Birkaç yıldır keskin hesaplaşmaların yaşandığı Orta Doğu, 2021’de değişen şartlara bağlı olarak rotasını uzlaşma arayışlarına bıraktı. Ankara’nın Doğu Akdeniz’deki güç oyununda görülen tıkanmalar üzerine Mısır’la başlayıp İsrail’le nabız yoklayan ve süratli bir gelişmeyle Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile el sıkışan olağanlaşma gayretleri hayli konuşulsa da 2021 farklı hasımlar içinde uzlaşma teşebbüslerine tanıklık etti.
Bir tarafta Arap ülkelerinden Suriye ile köprüleri kurmaya çalışanlar çıkarken başka tarafta Körfez’de İran’la ilgileri çatışmacı bir çizgiden diyalog yerine çekmeyi hedefleyen adımları dikkat çekti.
bir fazlaca aktörün elindeki kartları bir daha karmasında ABD’de Demokrat başkan Joe Biden’ın iktidara gelmesinin tesirini gözlemek mümkün.
ABD’nin bölgede daha az askeri ve diplomatik kapasite kullanma eğilimini sürdürmesi ve son olarak Afganistan’dan apar topar çekilmesi bölgesel müttefikleri bugünden “Amerikasız” denklemlere hazır olmaya itiyor.
ABD’nin çekilmesinin yansımaları
Körfez ülkeleri 2015’te Obama idaresinin İran’la nükleer muahedeyi imzalamasından mutsuzdu. Akabinde İran’ın nükleer ve balistik füze programlarının yanı sıra Orta Doğu’da vekil güçler üzerinden nüfuzunu genişletmesini tedbire konusunda Trump idaresinin azami baskı siyasetine bel bağlamışlardı.
2018’de Trump’ın nükleer muahedeyi çöpe atmasından da şad görünüyorlardı. Ancak 2019’da Aramco’nun petrol tesisleri ile BAE açıklarında kimi gemilerin amaç alınması Amerikan güvenlik taahhüdündeki gediklere işaret etti.
Doğal Trump idaresi İran’ın ortak tehdit olduğu algısını yükselterek İsrail’le bağları olağanlaştırmayı hedefleyen Abraham Anlaşmaları’nın 2020’nin son dönemecinde Körfez’den BAE ve Bahreyn ile imzalanmasını başardı.
Körfez’de yakalanan bu ivmeyle İsrail’in yanına itilen Sudan ve Fas’ın münasebetleri olağan olarak farklıydı: 2019’da Ömer el Beşir rejimini sırtından atan lakin ipleri eline alan askeri kurul niçiniyle çabucak hemen sivil idareye kavuşamayan Sudan, ABD’nin kara listesinden çıkarılma taahhüdü; Fas ise Cezayir’le arbedeli olduğu Batı Sahra üstündeki egemenlik argümanının tanınması karşılığında İsrail’le alaka kurmayı kabul etti.
Bir taraftan da İsrail’le olağanlaşma Amerikan dostluğunu kazanmanın bir yolu olarak görülüyor. Lakin bilhassa Körfez’de İsrail’le yakınlaşmanın İran’la mümkün çatışmalarda kendilerini ön cepheye dönüştüreceği kaygısı de var.
Üstelik güçleneceği umdukları güvenlik şemsiyesi belirsizlikler barındırıyor.
Örneğin BAE, İsrail’i tanımaya karşılık, beklediği F-35 edinme hayaline kavuşamadı.
ABD’nin Temmuz’da Afganistan’dan çekilme stili ve Afgan hükümetinin ortada bırakılması da bölgesel ortaklar içinde Amerikan taahhütlerinin sağlamlığına dair kuşkuları artırdı.
