Bir periyodun kıssası: Feyzullah Dayıgil

JoKeR

Active member
MUSTAFA YADİGAR

İslam sanatları içinde sınır sanatıyla birlikte Kur’an tezyinatının ayrılmaz kesimi hâline gelen tezhip; söz olarak altınlamak, altınla süslemek manalarına gelir. Hattatlar eliyle akıp giden çizgi serüveni vakit ortasında hoşluk tasavvuruyla perçinlenmiş, akabinde sayfayı çevreleyen bir tezyinata da gereksinim duyulmuştur. Desen ve motiflerin stilizasyonundan meydana gelen tezhip, Kuran sayfalarına tevhidî birliğin nüanslarını nakşederek İlahi Kelam’ın maneviyatını sembolize eden bir perspektif kazandırmıştır.

Tarihî vesikalar ışığında menşei Uygurlara kadar giden tezhip sanatının öyküsü Türklerin İslamlaşmasıyla bir arada yeni bir üslup kazanır. Selçuklular ve Osmanlılarla renk, desen ve motif çeşitliliği giderek zenginleşmiş, bu sanatın icra alanları da Kur’an-ı Kerim sayfalarından taşarak çeşitli yazma kitaplardan levhalara, padişah fermanlarından tuğralara, yerlerin farklı yüzeylerinden çeşitli eşyalara, elbiselere kadar geniş bir alana yayılmıştır.

XVI. yüzyılda altın çağını yaşayan tezyinî sanatlar, XVIII. yüzyıldan itibaren Batı tesirinde gelişme göstermiş ve XX. yüzyıla kadar bu istikamette devam etmiştir. 1915 yılında açılan Medresetü’l-Hattâtîn ve Cumhuriyet devrinde Şark Tezyinî Sanatlar Mektebi / Hoş Sanatlar Akademisi bünyesinde devam eden bu sanat kolları çeşitli badireler atlatarak günümüze kadar ulaşmıştır.

HOCASININ HOCASI

Türk Tezyinatını Canlandıran Adam: Feyzullah Dayıgil, F. Çiçek Derman, Kubbealtı Neşriyat, 2021, 221 sayfa


Klasik Türk Sanatları alanında başta tezhip olmak üzere ülkemizde tezyini sanatlar kısmında akademik biroldukca yayına, ansiklopedi unsuruna imza atmış, yurt içi ve yurt haricinde bu sanatın tanıtılması ve yaygınlaştırılması için konferanslar vermiş ve temsilî bakılırsavlerde bulunmuş olan Prof. Dr. F. Çiçek Derman Türk Tezyinatını Canlandıran Adam: Feyzullah Dayıgil kitabıyla sanat seyahatine devam ediyor. Kubbealtı Neşriyat tarafınca basılan kitap, biyografiden yola çıkarak klasik sanatların geçirdiği evreleri tarih-insan-toplum merceğinden ele alıyor.

Prof. Dr. Çiçek Derman tezhip sanatını Osmanlı’dan Cumhuriyet’e taşıyan üç değerli isimden- Süheyl Ünver, Muhsin Demironat ve Rikkat Kunt’dan- öğrenerek icazet almış bir isim. Usta-çırak yöntemiyle başladığı sanat seyahatini akademiye intisab ederek tamamlamış. Bu yolda etkin çalışmalarına an be an devam etmektedir.

Daha evvel hocası Rikkat Kunt hakkında ayrıntılı bir biyografiye imza atmış olan Çiçek Derman, bu kitabında hocasının hocası olan Feyzullah Dayıgil’in hayat ve sanat kıssasını detaylı bir biçimde ele alıyor.

Türk Tezyinatında çini nakışları ve tezhip alanında kendine has uygulamalarıyla yer edinen Feyzullah Dayıgil, 1910 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Alman Mektebi’nde başladığı tahsilini maarif mekteplerinde devam ettirdi. Akabinde Sultanahmet’teki Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi’nin lise kısmından 1932’de mezun oldu. Tezyinî sanatlara merakı ötürüsıyla Medresetü’l-Hattâtîn’in devamı niteliğindeki Şark Tezyînî Sanatlar Mektebi’ne kaydoldu ve buradan 1935’te diploma aldı. 1936’da bu mektebin Türk Tezyînî Sanatlar Şubesi’ne muallim olarak tayin edilen Dayıgil, Türk Tezyinatı ve Çini Nakışları Muallimi olarak nazaranve başladı. 13 yıl devam eden hocalığı 1949 yılındaki vefatına kadar sürdü.

Klasik manada bir icazetnamesi olmayan Dayıgil’e Hoş Sanatlar Akademisi Türk Tezyînî Sanatlar Şubesi’nin hocaları İsmail Hakkı Altunbezer, Hacı Nuri Korman ve Mehmed Necmeddin Okyay tarafınca teberruken icazetname verilmiştir.



KUNT’LA BİRLİKTE PEK ÇOK YAPITA İMZA ATMIŞ

Kendisinden yaşça büyük bulunmasına karşın Rikkat Kunt’a da hocalık yapan Dayıgil, Kunt’la birlikte biroldukca yapıta imza atmıştır. Tezhip ve çini sanatının klasik kurallarının hatırlanması ve günümüze taşınmasında değerli bir yere sahip olan üstad, tezyinat mirasımızın kaybbulunmasına mâni olmuş ve bu alanda geleneğin mirasını koruma ederek yeni çalışmalar yapmıştır. Çiçek Derman’ın “… gerek tezhib, gerek çini desenlerinde, farklı motifleri değişik usullerde kullanarak birbirine benzemeyen desenler hazırlamayı başarmış bir sanatkârdır… ” tabiriyle perçinleşen bu durum Dayıgil’in nev’i şahsına münhasır sanat çalışmalarının kıymetini ortaya koyuyor.

Feyzullah Dayıgil, sıhhat sorunları niçiniyle fırçayı nadiren eline almış, akademik çalışmaları, sanatkâr ruhu ve zevk sahibi kişiliğiyle ön plana çıkmıştır. Nüktedan bir mizaca da sahip olan Dayıgil talebesi Rikkat Kunt’a imzaladığı fotoğrafta kendisi hakkında şu dörtlüğü yazmıştır: “Bir kuru baş / Attım rafa / Yemesi tatlı / Maymun hızlı.”

Feyzullah Dayıgil’le ilgili biroldukca evrakı barındıran kitapta, Dayıgil’in yazıları, hakkında yazılanlar ve terekesinden çıkan vesikalar, evraklar eşliğinde varlıklı bir muhtevaya bürünmüş. Kitabın sonuna eklenen, Irvin Cemil Schick tarafınca hazırlanan İngilizce özet metin de yabancı araştırmacılar için Dayıgil arşivine eklenmiş değerli bir detay olarak göze çarpıyor.

Türk Tezyinatını Canlandıran Adam: Feyzullah Dayıgil kitabı Dayıgil’in şahsında klasik sanatların çalkantılı kıssasını anlatırken bir periyot tarihi olarak da hayli hayati kayıtlar bırakıyor. Osmanlıdan Cumhuriyet’e tevarüs eden sanatların kurumsallaşması, siyasi atmosferin klasik sanatlara bakışı, farklı sanat kollarındaki hocaların uyuşmazlıkları okuyucuya bir bütün olarak klasik sanatların geçiş periyodundaki hüzünlü fotoğrafını gözler önüne seriyor.
 
Üst