci kez yayımlandı. Kitabı yayıma hazırlayan Ömer Erden, isabetli bir seçimle kitabın ismini Gözümün Işıklarına Mektuplar diye koymuş. Tabi Ağaoğlu bu “nûr-i didelerim” tabirini daha fazlaca kızları Taze ve Süreyya hanımlara mektup yazarken kullanmış. Eşi Sitare ve kız kardeşi Humay için çoklukla “azizim”, oğulları Abdurrahman ve Abdüssamet için “aziz oğullarım” ya da “sevgili oğullarım” hitabını tercih etmiş. Lakin şu kesin Ağaoğlu için eşi, evlatları ve kardeşleri göz ışığıdır. İşte Ağaoğlu’nun okuyucusuna yol göstericiliği buradan başlar: Onun ailesine verdiği kıymet. Mektuplarda aslına bakarsanız Ağaoğlu’ndan çok onun ailesi için düştüğü tasaları okuruz. Öteki bir sözle Ağaoğlu’yla ailesi içindeki duygusal bağı… Bu bağın ortasında Ağaoğlu’nun taşıdığı babalık sorumluluğu dikkat caziptir.
AİLEM VE VATANIM DER HER MEKTUBUNDA
Malta Sürgünlüğünden Gözümün Işıklarına Mektuplar, Ahmet Ağaoğlu, Haz: Ömer Erden, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Şubat 2021, 268 sayfa
Ağaoğlu bütün mektuplarında “ailem” ve “vatanım” der. Vatandan kastı yalnızca Türkiye değildir. Vatan deyince Kafkaslar diye andığı Azerbaycan’ı da kasteder Ağaoğlu. Her mektubunda ailesi ve vatanı için dua eder. Zira Azerbaycan’da Ağaoğlu’nun akrabaları ve dostları vardır. Kardeşi Hüseyin sık sık Azerbaycan’a gidip gelir. Bir nevi Ağaoğlu ailesinin bir ayağı İstanbul’da, başka ayağı Azerbaycan’dadır. aslına bakarsanız Ağaoğlu biraz da Azerbaycan için yaptığı çalışmalardan dolayı sürgündedir. Kendisi o denli düşünür. halbuki İstanbul’u İngilizler ele geçirdiğinde iyi-kötü, suçlu-suçsuz herkesi sürgün etmişlerdir. Ziya Gökalp, Süleyman Nazif, Prens Said Halim, Ahmet Şükrü, Celal Nuri İleri, Hüseyin Tosun… Milletvekili, bakan, gazeteci, düşünür, yazar… yani toplum üzerinde tesirli olan herkes, bir biçimde İstanbul’dan uzaklaştırılmak istenmiştir. Ahmet Ağaoğlu’nda ise bu vasıfların hepsi vardır. Kendisi birinci mektubundan son mektubuna kadar paklığını söz etmiştir. Bu yüzden tekraren İngiliz makamlarına yargılanmak istediğini bildirmiş fakat hiç birine karşılık alamamıştır.
ÜMİDİ DAİMA DİRDİRİ
Sorun zira suçluluk suçsuzluk problemi değildir. Ağaoğlu bunu bilmiyor muydu? Biliyordu. Lakin ailesi için arkasına atıldığı kapılara vurmaktan bir gün olsun vazgeçmedi. Mektuplarda okuyucuyu en hayli şaşırtacak şeylerden birisi de budur: Ağaoğlu’nun ümidi. O, sürgün boyunca bir tek mektubunda bile ümitsizliğe kapılmamış. Ya da kapıldığı ümitsizliğini, ailesine belirli etmemeye çalışmıştır. Başvurulabilecek her makama, bireye ulaşmaya çalışmıştır. Bu noktada da Ağaoğlu’nun babalığını nazaranbiliriz. Ailesi için ayakta durmaya çalışan bir baba portresiyle karşılaşırız bütün mektuplarında. Zira o, biliyordu ki kendinde görülecek en ufak bir ümitsizlik, ailesini yıkacak, tahminen de dağıtacaktır. Adaletsizliğe sık sık isyan etmesi, “Bizim kabahatimiz nedir ki, ailemizden uzaktayız, burada mahpus hayatı yaşıyoruz” diye sesini yükseltmesi de bu yüzdendir. halbuki onun ve başkalarının vatanını sevmek ve vatanı için çalışmak haricinde -eğer bir kabahatse bu- bir kabahatleri yoktur. Ağaoğlu’nun mektuplarından, sadece bu durumdan dolayı bile “vatan” mefhumunun, hissinin, fikrinin ne kadar değerli olduğunu anlıyoruz. Zira vatan elden gidince, adalet hasıl olmaz, suçluyla hatasız içinde fark kalmaz.
Ahmet Ağaoğlu
DÜRÜST VE MERT OLUN TAVSİYESİ
Mektuplardan Ağaoğlu’nun niyet dünyasına dair fikirler de edinebiliriz. Örneğin o, çocuklarının eğitimine büyük kıymet veriyor. Yalnızca oğulları için geçerli değil bu durum. Ayrıyeten kızlarının okuması, okullarına devam etmesi üzerine de hassasiyetle eğiliyor. Ancak ince bir ayrım kelam konusu burada: Ağaoğlu, diploma çılgınlığı ortasında değil. Kendi tabiriyle: “Fakat benim için terfi-i sınıftan [sınıf geçmekten] fazla dürüst, hakikat, mert ve annelerine itaat ve hemşirelerine [ablalarına] riayet eden olmaları daha değerlidir.” Bu cümleyi oğullarına yazıyor Ağaoğlu. Benzeri sözler kızlarına yazdığı mektupta da geçiyor. Bence eğitim denilince Ağaoğlu, can alıcı noktaya parmak basıyor. Sınıf geçmek ve diploma sahibi olmaktan daha değerlisi “dürüst, yanlışsız ve mert” olmaktır. Bu yüzden Ağaoğlu’nun ahlakçı olduğunu, hayata ve beşere ahlakın penceresinden baktığını, ahlakı öteki meziyetlerin önünde gördüğünü söyleyebiliriz.
KENDİNE SANSÜR UYGULAR
Son olarak, Ağaoğlu’nun bu özel, hatta mahrem diyebileceğimiz mektuplarını daha âlâ anlamak, tarihî, semantik, sosyolojik, antropolojik bağlamı ortasında pozisyonlandırmak istiyorsak, onun Mütareke ve Sürgün Anıları ve Ben Neyim üzere kitaplarını da okumalıyız. Ayrıyeten Samet Ağaoğlu’nun Babamın Arkadaşları ve Hayat Bir Macera’sını, Süreyya Ağaoğlu’nun Bir Ömür bu biçimde Geçti’sini ve Ali Suat Ürgüplü’nün yayına hazırladığı Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri’ni de okumak gerekir. Zira Ağaoğlu mektuplarında siyasi bahislere kolay kolay girmemiştir. Girdiğindeyse, yalnızca vatan ve millet için dua etmiştir. Bunun niçini, mektupların İngiliz bakılırsavliler tarafınca okunmasıdır. aslına bakarsanız mektuplar iki haftada bir, o da zorlukla gelmektedir. Birçok mektup ise, kaybolmakta, adrese teslim edilmemektedir. O denli olunca Ağaoğlu, siyasi ve toplumsal konularda kendine sansür uygular. Yalnızca ailesiyle ilgili acil bahisleri müellif. Bu hususların etrafını, kapsamını, öbür boyutlarını, ismini saydığım kitaplardan edinebiliriz.