İran’la nükleer dans
ABD’nin nükleer mutabakattan çekilmesine Tahran’ın uranyum zenginleştirmeyi yüzde 60 oranına çıkarıp BM denetimlerini sınırlayarak cevap vermesi azami baskı stratejisinin sonuçlarını da tartışmaya açtı: Bu yaklaşım Körfez ülkeleri açısından İran’ı korktukları yere taşıyabilirdi.
Artık Biden idaresinin nükleer muahedeye dönme planına karşı değiller. Lakin Biden’ın da sonsuz savaşlardan kaçınma ve Asya’ya yük verme stratejisine bağlı kalması birkaç yıldır Körfez ülkeleri içinde münasebetleri Çin, Rusya ve Hindistan üzere ülkelerle çeşitlendirme gereksinimini teyit ediyor.
Nükleer mutabakata varılsın ya da varılmasın, komşuları İran’dan eskisinden epey daha fazla emin olmak istiyor.
İran’la 5+1 kümesi içindeki nükleer müzakerelerin sekizinci çeşidi 27 Aralık’ta Viyana’da başladı.
Evvelki çeşitlerde İran tüm yaptırımların kaldırılmasını ve bunu teyit edecek bir takvimin belirlenmesini istiyordu.
ABD ise nükleer programla ilişkili olmayan yaptırımları sürdürmekte kararlı gözüküyordu.
Muhafazakâr kanattan İbrahim Reisi’nin cumhurbaşkanlığı makamına geçmesinin akabinde İran’ın müzakere şartları biraz daha sertleşti.
Görüşmeler birkaç kere tökezlerken Biden idaresi Avrupalı ortakların haricinde Rusya ve Çin’in de Tahran’ı üzecek bir durum almasını sağladı.
İran’la nükleer müzakereler Viyana’da devam ediyor
Biden idaresi masanın dağılması ihtimaline karşı müttefiklerini alternatiflere hazırlamaya çalıştı.
bu biçimdesi bir ortamda bölgedeki müttefikler açısından ABD’ye bel bağlamaktansa direkt temaslarla İran’la tansiyonu düşürmek öncelik haline geldi. Yemen’de İran takviyeli Husilere karşı savaş Suudi kentlerini füzelerin maksadı haline getirdiğinden beri de Tahran’la konuşmak Riyad için hayati kıymet kazandı.
Irak Başbakanı Mustafa Kazımi’nin arabuluculuğunda Suudi Arabistan ve İran birkaç görüşme yaptı. Son olarak Aralık’ta Amman’da Güvenlik Araştırmaları Arap Enstitüsü’nde gerçekleşen bir toplantı vesilesiyle İran Genelkurmay Lideri Muhammed Bakıri, Suudi Arabistan ve BAE’den güvenlik yetkilileriyle güvenlik ve bölgesel bahisleri ele aldı.
Suudi Arabistan’la Yemen’deki iştiraki bitirdiğinden beri düşünceli bir müddetç yaşayan BAE de geri kalmamak için hem Türkiye hem İran’la ilgileri normalleştirmenin yoluna baktı. BAE’nin hareket kabiliyetinin süratli olması daha erken sonuçlar almasına yarıyor.
Irak’ı ön cephe olmaktan çıkarma teşebbüsleri
Olağanlaşma muhtaçlığı bölgede Irak için de hayati değer arz ediyor. Başbakan Kazımi ülkeyi İran ile ABD içinde çatışmanın ön cephesine dönüşmekten çıkarmak, İran’la tansiyonun Irak’ın bir iç sıkıntısına dönüşmesini önlemek ve Bağdat’ta Şiiler iktidarı belirleyen ana güç haline geldiğinden beri Arap komşularla oluşan soğukluğu gidermek için dikkat cazibeli temaslar yürüttü.
Kazımi İran ve Suudi Arabistanlı yetkilileri Bağdat’ta buluşturmanın ötesinde Tahran ile Washington içindeki bir ileti kanalı olmaya çalıştı. Bölgesel seviyede Irak, Mısır ve Ürdün içinde güç çizgilerini da içeren üçlü paydaşlık teşebbüsü biraz daha yol aldı.
