JoKeR
Active member
Toplumun çekirdeği olan aile, geçmişten günümüze büyük değer taşır. Ailenin kültürümüzde ne manaya geldiğini koleksiyoner Enver Beşinci’nin çalışma ofisinin duvarlarını süsleyen dokümanları incelerken daha uygun anlıyoruz. Nikâh davetiyeleri, albümleri dolduran gelin damat fotoğrafları, evlilik mutabakatları, çeyizlerin listeleri ve izinnameler Osmanlı’dan bu yana kayıt altına alınmış. hanımın ailedeki yeri bu dokümanlarla korunmaya çalışılmış.
Kazım Taşkent’in evlilik davetiyesi
1833 ve 1834 senelerında Almanya’da kiliseden verilmis evlilik evrakı
YENİ BİR KOLEKSİYON MACERASI
Enver Beşinci’nin ismini pek çoğunuz İcâzet ve diplomalara dair koleksiyonuyla hatırlayacaktır. Osmanlıdan günümüze eğitim ve öğretimde diplomaları, rastgele bir sanat ve meslekte yeterlilik için gerekli müsaade ve onayı söz eden icazetler, eğitim tarihimiz açısından kıymet biçilmez kıymettedir. Beşinci, bu değerli koleksiyonu geçtiğimiz senelerda “Osmanlı’dan Günümüze İcazetten Diplomaya” ismiyle kitaplaştırılmıştı.
Diplomalara olan ilgisi, bir süre daha sonra onu nikâh evrakları, evlilik merasimleri için hazırlanan evrak, fotoğraf ve davetiyelere gerçek yeni bir seyahate çıkarmış. “Biz koleksiyonerler bir yerlerden evrak alırken birden fazla defa lot alma zorunda oluruz, ortasından ne çıkarsa. Ulaşabildiğim birtakım diplomaları almak istediğimde o şahsa ilişkin bir epey belgeyi de bu niçinle satın almak zorunda kalıyordum. Bu evraklar içinde evlilikle ilgili olanlar bir süre daha sonra beni bu yeni koleksiyona hakikat yönlendirdi” diyen Enver Beşinci üç semâvi dinde mehirden çeyize, nikâh akitlerinden, boşanmaya bir hayli kıymetli belgeyi biriktirmeye başlamış. Beşinci, çekirdek aileyi kurarken yapılan nikah merasiminin ne manaya geldiğini elindeki dokümanlardan yola çıkarak şu yorumu yapıyor: “Nikâhın, birinci insan ve birinci peygamber Hz. Âdem ve eşi Hz. Havva’ya kadar uzandığını söylemek mümkündür. Bir öbür tabirle nikâh akdi, insanlık kadar eski ve esaslı bir kural ve gelenektir. Uygulamalarında bir ekip farklılıklar görülse de, üç büyük semâvî dinin nikâh akdi konusundaki karar ve anlayışları elimizdeki evraklar incelendiğinde temelde benzerlik arz ettiği görülmektedir. Buna nazaran iki insan içinde akitle başlayan evlilik kurumu, Hz. Âdem ve Hz. Havva ile temeli cennette atılan, insanın yaratılışıyla bir arada var olan bir kurumdur.”
Bir paşa kızı ile kaymakamlık yapan kişinin geçimsizlik niçiniyle, hanımın müracaatıyla gerçekleşen boşanma Hücceti.
Fener Rum patrikliğinin Osmanlı yönetimine gönderdiği dilekçe yazısı. Yazıda kendi cemaatine mensup şahısların nikâhlarının Şer’i mahkemelerde kıyılmamasını rica ediyorlar. (Hiristiyan cemaat mensupları nikahlarini müslüman mahkemelerde harçlar daha düşük olduğu icin tercih ediyorlardı. Patriklik buna hayli taviz vermeyin demeye getiriyor.)
OFİS DEĞİL MÜZE
Beşinci’nin Taksim’deki ofisi dışarıdan baktığınızda bayağı bir ofis üzere görünse de içeri girdiğinizde değişik bir dünyayla karşılaşıyorsunuz. Adeta bir müze. Biroldukça nadide eser yanında duvarları süsleyen İcâzetname ve diplomaların yanında en çok dikkatimizi farklı din ve ülkelere ilişkin nikâh doküman ve fotoğrafları çekiyor. “Koleksiyonerlik kenz-i mahfi yani saklı bir hazinedir. Bu hazine sizi geçmiş kültürlerin medeniyetlerinden istifade ile geleceğe projeksiyon sunmanıza imkan hazırlar.Tabi alıcısını bulduğunda” diyen Enver Beşinci bu işi şimdiki bir zevkten öte, geçmişe sahip çıkma, geleceğe ışık tutma sorumluluğuyla yaptığını hissettiriyor.
