IşıkHaber
New member
Emma Graham-Harrison
Taliban’ın Kabil’de idaresi ele geçirmesinden birkaç gün daha sonra, birkaç muhabir kent sokaklarından imajlar paylaşıyor, alışveriş yapan beşerler sokaklara geri dönerken ve sıkça intihar akınlarının yaşandığı yerler bir daha sonraki intihar bombacısına hazırlanırken ani bir sessizlik hissinin hâkim olduğu kentin ne kadar süratli ve “şaşırtıcı halde normale” döndüğünü lisana getiriyordu. Muhabirler, bariz farkı goremeyen erkeklerden oluşuyordu; görüntülerinin birçoklarında erkekler yer alıyordu. Kentteki bayanlarının büyük kısmı, Taliban idaresinin onlar için tabir ettiği şeyden korkarak meskenlerine gizlenmişti.
ERKEKLERE MAHSUS BİR KÖRLÜK YAŞANIYOR
Ağır bir baskının yaşandığı vakit içinderda kısa vadeli bir dikkat kayması yaşanabilir. Buna rağmen, daha sonraki haftalarda, Afgan bayanlar nezdinde ortaya çıkan trajedi karşısında şahit olduğumuz bu cinsten bir körlük, evvel erkek gazetecilerin Taliban’ın kazandığı zaferle ilgili haberlerinde, akabinde da milletlerarası örgütlerin Afganistan’daki krize verdiği reaksiyonda bir daha ve bir daha ortaya çıkacaktı.
Afganistan, daha Taliban idaresi ele geçirmedilk evvel de bir bayan olarak ömrünü sürdürmek için dünyanın en makûs ülkesiydi. Ne var ki, Taliban’ın bayan istihdamına sınırlama getirmesi ve hatta bayan sunucuları televizyon ekranlarından kovmaya çalışmasıyla birlikte, son senelerda görülen ve karamsar romanların bile ötesine nadiren geçebilecek kısıtlamalar, IŞİD halifeliğinin kısa süren egemenliğini ya da Taliban’ın Afganistan’a yıllar evvel hükmettiği vakit içinderı andıran halde yeni derinliklere daldı. Taliban’ın kız çocukları yüksek tahsilden men etmesinden bu yana, geçen hafta itibariyle 90 gün geçti ve liselere dönüş tarihleri hâlâ belgisiz.
Lâkin, bilhassa de Taliban’ın denetimi ele geçirdiği birinci haftalarda, bu dehşet ve bayanların hayatları üzerine çöken devasa gölge, Afganistan’daki bir hayli erkek gazeteci ya da İngiltere’den ABD’ye, Avustralya’dan Kanada’ya varıncaya dek, İngilizce konuşulan ülkelerdeki editörlerce (diğer lisanları takip etmedim) tam manasıyla kayda geçmemiş üzere görünüyordu. ABD’nin önde gelen gazetelerinden birinin Taliban’ın kız çocuklar için orta eğitime dair fiili yasak ilanını okurlarıyla paylaşması dört gün daha sonra gerçekleşti. Amerika’yı gaye alan 9 Eylül akınlarının yirminci yıldönümünde Kabil’deki tanınmış bir erkek muhabir, Twitter bildirisinde merakla “Belki bugün artık güzelleşmeye ve ilerlemeye başlayabiliriz” diyordu. Afgan bayanlar ise sadece tekrar iş ömrüne dönüp dönemeyeceklerini, hatta meskenlerinden inançlı bir biçimde çıkıp çıkamayacaklarını merak ediyorlardı.
TÜM DÜNYA ERKEKLERİN HAKİMİYETİNE AYAK UYDURDU
Bayanların hayatları ve kamusal rolleri üstündeki özel kısıtlamalar, birden fazla vakit tamamı erkeklerden oluşan delegasyonların bir modülü olarak bir daha Kabil’e uçmaya başlayan diplomatların, BM yetkililerinin ve yardım kuruluşlarının birçoklarının gözünde bundan öncelik taşıyor üzere görünmüyor. İngiltere, bayanları hükümetten ve kamusal alanlardan hararetli formda dışlamaları niçiniyle Afganistan’ın yeni yöneticilerine gönderdiği iletiden habersiz yahut bunu umursamıyor üzere görünen iki Taliban erkeğiyle “kadınların ve kız çocukların haklarını” tartışması için iki İngiliz erkeği nazaranvlendirdi.
