Türk diplomasisi, 2021 yılını bağlantıların son derece berbat olduğu Orta Doğu ve Doğu ülkeleriyle “normalleşme”, Batı ittifakını oluşturan Avrupa ve ABD ile ise tansiyondan uzaklaşıp diyalog ve bölgesel işbirliğini öne çıkararak tamamladı. Bu yönelim ışığında, Türk diplomasisinin 2022’de belirleyecek üç öge ön plana çıkıyor.
Olağanlaşma: 2021’i jeopolitik tansiyonlardan uzak ve hem Batı birebir vakitte Doğu ülkeleri ile olağanlaşma arayışlarıyla geçiren Türk diplomasisi, bu eğilimini 2022’de de somut adımlarla devam ettirme kanısında. Türkiye, yeni senede İsrail, Ermenistan ve Mısır ile olağanlaşma süreçlerine ivme kazandırıp bölgesel ilgilerine yeni bir taban kazandırmayı öngörüyor.
Zorluklar: 2022’de Ukrayna ile Rusya içindeki buhranın sıcak bir tansiyona dönüşme mümkünlüğü Türkiye’yi de zorlayacak değerli gelişmeler içinde görülüyor. Türkiye’nin giderek daha da gerileyen demokrasi ve insan hakları sicili de 2022’de Türk diplomasisinin bilhassa Batı ile bağlantılarda zorlayacak bir öge olarak görülüyor.
İktisat tesiri: 2022’de Türk dış siyasetinin yönelimini belirleyecek en kıymetli ögeler içinde Türk Lirası’nın tarihi düşüşüne niye olan ekonomik kriz de bulunuyor. Türkiye’nin iktisat niçiniyle Suriye ve Doğu Akdeniz’de tek taraflı aksiyonlara girişmemeyi tercih edebileceği öngörülüyor.
Orta Doğu’da olağanlaşmaya devam
Türk diplomasisi açısından 2021’in en büyük sürprizi Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlanan süratli ve somut olağanlaşma oldu.
Sene boyunca yapılan temaslar kararında BAE fiili başkanı Abu Dabi Veliaht Prensi Pir Muhammed bin Zayed Al Nahyan, 24 Kasım’da Ankara’da resmi temaslarda bulundu ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile direkt yatırımları da içeren mutabakatlara imza attı. Erdoğan’ın 2022’in birinci değerli ziyaretlerinden birini Şubat ayında Abu Dabi’ye yapması bekleniyor.
Getty Images
Mısır ile 2021’de başlayan lakin Kahire idaresinin Libya süreci ve Etiyopya’ya satılan silahlı insansız hava araçları (SİHA) niçiniyle ağırdan aldığı olağanlaşma süreci 2022’in gündeminde olmayı sürdürecek.
Türkiye’nin maksadı bu sene ortasında karşılıklı büyükelçilerin atanmasını da önbakılırsacek biçimde Mısır ile siyasi ilgileri çerçeveleyen bir protokolü yaşama geçirmek. Mısır ile istenilen seviyeye gelinmesinin vakit alabileceği bilhassa deniz yetkilendirme muahedesi için müzakere sürecinin ufukta olmadığı değerlendirmeleri yapılıyor.
Türkiye, Suudi Arabistan ile de bozulan alakalarını de bu mühlet içerisinde onarmayı ve yeni bir devir başlatmayı öngörüyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile de görüşmek istediği Amerikan basınında yer almıştı. Amerikan Wall Street Journal gazetesi, Suudi Arabistan idaresinin Erdoğan’dan, İstanbul Başkonsolosluğu’nu ziyareti sırasında öldürülen muhalif gazeteci Cemal Kaşıkçı’yı tekrar gündeme getirmemesini istediğini sav etti.
Ankara’nın yorum yapmadığı bu tez da, şartların sağlanması durumunda Türkiye ile Suudi Arabistan içinde “swap” muahedesinin yapılabilecek olması.
