AKP bünyesinde hazırlanan yeni anayasa taslağında Meclis’in güçlendirilmesi hedefleniyor. Lakin Meclis’te iktidar partilerinin çoğunlukta olduğuna işaret eden hukukçular, “Değişen bir şey olmayacak” diyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın beş ay önce “Yeni anayasayı tartışmanın vakti gelmiştir” açıklamasından daha sonra AKP bünyesinde oluşturulan Yeni Anayasa Bilim Heyeti birinci çalışmasını tamamladı. Geçtiğimiz günlerde yeni anayasa taslağıyla ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunum yapan Bilim Konseyi Lideri Prof. Dr. Yavuz Atar, detayları kamuoyuyla da paylaşmaya başladı. Taslakta hükümet sistemini “Türk tipi başkanlık sistemi” olarak kurgulayan şura, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin getirdiği yasama, yürütme ve yargının tek elde toplanmasının yarattığı sorunları aşmak için de parlamenter sistemdeki “kuvvetler ayrılığı” prensibine de yer vermeyi planlıyor.
Taslakta “denge ve denetleme sistemi”nin bir daha kurgulandığını belirten Atar, Meclis’i güçlendiren ve sistemdeki tartısını arttıran bir yaklaşım benimsendiğini söylüyor.
Yeni anayasa düzenlemesinde lider için güvenoyu alma gerekliliği yer almasa da liderin atadığı lider yardımcıları ve bakanların meclis tarafınca vazifeden alınabilmesinin de önü açılıyor. ötürüsıyla lider yardımcıları ve bakanlar hem lidere tıpkı vakitte meclise karşı sorumlu olacak. Lider yardımcıları ve bakanların vazifeden alınabilmesi için mecliste salt sıklıkla önerge verilebilecek, fakat bu önergelerin kabulü için beşte üç oy çoğunluğu aranacak.
DW Türkçe’nin görüşünü aldığı AKP’liler ise “Biz daima kuvvetli meclis vurgusu yaptık lakin daima meclisi zayıflattığımız tenkidine maruz kaldık. Meclisi güçlendirmekten yanayız. Yasama, yürütme ve yargı çatışmadan çalışacak” diyor.
“Tek adamlıktan farkı yok”
Lakin anayasa hukukçusu Prof. Ergun Özbudun, bu biçimde bir sistemin pratikte işlemeyeceği kanısında. Özbudun bunun sebebini “Başkan yardımcılarını ve bakanları bir daha lider atıyor. Muhalefetin onları nazaranvden alacak meclis çoğunluğu sağlamaları da daima güç oluyor. Demek ki yalnızca liderin dediği olacak. Lider kendi parti kümesini nasıl yönlendirirse o denli olacak. Bunun tek adam rejimi diye eleştirilen cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminden farkı yok” halinde açıklıyor.
Başkanlık sistemlerinin yasama ve yürütmenin “sert ve kesin” halde birbirinden ayrıldığı, yargının da bağımsız olduğu sistemler olduğunu hatırlatan anayasa hukukçusu Prof. Serap Yazıcı da “Siz artık hem yasamanın hem yargının bir figürandan ibaret olduğu Türkiye’de gerçek bir kuvvetler ayrılığı prensibinin benimsenebileceğine inanıyor musunuz? AKP’nin tek maksadı kuvvetler birliği sistemini daha aktif kılmak. Bunu yaparken de hukuku ciddiye almamak, algı idaresi ile hareket etmek” değerlendirmesini yapıyor.
Siyaset bilimci ve hukukçu Prof. Levent Köker
Siyaset bilimci ve hukukçu Prof. Levent Köker’e göre de AKP’nin yeni anayasa taslağında kelam edilen “denge ve denetleme mekanizması” aslında bir “itiraf” niteliğini taşıyor. Köker, “Demek ki, kuvvetler ayrılığı şu anda yok, yargı bağımsızlığı yok. İstikrar ve denetleme yok. ‘Denge ve denetleme getireceğiz’ demek bugünkü sistem açısından acı bir itiraf” yorumu yapıyor.
