IşıkHaber
New member
Nematullah Bizhan
İki gün evvel, Afganistan’da yaşayan bir dostum Kabil’in bir mezarlık üzere göründüğünü söylemiş oldu. Susturulmuş. Çaresiz. Ve umutsuz. Bu durum, bana 1990’ların sonlarında Taliban egemenliği altındaki boş sokakları ve ümitsizliği anımsatıyor. Beşerler Kabil ve öbür kentlerin sokaklarında, ailelerini beslemek ya da ülkeyi terk edebilmek için seyahat masraflarını ödemek emeliyle konut eşyalarını sattılar. Altı yaşın üstündeki kız çocuklara eğitim yasaklandı. Bayanların çalışmasına müsaade verilmedi.
1996-2001 yılları içindeki periyotta Taliban dini temel alan bir totaliter rejim kurdu. Afganistan’ın Taliban’ın eline geçmesinden ve cumhuriyetin bu hafta son hız vefatından daha sonra, Afganlar, kümenin eski siyasetlerine geri dönmesinden ve garanti altındaki temel haklarını kaybetmekten kaygı duyuyorlar. Tahminen de beşerler haklıdır. Taliban’da çabucak hemen bir değişiklik işareti görülmüyor.
En büyük kaygıyı bayanlar yaşıyor. Afganistan’daki en büyük üçüncü kent olan Herat’ın düşüşünün daha sonrasında, Taliban tarafınca bayanlara işe ya da üniversiteye gidiyorlarsa, çıkışta konutlarına gitmeleri söylendi.
Afganistan’ın kuzeyinde bulunan bir kentte yaşayan meşhur bir gazeteci bana bir Taliban üyesinin konutuna dört defa gittiğini ve ailesine nerede olduğunu sorduğunu aktardı. Farklı bir yerde ve inançtaydı lakin yakın aile üyelerinin ziyan görmesinden korktuğu için dehşete düşmüştü. Bu durum, Taliban siyasi liderliğinin herkese af sunan ‘değişim’ anlatısıyla uyuşmuyor. Bugün, tanınmış bir aktivist ve tahlilci bana, “Bu durumda burada kalma imkânım yok. Kendimi boğulmuş üzere hissediyorum. İlah yardımcımız olsun. Ne olacağını bilmiyorum” dedi.
KASVETLİ GÜNLERE KARŞIN KAZANIMLARI KORUMAK MÜMKÜN
Şu anda Afganistan’daki beşerler içinde belirsizlik ve kaygı duygusu hâkim. Büyük kısmı ülkeyi topluca terk etmeye çalışarak, Taliban’ın idaresi ele geçirmesine reaksiyonunu gösterdi. Kabil havaalanında binlerce kişi asfalt piste koştu ve kimi beşerler o derece çaresizdi ki, havalanmakta olan bir Amerikan askeri jetine tutundular. O gün yedi kişi öldürüldü.
Ordu, iktisat ve hayati ehemmiyete sahip kamu hizmetleri birkaç hafta ortasında çöktü. Afganlar, Biden idaresi ve müttefikleri ve hatta ülkeden kaçan ve onları kaosa sürükleyen kendi liderleri tarafınca ihanete uğramış üzere hissediyorlar.
Afganistan’daki bir kaynağın bana aktardığı kadarıyla Taliban, ABD ile barış sürecini kullanarak vakit kazanması ve Afganistan’ı ele geçirmesi niçiniyle Afganlara da ihanet etti. Artık Afganların güveneceği hiç kimse kalmadı. Afganistan şu anda büyük bir tehlike altında. Her şeyi yitirmemiş olsak bile, bilhassa de memleketler arası toplum ve BM kayıtsız kaldıkça, epey yakında yitireceğiz.
Son yirmi yılda elde edilen ve kuvvetlikle ulaşılan kazanımlar yok olabilir. Söz özgürlüğü, eğitim ve bir iş bulmak için eşit erişim fırsatı dahil olmak üzere, vatandaşların temel hakları büyük tehdit altında. Buna rağmen, kimi kazanımları muhafaza ve insani krizin büyümesini tedbire bahtı mevcut.
Biroldukca soru çabucak hemen cevap bekliyor. Yeni idare biçiminin Taliban’ın eski İslam Emirliği’ne geri dönüp dönmeyeceği şimdilik bilinmiyor. Taliban idaresine karşı silahlı bir direniş olsa bile, evvelki hükümete bağlı ögelerle siyasi bir tahlile varılıp varılmayacağı da muhakkak değil.
MEMLEKETLER ARASI TOPLUM NASIL YARDIMCI OLABİLİR?
ABD ve müttefikleri, Afganistan’daki kozlarının büyük kısmını yitirmiş olsalar bile, bir daha de üç alanda olumlu katkılar sağlayabilirler.
birinci vakit içinderda, savunmasız şahıslara ve Taliban tarafınca zulme uğrama ihtimali daha yüksek olan insanlara muhafaza sağlayabilirler. Bu, tıpkı Kanada’nın yaptığı üzere, daha evvel müdafaa müracaatında bulunan ve belirsizlik ortasında bekleyen Afganlara özel mülteci giriş müsaadeleri sunarak ve muhafaza sağlayarak gerçekleştirilebilir.
İkinci olarak, memleketler arası toplum, Taliban’a ve onu destekleyen ülkelere son yirmi yıl boyunca elde edilen kazanımları müdafaaları gayesiyle baskı ve hatta yaptırımlar uygulayabilir. BM’nin nasıl reaksiyon vereceği büyük ehemmiyet taşıyacak. Afganistan’da 3 binden çok çalışanı bulunan BM, fazlaca yakında Taliban hükümetini tanıyıp tanımamaya ve Afganistan iktidarını ona verip vermemeye karar vermek zorunda kalacak. Güvenlik Kurulu yeni bir hükümet konusunda görüşme davetinde bulunsa da lakin daha kuvvetli teşebbüslerin Taliban’ın hareketleri üzerinde gerçek bir tesiri olabilir.
Üçüncü olarak, memleketler arası toplum, ülke ortasında yerinden edilen insanlara ve son savaştan etkilenen başka şahıslara insani yardım sağlamalı. Bunlara ek olarak, bölgedeki güçler de -Çin, Pakistan, İran ve Rusya- hayati bir rol oynayabilirler. Ne var ki çabucak hemen niyetleri meçhul. Bir kısmı Taliban’ın zaferini kısmen memnuniyetle karşılarken, kimileri Afganistan hududunda bulunan güvenlik güçlerini destek etti.
Yapabilecekleri en kolay şey, sonlarını savunmasız olan ve üçüncü bir ülkeye sığınan Afganlara açık tutmak olur.
Afganistan, son kırk yıl boyunca büyük güçlerin ve bölgesel rekabetlerin beslediği epey fazla çatışma ve istikrarsızlığa şahit oldu. Bu durum, eşsiz insani acılara ve trajedilere yol açtı. Gelecekte bu güçler yaptıkları şeylerden ötürü pişmanlık duyabilirler ancak artık Afganistan ve halkıyla dayanışma vakti.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
İki gün evvel, Afganistan’da yaşayan bir dostum Kabil’in bir mezarlık üzere göründüğünü söylemiş oldu. Susturulmuş. Çaresiz. Ve umutsuz. Bu durum, bana 1990’ların sonlarında Taliban egemenliği altındaki boş sokakları ve ümitsizliği anımsatıyor. Beşerler Kabil ve öbür kentlerin sokaklarında, ailelerini beslemek ya da ülkeyi terk edebilmek için seyahat masraflarını ödemek emeliyle konut eşyalarını sattılar. Altı yaşın üstündeki kız çocuklara eğitim yasaklandı. Bayanların çalışmasına müsaade verilmedi.
1996-2001 yılları içindeki periyotta Taliban dini temel alan bir totaliter rejim kurdu. Afganistan’ın Taliban’ın eline geçmesinden ve cumhuriyetin bu hafta son hız vefatından daha sonra, Afganlar, kümenin eski siyasetlerine geri dönmesinden ve garanti altındaki temel haklarını kaybetmekten kaygı duyuyorlar. Tahminen de beşerler haklıdır. Taliban’da çabucak hemen bir değişiklik işareti görülmüyor.
En büyük kaygıyı bayanlar yaşıyor. Afganistan’daki en büyük üçüncü kent olan Herat’ın düşüşünün daha sonrasında, Taliban tarafınca bayanlara işe ya da üniversiteye gidiyorlarsa, çıkışta konutlarına gitmeleri söylendi.
Afganistan’ın kuzeyinde bulunan bir kentte yaşayan meşhur bir gazeteci bana bir Taliban üyesinin konutuna dört defa gittiğini ve ailesine nerede olduğunu sorduğunu aktardı. Farklı bir yerde ve inançtaydı lakin yakın aile üyelerinin ziyan görmesinden korktuğu için dehşete düşmüştü. Bu durum, Taliban siyasi liderliğinin herkese af sunan ‘değişim’ anlatısıyla uyuşmuyor. Bugün, tanınmış bir aktivist ve tahlilci bana, “Bu durumda burada kalma imkânım yok. Kendimi boğulmuş üzere hissediyorum. İlah yardımcımız olsun. Ne olacağını bilmiyorum” dedi.
KASVETLİ GÜNLERE KARŞIN KAZANIMLARI KORUMAK MÜMKÜN
Şu anda Afganistan’daki beşerler içinde belirsizlik ve kaygı duygusu hâkim. Büyük kısmı ülkeyi topluca terk etmeye çalışarak, Taliban’ın idaresi ele geçirmesine reaksiyonunu gösterdi. Kabil havaalanında binlerce kişi asfalt piste koştu ve kimi beşerler o derece çaresizdi ki, havalanmakta olan bir Amerikan askeri jetine tutundular. O gün yedi kişi öldürüldü.
Ordu, iktisat ve hayati ehemmiyete sahip kamu hizmetleri birkaç hafta ortasında çöktü. Afganlar, Biden idaresi ve müttefikleri ve hatta ülkeden kaçan ve onları kaosa sürükleyen kendi liderleri tarafınca ihanete uğramış üzere hissediyorlar.
Afganistan’daki bir kaynağın bana aktardığı kadarıyla Taliban, ABD ile barış sürecini kullanarak vakit kazanması ve Afganistan’ı ele geçirmesi niçiniyle Afganlara da ihanet etti. Artık Afganların güveneceği hiç kimse kalmadı. Afganistan şu anda büyük bir tehlike altında. Her şeyi yitirmemiş olsak bile, bilhassa de memleketler arası toplum ve BM kayıtsız kaldıkça, epey yakında yitireceğiz.
Son yirmi yılda elde edilen ve kuvvetlikle ulaşılan kazanımlar yok olabilir. Söz özgürlüğü, eğitim ve bir iş bulmak için eşit erişim fırsatı dahil olmak üzere, vatandaşların temel hakları büyük tehdit altında. Buna rağmen, kimi kazanımları muhafaza ve insani krizin büyümesini tedbire bahtı mevcut.
Biroldukca soru çabucak hemen cevap bekliyor. Yeni idare biçiminin Taliban’ın eski İslam Emirliği’ne geri dönüp dönmeyeceği şimdilik bilinmiyor. Taliban idaresine karşı silahlı bir direniş olsa bile, evvelki hükümete bağlı ögelerle siyasi bir tahlile varılıp varılmayacağı da muhakkak değil.
MEMLEKETLER ARASI TOPLUM NASIL YARDIMCI OLABİLİR?
ABD ve müttefikleri, Afganistan’daki kozlarının büyük kısmını yitirmiş olsalar bile, bir daha de üç alanda olumlu katkılar sağlayabilirler.
birinci vakit içinderda, savunmasız şahıslara ve Taliban tarafınca zulme uğrama ihtimali daha yüksek olan insanlara muhafaza sağlayabilirler. Bu, tıpkı Kanada’nın yaptığı üzere, daha evvel müdafaa müracaatında bulunan ve belirsizlik ortasında bekleyen Afganlara özel mülteci giriş müsaadeleri sunarak ve muhafaza sağlayarak gerçekleştirilebilir.
İkinci olarak, memleketler arası toplum, Taliban’a ve onu destekleyen ülkelere son yirmi yıl boyunca elde edilen kazanımları müdafaaları gayesiyle baskı ve hatta yaptırımlar uygulayabilir. BM’nin nasıl reaksiyon vereceği büyük ehemmiyet taşıyacak. Afganistan’da 3 binden çok çalışanı bulunan BM, fazlaca yakında Taliban hükümetini tanıyıp tanımamaya ve Afganistan iktidarını ona verip vermemeye karar vermek zorunda kalacak. Güvenlik Kurulu yeni bir hükümet konusunda görüşme davetinde bulunsa da lakin daha kuvvetli teşebbüslerin Taliban’ın hareketleri üzerinde gerçek bir tesiri olabilir.
Üçüncü olarak, memleketler arası toplum, ülke ortasında yerinden edilen insanlara ve son savaştan etkilenen başka şahıslara insani yardım sağlamalı. Bunlara ek olarak, bölgedeki güçler de -Çin, Pakistan, İran ve Rusya- hayati bir rol oynayabilirler. Ne var ki çabucak hemen niyetleri meçhul. Bir kısmı Taliban’ın zaferini kısmen memnuniyetle karşılarken, kimileri Afganistan hududunda bulunan güvenlik güçlerini destek etti.
Yapabilecekleri en kolay şey, sonlarını savunmasız olan ve üçüncü bir ülkeye sığınan Afganlara açık tutmak olur.
Afganistan, son kırk yıl boyunca büyük güçlerin ve bölgesel rekabetlerin beslediği epey fazla çatışma ve istikrarsızlığa şahit oldu. Bu durum, eşsiz insani acılara ve trajedilere yol açtı. Gelecekte bu güçler yaptıkları şeylerden ötürü pişmanlık duyabilirler ancak artık Afganistan ve halkıyla dayanışma vakti.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)