Bir şarkiyât alimi Ahmet Ateş ve ailesi

JoKeR

Active member
ÂLİM KAHRAMAN

Ahmet Emre Ateş, Milletlerarası Bağlar Doçenti. 1980 doğumlu. Ailesinin, kendisi dahil, geriye yanlışsız üç jenerasyonluk tarihini kaleme almış. Ardında kelamlı tarih çalışmaları, özlü bir fikrî ve edebî mesâinin bulunduğu anlaşılan eser, dedesi, Şarkiyâtçı Ahmet Ateş’in ismiyle adlanmış: Ahmed Ateş/ Ailesi: Anılar, Dokümanlar, Fotoğraflar. Büyüyenay Yayınları içinde çıktı.

Toplumsal tarihle iç içe geçmiş bu cins anlatımlar, son yirmi-otuz yıl ortasında, Türkçede bir çok yaygınlık kazandı. Hatta bir tarafıyla popülerleşti bile denilebilir. Yüz yıllık bir müddetyi kapsayan Ahmet Emre Ateş’in çalışması, benzerleri içinde, kendine has özellikleriyle ayrışan, özgün bir çalışma olmuş. Renkli kişiliklerin bulunduğu Ateş ailesini, muharrir, birfazlaca istikametiyle ve bir yaşantı halinde bize iki yüz sayfa ortasında sunmayı başarmış.

İzi sürülen aile etrafı ortasında birincil rol Dede Ahmet Ateş’e ilişkin görünüyor. Lakin öbür tanınmış simalar da var. Amca Toktamış Ateş üzere.. Baba Ertunga Ateş’in de –diğerleri kadar onu öne çıkarmasa da- şairlik tarafı bulunuyor. En renkli sima ise Ahmet Ateş’in eşi, babaanne Fikret Ateş.. Emre Ateş, 1966’da, kırk dokuz yaşında, bir kalp kriziyle hayata veda eden dedesini tanıma fırsatı olmasa da yirmi iki yaşına kadar babaane sefasını sürer. Aile ortasındaki odak kişiselyet pozisyonunu baştan itibaren koruyan Fikret Ateş, doğal bir biçimde, bu yapıtın de odağına yerleşmiş olur.

ÜÇ NESİL ANLATILIYOR

Ahmet Ateş Ailesi: Anılar Evraklar Fotoğraflar, Haz. Ahmet Emre Ateş, Büyüyenay Yayınları, 2021, 208 sayfa


Ahmet Ateş ismini, yetmişli senelerda, Edebiyat Fakültesi’ndeki hocalarımdan duymuştum birincinin. Lakin Fikret Ateş ismini, 1990’lı yılların sonlarına hakikat Orhan Okay’dan duyacaktım. Okay, Ateş ailesini, 1950’li senelerdaki öğrenciliğinden tanıyordu. Fakülte bünyesinde, her yıl yaz aylarında, hoca ve öğrencilerden oluşan bir küme halinde Anadolu kentlerindeki kütüphanelere yapılan araştırma seyahatlerinden.. Bu keşfe açık (öğrenciler için yetiştirici) saha çalışmalarına kimi hocalar ailecek geliyormuş. Ateş ve Çetin (Nihat Çetin) ailesi üzere.. Orhan Okay, Fikret bayanı, o sıralar 12-13 yaşlarında olan oğulları Ertunga ve Toktamış’ı o seyahatten biliyordu. Dominant bir eş ve ele avuca sığmaz iki erkek çocuk! Ahmet Ateş ise aile idaresini ellerine teslim ettiği karısıyla “uyumlu”, keyifli bir aile babası!

Edebiyat Fakültesi, bir tarihten daha sonra dahil olduğum büyük bir etraftı benim için. Oradaki anılarımız, tanıklıklarımız yanında yetişemediğimiz eski hocaları da kapsayan bizdilk önceye ilişkin anekdotlar, yaşanmışlıklar.. yıllar geçtikçe büyüklerimizden bize bizden de daha sonraki nesillere hakikat akıp durdu. Hiç tanıyamadığımız eski hocalar da dâhil, o etraftan biroldukça isimle birebir aileden üzere olduk.

Ahmet Emre Ateş’in bu kitabında anlattığı etrafa bütünüyle aşina çıkmam mümkün değil şüphesiz. Hiç ilgili olmadığım uzak isimler, teğet geçtiklerim ve direkt ilgi alanıma girenler! Hâsılı hoş bir okuma tecrübesi yaşadım. Bunda Emre Ateş’in sağlam, neo-klasik Türkçesinin de büyük hissesi oldu olağan olarak. Bu lisan ona aileden, bilhassa de babaanniçin miras olmalı. Emre Ateş’in elinde yeni bir canlılık kazanmış. Edebî kıymet de içeriyor.