Yeni anayasa taslağında bakanlara yazılı soruya ek olarak kelamlı soru sorulması imkanının da olması isteniyor. AKP’liler, “Muhalefet istediğini sorsun. Bakanlar meclise gelip cevap versin. Meclis; yürütmeyi bu biçimde de denetleyebilecek” derken, anayasa hukukçusu Prof. Ergun Özbudun bunu “isabetli bir adım” olarak tanımlıyor. Fakat Özbudun’a göre AKP hükümetinin bu sistemi pratikte işletmesi de mümkün görünmüyor.
Özbudun, “Anayasaya karşıt o kadar hayli uygulaması var ki AKP’nin. Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin dört yılında da bu açıkça gözlendi. Artık AKP’nin dayanılmaz bir itimat sorunu varken bakanların kelamlı sorulara karşılık vereceğine inanmak da hayal” yorumunu yapıyor.
“Ciddiye alınacak bir tarafı yok”
Pekala AKP niye bu biçimdesi bir değişikliğe gidiyor? Özbudun bu soruya da şu cevabı veriyor:
“MHP’nin onayını almadan hiç bir değişikliğe gidemeyecekleri ortada. Dahası AKP ile MHP’nin ortak bir anayasa metni üzerinde anlaşamadıklarını görüyoruz. Tek adam rejimine birtakım rötuşlar yapılmak isteniyor. Dostlar alışverişte görsün misali. Taslakta tüzel desteği olan, ciddiye alınabilecek bir şey yok.”
Eski başbakanlardan Ahmet Davutoğlu liderliğindeki Gelecek Partisi’nin güçlendirilmiş parlamenter sistem teklifini de kaleme alan Prof. Dr. Serap Yazıcı’ya nazaran AKP’nin yeni bir anayasa taslağı hazırlamasının ardındaki en kıymetli niye Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ülkeye verdiği ziyanların halk tarafınca anlaşılmış olması.
Yazıcı niye bu biçimde düşündüğünü “Halk, ne olduğunu bilmeden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne onay verdi. Devletin tüm yetkilerini cumhurbaşkanının elinde toplayan bu sistem, Türkiye’yi bataklığa sürükledi. Seçmene artık ‘sizin için sistemi daha kabul edilebilir hale getiriyoruz’ demeye çalışılıyor. Muhalefet de güçlendirilmiş parlamenter sistemde mutabık olduğundan, seçmen nezdinde prestij kazanmaya çalışıyorlar” kelamlarıyla açıklıyor.
Yargı bağımsız değil mi?
Prof. Dr. Levent Köker, yeni anayasa taslağında Anayasa Mahkemesi (AYM) üyelerinin seçiminde meclise daha fazla kelam verileceği bilgisinden yola çıkarak “AYM üyelerinin seçiminde meclise daha fazla kelam verileceği ne demek? niye bu biçimde daha evvel verilmedi? Yargı bağımsızlığından kelam ediyorsunuz, ‘yargı bağımsız değil’ mi demek istiyorsunuz? Ortada dayanılmaz bir karmaşa var. ‘Kafalar net değil’ diyeceğiz lakin onun ötesinde bir şey var. Samimiyet yok” eleştirisini getiriyor.
Türkiye’de merkeziyetçi zihniyetten lokal idarenin güçlendirileceği bir sisteme geçileceğini şahsen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dediğini anımsatan Köker, “Şimdiki duruma bakın. Neredeyse tüm muhalif belediyeler kayyumla yönetiliyor. Bu kadar merkeziyetçi bir devlet olabilir mi? AKP’nin gözden kaçırdığı şey; ulusal kimlik tarifini nasıl yapacağıdır. Kürtleri anayasaya nasıl koyacağıdır. Türkiye’nin temel sorularına karşılık vermeden yeni anayasa yapılması mümkün değil” diyor.