BARDAK VE SAATLE BAŞLAYAN SERÜVEN
Beşinci’nin çocukluğu Trabzon’da geçmiş. Ofisinde hâlâ büyük bir heyecanla sakladığı yaldızlı bir bardak ve kol saati de Trabzon günlerinden hatıra. “İlkokul dördüncü sınıftayken İstanbul’da çalışan babamın bana gönderdiği kol saati bu biçimde aldığım en bedelli armağan, farkında olmadan koleksiyonerliğin de birinci adımıydı. Bir yıl daha sonra ailece İstanbul’a taşındık ve buraya gelirken yanımda getirdiğim yaldızlı bir cam bardağını hâlâ saklıyorum. Bu iki eşya benim içimde hatıra biriktirme, paha atfetme hissini uyandırdı. Gittiğim her yerde kendimce değerli bulduğum şeyleri alıp saklardım. Lakin son 25 yıldır bu ilgim değerli dostum Dr.Sertaç Kayserilioğlu’nun beni belirli bir mevzuya ağırlaştırması kararı ‘belge koleksiyonerliği’ne dönüştürdü” kelamlarıyla bu işe nasıl başladığını anlatıyor.
Beşinci, ayrıyeten bu işin bir grup çalışması olduğuna da dikkat çekiyor ve editör olarak müellif Yüksel Kanar’ın Osmanlıca metinler konusunda ise uzmanlaşmış Mehmet Yahya Okutan’ın isimlerini anmadan geçmiyor.
FOTOĞRAFLARLA NİKÂH VE DÜĞÜNLER
Son senelerda bir ortaya getirmek için emek verdiği nikâh evrakları ve davetiyelerini inceliyoruz. Nikâhın sağlıklı bir jenerasyon için üç din tarafınca da son derece kıymetli görüldüğünü, bu evraklarla ve şahısların şahitliğinde gerçekleştiğini tabir eden Beşinci’nin koleksiyonunda 19. yüzyıla ilişkin Yahudi bir ailenin nikâh merasiminde çekilen bir fotoğraf karesine kayıyor gözüm. Tıpkı bizim törenlerimiz üzere, nikâhı kıyan din adamı, şahitler ve gelinle damat fotoğrafta yer alıyor. Tarihî sürece göz attığımızda evlilik, bütün ilahi dinlerde bayan ve erkek içinde tek legal bağlantı formu kabul edilmiş. İslamda evlenme ve aileyle ilgili belirli başlı kararlar, Kur’an tarafınca belirlenmiş ve Hz. Muhammed (sav) tarafınca detaylı olarak açıklanmıştır. Bu da İslamın evlilik ve aile kurumuna verdiği değerin bir kanıtıdır. Osmanlılarda ise nikâh, devletin denetimi altında gerçekleşmiş. Nikâh sürecinin kadılar tarafınca yapılıp yazılı evraka bağlanması vakit içinde yaygınlaşmış ve 1917’de “Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi”yle de nikâhların büsbütün tesciline karar verilmiş.
YÜZYILLARI AŞIP GELEN EVRAKLAR
Beşinci’nin koleksiyonunda yer alan evlilik evrakları bizi 17. yüzyıla kadar gdolayıyor. örneğin 1644 tarihindeki Karahisâr-ı Sâhib (Afyonkarahisar) kadısı el-Müvella tarafınca İbrahim Efendi’nin evlilik dokümanı (izinnâme) dikkat çekiyor. Bir başka evrak ise Fransa’dan. 1778 tarihini gösteren doküman Katolik bir çiftin kilise nikâhına ilişkin. Üç semavi dine ilişkin çeşitli nikâh dokümanlarının elinde bulunduğunu söyleyen Beşinci, “Ben çeyizin üç dinde de bu kadar değerli bir gelenek olduğunu doğrusu bu dokümanlar yardımıyla öğrendim” diyor. Kıza verilen çeyizler hem Osmanlı’da birebir vakitte başka ülkelerde kayıt altına alınmış. Tıpkı biçimde hem Müslümanlar hem Yahudiler evlilik mutabakatlarını farklı vakit içinderda farklı uygulamalarla kesinlikle dokümana dayandırmışlar. “Müslümanlarda izinnâmeler Peygamber Efendimizden itibaren daima kayıt altına alınarak var olmuş. Bu dokümanlar Yahudilerde ‘ketuba’ olarak yer alıyor” diyen Enver Beşinci, Hristiyanlıkta boşanma kabul görmediği için onlarda evlilik mutabakatlarıyla ilgili kayıtların daha zayıf olduğunu pek epey evrakta şahit imzasının bile bulunmadığına da dikkat çekiyor.