Birleşmiş Milletler, Kabil’de bulunan BM Bayan Ofisi’nde yöneticilik yapması için bir erkeği atadı. Taliban, kız çocuklarının ortaöğretim hakkına yasak getirdiğinde, çocuklarla ilgilenen BM dairesi olan UNICES, kız çocukların eğitim hakkının geleceği hakkındaki “endişelerini” yüksek sesle dillendirmesindilk evvel, sırf erkek lise öğrencilerinin okula geri dönüşünü memnuniyetle karşıladığını tabir eden bir bildiri yayınladı.
Dahası, güya bayanların kendi geçimlerini sağlama ve kendilerini eğitme yetenekleri sırf bir pazarlık mevzusuymuş üzere, memleketler arası toplumdaki erkeklerden, insan hakları konusunda “Taliban’a vakit tanınması” için sık sık davetler yapıldı. Bu durum, bayan haklarının acil bir insan hakları krizi değil, öteki bayanların ilgisini çeken ve en çok bayanların sahiplendiği tali bir tasa olduğunu ima ederek gerçekleri görmezden gelen bir fazlaca haberle de örtüşüyordu.
Kabil’in düşüşünden yaklaşık üç hafta daha sonra, Atlantik Okyanusu’nun iki yakasındaki gazeteler bazında, Afganistan’da çalışan en tanınmış erkek muhabirlerin köşe yazılarını taradım. Elbet, bu bilimsel olmayan bir araştırmaydı ama bayanların gerçekleştirdikleri protestoların yer aldığı haber içeriğinin haricinde, hiç birinin tek başına bayan haklarına yönelik sistemik saldırıyı bahis alan bir yazısına ulaşamadım.
Gazeteler, bayanların hayatlarının birden teğe sekteye uğramasıyla ilgili makaleler yayınlasa da bu makaleler çoklukla ülke haricinde yaşayan bayanlar tarafınca yazıldılar. Erkek gazeteciler tahminen habersiz, tahminen de umursamazdı. Her iki durumda da yaptıkları şey tembel gazetecilikti ve haberleri yazanların, yaşananların ne kadarının manşetlere çıkacağını ve ötürüsıyla nelerin milletlerarası tartışmaların odak noktası haline geldiğini ne oranda belirlediğinin bir hatırlatıcısıydı.
Bunun üzere bir yaklaşımın, milletlerarası kuruluşların ve diplomatların Kabil’e yapılacak seyahatler için delege listelerini gözden geçirdiklerini ve delegelerin tamamının ya da büyük kısmının erkeklerden oluştuğu gerçeğini görmezden gelmelerini ya da bayan haklarının çiğneniyor oluşunu en cılız sesle dillendiren basın açıklamaları yayınlamalarını kolaylaştırdığını düşünmemek elde değil.
TALİBAN’A ÖVGÜLER DÜZENLER DE VAR
Seçici körlük, toplumsal medya yayınlarında, eleştirel olmayan bir hayranlık ve kimi bazı neredeyse baş döndürücü bir heyecan merceğinden sunulan Taliban savaşçılarının manzaralarının oldukcaluğuyla kendini gösteriyor üzereydi. Bir haber başlığı, genç bir Taliban militanının “seksi mi yoksa korkutucu mu” görünmeye çalıştığını sorgularken, “Yarısı buraya gel, yarısı seni öldüreceğim diyor” diye atılmıştı. Öbür bir meslektaşım kısa müddet evvel, bu kümenin kullandığı siyah bir sarığı takarak bir Taliban üzere giyindiği fotoğraflarını paylaştı. Büyük bir memleketler arası televizyon kanalı için çalışan bir öbür gazeteci, kamerasını bir Taliban roketatarının yanındaymış üzere gösteren ve “Araç gerecimi yenilemem gerekiyor” diye espri yaptığı bir imaj paylaştı.
Bu, işlediği savaş kabahatleri içinde medya mensuplarının katledilmesi de bulunan ve son günlerde detaylarıyla belgelenen hak ihlalleri, misilleme cinayetleri, zorla göç ettirmeler ve azınlıkların katledilmesi de dahil olmak üzere, bayanlar üzerinde kurulan baskının hayli ötesine geçen bir hükümetin fedailerine dair anlaşılması imkânsız bir yaklaşım. Şu biçimde, Sincan bölgesindeki Çin güvenlik güçleri ya da İran İhtilal Muhafızları üzere öbür baskıcı idarelerin askerleriyle çekilen özçekimler de tıpkı biçimde görülebilir mi?