MHP önderi Devlet Bahçeli partisinin 100 unsurluk yeni anayasa taslağını AKP’dilk evvel açıklayıp “Artık uzlaşmak ve yeni bir anayasa hazırlamak ulusal bir vecibedir” davetinde bulunmuştu.
AKP, MHP’nin taslağını incelemiş olsa da iki partinin ortak bir metin üzerinde çalışma yapma imkanı çabucak hemen olmadı. MHP’nin de meclisi güçlendirmekten yana olduğunu fakat AYM’yi yüksek mahkeme olmaktan epey “özel statüde” pahalandırmak istediğini anlatan AKP’li yetkililer, bilhassa bu mevzuda nasıl bir orta yol bulunacağı üzerine karşılıklı baş yorduklarını, lakin çabucak hemen sonuç alamadıklarını söylüyor.
“Demokratik anayasa yapma şartları yok”
Pekala iki partinin hakikaten uzlaşı sağlaması mümkün mü? Bu uzlaşı, Türkiye’yi yeni bir anayasaya gdolayır mü?
Koç Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Murat Somer
Koç Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Murat Somer, bu soruya cevap verirken referandumla yapılan anayasa değişikliğini hatırlatıyor ve “Bugün Türkiye, seçilmiş iktidarın demokrasiyi ve kanun devletini kendi isteğiyle askıya aldığı bir dönemdedir. Yani demokratik anayasa yapma şartları yoktur. Mevcut 2018 anayasası OHAL şartlarında yani 2017’de demokratik standartlarda legal olmayan bir referandum ile kabul edilmiştir. Zira aleyhte olanların eşit koşullarda kendini anlatma imkânı yoktu” yorumunu yapıyor.
Türkiye’de 12 Eylül anayasasının da “aleyhte propagandaya müsaade verilmeyen antidemokratik koşullarda” geçtiğini söyleyen Somer, bu tıp anayasaların meşruiyet sorunu yaşadığının bilinmesini istiyor. “Türkiye yeni, demokratik ve sivil bir anayasaya kavuşacaksa bu, fazlaca taraflı bir usulle yapılmalıdır” diyen Somer, bunun nasıl olacağını şöyleki açıklıyor:
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın beş ay önce “Yeni anayasayı tartışmanın vakti gelmiştir” açıklamasından daha sonra AKP bünyesinde oluşturulan Yeni Anayasa Bilim Heyeti birinci çalışmasını tamamladı. Geçtiğimiz günlerde yeni anayasa taslağıyla ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunum yapan Bilim Konseyi Lideri Prof. Dr. Yavuz Atar, detayları kamuoyuyla da paylaşmaya başladı. Taslakta hükümet sistemini “Türk tipi başkanlık sistemi” olarak kurgulayan şura, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin getirdiği yasama, yürütme ve yargının tek elde toplanmasının yarattığı sorunları aşmak için de parlamenter sistemdeki “kuvvetler ayrılığı” prensibine de yer vermeyi planlıyor.
Taslakta “denge ve denetleme sistemi”nin bir daha kurgulandığını belirten Atar, Meclis’i güçlendiren ve sistemdeki tartısını arttıran bir yaklaşım benimsendiğini söylüyor.
Yeni anayasa düzenlemesinde lider için güvenoyu alma gerekliliği yer almasa da liderin atadığı lider yardımcıları ve bakanların meclis tarafınca vazifeden alınabilmesinin de önü açılıyor. ötürüsıyla lider yardımcıları ve bakanlar hem lidere tıpkı vakitte meclise karşı sorumlu olacak. Lider yardımcıları ve bakanların vazifeden alınabilmesi için mecliste salt sıklıkla önerge verilebilecek, fakat bu önergelerin kabulü için beşte üç oy çoğunluğu aranacak.
DW Türkçe’nin görüşünü aldığı AKP’liler ise “Biz daima kuvvetli meclis vurgusu yaptık lakin daima meclisi zayıflattığımız tenkidine maruz kaldık. Meclisi güçlendirmekten yanayız. Yasama, yürütme ve yargı çatışmadan çalışacak” diyor.