Bugün düğünlerin şayet olmazsa olmazı düğün davetiyeleri ise daha yakın periyotlara ilişkin. . Ayrıyeten nikâh ve düğün davetiyelerinin yanında düğün yemeği için de farklı davetiyeler hazırlandığını görüyoruz.
KÂZIM TAŞKENT’İN DÜĞÜNÜ
Düğün davetiyeleri içinde bilhassa biri pek ilgimizi çekiyor. Enver Beşinci’nin elindeki bu evrak genç Cumhuriyet’in kuruluş senelerında birebir zamandavlet adamı birebir vakitte iş adamı olarak büyük emeği geçmiş Yapı Kredi Bankası nın kurucusu Ârif Kazım (Taşkent)’e ilişkin. 1927 yılındaki düğün davetiyesinde Ârif Kazım ile Ayşe Fahrünnisa Hanım’ın isimleri var. Bu genç çifti evlendirenlerden kız tarafında Ayşe Fahrünnisa Hanım’ın babası Süvari riyasetinden kaptan Faik Efendi’nin ismi yer alırken Kazım Bey’e hamilik yapan isim Rüştizade Mehmet Hayri (İpar)dır. Yani Cumhuriyet daha sonrası Kazım Taşkent’in iş iştiraki yaptığı Mehmet Hayri İpar hem de nikâhta aile büyüğü olarak yer alıyor. Enver Beşinci, “O senelerda Kazım Bey’in babasının hayatta olup olmadığını bilmiyoruz. Fakat iş ortağı olan ve yaşça Kazım beyefendiden büyük olan Mehmet Hayri İbar’ın manevi baba rolünde düğün sahibi olduğunu bu dokümanla anlıyoruz” yorumunu yapıyor.
AİLE TARİHİ İÇİN DEĞERLİ
Beşinci’nin koleksiyonundaki bu dokümanlar nikâh ve aile tarihi çalışmaları açısından büyük ehemmiyet taşıyor. Bu cins kaynaklardan yola çıkarak ailenin oluşum süreci, aile yapısı, aile üyelerinin sayısı, akrabalık bağları, toplumsal roller, sülale tarihleri, yaşa üslubundaki değişim üzere hususlara ayrıntılı datalar sağlayabilir. Temmenimiz, bu bedelli koleksiyon en kısa vakitte bir stant ve yapıtla geniş kitlelerin ilgisine sunulması…
Kazım Taşkent’in evlilik davetiyesi
1833 ve 1834 senelerında Almanya’da kiliseden verilmis evlilik evrakı
YENİ BİR KOLEKSİYON MACERASI
Enver Beşinci’nin ismini pek çoğunuz İcâzet ve diplomalara dair koleksiyonuyla hatırlayacaktır. Osmanlıdan günümüze eğitim ve öğretimde diplomaları, rastgele bir sanat ve meslekte yeterlilik için gerekli müsaade ve onayı söz eden icazetler, eğitim tarihimiz açısından kıymet biçilmez kıymettedir. Beşinci, bu değerli koleksiyonu geçtiğimiz senelerda “Osmanlı’dan Günümüze İcazetten Diplomaya” ismiyle kitaplaştırılmıştı.
Diplomalara olan ilgisi, bir süre daha sonra onu nikâh evrakları, evlilik merasimleri için hazırlanan evrak, fotoğraf ve davetiyelere gerçek yeni bir seyahate çıkarmış. “Biz koleksiyonerler bir yerlerden evrak alırken birden fazla defa lot alma zorunda oluruz, ortasından ne çıkarsa. Ulaşabildiğim birtakım diplomaları almak istediğimde o şahsa ilişkin bir epey belgeyi de bu niçinle satın almak zorunda kalıyordum. Bu evraklar içinde evlilikle ilgili olanlar bir süre daha sonra beni bu yeni koleksiyona hakikat yönlendirdi” diyen Enver Beşinci üç semâvi dinde mehirden çeyize, nikâh akitlerinden, boşanmaya bir hayli kıymetli belgeyi biriktirmeye başlamış. Beşinci, çekirdek aileyi kurarken yapılan nikah merasiminin ne manaya geldiğini elindeki dokümanlardan yola çıkarak şu yorumu yapıyor: “Nikâhın, birinci insan ve birinci peygamber Hz. Âdem ve eşi Hz. Havva’ya kadar uzandığını söylemek mümkündür. Bir öbür tabirle nikâh akdi, insanlık kadar eski ve esaslı bir kural ve gelenektir. Uygulamalarında bir ekip farklılıklar görülse de, üç büyük semâvî dinin nikâh akdi konusundaki karar ve anlayışları elimizdeki evraklar incelendiğinde temelde benzerlik arz ettiği görülmektedir. Buna nazaran iki insan içinde akitle başlayan evlilik kurumu, Hz. Âdem ve Hz. Havva ile temeli cennette atılan, insanın yaratılışıyla bir arada var olan bir kurumdur.”