Taliban anlamak üzere acil bir gereksinim kelam konusu. Yeni hükümet uğruna savaşanların ve onun idaresini hakim kılanların dünya görüşü ve hırsları, onlarla nasıl kontağa geçeceğimizi de etkileyecek.
Öte yandan, Taliban’la bir arada çekilen dikkat cazibeli fotoğraflar ve bu oyunda yer alan genç militanların tasarımcılığını yaptığı Instagram kıssaları, beğenileri ve takipçileri artırmak doğrultusunda (resimler Batı’da ilgi görme eğilimi taşıyor) kıymetli bir fikir sunmaktan daha fazlasını yapıyor. Ülkede ve sürgünde bulunan bir epey Afgan’da öfke ve ümitsizlik uyandırıyorlar; telefonum aralıksız halde inanılmaz ekran imajları ve bildirilerle doluyor. Bu imajlardan birini paylaşan Afganistanlı bir bayan, arkadaşına “Stockholm sendromu mu yaşıyorlar?” diye soruyordu.
Taliban’ın ülkeyi ele geçirmesinin akabinde yaşanan mali felakette büyük ihtimalle en çok acıyı çeken kesim bir daha bayanlar oldu. Erkekler bedensel işlere ya da çocuklarını satmaya zorlansa da bayanların büyük kısmı hiç çalışamıyor ve satılanlar ebediyen kız çocuklar oluyor. Memleketler arası toplum ve basın, senelerdan beridir Batı’nın Afganistan’a olan ilgisinin temelinde bayan hakları olduğunu öne sürüyor. Bu korkular asla bu kadar aciliyet taşımamıştı.
Şayet Afgan bayanların karşı karşıya olduğu özel kriz Afganistan’la ilgili haberlerin odağına konulmazsa ve bayanlar yardım faaliyetleri ve ulaşım özgürlüğü görüşmelerinin merkezinde değilse, onların ve Afganistan’ın tamamının ödeyeceği bedel şimdikinden daha da yüksek olacak.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Taliban’ın Kabil’de idaresi ele geçirmesinden birkaç gün daha sonra, birkaç muhabir kent sokaklarından imajlar paylaşıyor, alışveriş yapan beşerler sokaklara geri dönerken ve sıkça intihar akınlarının yaşandığı yerler bir daha sonraki intihar bombacısına hazırlanırken ani bir sessizlik hissinin hâkim olduğu kentin ne kadar süratli ve “şaşırtıcı halde normale” döndüğünü lisana getiriyordu. Muhabirler, bariz farkı goremeyen erkeklerden oluşuyordu; görüntülerinin birçoklarında erkekler yer alıyordu. Kentteki bayanlarının büyük kısmı, Taliban idaresinin onlar için tabir ettiği şeyden korkarak meskenlerine gizlenmişti.
ERKEKLERE MAHSUS BİR KÖRLÜK YAŞANIYOR
Ağır bir baskının yaşandığı vakit içinderda kısa vadeli bir dikkat kayması yaşanabilir. Buna rağmen, daha sonraki haftalarda, Afgan bayanlar nezdinde ortaya çıkan trajedi karşısında şahit olduğumuz bu cinsten bir körlük, evvel erkek gazetecilerin Taliban’ın kazandığı zaferle ilgili haberlerinde, akabinde da milletlerarası örgütlerin Afganistan’daki krize verdiği reaksiyonda bir daha ve bir daha ortaya çıkacaktı.
Afganistan, daha Taliban idaresi ele geçirmedilk evvel de bir bayan olarak ömrünü sürdürmek için dünyanın en makûs ülkesiydi. Ne var ki, Taliban’ın bayan istihdamına sınırlama getirmesi ve hatta bayan sunucuları televizyon ekranlarından kovmaya çalışmasıyla birlikte, son senelerda görülen ve karamsar romanların bile ötesine nadiren geçebilecek kısıtlamalar, IŞİD halifeliğinin kısa süren egemenliğini ya da Taliban’ın Afganistan’a yıllar evvel hükmettiği vakit içinderı andıran halde yeni derinliklere daldı. Taliban’ın kız çocukları yüksek tahsilden men etmesinden bu yana, geçen hafta itibariyle 90 gün geçti ve liselere dönüş tarihleri hâlâ belgisiz.