Türkiye’nin Orta Doğu’nun güvenliği ve istikrarı için bağ kurmaya ehemmiyet verdiği öbür ülke İsrail. 2021’de Türkiye ve İsrail cumhurbaşkanları içinde kurulan diyalog, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Aralık sonunda verdiği olumlu bildiriler, Tel Aviv-Ankara içinde 2022’de somut bir olağanlaşma görülebileceğine işaret ediyor. Türkiye-İsrail yakınlaşmasını başta ABD olmak üzere Türkiye’nin en yakın bölgesel müttefikleri Azerbaycan ve Katar da destekliyor.
Ermenistan ile süreç başlıyor
Geçen yılın en dikkat alımlı olağanlaşma teşebbüsü ise Ermenistan ile yaşandı. Türkiye ve Ermenistan, iki ülke içinde diplomatik alakaların tesis edilmesi ve yeni bir müddetcin başlatılmasını koordine etmek için karşılıklı özel temsilciler atadıklarını deklare ettilar.
Getty Images
Türkiye’nin direkt görüşme isteğine rağmen Ermenistan’ın talebi üzerine birinci görüşmenin Rusya’nın başşehri Moskova’da olacağı Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu tarafınca belirtildi.
Özel temsilciler ve onların oluşturacakları çalışma kümelerinin Ocak ayından itibaren çalışmalara başlaması öngörülüyor. Lakin Ankara-Erivan sürecinin Ermenistan ile Azerbaycan içinde yürütülen ve 2020 savaşını hukuken sonlandıracak en son mutabakatın imzalanması uğraşlarına paralel sürdürüleceği bedellendiriliyor.
2019’da yaşanan Doğu Akdeniz ve Suriye tansiyonunun yerini yumuşamanın bıraktığı 2021’de, ABD Lideri seçilen Joe Biden’ın 20 Ocak’ta nazaranvine başlaması, Türkiye’nin Batı ile münasebetlerinde de milat olmuştu.
ABD ve Avrupa Birliği (AB) ile “pozitif gündem” çerçevesinde yeni bir anlayış geliştiren Türkiye, bilhassa NATO’daki yeri ve kıymetini ön plana çıkartıp bilhassa son periyotta Afganistan’da olduğu üzere bölgesel konularda müttefikleriyle işbirliğini önceledi.
Bu eğilimin 2022’de sürmesi lakin bilhassa demokratik pahalar kelam konusu olduğunda 2021’de Osman Kavala davasında yaşanan “10 büyükelçi bunalımı” üzere tansiyonlara açık olması bekleniyor.
Getty Images
ABD ile gündem F-16 satışı
ABD ile ikili gündemin en ön sırasında Türkiye’nin Eylül ayı sonunda yaptığı 40 adet F-16 savaş uçağı ve yaklaşık 80 adet modernizasyon kiti alımı başvurusu geliyor. 2021 sonunda teknik seviyede başlayan görüşmelerin, yıl boyunca sürmesi bekleniyor. Biden idaresi, Ankara’nın talebine hem NATO tıpkı vakitte Türkiye’nin güvenliği açısından olumlu bakıyor lakin Kongre’den gerekli onayın alınması için S-400 meselesinin çözülmesi için ilerleme kaydedilmesi gerektiğini kaydediyor.
Biden’ın 24 Nisan iletisinde 1915 olaylarını “soykırım” olarak tanımlaması, Aralık ayında gerçekleştirilen “demokrasi zirvesine” Türkiye’yi davet etmemesi üzere gelişmelere kuvvetli reaksiyon vermemeyi yeğleyen Ankara’nın yaklaşan seçimler sürecini de dikkate alarak bu siyasetini 2022’de de sürdürmesi öngörülüyor.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, 30 Aralık’ta Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Lideri Biden’ın kurulması konusunda mutabık kaldığı ve iki ülke alakalarını ilgilendiren tüm bahislerin görüşüleceği ortak sisteme ait, Ankara’nın Washington’a mektup gönderdiğini deklare etti.