Birincisi 2020’de Amman’da yapılan üçlü tepenin ikincisi 28 Haziran 2021’de Bağdat’ta gerçekleşti. Bu cins teşebbüsler Irak’ın Araplar içindeki yerine dönmesi ve İran’ın dengelenmesi açısından önemseniyor.
Bağdat ayrıyeten 28 Ağustos’ta Bölgesel Komşuluk Doruğu ismiyle bir toplantıya mesken sahipliği yaptı. Türkiye, Suudi Arabistan, Kuveyt, Ürdün, İran, Mısır, BAE ve Katar’ın yanı sıra Fransa, ABD ve İngiltere katıldı.
Bağdat fazlaca haklı sebeplerle bölgesel gerilimlerdeki gerilemenin Irak’ın kendi normalini ve iç barışını bulmasına yardımcı olacağını düşünüyor.
10 Ekim’deki seçimlerden daha sonra bir daha alevlenen tansiyonlar Irak’ın nasıl bir hesaplaşma alanı olduğunu bir kere daha hatırlattı. Haşdi Şabi ortasında İran irtibatlı kümelerin sandıkta yaşadığı hezimet üzerine sokaklar hareketlendi. Restleşmeler Kazımi’nin konutuna iki insansız hava aracıyla kamikaze saldırısı düzenlemeye kadar vardı.
Kazımi’nin konutu hücumda hasar almıştı
İran, Kudüs Gücü Kumandanı İsmail Kaani’yi Bağdat’a göndererek durumu yatıştırmaya, Şii kümeler içinde birliği sağlamaya ve statükoyu değiştirecek bir iktidar oluşumunu önlemeye çalıştı.
Seçimin galibi Şii başkan Mukteda es-Sadr tüm parti ve koalisyonların yer aldığı evvelki hükümetlerin bilakis İran yanlısı Şii kümeleri dışarıda tutup kendisine yakın Şii, Sünni ve Kürt partilerle çoğunluk hükümeti kurmak istiyordu.
İran tüm Şii kümelerin dahil olduğu ortak bir şemsiye çıkmadan Şiiler, Sünniler ve Kürtlerden oluşacak alternatife karşı çıkıyor.
Bağdat’ta bu cins uzlaşmazlıklar uzun vakitten beri bir tarafta İran öteki tarafta ABD’nin olduğu müdahale kanallarını faal hale getiriyor.
Türkiye’nin zikzaklı olağanlaşma öyküsü
Türkiye’ye gelince; dış bağlantılar ağındaki büyüyen açmazlar, ülkenin Doğu Akdeniz’deki güç denkleminden dışlanması ve karşısında Mısır, İsrail, Ürdün, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan’ın yer aldığı bir blokun oluşması, ABD, İtalya ve Fransa’nın da bu bloktan yana durması, bu tablo karşısında Doğu Akdeniz’de oyunu bozmaya dönük sert güç gösterisinin aykırı tepmesi, beri tarafta 2019’da Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti ile imzalanan deniz yetki alanları ve askeri işbirliği mutabakatlarının belirsizliğini muhafazası, “Yeni Osmanlı” çağrışımı yapan müdahaleci siyasete karşı Arap hassasiyetinin büyümesi Ankara’yı yeni sayfalar açmaya itti.
Mısır ve İsrail’le alakaları olağanlaştırarak güç denklemini bilakis çevirme fikri öne çıktı. Buradan hareketle Sisi idaresi ile istikşafi görüşmeler başladı.
Buluşmaların birincisi 5-6 Mayıs’ta Kahire’de, ikincisi 7-8 Eylül’de Ankara’da gerçekleşti.
Karşı tarafın bu diyalogdan beklentisi, Türkiye’nin Müslüman Kardeşler’e dayanağını kesmesi, Libya’dan güçlerini çekip kalıcı üs edinmemesi ve Arap dünyasının iç işlerine karışan siyasetlerden vazgeçilmesi.