Lâkin, bilhassa de Taliban’ın denetimi ele geçirdiği birinci haftalarda, bu dehşet ve bayanların hayatları üzerine çöken devasa gölge, Afganistan’daki bir hayli erkek gazeteci ya da İngiltere’den ABD’ye, Avustralya’dan Kanada’ya varıncaya dek, İngilizce konuşulan ülkelerdeki editörlerce (diğer lisanları takip etmedim) tam manasıyla kayda geçmemiş üzere görünüyordu. ABD’nin önde gelen gazetelerinden birinin Taliban’ın kız çocuklar için orta eğitime dair fiili yasak ilanını okurlarıyla paylaşması dört gün daha sonra gerçekleşti. Amerika’yı gaye alan 9 Eylül akınlarının yirminci yıldönümünde Kabil’deki tanınmış bir erkek muhabir, Twitter bildirisinde merakla “Belki bugün artık güzelleşmeye ve ilerlemeye başlayabiliriz” diyordu. Afgan bayanlar ise sadece tekrar iş ömrüne dönüp dönemeyeceklerini, hatta meskenlerinden inançlı bir biçimde çıkıp çıkamayacaklarını merak ediyorlardı.
TÜM DÜNYA ERKEKLERİN HAKİMİYETİNE AYAK UYDURDU
Bayanların hayatları ve kamusal rolleri üstündeki özel kısıtlamalar, birden fazla vakit tamamı erkeklerden oluşan delegasyonların bir modülü olarak bir daha Kabil’e uçmaya başlayan diplomatların, BM yetkililerinin ve yardım kuruluşlarının birçoklarının gözünde bundan öncelik taşıyor üzere görünmüyor. İngiltere, bayanları hükümetten ve kamusal alanlardan hararetli formda dışlamaları niçiniyle Afganistan’ın yeni yöneticilerine gönderdiği iletiden habersiz yahut bunu umursamıyor üzere görünen iki Taliban erkeğiyle “kadınların ve kız çocukların haklarını” tartışması için iki İngiliz erkeği nazaranvlendirdi.
Birleşmiş Milletler, Kabil’de bulunan BM Bayan Ofisi’nde yöneticilik yapması için bir erkeği atadı. Taliban, kız çocuklarının ortaöğretim hakkına yasak getirdiğinde, çocuklarla ilgilenen BM dairesi olan UNICES, kız çocukların eğitim hakkının geleceği hakkındaki “endişelerini” yüksek sesle dillendirmesindilk evvel, sırf erkek lise öğrencilerinin okula geri dönüşünü memnuniyetle karşıladığını tabir eden bir bildiri yayınladı.
Dahası, güya bayanların kendi geçimlerini sağlama ve kendilerini eğitme yetenekleri sırf bir pazarlık mevzusuymuş üzere, memleketler arası toplumdaki erkeklerden, insan hakları konusunda “Taliban’a vakit tanınması” için sık sık davetler yapıldı. Bu durum, bayan haklarının acil bir insan hakları krizi değil, öteki bayanların ilgisini çeken ve en çok bayanların sahiplendiği tali bir tasa olduğunu ima ederek gerçekleri görmezden gelen bir fazlaca haberle de örtüşüyordu.
Kabil’in düşüşünden yaklaşık üç hafta daha sonra, Atlantik Okyanusu’nun iki yakasındaki gazeteler bazında, Afganistan’da çalışan en tanınmış erkek muhabirlerin köşe yazılarını taradım. Elbet, bu bilimsel olmayan bir araştırmaydı ama bayanların gerçekleştirdikleri protestoların yer aldığı haber içeriğinin haricinde, hiç birinin tek başına bayan haklarına yönelik sistemik saldırıyı bahis alan bir yazısına ulaşamadım.
Gazeteler, bayanların hayatlarının birden teğe sekteye uğramasıyla ilgili makaleler yayınlasa da bu makaleler çoklukla ülke haricinde yaşayan bayanlar tarafınca yazıldılar. Erkek gazeteciler tahminen habersiz, tahminen de umursamazdı. Her iki durumda da yaptıkları şey tembel gazetecilikti ve haberleri yazanların, yaşananların ne kadarının manşetlere çıkacağını ve ötürüsıyla nelerin milletlerarası tartışmaların odak noktası haline geldiğini ne oranda belirlediğinin bir hatırlatıcısıydı.