Kalın, Dışişleri Bakanlığı’nın gönderdiği mektupla ilgili şunları söylemiş oldu:
“Bu sistemin yapısının nasıl olacağı, hangi bahislerin ele alınacağı ve sürecin nasıl işleyeceğine dair… Bununla ilgili çalışmamız da devam ediyor. Kapsamlı biçimde biz, bu münasebetleri karşılıklı çıkar alakası ve hürmet temelinde, eşit, adil, şeffaf bir alaka olarak yürütmek istiyoruz lakin bunu yaparken olağan ki Türkiye’nin kendi ulusal çıkarları, evvelari, tehdit algısı her şeydilk evvel gelir.
“Bu çerçevede bu münasebetleri gerçek bir yerde ilerletebilmek ve olumlu bir gündemle hareket edebilmek için de görüşmelerimiz devam ediyor ve bundan daha sonra da bu istikametteki çalışmalarımız sürecek.”
AB’den yeni adım yok
AB ile ilgilerde de 2022 yılında yeni bir açılım beklenmiyor. Türkiye ile ikili ilgilerinde önemli bir tansiyondan çıkan Fransa, 1 Ocak’tan itibaren AB Periyot Başkanlığı’nı üstlenecek. AB etraflarında, Türkiye’de cumhurbaşkanlığı ve parlamenter seçimlerin yapılacağı müddet öncesinde gümrük birliği, vize serbestisi üzere alanlarda somut bir adımın atılmasının imkanlı olmadığı değerlendirmesi yapılıyor. Brüksel’in Türkiye ile işbirliğini bölgesel gelişmeler ve göç mutabakatı ile hudutlu tutmasının beklendiği kaydediliyor.
Fransa, devir başkanlığını yürüttüğü devirde cumhurbaşkanlığı seçimlerini de gerçekleştirecek. Geçmiş seçimlerde olduğu üzere Türkiye’nin seçim kampanyası periyodunda Fransız siyasi gündeminde yer alması mümkünlüğü Ankara-Paris içinde yeni bir tansiyonun olabileceğine de işaret ediyor.
Getty Images
AB’nin öteki kuvvetli üyesi Almanya’da da yeni bir koalisyon hükümetinin nazaranvde olması ve Angela Merkel idaresinden biraz daha farklı olarak insan hakları konusuna özel kıymet veriyor olması, Türkiye’nin Avrupa ile alakalarına olumsuz yansıyacak bir öge olarak görülüyor.
2020 ve 2021’de olduğu üzere Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Türkiye ile yaşadıkları ikili sıkıntıları AB sıkıntısına çevirme stratejilerinin 2022’de de sürmesi bekleniyor. Lakin AB etraflarında, Türkiye’nin kapalı Maraş bölgesi ve Doğu Akdeniz’de tek taraflı hareketlere girişmemesi durumunda Atina ve Lefkoşa’nın gayretlerinin cevap bulmayacağı değerlendirmeleri yapılıyor.
Rusya-Ukrayna tansiyonu
Diplomatik etraflarda yapılan değerlendirmelerde, 2022’in en dert verici muhtemel çatışma alanlarından biri Ukrayna-Rusya sınırı olarak görülüyor. Yalnızca bölgesel değil hem de milletlerarası açıdan da korkutucu sonuçları olabilecek bu tansiyonun parlaması, bölgenin değerli ve NATO üyesi ülkesi Türkiye’yi de etkileyecek bir sarmal yaratma potansiyelinde.
Ukrayna’ya sattığı silahlı insansız hava araçları (SİHA) niçiniyle Rusya’nın reaksiyonunu çeken Ankara, son devirde Kiev ve Moskova içindeki gerginliğin azaltılması için arabulucu olma niyetini lisana getirmiş lakin Rusya’nın olurunu alamamıştı. Türkiye’nin klâsik Karadeniz siyasetini Rusya aleyhine ve NATO lehine ayarlaması, Ukrayna ile stratejik bağlantıların kapsamlı savunma sanayi işbirliğini içerecek biçimde genişlemesi Moskova’nın dikkatle izlediği gelişmeler olarak görülüyor. Rusya ile Ukrayna içindeki tansiyonun 2022’de sıcak bir çatışmaya dönmesi durumu, Ankara-Moskova alakalarına de olumsuz yansıyacak bir gündem unsuru olarak ön planda yer alıyor.
