JoKeR
Active member
süratle gelişen teknolojinin geldiği nokta sebebiyle biroldukca kavram bir daha tanımlanmak zorunda. Evrak ve bilginin ne olduğu problemi de güncellenmesi gereken konular içinde. Sinemanın en değerli tiplerinden biri olan belgeselin içeriğinin ve yolunun de statik olmayan durumu kelam konusu.
Öncelikle şunu söylemek gerekir ki, birinci sinemalar belgesel idi. 1895’te Paris’te gösterimi yapılan Trenin Gara Gelişi sineması, Lumiere Kardeşler’in ve sinema tarihinin birinci filmlerindendi. Gösterimi yapılan birinci sinema olması hasebiyle doğum olarak kabul ediliyor. İsminden de anlaşılacağı üzere sinema, bir trenin gala gelişini gösteriyor. Yalnızca bu. Çalışanların Fabrikadan Çıkıçı, Yün Eğiren Bayanlar ve daha birçoğu sinema tarihinin birinci sinemalarıydı ve hepsi belgeseldi. olağan olarak vakit içerisinde sinema cinslere ayrıldı ve belgesel de müstakil bir alan halini aldı.
Bugünlerde evraklar ve bilgiler havada uçuşuyor. Bilhassa toplumsal medyanın varlığı ve tesiri sebebiyle her konuyla alakalı birileri, bir şeyler paylaşıyor. Sorumluluk kuralı da olmadığı için her görsel, ses kaydı ve hatta hazırlanmış gereçler gerçek kabul ediliyor. Bu durumda ‘gerçek’ dediğimiz şeyin tarifi ve somut karşılığı da değerini kaybediyor. Tahminen tam da burada doküman ve belgesel sinemanın ehemmiyetine dönüp bakmamız gerekiyor.
Bir Hurdacının ömrü
GERÇEK NEDİR, KİMİNDİR?
Gerçeklik olgusu insan var olduğu vakitten bu yana değişen ve dönüşen görünüm oluşturuyor. Gerçek nedir, kaynağı nedir, dokümanın çerçevesi nedir, evrak sayılacak şeyler nelerdir, üzere sorular daima lisana geldi ve gelmeye devam edecek. Çünkü, çağdaş vakitte gerçeklik kurgulanan ve bu kurguya bakılırsa değişen bir şey halini aldı.
İşte, belgesel sinema kuramı da bu sıkıntı üzerine doğar. ‘Gerçek nedir’ sorusunun peşinde, sinemanın imkanlarının da kullanıldığı yeni bir ‘ispat’ alanı…
Gerçeğin ne olduğu sorusu sanatın ne olduğu, sanatkarın kim olduğu sorularına kadar giden eski bir tartışma alanı. Sanatın doğayı taklit etmekten öte fonksiyonu olmadığını (mimesis) söyleyenlerle, taklitin ötesine geçerek gerçeği bir daha kurgulaması ve ortaya çıkarması gerektiğini söyleyenler içindeki uyuşmazlık tarih kadar eski.
KADİM SORULAR VE BELGESEL DİREKTÖRÜ
Soruların kadim olması, en genç sanat olan sinemanın da bu sorularla beslenmesi ve daima yenilenmesi manasına geliyor. Belgesel direktörünün, sinemanın öbür cinslerindeki meslektaşlarından farklı misyonu vardır. Zira elinde bir gerçek vardır ve bunu seyirciye ne kadar sahih ve sade ulaştırabileceği ya da ulaştırması gerektiği problemi de usulüne ve yaklaşımına bağlıdır.
Belgeselin sadık kalması gerektiği alanların sonları ile tekniğe dayalı olarak sergilenen kurmaca ögelerin çerçevesi, belgeselciliğin geldiği şimdiki yorumlarda ortasından çıkılamaz paradoksa işaret ediyor.