Mısır muhalefetinin İstanbul merkezli üç kanalında birtakım siyasi programlara son verilmesini olumlu olarak not eden Kahire somut adımlar görür görmezye dek süreci ağırdan alıyor.
Ayrıyeten Sisi idaresi hem Körfez’deki destekçileri tıpkı vakitte Doğu Akdeniz Güç Forumu’ndaki ortaklarında güvensizliğe yol açacak adımlardan kaçınıyor. Haliyle elçilerin karşılıklı atanması bir temenni olarak yeni yıla kaldı.
Körfez tarafına bakıldığında; Türkiye’yi taraf haline getiren blok ortasındaki arbedenin gerilemesi yeni başlangıçlar için havayı yumuşattı. Katar’la komşuları içinde yaşanan tansiyon ocakta El Ula’daki Körfez İşbirliği Kurulu Tepesi’nde sona erince Doha’nın Türkiye için arabuluculuk etmesi gündeme geldi.
Mısır’la diyalog suları test ederken BAE ile beklenmeyen süratte yakınlaşma oldu. Daha evvel organize cürüm örgütü başkanı olmak suçlamasından karar giymiş Sedat Peker’in susturulması konusunda istihbaratçılar seviyesinde başlayan temaslar ikili çıkarların baskın çıktığı farklı bir koridora yöneldi.
BAE Veliaht Prensi Muhammed bin Zayid’in 24 Kasım’da Ankara’da Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafınca “başkan” protokolüyle ağırlanması yeni bir başlangıç olarak kayda geçti.
Erdoğan ve Zayid’in Ankara’daki görüşmesi
Sıra Cemal Kaşıkçı cinayeti niçiniyle ortaya kara kedilerin girdiği Riyad’la barışa geldi. Erdoğan 6-7 Kasım’da Doha’yken Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman da bölge tipindeydi.
Türk tarafının Muhammed bin Selman’la Doha’da görüşme talebi, programın uygun olmadığı sebebi öne sürülerek geri çevrildi.
Şubat’ta Muhammed bin Zayid’e iadeyi ziyarette bulunacak olan Erdoğan’ın yeni yılda, Kaşıkçı cinayetinden ismini anmadan sorumlu tuttuğu Muhammed bin Selman’la da el sıkışma ihtimali dışlanmıyor.
Türkiye’nin Araplarla münasebetlerinde Suriye siyaseti de temel bir sıkıntıya dönüşmüş durumda. Suriye’nin Mısır, Ürdün, BAE ve Cezayir üzere ülkelerin eforlarıyla Mart’ta Cezayir’deki tepede Arap Birliği’ne döndürülmesi halinde Ankara üzerinde Araplarla alakalara format çekme gereksinimi daha da artabilir.
2021’de Şam’la istihbarat şefleri seviyesinde temaslar olduğu, Kürtlerle ilgili pazarlıklar yapıldığı tezleri gündem oldu lakin bunlar teyit edilmedi.
İsrail ile diyalog denemeleri
İsrail’le ile diyalog denemeleri de bağları maslahatgüzar düzeyinden büyükelçilik düzebir daha çıkarmaya yetmedi. İsrail’le yakınlaşma beklenirken Ekim’de MİT’in Arap ve Filistinlilerden oluşan 15 kişilik Mossad casusluk şebekesini çökertmesi biraz baş karıştırdı.
her neyse ki olay siyasi seviyede problem yapılmadı.
Erdoğan ile İsrailli mevkidaşı Isaac Herzog içinde 18 Kasım’da gerçekleşen telefon görüşmesinde diyalogun ilerletilmesi temennisi lisana getirildi.
Her şeye karşın ticari bağlantıların artarak devam ediyor olması niçiniyle baskı hissetmeyen İsrail, İstanbul’da üslenen Hamas üyeleriyle ilgili kısıtlayıcı adımlar bekliyor. Bu belge da 2022’ye kaldı.
