18. yüzyıldan bir hac yazması: Nebzetü’l-Menâsik

JoKeR

Active member
İslam dinin beş kuralından biri olan Hac ibadetini yerine getirmek için kutsal topraklara giden hacılar tarafınca hem bu seyahat esnasında tıpkı vakitte kutsal topraklarda kaldıkları müddette deneyim ve müşahedeleri ile hac farizasının gereklilikleri üzere konuları ele alan eserler kaleme alınmıştır. Bu eserler (hac seyahatnameleri, menâsik-i hac, menâzil-i hac) hac literaçeşidinin gelişmesinde ve zenginleşmesine değerli katkılar sunmuştur.

18. yüzyılda hayatış Kazasker Damadzâde Mehmed Murat Efendi’nin kaleme aldığı Nebzetü’l-Menâsik isimli yapıtı bir hac rehberi olarak bu bağlamda karşımıza çıkmaktadır. Şerife Eroğlu Memiş titizlikle hazırladığı ve Nebzetü’l-Menâsik’i bahis alan kitabında Damadzâde Mehmed Murat’ın hayatı, vakıfları, kitap koleksiyonundan bahsettikten daha sonra Nebzetü’l-Menâsik’in nüshaları, muhtevası, derkenar notları ile çeviri metnini okuyucuya sunmaktadır.

MEKKE KADILIĞI YAPAR

Osmanlı’da Hac Külçeşidinin Sirkülasyonunda Hac El Yazmaları: Nebzetü’l-Menâsik Mekke Medine Kudüs, Şerife Eroğlu Memiş, Atlas Kitap, Mart 2022, 311 sayfa


1717’de Bursa’da dünyaya gelen Damadzâde Mehmed Murat Efendi, şeyhülislam Minkarizâde Yahya Efendi’nin soyundan olup ve Damadzâdeler lakabıyla bilinen ulema bir aileye mensuptur. Babası şeyhülislam Damadzâde Feyzullah Efendi’dir. Âlâ bir medrese tahsili alan Mehmed Murat Efendi, 1732’de müderris olur ve biroldukça nazaranvin akabinde Mekke kadılığına yükselir. Mekke kadılığı devrinde hac ibadetini yerine getirdikten daha sonra Mehmed Murat Efendi, 1756’da Nebzatü’l-Menâsik isimli yapıtını kaleme alır. 1761’de İstanbul kadılığına tayin edilmesi üzerine payitahta döner. Damadzâde Mehmet Murat Efendi, 1766’da Anadolu kazaskerliği ve 1773’de Rumeli kazaskerliğine kadar yükselir.

Rumeli kazaskeri Damadzâde Mehmed Murat Efendi, ilmiye sınıfına mensup bir alim ve mutasavvıf olmasının yanı sıra bir vakıf insanıdır. İstanbul Fatih’te Çarşamba semtinde tekke ve kütüphaniçin oluşan iki bina yaptırmıştır. Kendi ismiyle anılan (Murad Molla) kütüphane 1775 yılında kurulmuştur. Tekke ve kütüphanenin uygun işlemesi için bir vakfiye de düzenlenmiştir. Tekke binası yangın kararı günümüze ulaşamamış kütüphane ise Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafınca kültür merkezi olarak tahsis edilmiştir. Damadzâde’nin hem kendisine ilişkin birebir vakitte ailesinden intikal eden kitapları vakfederek kurduğu kütüphanedeki 1800’den çok yapıtın yer aldığı kitap koleksiyonu ise Süleymaniye Kütüphanesi’nde koruma edilmektedir.

HAC İBADETİNİ ANLATIYOR



Osmanlı uleması tarafınca kaleme alınan ve hac ibadetinin yöntemine uygun biçimde ifa edilmesini anlatan manzum ve mensur eserler menâsik-i hac niteliğindedir. Damadzâde Murat Molla’nın Osmanlı Türkçesi olarak telif ettiği Nebzatü’l-Menâsik de menâsik-i hac çeşidinde ilmî bir yapıttır.

Mekke, Medine ve Kudüs olmak üzere üç kısımdan oluşan Nebzetül Menâsik’de müellif hac ibadetine dair şahsi deneyim ve müşahedelerine neredeyse hiç yer vermemiş daha hayli haccın fıkhî bahislerini ve yükümlükleri ele almıştır. Mehmed Murat Efendi, hicri 1170 yılının başında (Eylül-Ekim 1756) telif ettiği yapıtında hac ibadeti ile Mekke, Medine ve Kudüs’teki ibadetgahları, makamları ve ziyaret yerlerini söylemektedir.

Damadzâde yapıtında ele aldığı mevzuyu en temel fıkıh ve tarih kaynaklara başvurarak kaleme almıştır. Bu kaynak yapıtların üstte kelamını ettiğimiz kütüphanesinde yer aldığı düşünülebilir. Ayrıyeten yapıtın sayfa kenarlarına müellif tarafınca hayli sayıda Arapça derkenar eklenmiştir. Bu notlarda ele alınan soruna dair açıklama, ayet, hadis ve çeşitli bilgiler yer aldığı görülmektedir.

Kitabın son kısmında Nebzetü’l-Menâsik’in mukayeseli iki nüshasının transkripsiyon ve çeviri edilmiş hali ile tıpkı basımı yer almaktadır. Nebzetü’l-Menâsik’in Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi ve Süleymaniye Kütüphanesi Serez koleksiyonunda olmak üzere iki farklı yazma nüshası bulunmaktadır.

Kazasker Damadzâde Mehmed Murat Efendi’nin (ö. 1778) Nebzetül Menâsik’i ilmî tıpta bir hac rehberi olması ve içerisinde Kudüs bahsinin de bulunması hasebiyle öteki hac kitaplarından farklılık göstermektedir.
 
Üst