Direktör, kurmaca ögesi ne oranda kullanmalı ki evraka dayalı olması gereken sinemanın gerçek ile bağı kopmamalı?
Belgeselde kurmaca öge hiç olmamalı mı?
Dış ses ya da anlatıcı yer almalı mı? Bulunması halinde seyircide oluşturduğu maniplüasyon tesiri belgesele ziyan verir mi?
Belgesele mevzu olan kişi ya da olay sinemanın neresinde yer alır?
Direktörün söylemiş olduği mi gerçektir, sinemaya bahis olan kişinin söylemiş olduği mi?
Direktörün söylemiş olduği hem de sinemaya husus olan kişinin söylemiş olduği midir? Bu durumda direktörün sinemanın meramındaki rolü nedir?
Direktör, bahis ettiği kişinin/olayın tezine katılmak zorunda mıdır? Bu durumda belgesel kime ilişkin oluyor?
Bal Ülkesi
BELGESEL SİNEMANIN SORU DOĞURAN ÖRNEKLERİ
Belgesel sinema mı kurmacadır, kurmaca sinema mı belgeseldir? Bu soru sinemacıların uzun vakittir tartışığı ve ortasından çıkamadığı problemdir. Direktörün özgün yorumunun gerçeklik olgusunu ne kadar etkilediği ve hatta ne kadar zedelediği soruları, çağdaş belgeselciğe yeni çerçeve çizen ve özgün üretimlerle somut karşılığını bulan yanıtlara yelken açıyor.
Danis Tanoviç’in Bir Hurdacının ömrü sineması, belgesel sinemanın aktüel yorumlarından biri olarak kurmaca ögesinin varlığı noktasında hoş örneklerden birini temsil ediyor. Sinemanın ana karakteri Nazif, ailesinin geçimini sağlayabilmek için eskicilik yapmaktadır. Eşi gebedir. Günün birinde meskene döndüğünde karısının pek uygun bir durumda olmadığını fark eden Nazif, soluğu hastanede alır. Ameliyat gerekmektedir ve sigortaları yoktur. Kendisi için servet bedelinde olan meblağı karşılama imkanı da yoktur. Nazit ne yapacaktır? Nazif’in yaptıkları kendi yaptıkları mıdır, direktörün yaptırdıkları mı? Her iki durumda da kurmaca öge nerede durmaktadır? Hal bu biçimde olunca sinema belgesel midir, kurmaca mıdır?
Bal Ülkesi de son periyot hoş örneklerdendir. Arıcılıkla uğraşan Hatice Muratova, hasta annesi ile birlikte yolu, elektriği ve suyu olmayan Balkanlarda dağlık bir bölgede yaşmaktadır. Bir yaz devri komuşları gelir ve onlar da arıcılıkla uğraşmaktadır. Lakin komşularının formları, Hatice’nin arılarını ve bal üretimini olumsuz tesirler. Hatice söylemesine karşın komşusu prosedüründen vazgeçmez. Hatice’nin tabiata karşı bu saygısızca hale karşı direnmesi ve kendi doğal biçimlerinde ısrarcı olmasının yanında kuvvetli hayat koşullarına da şahit oluruz. 3 yılda çekilen belgeselde şahit olduklarımız Hatice’nin yaşadıklarıdır. Fekat sinemaya dahil olan yaşanmışlıkların oluşturduğu kurmaca tesir sineması belgesel olmaktan çıkarır mı? İzlediğimiz Hatice’nin kıssası midir, yönetmenlar Tamara Kotevska ve Ljubomir Stefanov’un kurgusu mu?