Aile tarihleri toplumsal tarihin canlı bir modülü oluyor. Bu açıdan bakınca da fazlaca bedelli buldum yapıtı. Bir aile öyküsünün art planında kentin değişim ve dönüşümüne ait seksen yıllık bir sureci de az-oldukca izleyebiliyorsunuz. Fakat, babaanne üzere bir hafıza kutusuna sahip olsa, bir bakıma onun çekim dairesi ortasında büyüse de Emre Ateş bir “Suriçili”nin baktığı açıdan bakıyor doğal olarak. örneğin dedesi yahut arkadaşı Mehmet Kaplan üzere değildir onun durumu. Dışarıdan gelmemiştir, bir Anadolu insanı üzere tutunma uğraşı vermemiştir kentte. aslına bakarsan kente aittir. O bakımdan inançtadır.

GÖÇLER ÜZERİNE

“Gecekondu” sözünün tarihi fazlaca eski değil. Gereğince inceleyemedim, yetmişlerden daha sonra bile olabilir. Olgunun kendisi ise 1940’lara kadar iner. Elli ve nihayet altmışlarda tepeye ulaşır. Her dönüşüm bir bozulmadır, en azından başlangıçta. Ancak kelam konusu kent İstanbul’sa birtakım yorumlar aldatıcı olabilir. En azından tek bir açıyı veriyor olabilir bize. Büyük göç dalgalarına maruz kalma, bu kentin tarihinde birçok vakit var olmuştur. Hatta daha argümanlı bir kelam edeceğim: Kenti daima dinamik tutan da bu göçlerdir! İstanbul medeniyet merkezi olarak üst seviyeli bir dönüştürücülük fonksiyonu yüklenmiştir. Bir kanıt de sunacağım: Karagöz ve Hacivat.. Orta oyunumuzdaki Trabzonlu, Kayserili üzere tipler. Yahut azınlıkları temsil eden başkaları.. Birer konuşma ve davranış laboratuarıdır bu görsel sanatlarımız. Dışarıdan geleni, perde yahut doğal bir sahnede kendi karikatürüyle karşılaştırır. Eğlendirirken eğitir onları.

Fikret Hanıma yine dönmeden bu yazıyı bitirmek istemiyorum. 1930’lu yılların gazetelerini tararken, Mehmet Kaplan ötürüsıyla Fikret Hanımla ilgili bir iki ayrıntıyı da not etmişim. 1938 yılı ortasında yapılan edebiyat faaliyetlerinde onun ismi da geçiyor. Yapılan edebiyat gecelerinde, ihtifallerde Ali Nihat Tarlan ismi daima ön sırada. Ayrıyeten şiir okuma, program sunuculuğu üzere başka işlerde iki öğrencinin ismi sık sık geçiyor: Mehmet Kaplan ve “İzmirli Fikret”!

Fikret Hanım’ın bir öğrenci bursuyla Almanya’ya gidişinden bu kitapta da bahsediliyor. Emre Ateş 1938 olarak kaydediyor bu tarihi. Hâlbuki Necatigil’in 4 Temmuz 1937’de Berlin’den Tahir Alangu’ya sıcağı sıcağına yazdığı, bu seyahati tüm detaylarıyla içeren bir mektup var. (Fahir İz ve Behçet Necatigil Fikret Hanım’ın yola birlikte çıktığı iki fakülte arkadaşı.)

Bu kitapta Sabahattin Ali, Pertev Naili Boratav yanında Halide Edip ve Adnan Adıvar, Hellmut Ritter, Reşit Rahmeti Arat, Şerafettin Yaltkaya, Mükrimin Halil Yinanç üzere devrin kıymetli birfazlaca simasının da ismi geçiyor. Bunlarla aile dostlukları var Ateş ailesinin. (Baskın ve duygusal Fikret Hanımla Halide Edip; eşleri karşısındaki durumlarıyla Ahmet Ateş ve Adnan Adıvar içinde paralellikler kurmamak mümkün değil.)

Bu kitap ötürüsıyla isminden haberdar olduğum Ahmet Emre Ateş, popülizme düşmeden, her bakımdan sıhhatli bir çalışma ortaya koymuş. Tebrik edilmeyi hak ediyor.
 
Üst