2022’nin birinci demokrasi imtihanı Kavala Davası
ABD ve AB ile bölgesel meseleler kapsamında yaşanan yakınlaşmaya rağmen Türkiye’nin giderek berbatlaşan demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü sicili Batı ile yeni tansiyonların muhtemel kaynakları olarak görülüyor.
DHA
2021’in akıllarda kalan en değerli tansiyonu de bu çerçevede yaşanmış; Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın iş insanı Osman Kavala’nın bir an evvel tahliye edilmesini isteyen 10 batılı büyükelçinin istenmeyen adam ilan edilmesi talimatı verdiğini açıklamasıyla tansiyon büyümüştü.
Kavala davasının yanı sıra Türkiye’de temel hak ve özgürlüklerin uygulanmasına konulan sınırlamaların, muhalif siyasetçi, gazeteci ve sivil toplum üyelerine uygulanan baskıların 2022 boyunca Türkiye’nin Batı ile bağlantılarında gündemde yer tutacağı bedellendiriliyor. AB, 2021 Türkiye Raporu’nda Ankara’nın Kopenhag kriterlerinden giderek daha uzaklaştığını kayda geçirmiş ve iştirak sürecinin fiilen durduğunun altını çizmişti.
İktisadın diplomasiye tesirleri 2022’de görülebilir
Türk diplomasisini etkileyebilecek bir öbür ögenin ise 2021’in son çeyreğinde başlayan ve giderek şiddetlenen ekonomik buhran olduğu değerlendirmeleri yapılıyor. Merkez Bankası’nın Eylül ayında siyaset faizini indirmeye başlaması ile birlikte Türk Lirası’nın ABD doları ve Euro’ya karşı epeyce büyük oranda paha yitirmesi ve bu gidişin 2022’de de devam etme mümkünlüğü dış politik kararlar ve yönelimleri de etkileyecek gelişmeler olarak görülüyor.
Getty Images
Ekonomik gerilimin daha da şiddetlenmemesi için milletlerarası ve bölgesel çatışma alanlarında Batı ile siyasetlerini daha da ahenkleştirme imgesi çizen Türkiye’nin Batı ile problemli alanlarda tek taraflı hareketlerden uzak duracağı öngörülüyor. Bu alanların başında Suriye’nin kuzeydoğusu yer alıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2021’de PG’nin faaliyetlerine son vermek maksadıyla hudut ötesi operasyon işareti vermiş fakat somut adım atılmamıştı. Türk ordusunun mümkün bir harekatına yalnızca ABD ve AB değil hem de bölgede önemli askeri yapılanması olan Rusya da karşı çıkmıştı. Bu sürecin 2022’de devam etmesi beklentisi hakim.
Tıpkı biçimde Doğu Akdeniz’de Türkiye ile Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti içinde yaşanan hidrokarbon buhranı da 2021 boyunca sakin bir seyir izlemişti. Türkiye, kıta sahanlığını ihlal ettiği sebebi öne sürülerek sivil araştırma gemilerinin bölgeden çıkartmış fakat kendisi tartışmalı alanlarda hidrokarbon faaliyeti gerçekleştirmemişti.
Bu tansiyonu tırmandırmama tercihinin ekonomik münasebetleri de olduğu, muhtemel yeni bir Amerikan ya da AB yaptırımının ekonomik istikrarlara daha büyük darbe vurmasından çekinildiği yapılan değerlendirmeler içinde.
