‘Yalansız Tarih Hakkı’: Polonya’da Holokost yasaları*

IşıkHaber

New member
Linda Kinstler**

Karar, 9 Şubat’ta Varşova Bölge Mahkemesi’nden görüntü konferans yoluyla verildi fakat alınan sonucun vahim tesirleri, epey evvel ortaya çıkmaya başlamıştı. Son birkaç yıldır, Polonya’daki yüksek lisans öğrencileri, akademisyenler ve öğretmenler sükunet içinde tez hususlarını belirliyor, araştırma bulgularını nitelendiriyor ve yazdıkları yazıları gizliyorlardı. Birtakım Polonyalıların kimi yerlerde Shoah’ya[1] katkıda bulunduklarını anlatarak Polonya ulusunun namını karalamakla suçlanmak istemiyorlar. Bunu yapmak; kendilerini, hem uygar hem cezai davalara karşı açık bırakıp yüksek para ve mahpus cezası riskini göze almak demektir. Bu kaygılarının bir temeli var. Onlar, basın ve seçilmiş birkaç siyasetçi tarafınca yalancı ve propagandacı olarak isimlendirilerek yargılanan iki ünlü tarihçiye ne olduğunu gördüler. Bu yüzden onların bir daha sonraki kurbanı olmak istemiyorlar.

Sanıklar, Polonya Holokost Araştırma Merkezi’nin kurucusu beraberinde müdürü Barbara Engelking ve Ottawa Üniversitesi’nde Tarih profesörü olan meslektaşı Jan Grabowski, vefat etmiş bir adamın ve tüm ailesinin şahsi haklarını ihlal etmekle suçlandı. Argüman edilen bu ihlal, işgal Polonya’sında bulunan Musevilerin yazgısını husus alan Night Without End [2] isimli 1.640 sayfalık tarihi çalışmadaki dört cümlelik bir pasajda meydana geldi. Reaksiyon çeken pasajlarda Engelking, savaş vakti bir köye sığınan Estera Drogicka isimli bir Holokost kurtulanının sözlerini özetliyor. Drogicka’nın tabirlerinde bilhassa o periyot belediye başkanlığı yapan Edward Malinowski’nin savaş sırasında, bir düziniçin fazla Yahudi’ye ihanet etmesi, onları Almanlara satması üzere pek vurucu tarihi olayların olması dikkat çekiyor. Bu açıklama için, ismi İftira ve İnkarla Çaba Birliği’ne dayanan, iki örgüt içinde hiç bir ilişki olmamasına karşın, sağcı bir STK olan Polonya İftirayla Çaba Birliği[3] (RDI), ismi geçen bu tarihçilere dava açtı, 100 bin Polonya zlotisi (yaklaşık 27 bin dolar) ve yazılı bir özür talep etti. Savcı, olayı sırf “sıradan bir hukuk davası” olarak nitelendirdi. Yalnızca kolay, alelade, olağan bir hakaret davası. Savunma avukatları ise davayı farklı bir biçimde kıymetlendirdi: Türel tabirle SLAPP davası[4].

‘ULUSAL GURUR HAKKI’

Dava, Malinowski’nin 81 yaşındaki yeğeni Filomena Leszczynska ismine açılmıştı fakat açılan bu davayı hazırlayan, hukuk firması ile anlaşan, olay ismine kamuoyu çalışmasını yürüten ve Bayan Leszczynska’nın hukuksal masraflarını karşılayan olağan ki RDI [5] olmuştu. Karardan tam dokuz gün daha sonra çevrimiçi bir basın açıklamasında Leszczynska’nın avukatlarından Monika Brzozowska Pasieka, sanıkların sadece müvekkilinin “iyi adını” ve “şahsi haklarını” değil, hem de “ulusal kimliğini” de ihlal ettiklerini vurguladı. Bir bireyi karalamak hem de da bir ulusu karalamaktır, bunun karşıtı de davanın merkezinde yer almaktadır. Grabowski ve Engelking’in savunma takımının yeni üyesi olan Aleksandra Gliszczyńska Grabias ile yakın tarihte yapılan bir röportajda, Polonya’da artık “ulusal gurur hakkı”, “ulusal kimlik hakkı” ve “gerçek tarih hakkı”nın da ortasında olduğu yeni bir şahsi haklar kategorisinin ortaya çıktığı vurgulanmıştı. Bu, ne Polonya devletinin ne de Polonya vatandaşlarının işgal altındaki vatanlarında, ülkelerinin topraklarında işlenen Holokost’a karışmadığı bir tarihtir. Bilakis, Polonya’nın eski başbakanı Beata Szydlo’nun argüman ettiği üzere temiz kurbanlar ya da Yahudi komşularını kurtaran kahramanlardır. Gliszczyńska-Grabias, Jewish Currents’a verdiği demeçte; “Bu tarihi gerçekle ilgili değil. Mağduriyet ve hafıza yarışını kazanmakla ilgili.” halinde tabirlerde bulundu.

Ülkenin “itibarı” için verilen bu uğraş, Hukuk ve Adalet Partisi’nin (PiS) 2015 yılında iktidara gelmesiyle hızlandı. Milliyetçiliği desteklemek için yargı sistemini güçlendirmeye, geçmişin bir daha anlatılma formunu dava eden hayli sayıda maddeyi yürürlüğe geçirmeye ve Polonya’nın kusursuzluğunun bir hikayesini destekleyen STK’lere takviye vermeye başlandı. 2018’de hükümet, Ulusal Anma Enstitüsü [6] yasasında, Polonya’nın veyahut Polonyalıların Holokost’tan sorumlu yahut cürüm ortağı olduğu istikametindeki argüman teklifini sırf bir cürüm olarak kabul eden iki değişiklik yaptı. (Yapılan değişikliğin birinci uyarlaması, 3 yıla kadar mahpus cezası istemini içeriyordu. Fakat değişiklik, memleketler arası alanda dikkat çektiği öne sürülen sebebi ile protestolara niçiniyet verdi ve uygulamadan kaldırıldı.) Bu aksiyonlar, Polonya hükümetinin bakış açısına bakılırsa, Holokost’tan sadece Almanya’nın sorumlu olduğunu belirleyerek milliyetçi gündemi destekledi. Yahudi gazeteci entelektüel Konstanty Gebert, “Hükümet, Polonyalılara şahane ve daha düzgün bir gelecek vaat etmişti, ama bunları başaramadılar. Bu bakımdan halka “daha iyi” bir geçmiş sunmaya, evvelden epeyce daha fazla yoğunlaşıldı” biçiminde mevcut mevzunun niye şu an ortaya çıktığını belirtti. Tarihçilerin davasındaki hatalı kararı, sağ görüşlü hükümetin, kendi ülkeleri hakkında söylenebilecek şeyleri dava etme potansiyeline sahip olan berbat niyetli yeni bir evreye işaret ediyor.

Öte yandan Engelking ve Grabowski’nin direkt Polonya devleti yerine bir vatandaş tarafınca dava edilip, sivil mahkemede yargılandıkları dikkat cazip bir bilgidir. Kaldı ki esasen bu iki “Yalansız Tarih” savunucusunun davasının önünde emsal bir dava vardı. 2019 yılında RDI [7] lideri Maciej Świrski, Alman gazetesi Frankfurter Rundschau’ya, Polonya hükümetinin tarihe yaklaşımını eleştirdiği sebebi öne sürülerek dava açtı. Gazetenin tezlerini ise “Polonya’nın ulusal kimliğine, tarihî mirasına ve en değerlisi uygun ismine” şahsi bir akın olarak gördü. Bu mahkemeyi bir daha Varşova Bölge Mahkemesi yönetti. Varşova Bölge Mahkemesi, ismi geçen vadeli yayın kuruluşunun bir hafta içerisinde kendi resmi internet adresinde yazılı bir özür mektubu yayınlamasına karar verdi. (Gazete Polonya merkezli değil. Buna karşın, Avrupa Adalet Divanı, Polonya’nın bu tıp bir dava açmasında bir sorun teşkil etmediğini belirtti. sonucun kararı olarak ise Frankfurter Rundschau bir özür metni yayımladı.) Artık ise Polonya devletinin hukuk sisteminde, Engelking’in de dediği üzere, kendini Polonyalı hisseden rastgele biri, Polonya’yı, Polonya ulusunu ve Polonya tarihini eleştiren birine rahatlıkla dava açabilecek yasal bir ortamın oluştuğunu açık ne net görmekteyiz.

Estera Drogicka, çiçek baskılı şeritle süslenmiş mor bir elbise ve inci küpeleriyle 1996 yılının Temmuz ayında, savaştan tam yarım yüzyıl daha sonra, yaşadığı olayları söylemektedir. O, uzun vakit evvel İsveçli bir beyefendi ile evlenerek eski soyadını terk etmiş. Şu an soyadı “Wiltgren”. Holokost vaktinde hayatta kalmayı nasıl başarabildiğini anlatmak için kameraların karşısında ona soruları soracak şahsa yanlışsız eğiliyor. Dünyanın en geniş Shoah Vakfını [8] devam ettiren Güney Kaliforniya Üniversitesi’nin arması, Drogicka’nın etkileyici yüzünün yanında sabit bir biçimde duruyor. Drogicka, Malinowski’nin ormanda saklanan bir küme Yahudi’ye ihanet ettiğini belirtti.

TARİHÇİLERİN DAVASI

1949 yılında Drogicka’nın Polonya mahkemesine çelişkili sözler vermesine dayanıyor. Ayrıyeten Malinowski, Almanlarla işbirliği yapmaktan ve on sekiz Yahudi’ye ihanet etmekten yargılanıyordu. Davada ismi geçen biroldukça şahit mahkeme öncesi hem fizikî hem ruhsal şiddete maruz kaldı. Savcılık şahitlerinin birçok ise mahkemeye katılmadı. Drogicka, Malikowski için, “Almanya’da inançlı bir biçimde çalışmama yardımcı oldu. Hiç param olmamasına karşın birkaç hafta boyunca Bay Malikowski’nin ahırında kaldım. Bana yiyecek ve barınak imkanları sundu. Geceleri ise kaldığım ahır Musevilerle doluydu. Malikowski’ye ömrümü borçluyum.” diyerek 1949 yılındaki mahkemede çelişkili tabirler verdi.

Varşova Bölge Mahkemesi ise bu iki farklı ifadeyi okuyup, hangisinin yanlışsız olduğunu tespit edilmesi için hâkim Ewa Jończyk’ı belgeye atadı. Tarihçilerin masumiyetleri ya da suçluluklarının kıymetlendirilmesi için ağır bir çalışma başladı. Yapılacak olan bu değerlendirmenin kararı mahkeme sonucunı şekillendirecekti. Lakin ortada büyük bir sorun vardı. Hem fail Malinowski, birebir vakitte şahit Drogicka vefat etmişti. Bu durum göz önüne alındığında avukatlar, evrak ve kasetlerden biraz daha fazlasını, onların torunlarını buldular. Drogicka’nın tabir vermeye gelen iki oğlu mahkemeye, annelerinin mesken içerisinde anlattığı olaylarla, Güney Kaliforniya Üniversitesi’nin çekmiş olduğu görüntü içeriğinin tıpkı olduğunu belirtti. Ayrıyeten bu iki adam, yalnızca bu kelamları söylemek için Avusturalya ve İsveç’ten geldiler. bir daha de savcılık bu kelamlara büsbütün inanmadı. Öbür bir tahlil olarak Drogicka’nın konuştuğu kasetlerin vücut lisanı ve konuşma uzmanlarınca incelenmesini talep etti. (Mahkeme bu talebi reddetti.)

SAVAŞ daha sonraSI PERİYOT POLONYA’DAKİ KURTULABİLEN MUSEVİLER İÇİN HAYLİ UMUTSUZ YILLARDI

Davanın ve özellik de davacının, hükümetin genel milliyetçilik yükseltme siyaseti için kullanıldığı yetmezmiş üzere öte yandan bu mevzuyu çalışan tarihçiler, Drogicka’yı, tabirini, kendi öz çalışmalarını ve bu katliamda ölmüş herkes için Drogicka’nın sözünü savunmak zorunda kaldılar. Gliszczyńska-Grabias ise ikinci sözün, şartları ele alındığında çok sağlıklı ve özgür bir ortamda olduğunu ve 1949 üzere bir periyodun sözünden çok daha doğruluğunun yüksek olduğunu savundu. Ayrıyeten işbu sözler savaştan yıllar daha sonra ve en kıymetlisi kendini “güvenli” hissettiği bir devirde verilmiştir. Ayrıyeten Grabias 1949 devrini şu sözlerle açıklamıştır; “Şunu unutmamalıyız ki 1949 devri, savaşın izlerini barındıran, harabe bir dünyaydı hepimiz için. Bu harabe dünyada da mahkeme sistemi ne derece emniyetli olabilir? Savaş daha sonrası devir Polonya’daki kurtulabilen Museviler için çok umutsuz yıllardı. Burada, Yahudi kimliğinde yaşayabilmek, var olabilmek için makul, hudutları öbürleri tarafınca fazlacatan çizilmiş biri olarak davranmak zorundaydın.” diyerek 1949 Polonya’sını ve o periyodun koşullarındaki mahkemelerin güvenilirliğini vurguladı. Tarihçilerin durum tespitlerinde kullandıkları el yazmalarının kimi yerlerinde küçük lakin kıymetli sıkıntıların tespiti ile mahkemenin seyri değişti. El yazmasında ismi geçen Malinowski ile Drogicka konut eşyalarını takas etmişlerdi. Tarihçiler bu yanılgının bir daha sonraki basımda düzeltileceğini, cinayete karışma suçlamalarıyla alakasız olduğunu beyan ettiler.

Birtakım gözlemcilere göre karar verildiğinde, sonucun bütünlüğünü korumak için adeta bir Sisifos Savaşı [9] üzere gayret verildi. Davayı yöneten hâkim, hükümete tam manasıyla bir zafer sonucu vermedi. Örneğin; davacının ağır para cezası talebini reddetti bunu da akademik çalışmalar yapan şahıslar üzerinde oluşabilecek endişe gücünü engellemek istemesi olduğunu öne sürerek belirtti. Lakin tarihçilerin özür dilemesini isteyerek, hükümeti de kendisine küstürmedi. Bu açıdan karar ülkenin tüm kanunlarının, yalnızca Ceza Hukuk’unun değil, hem de Uygar Hukuk’unun da ne kadar bir revizyonist emellere hizmet etmek için kapsamının ve bakılırsace de kolaylığını bizlere göstermektedir. Engelking ve Grabowski fazlaca yakında temyizlerini hazırlamaya başlayacaklar lakin temyiz, yargıçların birinci sonucunı fazlacatan vermiş olduğu Polonya Adalet Bakanı Zbigniew Ziobro’nun sonucuyla kendi nazaranv yaptığı bir mahkemede dinlenecek. bir daha de belirtmeliyiz ki hem savunma birebir vakitte tez makamları bu davanın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde sonuçlanmasını bekliyor.

Karar, Yad Vahsem[10], Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi[11], Amerikan Tarih Derneği[12], Avrupa Holokost Araştırma Altyapısı[13] ve dünyanın dört bir yanındaki Holokost araştırmalarından gelen kınamalarla büyük bir memleketler arası skandalı ateşledi. Saydığımız bu kurumlardan yayımlanan tüm bildirilerdeki temel hedef; alınan sonucun akademik özgürlüğe bir tehdit, bilimsel araştırmalara ise bir caydırıcı öge olmasıydı. Ayrıyeten açıklamaların içerisinde dikkat cazibeli bir cümle vardı. Açıklamalarda meyyit adamın suçluluğu ve suçsuzluğunun savunucusunun avukatların bakılırsavinin olmadığının, bu işe bakması gereken asıl meslek kümesinin tarihçiler olduğu açıklandı. New York’ta bulunan Yahudi Tarihi Merkezi’nden yapılan açıklamada, “Polonya hükümetine, araştırmacıları, arşivsel delillere dayanan bağımsız burs arayışına siyasi niçinli müdahalelere karşı müdafaaya çağırıyoruz” denildi.

‘POLONYA’NIN PRESTİJİNİ TEHLİKEYE ATAN’ TARİHÇİLERİN TUTUKLANMASI

Ancak belirtmeliyiz ki yurtharicinden gelen bu kınama iletileri, Polonya’da kayda paha bir biçimde dayanak gördü. Polonya’da bir haber bülteni yakın bir vakitte bir anket yaptı. Anket neticelerinda ise ankete katılanların yalnızca yüzde 39’unun, “Polonya’nın prestijini tehlikeye atan” bu tarihçilerin tutuklanmasını istediğini belirtti. Bu ortada olayla ilgili değişik diğer bir ayrıntı Polonya Adalet Bakanı tarafınca yapıldı. Polonya Adalet Bakanı Zbigniew Ziobro, sonucun alınmasından daha sonrasında, kendi toplumsal medya hesabından, “Cesur bir Polonyalı hanımın” Polonyalılara yapılan iftiraya karşı dimdik büyük bir sabırla karşı durduğunu, yapılan propagandalar karşısında asla yılmadığını yazdı. Milletvekillerinden biri ise olay için, Musevileri Almanlardan kurtaran bu Polonyalı kahramanı savunduğu için hanımefendiyi ayrıyeten tebrik edip alkışladı. Gebert’e göre ise alınan bu karar şu biçimde okunmalı; “Sizin için neyin düzgün ve yanlışsız olduğunu bilseniz bile bunu lisana getirmeyin. Biliyor olsanız bile yazmak zorunda değilsiniz.”

Bu ortada sağcı sivil toplum örgütleri bu hususa misal öbür davalar için ava çıkmış durumdalar. Koyu bir Katolik STK olarak bilinen Ordo Iuris[14], geçtimiz günlerde bir radyo kuruluşu olan France Culture[15]’a Polonya ulusunu taammüden karaladığı ve makus gösterdiği için dava açacağını duyurdu. Diğer bir hadise gazeteci ve bilim insanı Katarzyna Markusz’un başına gelebilir. Markusz, ekim ayında Polonyalı yetkililerin Alman meslektaşları üzere “Yahudilerden hoşlanmamanın Polonyalılar içinde yaygın olduğunu ve Polonya’nın Holokost’ta cürüm iştirakinin kabul edileceği günü” nazarancek kadar yaşayıp yaşamayacağını “sorduğu bir makale yazdı. Makalesi hakkında yetkilileri kimin bilgilendirdiği net olarak bilinmese bile bunu yapan kişi ve kurumların sağ görüşlü STK’lar ile bir alakaları olduğu kestirim edilmekte.

Ayrıyeten Markusz geçtiğimiz şubat ayının başlarında yazmış olduğu makale yüzünden bir saat polis sorgusunda durmak zorunda kaldı. Markusz’a polis, “Polonya ulusunu bilerek kızdırmak ve gücendirmek mi istiyorsun?” biçiminde sorular yönetti. Markusz ise sorulan bu soruya, “normal olarak ki hayır. Bunu bakılırsabilmek için tarihi kitaplar, makaleler, şahitler var. Bunlar kolaylıkla ulaşılıp okunabilecek şeyler. Gerçekler sizi rahatsız etmemeli.” (Markusz haftalar daha sonra diğer bir gazeteciden aleyhindeki davanın düştüğünü öğrendi. Lakin daha fazlası olacağından endişeleniyor.)

BU ÇALIŞMA İŞTE TAM DA BU YÜZDEN BU KADAR TEHLİKELİ

Sorun mahkeme sistemi ile hudutlu değil. Gebert, “Başını belaya sokmamak ismine yüksek lisans tez hususların değiştiren beşerler tanıyorum” diyerek aslında durumun yalnızca tüzel bir sorun olmadığı, beraberinde sosyolojik travmalara da yol açtığını belirtti. Princeton Üniversitesi’nde Doğu Avrupa Kültürü ve Tarihi üzerine çalışan Irena Grudzinska, şu anda Museviler ve Polonyalıların üzerine bilimsel bir araştırma yapmaktadır. Ayrıyeten Irena Grudzinska’nın eski kocası olan Jan T. Gross, Holokost üzerine yapmış olduğu çalıimalar niçiniyle 2015 yılında polis tarafınca sorgulanmıştır. Grudzinska, Polonya- Yahudi alakalarının bahis edildiği savaş periyodu ve daha sonraki devri anlatan bilimsel koleksiyonun çalışmalarının devam ettiğini belirtti. Ayrıyeten çalışmada bulunan müelliflerden birinin tehditler yüzünden çalışmalardaki el yazmasını değiştirdiğini de kelamlarına ekledi. Bu ise şöyle deklare etti; “Bu, insanları susturmanın bir yolu. Bu çalışma işte tam da bu yüzden bu kadar tehlikeli. Üçüncü nesilin sizi dava edeceğinden korktuğunuz için çalışmaya katılanların gerçek isimlerini veremiyor, gerçek yer isimlerini paylaşamıyorsunuz. Ama bu işimizi baltalamak demek. Bu yüzden olabildiğince şeffaf ilerlemeye çalışıyoruz. Tarihçiler, dava tehdidinden büsbütün kaçınmak için Shoah’ı, belli yerlerde belli organların ziyaret ettiği belli bir felaket olarak değil, dağınık yerlerde isimsiz şahıslar tarafınca işlenen soyut bir olay olarak tasvir etmelidir.” dedi. Polonya Bilimler Akademisi’nde Polonya antisemitizmi konusunda uzmanlaşmış bir kültür bilimci olan Elzbieta Janicka, “Hükümet, sonunda davayı kaybetse bile esasen kazandı” dedi.

Yaşanan her felaketle birlikte, hukukun yerini tarihe bıraktığı, savcılık sorularının ise bilimsel sorular haline geldiği ve yasal tahlil arayışının yerini kalıcı ahlaki yargılama ytesirinin aldığı bir an vardır. Polonya hükümeti, geçmişteki ve günümüzdeki başka revanşist hükümetler üzere, bunun bilakis çevrilebilir bir güç transferi olduğunu keşfetti. YIVO Yahudi Araştırmaları Enstitüsü[16] yönetici müdürü Jonathan Brent “Kanun, halkın devletten korunması yerine otoriter devletin elinde bir silah haline geliyor” dedi. Varşova’da ve Doğu Avrupa’nın öteki yerlerinde mahkemeler bir sefer daha tarihi ele geçirdi. Grudzinska Gross, Polonya’daki üzere milliyetçi rejimlerin “Liberal biçimleri ve bilhassa hukuku liberal olmayan emeller için kullanıyorlar. Silinemeyecek biçimde hiç bir şey kurulmadı” dedi.

*Bu makalenin yepyenisi Jewish Currents‘ta İngilizce olarak yayınlanmıştır. Türkçesi 22 Mayıs 2021’de Avlaremoz’da yayınlandı.

**Kaliforniya Üniversitesi, Retorik doktorası adayı. Yazıları The Guardian Long Read, The New York Times Magazine, 1843 Magazine ve öbür yerlerde yayınlandı.


[1] Holocaust’un İbranicedeki karşılığı. Kaba çevirisi her şeyi yıkan güçlü fırtınadır. Bu olumsuz manası yüzünden Museviler içinde soykırımı söz eden söz olarak kullanılır.(ç.n)

[2] Lehçe isimli “Dalej Jest Noc: losy Żydów wybranych powiatach okupowanej Polski ” olan Night Without End: The Fate of Jews in Selected Counties of Occupied Poland” isimli üstte isimleri geçen Jan Grabowski ve Barbara Engelking’in ortak editörlüğü ile yazılan iki ciltlik bir çalışmadır.(ç.n)

[3] 2013 yılında Maciej Świrski tarafınca kuruldu. Örgütün iktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi(PiS) ile yakınlığı vardır.(ç.n)

[4] Tam Türkçe karşılığı “Demokratik İştirake Karşı Stratejik Dava”. Caydırıcı bir dava tipidir.(ç.n)

[5] 2013 yılında Maciej Świrski tarafınca kuruldu. Örgütün iktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi(PiS) ile yakınlığı vardır.(ç.n)

[6] Polonya Parlamentosu tarafınca 18 Aralık 1998’de Varşova’da kurulmuştur.(ç.n)

[7] 2013 yılında Maciej Świrski tarafınca kuruldu. Örgütün iktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi (PiS) ile yakınlığı vardır.(ç.n)

[8] Shoah Vakfı, Holokost ve öteki soykırımlardan sağ kalanlar ve şahitlerle görsel-işitsel röportajlar yapmaya adanmış kar gayesi gütmeyen bir kuruluştur. Merkezi Güney Kaliforniya Üniversitesinde bulunur.

[9] Yunan Mitolojisinde, Yeraltı Dünyasında sonsuza kadar büyük bir kayayı bir doruğun en yüksek noktasına dek yuvarlamaya mahkûm edilmiş bir hükümdardır. Sisifos ismi klasik olarak sophos (bilge) sözcüğüyle ilişkilendirilir; lakin bu ilişkilendirme kimi etimolojik sorunlar içermektedir. Aiolos’un oğlu, Korint hükümdarı Sisyphos tanrı-ırmak Asopos’a, kızı Aigina’nın Zeus tarafınca kaçırılmış olduğunu söyleyerek Zeus’u ele vermesine karşılık kalesi ortasında bir pınarın akıtılmasını sağlar. Bu hainlik Zeus’un öfkesine yol açar. Zeus ona mevt meleği Thanatos’u gönderir. Sisyphos, Thanatos’u zincire vurur; onu özgürlüğüne kavuşturmak için Zeus müdahale etmek zorunda kalır. Ölüler Ülkesine gdolayılen Sisyphos mukadderatına katlanmak istemez. Kendisine cenaze merasimi yapmamasını karısından ölmedilk evvel istemiştir. Törensizliği beğenilen karşılamayan Hades, dinsiz karısını cezalandırması için Sisyphos’un yeryüzüne dönme teklifini kabul eder… Sisyphos daha senelerca yeryüzünde yaşayacaktır. Nihayet, gerçek vefatında cezalandırılır. Ölüler Ülkesi rableri onu sonsuza dek taş yuvarlamaya mahkûm ederler; amaca her yaklaşmada taş bir daha aşağıya düşer.(ç.n)

[10] Kudüs’te bir anıt sitesi.(ç.n)

[11] Eng. United States Holocaust Memorial Museum. Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi, Amerika Birleşik Devletleri’nin Holokost için resmi anıtıdır. Washington, D.C.’deki Ulusal Alışveriş Merkezi’nin bitişiğinde bulunan USHMM, Holokost tarihinin belgelenmesini, incelenmesini ve yorumlanmasını sağlar.(ç.n)

[12] Eng. American Historical Association. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en eski profesyonel tarihçiler birliğidir ve dünyadaki en büyük bu çeşit tertiptir. Eng. European Holocaust Research Infrastructure. Avrupa Holokost Araştırma Altyapısı, Holokost konusundaki araştırmaları ilerletmek için arşivleri dijitalleştirmeyi amaçlayan bir Avrupa Birliği projesidir. Yedinci Çerçeve Programı ve Ufuk 2020 teşebbüsleri aracılığıyla Avrupa Komitesi tarafınca finanse edilmektedir. (ç.n)

[14] Ordo Iuris Hukuk Kültürü Vakfı Enstitüsü. “Polonya külçeşidinin kökleştiği yasal kültürü ve manevi mirası araştırmayı ve bunları kamusal hayatta ve hukuk sisteminde tanıtmayı” amaçlamaktadır.(ç.n)

[15] France Culture, bir Fransız kamu radyo kanalı ve Radyo Fransa’nın bir kesimidir. Programlaması tarihî, felsefi, sosyopolitik ve bilimsel temaların yanı sıra edebi okumalar, radyo oyunları ve deher neysel yapımlar üzerinde epeyce çeşitli özelliklere sahiptir.(ç.n)

[16] Yidiş Bilimler Enstitüsü. New York merkezlidir.
 
Üst