Bunun üzere bir yaklaşımın, milletlerarası kuruluşların ve diplomatların Kabil’e yapılacak seyahatler için delege listelerini gözden geçirdiklerini ve delegelerin tamamının ya da büyük kısmının erkeklerden oluştuğu gerçeğini görmezden gelmelerini ya da bayan haklarının çiğneniyor oluşunu en cılız sesle dillendiren basın açıklamaları yayınlamalarını kolaylaştırdığını düşünmemek elde değil.
TALİBAN’A ÖVGÜLER DÜZENLER DE VAR
Seçici körlük, toplumsal medya yayınlarında, eleştirel olmayan bir hayranlık ve kimi bazı neredeyse baş döndürücü bir heyecan merceğinden sunulan Taliban savaşçılarının manzaralarının oldukcaluğuyla kendini gösteriyor üzereydi. Bir haber başlığı, genç bir Taliban militanının “seksi mi yoksa korkutucu mu” görünmeye çalıştığını sorgularken, “Yarısı buraya gel, yarısı seni öldüreceğim diyor” diye atılmıştı. Öbür bir meslektaşım kısa müddet evvel, bu kümenin kullandığı siyah bir sarığı takarak bir Taliban üzere giyindiği fotoğraflarını paylaştı. Büyük bir memleketler arası televizyon kanalı için çalışan bir öbür gazeteci, kamerasını bir Taliban roketatarının yanındaymış üzere gösteren ve “Araç gerecimi yenilemem gerekiyor” diye espri yaptığı bir imaj paylaştı.
Bu, işlediği savaş kabahatleri içinde medya mensuplarının katledilmesi de bulunan ve son günlerde detaylarıyla belgelenen hak ihlalleri, misilleme cinayetleri, zorla göç ettirmeler ve azınlıkların katledilmesi de dahil olmak üzere, bayanlar üzerinde kurulan baskının hayli ötesine geçen bir hükümetin fedailerine dair anlaşılması imkânsız bir yaklaşım. Şu biçimde, Sincan bölgesindeki Çin güvenlik güçleri ya da İran İhtilal Muhafızları üzere öbür baskıcı idarelerin askerleriyle çekilen özçekimler de tıpkı biçimde görülebilir mi?
Taliban anlamak üzere acil bir gereksinim kelam konusu. Yeni hükümet uğruna savaşanların ve onun idaresini hakim kılanların dünya görüşü ve hırsları, onlarla nasıl kontağa geçeceğimizi de etkileyecek.
Öte yandan, Taliban’la bir arada çekilen dikkat cazibeli fotoğraflar ve bu oyunda yer alan genç militanların tasarımcılığını yaptığı Instagram kıssaları, beğenileri ve takipçileri artırmak doğrultusunda (resimler Batı’da ilgi görme eğilimi taşıyor) kıymetli bir fikir sunmaktan daha fazlasını yapıyor. Ülkede ve sürgünde bulunan bir epey Afgan’da öfke ve ümitsizlik uyandırıyorlar; telefonum aralıksız halde inanılmaz ekran imajları ve bildirilerle doluyor. Bu imajlardan birini paylaşan Afganistanlı bir bayan, arkadaşına “Stockholm sendromu mu yaşıyorlar?” diye soruyordu.
Taliban’ın ülkeyi ele geçirmesinin akabinde yaşanan mali felakette büyük ihtimalle en çok acıyı çeken kesim bir daha bayanlar oldu. Erkekler bedensel işlere ya da çocuklarını satmaya zorlansa da bayanların büyük kısmı hiç çalışamıyor ve satılanlar ebediyen kız çocuklar oluyor. Memleketler arası toplum ve basın, senelerdan beridir Batı’nın Afganistan’a olan ilgisinin temelinde bayan hakları olduğunu öne sürüyor. Bu korkular asla bu kadar aciliyet taşımamıştı.
Şayet Afgan bayanların karşı karşıya olduğu özel kriz Afganistan’la ilgili haberlerin odağına konulmazsa ve bayanlar yardım faaliyetleri ve ulaşım özgürlüğü görüşmelerinin merkezinde değilse, onların ve Afganistan’ın tamamının ödeyeceği bedel şimdikinden daha da yüksek olacak.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)