İranlı direktör Muhsin Mahmelbaf’ın Selam Sinema sineması de enteresan örneklerdendir. Sinemanın yüzüncü yılı için 1995’te çekilen sinemanın kendi öyküsü de dikkate paha. Mahmelbaf bir sinema çekmek için gazetelere ilan verir ve oyuncu seçimi yapacağını duyurur. Seçmelere binlerce kişi gelir. Kalabalığı goren Mahmelbaf bunun bir sinema olacağın hisseder ve başındaki fikri bir kenara bırakarak kalabalığı bahis alır. Oyuncu seçimleri esnasında adaylara biroldukça soru sorar ve onlardan oyunculuk yapmaların ister. Bunu yaparken biroldukca oyuna başvurur ve sanatkarın kim olduğu, sanatın ne olduğu, gerçeğin kime ilişkin olduğu üzere sorulara ışık tutacak yeni sorular ortaya koyar. Selam Sinema, sinemanın yüzüncü yıl dönümünde hayata geçmiş ve sinemaya armağan edilmiş eşsiz bir yapıttır. Sorgulaması da belgesel sinema ile kurmacanın sonlarını zorlayan ögeler barındırır.
SORULAR ÇOĞALIR, SANAT HAYATTA KALIR
Sinemanın imkanları ve imkanların sineması paradoksu, belgesel sinemanın çerçevesini de belirleyen bir hal alır. Bütün sanat kollarını ortasında barındıran sinemanın bereketli mecrası, belgeselin kapsamını şekillendiren avantajlar stantlar. Lakin direktör, tercihlerini sergileme noktasındaki kararlarıyla bir tavır ortaya koymuş olur. Temelinde belgesel sinemanın sorularının karşılık bulmasının yegane dermanı de budur. Yani sinemalar… Her yeni sinema, yeni bir yorumdur. Ve bütün sinema tarihi boyunca olduğu üzere hayata geçmiş fikirler yardımıyla sorular çoğalır ve yanıtlar sergilenir. Sorularımızın yanıt bulamaması ya da her sinemanın yeni sorular doğurması ise yorumların bereketlenmesine niye olur. Soruların çoğalması, sorunun karmaşıklaşması değil, zihinlerin açılması manasına gelir. Sanatın özü de budur. Soru çoğaldıkça yorum çeşitlenir ve prosedür zenginleşir. Bu bağlamda baktığımızda sorularımıza net yanıt aramanın ehemmiyetinin yanında karşılık bulamamanın da değeri kendini gösterir.
Öncelikle şunu söylemek gerekir ki, birinci sinemalar belgesel idi. 1895’te Paris’te gösterimi yapılan Trenin Gara Gelişi sineması, Lumiere Kardeşler’in ve sinema tarihinin birinci filmlerindendi. Gösterimi yapılan birinci sinema olması hasebiyle doğum olarak kabul ediliyor. İsminden de anlaşılacağı üzere sinema, bir trenin gala gelişini gösteriyor. Yalnızca bu. Çalışanların Fabrikadan Çıkıçı, Yün Eğiren Bayanlar ve daha birçoğu sinema tarihinin birinci sinemalarıydı ve hepsi belgeseldi. olağan olarak vakit içerisinde sinema cinslere ayrıldı ve belgesel de müstakil bir alan halini aldı.
Bugünlerde evraklar ve bilgiler havada uçuşuyor. Bilhassa toplumsal medyanın varlığı ve tesiri sebebiyle her konuyla alakalı birileri, bir şeyler paylaşıyor. Sorumluluk kuralı da olmadığı için her görsel, ses kaydı ve hatta hazırlanmış gereçler gerçek kabul ediliyor. Bu durumda ‘gerçek’ dediğimiz şeyin tarifi ve somut karşılığı da değerini kaybediyor. Tahminen tam da burada doküman ve belgesel sinemanın ehemmiyetine dönüp bakmamız gerekiyor.
Bir Hurdacının ömrü
GERÇEK NEDİR, KİMİNDİR?
Gerçeklik olgusu insan var olduğu vakitten bu yana değişen ve dönüşen görünüm oluşturuyor. Gerçek nedir, kaynağı nedir, dokümanın çerçevesi nedir, evrak sayılacak şeyler nelerdir, üzere sorular daima lisana geldi ve gelmeye devam edecek. Çünkü, çağdaş vakitte gerçeklik kurgulanan ve bu kurguya bakılırsa değişen bir şey halini aldı.