“Tek adamlıktan farkı yok”
Lakin anayasa hukukçusu Prof. Ergun Özbudun, bu biçimde bir sistemin pratikte işlemeyeceği kanısında. Özbudun bunun sebebini “Başkan yardımcılarını ve bakanları bir daha lider atıyor. Muhalefetin onları nazaranvden alacak meclis çoğunluğu sağlamaları da daima güç oluyor. Demek ki yalnızca liderin dediği olacak. Lider kendi parti kümesini nasıl yönlendirirse o denli olacak. Bunun tek adam rejimi diye eleştirilen cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminden farkı yok” halinde açıklıyor.
Başkanlık sistemlerinin yasama ve yürütmenin “sert ve kesin” halde birbirinden ayrıldığı, yargının da bağımsız olduğu sistemler olduğunu hatırlatan anayasa hukukçusu Prof. Serap Yazıcı da “Siz artık hem yasamanın hem yargının bir figürandan ibaret olduğu Türkiye’de gerçek bir kuvvetler ayrılığı prensibinin benimsenebileceğine inanıyor musunuz? AKP’nin tek maksadı kuvvetler birliği sistemini daha aktif kılmak. Bunu yaparken de hukuku ciddiye almamak, algı idaresi ile hareket etmek” değerlendirmesini yapıyor.
Siyaset bilimci ve hukukçu Prof. Levent Köker
Siyaset bilimci ve hukukçu Prof. Levent Köker’e göre de AKP’nin yeni anayasa taslağında kelam edilen “denge ve denetleme mekanizması” aslında bir “itiraf” niteliğini taşıyor. Köker, “Demek ki, kuvvetler ayrılığı şu anda yok, yargı bağımsızlığı yok. İstikrar ve denetleme yok. ‘Denge ve denetleme getireceğiz’ demek bugünkü sistem açısından acı bir itiraf” yorumu yapıyor.
Yeni anayasa taslağında bakanlara yazılı soruya ek olarak kelamlı soru sorulması imkanının da olması isteniyor. AKP’liler, “Muhalefet istediğini sorsun. Bakanlar meclise gelip cevap versin. Meclis; yürütmeyi bu biçimde de denetleyebilecek” derken, anayasa hukukçusu Prof. Ergun Özbudun bunu “isabetli bir adım” olarak tanımlıyor. Fakat Özbudun’a göre AKP hükümetinin bu sistemi pratikte işletmesi de mümkün görünmüyor.
Özbudun, “Anayasaya karşıt o kadar hayli uygulaması var ki AKP’nin. Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin dört yılında da bu açıkça gözlendi. Artık AKP’nin dayanılmaz bir itimat sorunu varken bakanların kelamlı sorulara karşılık vereceğine inanmak da hayal” yorumunu yapıyor.
“Ciddiye alınacak bir tarafı yok”
Pekala AKP niye bu biçimdesi bir değişikliğe gidiyor? Özbudun bu soruya da şu cevabı veriyor:
“MHP’nin onayını almadan hiç bir değişikliğe gidemeyecekleri ortada. Dahası AKP ile MHP’nin ortak bir anayasa metni üzerinde anlaşamadıklarını görüyoruz. Tek adam rejimine birtakım rötuşlar yapılmak isteniyor. Dostlar alışverişte görsün misali. Taslakta tüzel desteği olan, ciddiye alınabilecek bir şey yok.”
Eski başbakanlardan Ahmet Davutoğlu liderliğindeki Gelecek Partisi’nin güçlendirilmiş parlamenter sistem teklifini de kaleme alan Prof. Dr. Serap Yazıcı’ya nazaran AKP’nin yeni bir anayasa taslağı hazırlamasının ardındaki en kıymetli niye Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ülkeye verdiği ziyanların halk tarafınca anlaşılmış olması.