Diplomasi yolu 2022’de ara alabilir mi? Bu yönelim çatışma dinamiklerinin bir daha devreye girmesini önler mi? Ümit var, garanti yok.
Bir tarafta Arap ülkelerinden Suriye ile köprüleri kurmaya çalışanlar çıkarken başka tarafta Körfez’de İran’la ilgileri çatışmacı bir çizgiden diyalog yerine çekmeyi hedefleyen adımları dikkat çekti.
bir fazlaca aktörün elindeki kartları bir daha karmasında ABD’de Demokrat başkan Joe Biden’ın iktidara gelmesinin tesirini gözlemek mümkün.
ABD’nin bölgede daha az askeri ve diplomatik kapasite kullanma eğilimini sürdürmesi ve son olarak Afganistan’dan apar topar çekilmesi bölgesel müttefikleri bugünden “Amerikasız” denklemlere hazır olmaya itiyor.
ABD’nin çekilmesinin yansımaları
Körfez ülkeleri 2015’te Obama idaresinin İran’la nükleer muahedeyi imzalamasından mutsuzdu. Akabinde İran’ın nükleer ve balistik füze programlarının yanı sıra Orta Doğu’da vekil güçler üzerinden nüfuzunu genişletmesini tedbire konusunda Trump idaresinin azami baskı siyasetine bel bağlamışlardı.
2018’de Trump’ın nükleer muahedeyi çöpe atmasından da şad görünüyorlardı. Ancak 2019’da Aramco’nun petrol tesisleri ile BAE açıklarında kimi gemilerin amaç alınması Amerikan güvenlik taahhüdündeki gediklere işaret etti.
Doğal Trump idaresi İran’ın ortak tehdit olduğu algısını yükselterek İsrail’le bağları olağanlaştırmayı hedefleyen Abraham Anlaşmaları’nın 2020’nin son dönemecinde Körfez’den BAE ve Bahreyn ile imzalanmasını başardı.
Körfez’de yakalanan bu ivmeyle İsrail’in yanına itilen Sudan ve Fas’ın münasebetleri olağan olarak farklıydı: 2019’da Ömer el Beşir rejimini sırtından atan lakin ipleri eline alan askeri kurul niçiniyle çabucak hemen sivil idareye kavuşamayan Sudan, ABD’nin kara listesinden çıkarılma taahhüdü; Fas ise Cezayir’le arbedeli olduğu Batı Sahra üstündeki egemenlik argümanının tanınması karşılığında İsrail’le alaka kurmayı kabul etti.
Bir taraftan da İsrail’le olağanlaşma Amerikan dostluğunu kazanmanın bir yolu olarak görülüyor. Lakin bilhassa Körfez’de İsrail’le yakınlaşmanın İran’la mümkün çatışmalarda kendilerini ön cepheye dönüştüreceği kaygısı de var.
Üstelik güçleneceği umdukları güvenlik şemsiyesi belirsizlikler barındırıyor.
Örneğin BAE, İsrail’i tanımaya karşılık, beklediği F-35 edinme hayaline kavuşamadı.
ABD’nin Temmuz’da Afganistan’dan çekilme stili ve Afgan hükümetinin ortada bırakılması da bölgesel ortaklar içinde Amerikan taahhütlerinin sağlamlığına dair kuşkuları artırdı.
İran’la nükleer dans
ABD’nin nükleer mutabakattan çekilmesine Tahran’ın uranyum zenginleştirmeyi yüzde 60 oranına çıkarıp BM denetimlerini sınırlayarak cevap vermesi azami baskı stratejisinin sonuçlarını da tartışmaya açtı: Bu yaklaşım Körfez ülkeleri açısından İran’ı korktukları yere taşıyabilirdi.
Artık Biden idaresinin nükleer muahedeye dönme planına karşı değiller. Lakin Biden’ın da sonsuz savaşlardan kaçınma ve Asya’ya yük verme stratejisine bağlı kalması birkaç yıldır Körfez ülkeleri içinde münasebetleri Çin, Rusya ve Hindistan üzere ülkelerle çeşitlendirme gereksinimini teyit ediyor.
Nükleer mutabakata varılsın ya da varılmasın, komşuları İran’dan eskisinden epey daha fazla emin olmak istiyor.
İran’la 5+1 kümesi içindeki nükleer müzakerelerin sekizinci çeşidi 27 Aralık’ta Viyana’da başladı.
Evvelki çeşitlerde İran tüm yaptırımların kaldırılmasını ve bunu teyit edecek bir takvimin belirlenmesini istiyordu.
ABD ise nükleer programla ilişkili olmayan yaptırımları sürdürmekte kararlı gözüküyordu.
Muhafazakâr kanattan İbrahim Reisi’nin cumhurbaşkanlığı makamına geçmesinin akabinde İran’ın müzakere şartları biraz daha sertleşti.
Görüşmeler birkaç kere tökezlerken Biden idaresi Avrupalı ortakların haricinde Rusya ve Çin’in de Tahran’ı üzecek bir durum almasını sağladı.
İran’la nükleer müzakereler Viyana’da devam ediyor
Biden idaresi masanın dağılması ihtimaline karşı müttefiklerini alternatiflere hazırlamaya çalıştı.
bu biçimdesi bir ortamda bölgedeki müttefikler açısından ABD’ye bel bağlamaktansa direkt temaslarla İran’la tansiyonu düşürmek öncelik haline geldi. Yemen’de İran takviyeli Husilere karşı savaş Suudi kentlerini füzelerin maksadı haline getirdiğinden beri de Tahran’la konuşmak Riyad için hayati kıymet kazandı.
Irak Başbakanı Mustafa Kazımi’nin arabuluculuğunda Suudi Arabistan ve İran birkaç görüşme yaptı. Son olarak Aralık’ta Amman’da Güvenlik Araştırmaları Arap Enstitüsü’nde gerçekleşen bir toplantı vesilesiyle İran Genelkurmay Lideri Muhammed Bakıri, Suudi Arabistan ve BAE’den güvenlik yetkilileriyle güvenlik ve bölgesel bahisleri ele aldı.
Suudi Arabistan’la Yemen’deki iştiraki bitirdiğinden beri düşünceli bir müddetç yaşayan BAE de geri kalmamak için hem Türkiye hem İran’la ilgileri normalleştirmenin yoluna baktı. BAE’nin hareket kabiliyetinin süratli olması daha erken sonuçlar almasına yarıyor.
Irak’ı ön cephe olmaktan çıkarma teşebbüsleri
Olağanlaşma muhtaçlığı bölgede Irak için de hayati değer arz ediyor. Başbakan Kazımi ülkeyi İran ile ABD içinde çatışmanın ön cephesine dönüşmekten çıkarmak, İran’la tansiyonun Irak’ın bir iç sıkıntısına dönüşmesini önlemek ve Bağdat’ta Şiiler iktidarı belirleyen ana güç haline geldiğinden beri Arap komşularla oluşan soğukluğu gidermek için dikkat cazibeli temaslar yürüttü.
Kazımi İran ve Suudi Arabistanlı yetkilileri Bağdat’ta buluşturmanın ötesinde Tahran ile Washington içindeki bir ileti kanalı olmaya çalıştı. Bölgesel seviyede Irak, Mısır ve Ürdün içinde güç çizgilerini da içeren üçlü paydaşlık teşebbüsü biraz daha yol aldı.
Birincisi 2020’de Amman’da yapılan üçlü tepenin ikincisi 28 Haziran 2021’de Bağdat’ta gerçekleşti. Bu cins teşebbüsler Irak’ın Araplar içindeki yerine dönmesi ve İran’ın dengelenmesi açısından önemseniyor.
Bağdat ayrıyeten 28 Ağustos’ta Bölgesel Komşuluk Doruğu ismiyle bir toplantıya mesken sahipliği yaptı. Türkiye, Suudi Arabistan, Kuveyt, Ürdün, İran, Mısır, BAE ve Katar’ın yanı sıra Fransa, ABD ve İngiltere katıldı.
Bağdat fazlaca haklı sebeplerle bölgesel gerilimlerdeki gerilemenin Irak’ın kendi normalini ve iç barışını bulmasına yardımcı olacağını düşünüyor.
10 Ekim’deki seçimlerden daha sonra bir daha alevlenen tansiyonlar Irak’ın nasıl bir hesaplaşma alanı olduğunu bir kere daha hatırlattı. Haşdi Şabi ortasında İran irtibatlı kümelerin sandıkta yaşadığı hezimet üzerine sokaklar hareketlendi. Restleşmeler Kazımi’nin konutuna iki insansız hava aracıyla kamikaze saldırısı düzenlemeye kadar vardı.
Kazımi’nin konutu hücumda hasar almıştı
İran, Kudüs Gücü Kumandanı İsmail Kaani’yi Bağdat’a göndererek durumu yatıştırmaya, Şii kümeler içinde birliği sağlamaya ve statükoyu değiştirecek bir iktidar oluşumunu önlemeye çalıştı.
Seçimin galibi Şii başkan Mukteda es-Sadr tüm parti ve koalisyonların yer aldığı evvelki hükümetlerin bilakis İran yanlısı Şii kümeleri dışarıda tutup kendisine yakın Şii, Sünni ve Kürt partilerle çoğunluk hükümeti kurmak istiyordu.
İran tüm Şii kümelerin dahil olduğu ortak bir şemsiye çıkmadan Şiiler, Sünniler ve Kürtlerden oluşacak alternatife karşı çıkıyor.
Bağdat’ta bu cins uzlaşmazlıklar uzun vakitten beri bir tarafta İran öteki tarafta ABD’nin olduğu müdahale kanallarını faal hale getiriyor.
Türkiye’nin zikzaklı olağanlaşma öyküsü
Türkiye’ye gelince; dış bağlantılar ağındaki büyüyen açmazlar, ülkenin Doğu Akdeniz’deki güç denkleminden dışlanması ve karşısında Mısır, İsrail, Ürdün, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan’ın yer aldığı bir blokun oluşması, ABD, İtalya ve Fransa’nın da bu bloktan yana durması, bu tablo karşısında Doğu Akdeniz’de oyunu bozmaya dönük sert güç gösterisinin aykırı tepmesi, beri tarafta 2019’da Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti ile imzalanan deniz yetki alanları ve askeri işbirliği mutabakatlarının belirsizliğini muhafazası, “Yeni Osmanlı” çağrışımı yapan müdahaleci siyasete karşı Arap hassasiyetinin büyümesi Ankara’yı yeni sayfalar açmaya itti.
Mısır ve İsrail’le alakaları olağanlaştırarak güç denklemini bilakis çevirme fikri öne çıktı. Buradan hareketle Sisi idaresi ile istikşafi görüşmeler başladı.
Buluşmaların birincisi 5-6 Mayıs’ta Kahire’de, ikincisi 7-8 Eylül’de Ankara’da gerçekleşti.
Karşı tarafın bu diyalogdan beklentisi, Türkiye’nin Müslüman Kardeşler’e dayanağını kesmesi, Libya’dan güçlerini çekip kalıcı üs edinmemesi ve Arap dünyasının iç işlerine karışan siyasetlerden vazgeçilmesi.
Mısır muhalefetinin İstanbul merkezli üç kanalında birtakım siyasi programlara son verilmesini olumlu olarak not eden Kahire somut adımlar görür görmezye dek süreci ağırdan alıyor.
Ayrıyeten Sisi idaresi hem Körfez’deki destekçileri tıpkı vakitte Doğu Akdeniz Güç Forumu’ndaki ortaklarında güvensizliğe yol açacak adımlardan kaçınıyor. Haliyle elçilerin karşılıklı atanması bir temenni olarak yeni yıla kaldı.
Körfez tarafına bakıldığında; Türkiye’yi taraf haline getiren blok ortasındaki arbedenin gerilemesi yeni başlangıçlar için havayı yumuşattı. Katar’la komşuları içinde yaşanan tansiyon ocakta El Ula’daki Körfez İşbirliği Kurulu Tepesi’nde sona erince Doha’nın Türkiye için arabuluculuk etmesi gündeme geldi.
Mısır’la diyalog suları test ederken BAE ile beklenmeyen süratte yakınlaşma oldu. Daha evvel organize cürüm örgütü başkanı olmak suçlamasından karar giymiş Sedat Peker’in susturulması konusunda istihbaratçılar seviyesinde başlayan temaslar ikili çıkarların baskın çıktığı farklı bir koridora yöneldi.
BAE Veliaht Prensi Muhammed bin Zayid’in 24 Kasım’da Ankara’da Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafınca “başkan” protokolüyle ağırlanması yeni bir başlangıç olarak kayda geçti.
Erdoğan ve Zayid’in Ankara’daki görüşmesi
Sıra Cemal Kaşıkçı cinayeti niçiniyle ortaya kara kedilerin girdiği Riyad’la barışa geldi. Erdoğan 6-7 Kasım’da Doha’yken Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman da bölge tipindeydi.
Türk tarafının Muhammed bin Selman’la Doha’da görüşme talebi, programın uygun olmadığı sebebi öne sürülerek geri çevrildi.
Şubat’ta Muhammed bin Zayid’e iadeyi ziyarette bulunacak olan Erdoğan’ın yeni yılda, Kaşıkçı cinayetinden ismini anmadan sorumlu tuttuğu Muhammed bin Selman’la da el sıkışma ihtimali dışlanmıyor.
Türkiye’nin Araplarla münasebetlerinde Suriye siyaseti de temel bir sıkıntıya dönüşmüş durumda. Suriye’nin Mısır, Ürdün, BAE ve Cezayir üzere ülkelerin eforlarıyla Mart’ta Cezayir’deki tepede Arap Birliği’ne döndürülmesi halinde Ankara üzerinde Araplarla alakalara format çekme gereksinimi daha da artabilir.
2021’de Şam’la istihbarat şefleri seviyesinde temaslar olduğu, Kürtlerle ilgili pazarlıklar yapıldığı tezleri gündem oldu lakin bunlar teyit edilmedi.
İsrail ile diyalog denemeleri
İsrail’le ile diyalog denemeleri de bağları maslahatgüzar düzeyinden büyükelçilik düzebir daha çıkarmaya yetmedi. İsrail’le yakınlaşma beklenirken Ekim’de MİT’in Arap ve Filistinlilerden oluşan 15 kişilik Mossad casusluk şebekesini çökertmesi biraz baş karıştırdı.
her neyse ki olay siyasi seviyede problem yapılmadı.
Erdoğan ile İsrailli mevkidaşı Isaac Herzog içinde 18 Kasım’da gerçekleşen telefon görüşmesinde diyalogun ilerletilmesi temennisi lisana getirildi.
Her şeye karşın ticari bağlantıların artarak devam ediyor olması niçiniyle baskı hissetmeyen İsrail, İstanbul’da üslenen Hamas üyeleriyle ilgili kısıtlayıcı adımlar bekliyor. Bu belge da 2022’ye kaldı.
Diplomasi yolu 2022’de ara alabilir mi? Bu yönelim çatışma dinamiklerinin bir daha devreye girmesini önler mi? Ümit var, garanti yok.