İşte, belgesel sinema kuramı da bu sıkıntı üzerine doğar. ‘Gerçek nedir’ sorusunun peşinde, sinemanın imkanlarının da kullanıldığı yeni bir ‘ispat’ alanı…
Gerçeğin ne olduğu sorusu sanatın ne olduğu, sanatkarın kim olduğu sorularına kadar giden eski bir tartışma alanı. Sanatın doğayı taklit etmekten öte fonksiyonu olmadığını (mimesis) söyleyenlerle, taklitin ötesine geçerek gerçeği bir daha kurgulaması ve ortaya çıkarması gerektiğini söyleyenler içindeki uyuşmazlık tarih kadar eski.
KADİM SORULAR VE BELGESEL DİREKTÖRÜ
Soruların kadim olması, en genç sanat olan sinemanın da bu sorularla beslenmesi ve daima yenilenmesi manasına geliyor. Belgesel direktörünün, sinemanın öbür cinslerindeki meslektaşlarından farklı misyonu vardır. Zira elinde bir gerçek vardır ve bunu seyirciye ne kadar sahih ve sade ulaştırabileceği ya da ulaştırması gerektiği problemi de usulüne ve yaklaşımına bağlıdır.
Belgeselin sadık kalması gerektiği alanların sonları ile tekniğe dayalı olarak sergilenen kurmaca ögelerin çerçevesi, belgeselciliğin geldiği şimdiki yorumlarda ortasından çıkılamaz paradoksa işaret ediyor.
Direktör, kurmaca ögesi ne oranda kullanmalı ki evraka dayalı olması gereken sinemanın gerçek ile bağı kopmamalı?
Belgeselde kurmaca öge hiç olmamalı mı?
Dış ses ya da anlatıcı yer almalı mı? Bulunması halinde seyircide oluşturduğu maniplüasyon tesiri belgesele ziyan verir mi?
Belgesele mevzu olan kişi ya da olay sinemanın neresinde yer alır?
Direktörün söylemiş olduği mi gerçektir, sinemaya bahis olan kişinin söylemiş olduği mi?
Direktörün söylemiş olduği hem de sinemaya husus olan kişinin söylemiş olduği midir? Bu durumda direktörün sinemanın meramındaki rolü nedir?
Direktör, bahis ettiği kişinin/olayın tezine katılmak zorunda mıdır? Bu durumda belgesel kime ilişkin oluyor?
Bal Ülkesi
BELGESEL SİNEMANIN SORU DOĞURAN ÖRNEKLERİ
Belgesel sinema mı kurmacadır, kurmaca sinema mı belgeseldir? Bu soru sinemacıların uzun vakittir tartışığı ve ortasından çıkamadığı problemdir. Direktörün özgün yorumunun gerçeklik olgusunu ne kadar etkilediği ve hatta ne kadar zedelediği soruları, çağdaş belgeselciğe yeni çerçeve çizen ve özgün üretimlerle somut karşılığını bulan yanıtlara yelken açıyor.
Danis Tanoviç’in Bir Hurdacının ömrü sineması, belgesel sinemanın aktüel yorumlarından biri olarak kurmaca ögesinin varlığı noktasında hoş örneklerden birini temsil ediyor. Sinemanın ana karakteri Nazif, ailesinin geçimini sağlayabilmek için eskicilik yapmaktadır. Eşi gebedir. Günün birinde meskene döndüğünde karısının pek uygun bir durumda olmadığını fark eden Nazif, soluğu hastanede alır. Ameliyat gerekmektedir ve sigortaları yoktur. Kendisi için servet bedelinde olan meblağı karşılama imkanı da yoktur. Nazit ne yapacaktır? Nazif’in yaptıkları kendi yaptıkları mıdır, direktörün yaptırdıkları mı? Her iki durumda da kurmaca öge nerede durmaktadır? Hal bu biçimde olunca sinema belgesel midir, kurmaca mıdır?