Bir paşa kızı ile kaymakamlık yapan kişinin geçimsizlik niçiniyle, hanımın müracaatıyla gerçekleşen boşanma Hücceti.
Fener Rum patrikliğinin Osmanlı yönetimine gönderdiği dilekçe yazısı. Yazıda kendi cemaatine mensup şahısların nikâhlarının Şer’i mahkemelerde kıyılmamasını rica ediyorlar. (Hiristiyan cemaat mensupları nikahlarini müslüman mahkemelerde harçlar daha düşük olduğu icin tercih ediyorlardı. Patriklik buna hayli taviz vermeyin demeye getiriyor.)
OFİS DEĞİL MÜZE
Beşinci’nin Taksim’deki ofisi dışarıdan baktığınızda bayağı bir ofis üzere görünse de içeri girdiğinizde değişik bir dünyayla karşılaşıyorsunuz. Adeta bir müze. Biroldukça nadide eser yanında duvarları süsleyen İcâzetname ve diplomaların yanında en çok dikkatimizi farklı din ve ülkelere ilişkin nikâh doküman ve fotoğrafları çekiyor. “Koleksiyonerlik kenz-i mahfi yani saklı bir hazinedir. Bu hazine sizi geçmiş kültürlerin medeniyetlerinden istifade ile geleceğe projeksiyon sunmanıza imkan hazırlar.Tabi alıcısını bulduğunda” diyen Enver Beşinci bu işi şimdiki bir zevkten öte, geçmişe sahip çıkma, geleceğe ışık tutma sorumluluğuyla yaptığını hissettiriyor.
BARDAK VE SAATLE BAŞLAYAN SERÜVEN
Beşinci’nin çocukluğu Trabzon’da geçmiş. Ofisinde hâlâ büyük bir heyecanla sakladığı yaldızlı bir bardak ve kol saati de Trabzon günlerinden hatıra. “İlkokul dördüncü sınıftayken İstanbul’da çalışan babamın bana gönderdiği kol saati bu biçimde aldığım en bedelli armağan, farkında olmadan koleksiyonerliğin de birinci adımıydı. Bir yıl daha sonra ailece İstanbul’a taşındık ve buraya gelirken yanımda getirdiğim yaldızlı bir cam bardağını hâlâ saklıyorum. Bu iki eşya benim içimde hatıra biriktirme, paha atfetme hissini uyandırdı. Gittiğim her yerde kendimce değerli bulduğum şeyleri alıp saklardım. Lakin son 25 yıldır bu ilgim değerli dostum Dr.Sertaç Kayserilioğlu’nun beni belirli bir mevzuya ağırlaştırması kararı ‘belge koleksiyonerliği’ne dönüştürdü” kelamlarıyla bu işe nasıl başladığını anlatıyor.
Beşinci, ayrıyeten bu işin bir grup çalışması olduğuna da dikkat çekiyor ve editör olarak müellif Yüksel Kanar’ın Osmanlıca metinler konusunda ise uzmanlaşmış Mehmet Yahya Okutan’ın isimlerini anmadan geçmiyor.
FOTOĞRAFLARLA NİKÂH VE DÜĞÜNLER
Son senelerda bir ortaya getirmek için emek verdiği nikâh evrakları ve davetiyelerini inceliyoruz. Nikâhın sağlıklı bir jenerasyon için üç din tarafınca da son derece kıymetli görüldüğünü, bu evraklarla ve şahısların şahitliğinde gerçekleştiğini tabir eden Beşinci’nin koleksiyonunda 19. yüzyıla ilişkin Yahudi bir ailenin nikâh merasiminde çekilen bir fotoğraf karesine kayıyor gözüm. Tıpkı bizim törenlerimiz üzere, nikâhı kıyan din adamı, şahitler ve gelinle damat fotoğrafta yer alıyor. Tarihî sürece göz attığımızda evlilik, bütün ilahi dinlerde bayan ve erkek içinde tek legal bağlantı formu kabul edilmiş. İslamda evlenme ve aileyle ilgili belirli başlı kararlar, Kur’an tarafınca belirlenmiş ve Hz. Muhammed (sav) tarafınca detaylı olarak açıklanmıştır. Bu da İslamın evlilik ve aile kurumuna verdiği değerin bir kanıtıdır. Osmanlılarda ise nikâh, devletin denetimi altında gerçekleşmiş. Nikâh sürecinin kadılar tarafınca yapılıp yazılı evraka bağlanması vakit içinde yaygınlaşmış ve 1917’de “Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi”yle de nikâhların büsbütün tesciline karar verilmiş.