Yazıcı niye bu biçimde düşündüğünü “Halk, ne olduğunu bilmeden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne onay verdi. Devletin tüm yetkilerini cumhurbaşkanının elinde toplayan bu sistem, Türkiye’yi bataklığa sürükledi. Seçmene artık ‘sizin için sistemi daha kabul edilebilir hale getiriyoruz’ demeye çalışılıyor. Muhalefet de güçlendirilmiş parlamenter sistemde mutabık olduğundan, seçmen nezdinde prestij kazanmaya çalışıyorlar” kelamlarıyla açıklıyor.
Yargı bağımsız değil mi?
Prof. Dr. Levent Köker, yeni anayasa taslağında Anayasa Mahkemesi (AYM) üyelerinin seçiminde meclise daha fazla kelam verileceği bilgisinden yola çıkarak “AYM üyelerinin seçiminde meclise daha fazla kelam verileceği ne demek? niye bu biçimde daha evvel verilmedi? Yargı bağımsızlığından kelam ediyorsunuz, ‘yargı bağımsız değil’ mi demek istiyorsunuz? Ortada dayanılmaz bir karmaşa var. ‘Kafalar net değil’ diyeceğiz lakin onun ötesinde bir şey var. Samimiyet yok” eleştirisini getiriyor.
Türkiye’de merkeziyetçi zihniyetten lokal idarenin güçlendirileceği bir sisteme geçileceğini şahsen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dediğini anımsatan Köker, “Şimdiki duruma bakın. Neredeyse tüm muhalif belediyeler kayyumla yönetiliyor. Bu kadar merkeziyetçi bir devlet olabilir mi? AKP’nin gözden kaçırdığı şey; ulusal kimlik tarifini nasıl yapacağıdır. Kürtleri anayasaya nasıl koyacağıdır. Türkiye’nin temel sorularına karşılık vermeden yeni anayasa yapılması mümkün değil” diyor.
MHP önderi Devlet Bahçeli partisinin 100 unsurluk yeni anayasa taslağını AKP’dilk evvel açıklayıp “Artık uzlaşmak ve yeni bir anayasa hazırlamak ulusal bir vecibedir” davetinde bulunmuştu.
AKP, MHP’nin taslağını incelemiş olsa da iki partinin ortak bir metin üzerinde çalışma yapma imkanı çabucak hemen olmadı. MHP’nin de meclisi güçlendirmekten yana olduğunu fakat AYM’yi yüksek mahkeme olmaktan epey “özel statüde” pahalandırmak istediğini anlatan AKP’li yetkililer, bilhassa bu mevzuda nasıl bir orta yol bulunacağı üzerine karşılıklı baş yorduklarını, lakin çabucak hemen sonuç alamadıklarını söylüyor.
“Demokratik anayasa yapma şartları yok”
Pekala iki partinin hakikaten uzlaşı sağlaması mümkün mü? Bu uzlaşı, Türkiye’yi yeni bir anayasaya gdolayır mü?
Koç Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Murat Somer
Koç Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Murat Somer, bu soruya cevap verirken referandumla yapılan anayasa değişikliğini hatırlatıyor ve “Bugün Türkiye, seçilmiş iktidarın demokrasiyi ve kanun devletini kendi isteğiyle askıya aldığı bir dönemdedir. Yani demokratik anayasa yapma şartları yoktur. Mevcut 2018 anayasası OHAL şartlarında yani 2017’de demokratik standartlarda legal olmayan bir referandum ile kabul edilmiştir. Zira aleyhte olanların eşit koşullarda kendini anlatma imkânı yoktu” yorumunu yapıyor.
Türkiye’de 12 Eylül anayasasının da “aleyhte propagandaya müsaade verilmeyen antidemokratik koşullarda” geçtiğini söyleyen Somer, bu tıp anayasaların meşruiyet sorunu yaşadığının bilinmesini istiyor. “Türkiye yeni, demokratik ve sivil bir anayasaya kavuşacaksa bu, fazlaca taraflı bir usulle yapılmalıdır” diyen Somer, bunun nasıl olacağını şöyleki açıklıyor:
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe