JoKeR
Active member
Yüz yıl hatta daha fazla yaşayabilmek, yazıldıktan yıllar daha sonra insanlara tıpkı hislerle ulaşmayı başarabilmek fazlaca az edebî metnin bahtında vardır. Geriye dönüp bakıldığında birden fazla lisan, form ve mahiyet bakımından anlaşılmamaya mahkum büyük bir yığın vardır; yılları devirerek en üstte kalanlar ise “büyük metinler” olarak karşımızda durur. Muharriri uzaktadır, oldukcatan toprak olmuştur lakin o metin, artık muharririn hakikatiyle, sebeplerle, olaylarla iç içe geçmiştir. Yazıldığı an ile birlikte capcanlıdır, yüz yıl daha sonra kaybolmadan, unutulmadan karşımızdadır.
2021, İstiklâl Marşı’nın kabulünün 100. yılı idi. Tam bir asır evvel hayli sıkıntı vakitte, bir var oluş ve yok oluş çabasının ortasında, İstiklâl Savaşı’nın daha neticelenmediği günlerde kaleme alınmıştı. O günden bugüne bölünüp parçalanmadan geldi, bir bütün halinde basıldı, asıldı, yazıldı, okundu, ezberlendi. Prof.Dr.İsmail Kara, merhum Âkif’in his ve fikir aleminin tepelerinden olan şiiri “Bir Fikir Tarihi Metni Olarak İstiklâl Marşı” kitabıyla okumaya, bu okuma üzerinden de bir milleti 100.yılında geçmişi ve geleceği üzerine bir daha düşünmeye davet ediyor.
Klasik bir soru ile başlayabilir miyiz? Nereden ve nasıl çıktı bu kitap?
Biroldukca yerden, biroldukca kaynaktan… Evvel Âkif çalışmaları. İkinci olarak çağdaş Türk edebiyatı ile çağdaş Türk fikri bugün anlamakta zorlanacağımız kadar iç içedir. Çağdaş Türk fikrinin babaları yeni Türk edebiyatının da öncüleridir büyük ölçüde. Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Midhat Efendi, Âkif meselâ… Onun için birtakım şiirler üzerine fikir tarihi metinleri yazmak epeyi vakittir düşündüğüm bir şeydi.
“İstiklâl Marşı, üzerinde derinliğine düşünülmemiş, hakkında büyük metinler yazılmamış bir şiirdir” diyorsunuz. Bildiğimizi tez ettiğimiz İstiklâl Marşı’nın üzerine düşünmemiz gereken tarafları nelerdir?
Bu bir itham değil tespit. sonuçları itibariyle acı bir tespit fakat… Yediden yetmişe her insanın tahsil senelerında karşılaştığı, sistemli olarak okuduğu, yineladığı, dinlediği bir metin, üstelik bir milletin İstiklâl Marşı. Ve bu şiir üzerine kayda kıymet metinler yazılmamış. Ne edebî olarak ne de fikrî bakımdan…İsterseniz kararı biraz yumuşatalım; hak ettiği ve gerektiği ölçüde tanınmayan, bilinmeyen bir metin diyelim. Sonuç değişmeyecektir.
İSTİSNAİ BİR YERDE DURUYOR
Hangi istikametleri üzerine düşüneceğiz pekala?
Tahminen evvela edebî tarafı üzerinde durulacaktır, şiir olması ötürüsıyla. Çağdaş Türk niyetinin, çağdaş İslâm kanısının en değerli kavramlarından birkaçını bir daha ele alması ve bir yere hakikat taşıması bakımından istisnai bir yerde duruyor. birebir vakitte Cumhuriyetin kuruluş arifesinde. ötürüsıyla hem öncesindeki birikimi ve fikrî-felsefî-dinî gelişmeleri, değişmeleri, daralmaları tıpkı vakitte Cumhuriyet zamanındaki devamlılıkları yahut esaslı değişiklikleri, sapmaları takip bakımından imkânlı ve vazgeçilmez bir metin. Ben bugün için de bu imkânları ortasında taşıdığını düşünüyorum.
Kitapta İstiklâl Marşı’nı “İstiklâl”, “Millet”, “Medeniyet” üzere altı kavram üzerinden şerh ediyorsunuz. “Millet”in kalıplaşamadığını, adeta bir manalar yumağı olduğunu görüyoruz. Millet sözünün gerçek manası nedir, Âkif’in kullandığı mana hangileridir?
Çağdaş devir için sorunun merkezi yeri şurası: Arapça’da, Farsça’da, Türkçe’de millet din üzerinden tanımlanan bir toplum ve cemiyetin, cemaatin ismi. Ümmet de aşağı üst birebir mânâya geliyor. Bugünkü kullanımda millet dediğimize klasik kullanımda kavim deniyor. 19. yüzyılın ikinci yarısına geldiğimizde toplumları tanımlamak için kullanılan kavramlarda mana genişlemeleri veya daralmaları oluyor. Zira milliyetçilik çağındayız ve bu süreçler, batıdan akıp gelen milliyetçilik rüzgârları ve dalgaları Osmanlı Devleti’ni ve İslâm dünyasını da önemli oranda etkilemektedir. O güne kadar Osmanlı Devleti dahil bütün büyük İslâm coğrafyalarında Müslümanlar gayrimüslimlerle, farklı ırklardan, farklı lisanlardan beşerlerle birlikte yaşıyor. Artık bu yapı dağılmaya yüz tutuyor. Bu dağılma; kavramlar dairesini ve onların manalarını da etkiliyor, çatlatıyor, dağıtıyor. Batı lisanlarındaki nation sözünü nasıl karşılayacaksınız veya Osmanlıca’daki millet, ümmet, kavim, cins sözlerini nüanslarını koruma ederek batı lisanlarına nasıl aktaracaksınız? Âkif de, Safahat ve İstiklal Marşı’ndaki millet de bu sıcak süreçlerin ortasından geliyor. Ulusal Gayret senelerında ve Cumhuriyetin kurulduğu devirde Türk milleti İslâm ve Müslümanlık üzerinden tanımlanıyordu. 1924’ten itibaren İslâmın ve Müslümanlığın paranteze alınmasıyla milletin birinci derecede ne üzerinden tanımlanıp anlaşılacağı da paranteze alınacaktır lakin vâkıa hâlâ bu biçimde idi, bu biçimdedir.
Kitapta Lozan sürecinde “İstiklâl Marşı’na ruh üfleyen mânâ ve pahalar dünyasından uzaklaşma”ya başlanmasını “bazı mecburiyetler ve zaruretler”e bağlıyorsunuz. Kapalı bıraktığınız bu hususu biraz açmanızı istirham edebilir miyiz? Ya da şu biçimde sorsam, bu mecburiyet ve zaruretler bugün var olmaya devam ediyor mu?
Benim yorumuma göre Cumhuriyeti kuran takım da 1923’ten itibaren din merkezli olarak yaptıklarını -buna İslâmın paranteze alınması ve baskılanması diyorum- yapmak mecburiyetinde kalacaklarını düşünmüş değillerdi. İstiklal Marşı’nın 1924’ten itibaren epeyce yinelanan ancak manası ve ruhu üzerinde baş yorulmayan bir metin haline gelmesinin niçini de budur. Bugün de yerinde ve yükünde bir metin değildir maalesef. Kitabın yazılma emellerinden biri de bir daha bir yerindelik ve tartı arayışıdır. Umarım bu bir derecede olmuştur ve okuyucular tarafınca da anlaşılacaktır.
Türkiye sadede gelemiyor
Hâlâ devam ediyor mu Lozan süreci diye de sormuştum…
Lozan sürecinin devam ettiğinde kuşku yok bence. Türkiye hem entelektüel olarak tıpkı vakitte fiilen İslâmı parantezden çıkarma kapasitesine ulaşamadı veyahut buna hiç niyetlenmedi. Neleri feda ederek ne alabildiğini yaşayarak bakılırsan Cumhuriyeti kuran ve 1960’lara kadar getiren takım bunu en azından biliyordu. daha sonrasındakilerin bildiği de kuşkulu. Bu alanda olanlar yani dini yükselişler üzere anlatılanlar -karşı ihtilal diyenler bile var, biliyorsunuz- bunlar bir kısmı olağanlaşma fakat daha fazlası arızi yahut siyasi atraksiyonlarla, uyarılmışlıklarla alâkalı gelişmeler üzere gözüküyor. Bunu kendilerini nerede ve nasıl konumlandırdıklarına, hangi lisandan konuştuklarına bakarak tespit edebiliriz. Onun için birtakım getirileri ve avantajları da olan fazlaca partili hayat tersten Lozan sürecinin düzgünce yerleşmesi ve müesses nizam haline gelmesi olarak da yorumlanabilir. Türkiye fazlaca partili hayatta da kendi hayâtî sorunlarını değil önüne konan, daha doğrusu boca edilen bahislerle boğuştuğu ve bunlar üzerinden bölünmeler, kutuplaşmalar yaşadığı, bu zıtlıklara da fikir hayatı yahut siyasi gayret dediği için sadede gelemiyor. Gücü buna yetmiyor, temel sıkıntılara yanaşamıyor. Bunu bütün soğukluğuyla görmek lazım. Fakat Türkiye’nin kendisini sağaltma imkânı ve potansiyeli her vakit var, ümit verici olan burası, mevcut durumlar değil.
Yeni marş için yeni arayışlar
Ulusal marşımızı vakit zaman değiştirme teşebbüsleri de olmuş. Hatta Necip Fazıl’ın Büyük Doğu şiiri bile bu arayış vakitlerinde ulusal marş olması için kaleme alınmış. İstiklâl Marşı günün birinde değişir mi?
İslâmın paranteze alınması İstiklal Marşı’nın da paranteze alınmasını gündeme getirdiği için 1924, 1925 senelerında Ankara’da, Ulusal Eğitim Bakanlığı başta olmak üzere resmi kurumlarda kimi yeni marş arayışları başlıyor, elimizde bu istikamette resmi yazışmalar var. Bunların üstlerden habersiz olduğunu düşünmemizi gerektirecek haklı sebepler ve işaretler yok. Tek parti iktidarının yanında yer aldığı devirde Necip Fazıl’ın yazdığı meşhur marş da bunun bir uzantısı. Hamdolsun demek lazım, İstiklal Marşı’nın mânası ve ruhu çabucak herkes tarafınca unutulmakla birlikte marş olmaktan çıkmıyor, çıkarılmıyor, tahminen buna yürek edilemiyor. Teferruatını bilmiyoruz. Bugün zayıf bir beste ile de olsa okunmaya, yetersiz de kalsa anlaşılmaya devam ediyor. Umalım, Âkif’in dediği üzere Allah bu millete tekrar İstiklal Marşı yazdırmasın.
2021, İstiklâl Marşı’nın kabulünün 100. yılı idi. Tam bir asır evvel hayli sıkıntı vakitte, bir var oluş ve yok oluş çabasının ortasında, İstiklâl Savaşı’nın daha neticelenmediği günlerde kaleme alınmıştı. O günden bugüne bölünüp parçalanmadan geldi, bir bütün halinde basıldı, asıldı, yazıldı, okundu, ezberlendi. Prof.Dr.İsmail Kara, merhum Âkif’in his ve fikir aleminin tepelerinden olan şiiri “Bir Fikir Tarihi Metni Olarak İstiklâl Marşı” kitabıyla okumaya, bu okuma üzerinden de bir milleti 100.yılında geçmişi ve geleceği üzerine bir daha düşünmeye davet ediyor.
Klasik bir soru ile başlayabilir miyiz? Nereden ve nasıl çıktı bu kitap?
Biroldukca yerden, biroldukca kaynaktan… Evvel Âkif çalışmaları. İkinci olarak çağdaş Türk edebiyatı ile çağdaş Türk fikri bugün anlamakta zorlanacağımız kadar iç içedir. Çağdaş Türk fikrinin babaları yeni Türk edebiyatının da öncüleridir büyük ölçüde. Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Midhat Efendi, Âkif meselâ… Onun için birtakım şiirler üzerine fikir tarihi metinleri yazmak epeyi vakittir düşündüğüm bir şeydi.
“İstiklâl Marşı, üzerinde derinliğine düşünülmemiş, hakkında büyük metinler yazılmamış bir şiirdir” diyorsunuz. Bildiğimizi tez ettiğimiz İstiklâl Marşı’nın üzerine düşünmemiz gereken tarafları nelerdir?
Bu bir itham değil tespit. sonuçları itibariyle acı bir tespit fakat… Yediden yetmişe her insanın tahsil senelerında karşılaştığı, sistemli olarak okuduğu, yineladığı, dinlediği bir metin, üstelik bir milletin İstiklâl Marşı. Ve bu şiir üzerine kayda kıymet metinler yazılmamış. Ne edebî olarak ne de fikrî bakımdan…İsterseniz kararı biraz yumuşatalım; hak ettiği ve gerektiği ölçüde tanınmayan, bilinmeyen bir metin diyelim. Sonuç değişmeyecektir.
İSTİSNAİ BİR YERDE DURUYOR
Hangi istikametleri üzerine düşüneceğiz pekala?
Tahminen evvela edebî tarafı üzerinde durulacaktır, şiir olması ötürüsıyla. Çağdaş Türk niyetinin, çağdaş İslâm kanısının en değerli kavramlarından birkaçını bir daha ele alması ve bir yere hakikat taşıması bakımından istisnai bir yerde duruyor. birebir vakitte Cumhuriyetin kuruluş arifesinde. ötürüsıyla hem öncesindeki birikimi ve fikrî-felsefî-dinî gelişmeleri, değişmeleri, daralmaları tıpkı vakitte Cumhuriyet zamanındaki devamlılıkları yahut esaslı değişiklikleri, sapmaları takip bakımından imkânlı ve vazgeçilmez bir metin. Ben bugün için de bu imkânları ortasında taşıdığını düşünüyorum.
Kitapta İstiklâl Marşı’nı “İstiklâl”, “Millet”, “Medeniyet” üzere altı kavram üzerinden şerh ediyorsunuz. “Millet”in kalıplaşamadığını, adeta bir manalar yumağı olduğunu görüyoruz. Millet sözünün gerçek manası nedir, Âkif’in kullandığı mana hangileridir?
Çağdaş devir için sorunun merkezi yeri şurası: Arapça’da, Farsça’da, Türkçe’de millet din üzerinden tanımlanan bir toplum ve cemiyetin, cemaatin ismi. Ümmet de aşağı üst birebir mânâya geliyor. Bugünkü kullanımda millet dediğimize klasik kullanımda kavim deniyor. 19. yüzyılın ikinci yarısına geldiğimizde toplumları tanımlamak için kullanılan kavramlarda mana genişlemeleri veya daralmaları oluyor. Zira milliyetçilik çağındayız ve bu süreçler, batıdan akıp gelen milliyetçilik rüzgârları ve dalgaları Osmanlı Devleti’ni ve İslâm dünyasını da önemli oranda etkilemektedir. O güne kadar Osmanlı Devleti dahil bütün büyük İslâm coğrafyalarında Müslümanlar gayrimüslimlerle, farklı ırklardan, farklı lisanlardan beşerlerle birlikte yaşıyor. Artık bu yapı dağılmaya yüz tutuyor. Bu dağılma; kavramlar dairesini ve onların manalarını da etkiliyor, çatlatıyor, dağıtıyor. Batı lisanlarındaki nation sözünü nasıl karşılayacaksınız veya Osmanlıca’daki millet, ümmet, kavim, cins sözlerini nüanslarını koruma ederek batı lisanlarına nasıl aktaracaksınız? Âkif de, Safahat ve İstiklal Marşı’ndaki millet de bu sıcak süreçlerin ortasından geliyor. Ulusal Gayret senelerında ve Cumhuriyetin kurulduğu devirde Türk milleti İslâm ve Müslümanlık üzerinden tanımlanıyordu. 1924’ten itibaren İslâmın ve Müslümanlığın paranteze alınmasıyla milletin birinci derecede ne üzerinden tanımlanıp anlaşılacağı da paranteze alınacaktır lakin vâkıa hâlâ bu biçimde idi, bu biçimdedir.
Kitapta Lozan sürecinde “İstiklâl Marşı’na ruh üfleyen mânâ ve pahalar dünyasından uzaklaşma”ya başlanmasını “bazı mecburiyetler ve zaruretler”e bağlıyorsunuz. Kapalı bıraktığınız bu hususu biraz açmanızı istirham edebilir miyiz? Ya da şu biçimde sorsam, bu mecburiyet ve zaruretler bugün var olmaya devam ediyor mu?
Benim yorumuma göre Cumhuriyeti kuran takım da 1923’ten itibaren din merkezli olarak yaptıklarını -buna İslâmın paranteze alınması ve baskılanması diyorum- yapmak mecburiyetinde kalacaklarını düşünmüş değillerdi. İstiklal Marşı’nın 1924’ten itibaren epeyce yinelanan ancak manası ve ruhu üzerinde baş yorulmayan bir metin haline gelmesinin niçini de budur. Bugün de yerinde ve yükünde bir metin değildir maalesef. Kitabın yazılma emellerinden biri de bir daha bir yerindelik ve tartı arayışıdır. Umarım bu bir derecede olmuştur ve okuyucular tarafınca da anlaşılacaktır.
Türkiye sadede gelemiyor
Hâlâ devam ediyor mu Lozan süreci diye de sormuştum…
Lozan sürecinin devam ettiğinde kuşku yok bence. Türkiye hem entelektüel olarak tıpkı vakitte fiilen İslâmı parantezden çıkarma kapasitesine ulaşamadı veyahut buna hiç niyetlenmedi. Neleri feda ederek ne alabildiğini yaşayarak bakılırsan Cumhuriyeti kuran ve 1960’lara kadar getiren takım bunu en azından biliyordu. daha sonrasındakilerin bildiği de kuşkulu. Bu alanda olanlar yani dini yükselişler üzere anlatılanlar -karşı ihtilal diyenler bile var, biliyorsunuz- bunlar bir kısmı olağanlaşma fakat daha fazlası arızi yahut siyasi atraksiyonlarla, uyarılmışlıklarla alâkalı gelişmeler üzere gözüküyor. Bunu kendilerini nerede ve nasıl konumlandırdıklarına, hangi lisandan konuştuklarına bakarak tespit edebiliriz. Onun için birtakım getirileri ve avantajları da olan fazlaca partili hayat tersten Lozan sürecinin düzgünce yerleşmesi ve müesses nizam haline gelmesi olarak da yorumlanabilir. Türkiye fazlaca partili hayatta da kendi hayâtî sorunlarını değil önüne konan, daha doğrusu boca edilen bahislerle boğuştuğu ve bunlar üzerinden bölünmeler, kutuplaşmalar yaşadığı, bu zıtlıklara da fikir hayatı yahut siyasi gayret dediği için sadede gelemiyor. Gücü buna yetmiyor, temel sıkıntılara yanaşamıyor. Bunu bütün soğukluğuyla görmek lazım. Fakat Türkiye’nin kendisini sağaltma imkânı ve potansiyeli her vakit var, ümit verici olan burası, mevcut durumlar değil.
Yeni marş için yeni arayışlar
Ulusal marşımızı vakit zaman değiştirme teşebbüsleri de olmuş. Hatta Necip Fazıl’ın Büyük Doğu şiiri bile bu arayış vakitlerinde ulusal marş olması için kaleme alınmış. İstiklâl Marşı günün birinde değişir mi?
İslâmın paranteze alınması İstiklal Marşı’nın da paranteze alınmasını gündeme getirdiği için 1924, 1925 senelerında Ankara’da, Ulusal Eğitim Bakanlığı başta olmak üzere resmi kurumlarda kimi yeni marş arayışları başlıyor, elimizde bu istikamette resmi yazışmalar var. Bunların üstlerden habersiz olduğunu düşünmemizi gerektirecek haklı sebepler ve işaretler yok. Tek parti iktidarının yanında yer aldığı devirde Necip Fazıl’ın yazdığı meşhur marş da bunun bir uzantısı. Hamdolsun demek lazım, İstiklal Marşı’nın mânası ve ruhu çabucak herkes tarafınca unutulmakla birlikte marş olmaktan çıkmıyor, çıkarılmıyor, tahminen buna yürek edilemiyor. Teferruatını bilmiyoruz. Bugün zayıf bir beste ile de olsa okunmaya, yetersiz de kalsa anlaşılmaya devam ediyor. Umalım, Âkif’in dediği üzere Allah bu millete tekrar İstiklal Marşı yazdırmasın.