Olağanlaşma: 2021’i jeopolitik tansiyonlardan uzak ve hem Batı birebir vakitte Doğu ülkeleri ile olağanlaşma arayışlarıyla geçiren Türk diplomasisi, bu eğilimini 2022’de de somut adımlarla devam ettirme kanısında. Türkiye, yeni senede İsrail, Ermenistan ve Mısır ile olağanlaşma süreçlerine ivme kazandırıp bölgesel ilgilerine yeni bir taban kazandırmayı öngörüyor.
Zorluklar: 2022’de Ukrayna ile Rusya içindeki buhranın sıcak bir tansiyona dönüşme mümkünlüğü Türkiye’yi de zorlayacak değerli gelişmeler içinde görülüyor. Türkiye’nin giderek daha da gerileyen demokrasi ve insan hakları sicili de 2022’de Türk diplomasisinin bilhassa Batı ile bağlantılarda zorlayacak bir öge olarak görülüyor.
İktisat tesiri: 2022’de Türk dış siyasetinin yönelimini belirleyecek en kıymetli ögeler içinde Türk Lirası’nın tarihi düşüşüne niye olan ekonomik kriz de bulunuyor. Türkiye’nin iktisat niçiniyle Suriye ve Doğu Akdeniz’de tek taraflı aksiyonlara girişmemeyi tercih edebileceği öngörülüyor.
Orta Doğu’da olağanlaşmaya devam
Türk diplomasisi açısından 2021’in en büyük sürprizi Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlanan süratli ve somut olağanlaşma oldu.
Sene boyunca yapılan temaslar kararında BAE fiili başkanı Abu Dabi Veliaht Prensi Pir Muhammed bin Zayed Al Nahyan, 24 Kasım’da Ankara’da resmi temaslarda bulundu ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile direkt yatırımları da içeren mutabakatlara imza attı. Erdoğan’ın 2022’in birinci değerli ziyaretlerinden birini Şubat ayında Abu Dabi’ye yapması bekleniyor.
Getty Images
Mısır ile 2021’de başlayan lakin Kahire idaresinin Libya süreci ve Etiyopya’ya satılan silahlı insansız hava araçları (SİHA) niçiniyle ağırdan aldığı olağanlaşma süreci 2022’in gündeminde olmayı sürdürecek.
Türkiye’nin maksadı bu sene ortasında karşılıklı büyükelçilerin atanmasını da önbakılırsacek biçimde Mısır ile siyasi ilgileri çerçeveleyen bir protokolü yaşama geçirmek. Mısır ile istenilen seviyeye gelinmesinin vakit alabileceği bilhassa deniz yetkilendirme muahedesi için müzakere sürecinin ufukta olmadığı değerlendirmeleri yapılıyor.
Türkiye, Suudi Arabistan ile de bozulan alakalarını de bu mühlet içerisinde onarmayı ve yeni bir devir başlatmayı öngörüyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile de görüşmek istediği Amerikan basınında yer almıştı. Amerikan Wall Street Journal gazetesi, Suudi Arabistan idaresinin Erdoğan’dan, İstanbul Başkonsolosluğu’nu ziyareti sırasında öldürülen muhalif gazeteci Cemal Kaşıkçı’yı tekrar gündeme getirmemesini istediğini sav etti.
Ankara’nın yorum yapmadığı bu tez da, şartların sağlanması durumunda Türkiye ile Suudi Arabistan içinde “swap” muahedesinin yapılabilecek olması.
Türkiye’nin Orta Doğu’nun güvenliği ve istikrarı için bağ kurmaya ehemmiyet verdiği öbür ülke İsrail. 2021’de Türkiye ve İsrail cumhurbaşkanları içinde kurulan diyalog, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Aralık sonunda verdiği olumlu bildiriler, Tel Aviv-Ankara içinde 2022’de somut bir olağanlaşma görülebileceğine işaret ediyor. Türkiye-İsrail yakınlaşmasını başta ABD olmak üzere Türkiye’nin en yakın bölgesel müttefikleri Azerbaycan ve Katar da destekliyor.
Ermenistan ile süreç başlıyor
Geçen yılın en dikkat alımlı olağanlaşma teşebbüsü ise Ermenistan ile yaşandı. Türkiye ve Ermenistan, iki ülke içinde diplomatik alakaların tesis edilmesi ve yeni bir müddetcin başlatılmasını koordine etmek için karşılıklı özel temsilciler atadıklarını deklare ettilar.
Getty Images
Türkiye’nin direkt görüşme isteğine rağmen Ermenistan’ın talebi üzerine birinci görüşmenin Rusya’nın başşehri Moskova’da olacağı Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu tarafınca belirtildi.
Özel temsilciler ve onların oluşturacakları çalışma kümelerinin Ocak ayından itibaren çalışmalara başlaması öngörülüyor. Lakin Ankara-Erivan sürecinin Ermenistan ile Azerbaycan içinde yürütülen ve 2020 savaşını hukuken sonlandıracak en son mutabakatın imzalanması uğraşlarına paralel sürdürüleceği bedellendiriliyor.
- Türkiye-Ermenistan olağanlaşma süreci nasıl gelişecek, zorluklar neler?
- 1991’den bugüne Türkiye-Ermenistan ilgileri: 30 yılda neler yaşandı?
2019’da yaşanan Doğu Akdeniz ve Suriye tansiyonunun yerini yumuşamanın bıraktığı 2021’de, ABD Lideri seçilen Joe Biden’ın 20 Ocak’ta nazaranvine başlaması, Türkiye’nin Batı ile münasebetlerinde de milat olmuştu.
ABD ve Avrupa Birliği (AB) ile “pozitif gündem” çerçevesinde yeni bir anlayış geliştiren Türkiye, bilhassa NATO’daki yeri ve kıymetini ön plana çıkartıp bilhassa son periyotta Afganistan’da olduğu üzere bölgesel konularda müttefikleriyle işbirliğini önceledi.
Bu eğilimin 2022’de sürmesi lakin bilhassa demokratik pahalar kelam konusu olduğunda 2021’de Osman Kavala davasında yaşanan “10 büyükelçi bunalımı” üzere tansiyonlara açık olması bekleniyor.
Getty Images
ABD ile gündem F-16 satışı
ABD ile ikili gündemin en ön sırasında Türkiye’nin Eylül ayı sonunda yaptığı 40 adet F-16 savaş uçağı ve yaklaşık 80 adet modernizasyon kiti alımı başvurusu geliyor. 2021 sonunda teknik seviyede başlayan görüşmelerin, yıl boyunca sürmesi bekleniyor. Biden idaresi, Ankara’nın talebine hem NATO tıpkı vakitte Türkiye’nin güvenliği açısından olumlu bakıyor lakin Kongre’den gerekli onayın alınması için S-400 meselesinin çözülmesi için ilerleme kaydedilmesi gerektiğini kaydediyor.
Biden’ın 24 Nisan iletisinde 1915 olaylarını “soykırım” olarak tanımlaması, Aralık ayında gerçekleştirilen “demokrasi zirvesine” Türkiye’yi davet etmemesi üzere gelişmelere kuvvetli reaksiyon vermemeyi yeğleyen Ankara’nın yaklaşan seçimler sürecini de dikkate alarak bu siyasetini 2022’de de sürdürmesi öngörülüyor.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, 30 Aralık’ta Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Lideri Biden’ın kurulması konusunda mutabık kaldığı ve iki ülke alakalarını ilgilendiren tüm bahislerin görüşüleceği ortak sisteme ait, Ankara’nın Washington’a mektup gönderdiğini deklare etti.
Kalın, Dışişleri Bakanlığı’nın gönderdiği mektupla ilgili şunları söylemiş oldu:
“Bu sistemin yapısının nasıl olacağı, hangi bahislerin ele alınacağı ve sürecin nasıl işleyeceğine dair… Bununla ilgili çalışmamız da devam ediyor. Kapsamlı biçimde biz, bu münasebetleri karşılıklı çıkar alakası ve hürmet temelinde, eşit, adil, şeffaf bir alaka olarak yürütmek istiyoruz lakin bunu yaparken olağan ki Türkiye’nin kendi ulusal çıkarları, evvelari, tehdit algısı her şeydilk evvel gelir.
“Bu çerçevede bu münasebetleri gerçek bir yerde ilerletebilmek ve olumlu bir gündemle hareket edebilmek için de görüşmelerimiz devam ediyor ve bundan daha sonra da bu istikametteki çalışmalarımız sürecek.”
AB’den yeni adım yok
AB ile ilgilerde de 2022 yılında yeni bir açılım beklenmiyor. Türkiye ile ikili ilgilerinde önemli bir tansiyondan çıkan Fransa, 1 Ocak’tan itibaren AB Periyot Başkanlığı’nı üstlenecek. AB etraflarında, Türkiye’de cumhurbaşkanlığı ve parlamenter seçimlerin yapılacağı müddet öncesinde gümrük birliği, vize serbestisi üzere alanlarda somut bir adımın atılmasının imkanlı olmadığı değerlendirmesi yapılıyor. Brüksel’in Türkiye ile işbirliğini bölgesel gelişmeler ve göç mutabakatı ile hudutlu tutmasının beklendiği kaydediliyor.
Fransa, devir başkanlığını yürüttüğü devirde cumhurbaşkanlığı seçimlerini de gerçekleştirecek. Geçmiş seçimlerde olduğu üzere Türkiye’nin seçim kampanyası periyodunda Fransız siyasi gündeminde yer alması mümkünlüğü Ankara-Paris içinde yeni bir tansiyonun olabileceğine de işaret ediyor.
Getty Images
AB’nin öteki kuvvetli üyesi Almanya’da da yeni bir koalisyon hükümetinin nazaranvde olması ve Angela Merkel idaresinden biraz daha farklı olarak insan hakları konusuna özel kıymet veriyor olması, Türkiye’nin Avrupa ile alakalarına olumsuz yansıyacak bir öge olarak görülüyor.
2020 ve 2021’de olduğu üzere Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Türkiye ile yaşadıkları ikili sıkıntıları AB sıkıntısına çevirme stratejilerinin 2022’de de sürmesi bekleniyor. Lakin AB etraflarında, Türkiye’nin kapalı Maraş bölgesi ve Doğu Akdeniz’de tek taraflı hareketlere girişmemesi durumunda Atina ve Lefkoşa’nın gayretlerinin cevap bulmayacağı değerlendirmeleri yapılıyor.
Rusya-Ukrayna tansiyonu
Diplomatik etraflarda yapılan değerlendirmelerde, 2022’in en dert verici muhtemel çatışma alanlarından biri Ukrayna-Rusya sınırı olarak görülüyor. Yalnızca bölgesel değil hem de milletlerarası açıdan da korkutucu sonuçları olabilecek bu tansiyonun parlaması, bölgenin değerli ve NATO üyesi ülkesi Türkiye’yi de etkileyecek bir sarmal yaratma potansiyelinde.
Ukrayna’ya sattığı silahlı insansız hava araçları (SİHA) niçiniyle Rusya’nın reaksiyonunu çeken Ankara, son devirde Kiev ve Moskova içindeki gerginliğin azaltılması için arabulucu olma niyetini lisana getirmiş lakin Rusya’nın olurunu alamamıştı. Türkiye’nin klâsik Karadeniz siyasetini Rusya aleyhine ve NATO lehine ayarlaması, Ukrayna ile stratejik bağlantıların kapsamlı savunma sanayi işbirliğini içerecek biçimde genişlemesi Moskova’nın dikkatle izlediği gelişmeler olarak görülüyor. Rusya ile Ukrayna içindeki tansiyonun 2022’de sıcak bir çatışmaya dönmesi durumu, Ankara-Moskova alakalarına de olumsuz yansıyacak bir gündem unsuru olarak ön planda yer alıyor.
2022’nin birinci demokrasi imtihanı Kavala Davası
ABD ve AB ile bölgesel meseleler kapsamında yaşanan yakınlaşmaya rağmen Türkiye’nin giderek berbatlaşan demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü sicili Batı ile yeni tansiyonların muhtemel kaynakları olarak görülüyor.
DHA
2021’in akıllarda kalan en değerli tansiyonu de bu çerçevede yaşanmış; Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın iş insanı Osman Kavala’nın bir an evvel tahliye edilmesini isteyen 10 batılı büyükelçinin istenmeyen adam ilan edilmesi talimatı verdiğini açıklamasıyla tansiyon büyümüştü.
- 1991’den bugüne Türkiye-Ermenistan ilgileri: 30 yılda neler yaşandı?
- 2021’de Orta Doğu: Rotasız olağanlaşma
- Cemal Kaşıkçı’nın katil zanlılarından biri, Türkiye’nin yakalama talebi ile Fransa’da gözaltına alındı
- BAE Ulusal Güvenlik Danışmanı Tahran’da: ‘İran’la kardeşçe ilgiler geliştirmek evvelarimizden biri’
- Osman Kavala’nın tutukluluğunun devamına karar verildi
- BAE Dışişleri Bakanı’nın Şam ziyareti Suriye için niye kıymetli?
Kavala davasının yanı sıra Türkiye’de temel hak ve özgürlüklerin uygulanmasına konulan sınırlamaların, muhalif siyasetçi, gazeteci ve sivil toplum üyelerine uygulanan baskıların 2022 boyunca Türkiye’nin Batı ile bağlantılarında gündemde yer tutacağı bedellendiriliyor. AB, 2021 Türkiye Raporu’nda Ankara’nın Kopenhag kriterlerinden giderek daha uzaklaştığını kayda geçirmiş ve iştirak sürecinin fiilen durduğunun altını çizmişti.
İktisadın diplomasiye tesirleri 2022’de görülebilir
Türk diplomasisini etkileyebilecek bir öbür ögenin ise 2021’in son çeyreğinde başlayan ve giderek şiddetlenen ekonomik buhran olduğu değerlendirmeleri yapılıyor. Merkez Bankası’nın Eylül ayında siyaset faizini indirmeye başlaması ile birlikte Türk Lirası’nın ABD doları ve Euro’ya karşı epeyce büyük oranda paha yitirmesi ve bu gidişin 2022’de de devam etme mümkünlüğü dış politik kararlar ve yönelimleri de etkileyecek gelişmeler olarak görülüyor.
Getty Images
Ekonomik gerilimin daha da şiddetlenmemesi için milletlerarası ve bölgesel çatışma alanlarında Batı ile siyasetlerini daha da ahenkleştirme imgesi çizen Türkiye’nin Batı ile problemli alanlarda tek taraflı hareketlerden uzak duracağı öngörülüyor. Bu alanların başında Suriye’nin kuzeydoğusu yer alıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2021’de PG’nin faaliyetlerine son vermek maksadıyla hudut ötesi operasyon işareti vermiş fakat somut adım atılmamıştı. Türk ordusunun mümkün bir harekatına yalnızca ABD ve AB değil hem de bölgede önemli askeri yapılanması olan Rusya da karşı çıkmıştı. Bu sürecin 2022’de devam etmesi beklentisi hakim.
Tıpkı biçimde Doğu Akdeniz’de Türkiye ile Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti içinde yaşanan hidrokarbon buhranı da 2021 boyunca sakin bir seyir izlemişti. Türkiye, kıta sahanlığını ihlal ettiği sebebi öne sürülerek sivil araştırma gemilerinin bölgeden çıkartmış fakat kendisi tartışmalı alanlarda hidrokarbon faaliyeti gerçekleştirmemişti.
Bu tansiyonu tırmandırmama tercihinin ekonomik münasebetleri de olduğu, muhtemel yeni bir Amerikan ya da AB yaptırımının ekonomik istikrarlara daha büyük darbe vurmasından çekinildiği yapılan değerlendirmeler içinde.