Bal Ülkesi de son periyot hoş örneklerdendir. Arıcılıkla uğraşan Hatice Muratova, hasta annesi ile birlikte yolu, elektriği ve suyu olmayan Balkanlarda dağlık bir bölgede yaşmaktadır. Bir yaz devri komuşları gelir ve onlar da arıcılıkla uğraşmaktadır. Lakin komşularının formları, Hatice’nin arılarını ve bal üretimini olumsuz tesirler. Hatice söylemesine karşın komşusu prosedüründen vazgeçmez. Hatice’nin tabiata karşı bu saygısızca hale karşı direnmesi ve kendi doğal biçimlerinde ısrarcı olmasının yanında kuvvetli hayat koşullarına da şahit oluruz. 3 yılda çekilen belgeselde şahit olduklarımız Hatice’nin yaşadıklarıdır. Fekat sinemaya dahil olan yaşanmışlıkların oluşturduğu kurmaca tesir sineması belgesel olmaktan çıkarır mı? İzlediğimiz Hatice’nin kıssası midir, yönetmenlar Tamara Kotevska ve Ljubomir Stefanov’un kurgusu mu?
İranlı direktör Muhsin Mahmelbaf’ın Selam Sinema sineması de enteresan örneklerdendir. Sinemanın yüzüncü yılı için 1995’te çekilen sinemanın kendi öyküsü de dikkate paha. Mahmelbaf bir sinema çekmek için gazetelere ilan verir ve oyuncu seçimi yapacağını duyurur. Seçmelere binlerce kişi gelir. Kalabalığı goren Mahmelbaf bunun bir sinema olacağın hisseder ve başındaki fikri bir kenara bırakarak kalabalığı bahis alır. Oyuncu seçimleri esnasında adaylara biroldukça soru sorar ve onlardan oyunculuk yapmaların ister. Bunu yaparken biroldukca oyuna başvurur ve sanatkarın kim olduğu, sanatın ne olduğu, gerçeğin kime ilişkin olduğu üzere sorulara ışık tutacak yeni sorular ortaya koyar. Selam Sinema, sinemanın yüzüncü yıl dönümünde hayata geçmiş ve sinemaya armağan edilmiş eşsiz bir yapıttır. Sorgulaması da belgesel sinema ile kurmacanın sonlarını zorlayan ögeler barındırır.
SORULAR ÇOĞALIR, SANAT HAYATTA KALIR
Sinemanın imkanları ve imkanların sineması paradoksu, belgesel sinemanın çerçevesini de belirleyen bir hal alır. Bütün sanat kollarını ortasında barındıran sinemanın bereketli mecrası, belgeselin kapsamını şekillendiren avantajlar stantlar. Lakin direktör, tercihlerini sergileme noktasındaki kararlarıyla bir tavır ortaya koymuş olur. Temelinde belgesel sinemanın sorularının karşılık bulmasının yegane dermanı de budur. Yani sinemalar… Her yeni sinema, yeni bir yorumdur. Ve bütün sinema tarihi boyunca olduğu üzere hayata geçmiş fikirler yardımıyla sorular çoğalır ve yanıtlar sergilenir. Sorularımızın yanıt bulamaması ya da her sinemanın yeni sorular doğurması ise yorumların bereketlenmesine niye olur. Soruların çoğalması, sorunun karmaşıklaşması değil, zihinlerin açılması manasına gelir. Sanatın özü de budur. Soru çoğaldıkça yorum çeşitlenir ve prosedür zenginleşir. Bu bağlamda baktığımızda sorularımıza net yanıt aramanın ehemmiyetinin yanında karşılık bulamamanın da değeri kendini gösterir.