YÜZYILLARI AŞIP GELEN EVRAKLAR
Beşinci’nin koleksiyonunda yer alan evlilik evrakları bizi 17. yüzyıla kadar gdolayıyor. örneğin 1644 tarihindeki Karahisâr-ı Sâhib (Afyonkarahisar) kadısı el-Müvella tarafınca İbrahim Efendi’nin evlilik dokümanı (izinnâme) dikkat çekiyor. Bir başka evrak ise Fransa’dan. 1778 tarihini gösteren doküman Katolik bir çiftin kilise nikâhına ilişkin. Üç semavi dine ilişkin çeşitli nikâh dokümanlarının elinde bulunduğunu söyleyen Beşinci, “Ben çeyizin üç dinde de bu kadar değerli bir gelenek olduğunu doğrusu bu dokümanlar yardımıyla öğrendim” diyor. Kıza verilen çeyizler hem Osmanlı’da birebir vakitte başka ülkelerde kayıt altına alınmış. Tıpkı biçimde hem Müslümanlar hem Yahudiler evlilik mutabakatlarını farklı vakit içinderda farklı uygulamalarla kesinlikle dokümana dayandırmışlar. “Müslümanlarda izinnâmeler Peygamber Efendimizden itibaren daima kayıt altına alınarak var olmuş. Bu dokümanlar Yahudilerde ‘ketuba’ olarak yer alıyor” diyen Enver Beşinci, Hristiyanlıkta boşanma kabul görmediği için onlarda evlilik mutabakatlarıyla ilgili kayıtların daha zayıf olduğunu pek epey evrakta şahit imzasının bile bulunmadığına da dikkat çekiyor.
Bugün düğünlerin şayet olmazsa olmazı düğün davetiyeleri ise daha yakın periyotlara ilişkin. . Ayrıyeten nikâh ve düğün davetiyelerinin yanında düğün yemeği için de farklı davetiyeler hazırlandığını görüyoruz.
KÂZIM TAŞKENT’İN DÜĞÜNÜ
Düğün davetiyeleri içinde bilhassa biri pek ilgimizi çekiyor. Enver Beşinci’nin elindeki bu evrak genç Cumhuriyet’in kuruluş senelerında birebir zamandavlet adamı birebir vakitte iş adamı olarak büyük emeği geçmiş Yapı Kredi Bankası nın kurucusu Ârif Kazım (Taşkent)’e ilişkin. 1927 yılındaki düğün davetiyesinde Ârif Kazım ile Ayşe Fahrünnisa Hanım’ın isimleri var. Bu genç çifti evlendirenlerden kız tarafında Ayşe Fahrünnisa Hanım’ın babası Süvari riyasetinden kaptan Faik Efendi’nin ismi yer alırken Kazım Bey’e hamilik yapan isim Rüştizade Mehmet Hayri (İpar)dır. Yani Cumhuriyet daha sonrası Kazım Taşkent’in iş iştiraki yaptığı Mehmet Hayri İpar hem de nikâhta aile büyüğü olarak yer alıyor. Enver Beşinci, “O senelerda Kazım Bey’in babasının hayatta olup olmadığını bilmiyoruz. Fakat iş ortağı olan ve yaşça Kazım beyefendiden büyük olan Mehmet Hayri İbar’ın manevi baba rolünde düğün sahibi olduğunu bu dokümanla anlıyoruz” yorumunu yapıyor.
AİLE TARİHİ İÇİN DEĞERLİ
Beşinci’nin koleksiyonundaki bu dokümanlar nikâh ve aile tarihi çalışmaları açısından büyük ehemmiyet taşıyor. Bu cins kaynaklardan yola çıkarak ailenin oluşum süreci, aile yapısı, aile üyelerinin sayısı, akrabalık bağları, toplumsal roller, sülale tarihleri, yaşa üslubundaki değişim üzere hususlara ayrıntılı datalar sağlayabilir. Temmenimiz, bu bedelli koleksiyon en kısa vakitte bir stant ve yapıtla geniş kitlelerin ilgisine sunulması…