Büyüleyici ve eşsiz bir köprünün tarihi

JoKeR

Active member
Abbâsîler devrinde yoğunluk kazanan İslam tarihinin meşhur Çeviri Hareketleri aslında kendisine değerli bir vizyon belirlemişti: Yeni bir inşa.. Buradaki gaye öbür yerde vâr olanın kopyalanması sûretiyle elde edilmesi değil, inşa edilecek yapının temellerine payanda olmasıydı. Meşşâî okulunun kurucusu ve birinci İslam filozofu olarak bilinen Kindî, tıpkı ekolün en büyük ismi olan İbn Sînâ, İslam ideolojisini bir metoda kavuşturan Fârâbî hiç elbet Yunanca kaynaklardan büyük istifade etmişler, fakat bunu direkt ana kaynaklarından değil, çeviri ofisinin uzman isimlerinin parlak dehasından çıkan metinlerle yapmışlardı.

ÇEVİRİ FAALİYETİNİN KIYMETİ

İslam dünyasında halihazırda gelişmiş bir nazarî disiplin olarak kelam tasavvuru, antik dünyanın bu birikimiyle mezc olunca İslam ideolojisi olarak tavsîf ettiğimiz fenomenin de doğmasını sağlamıştı. Bu bakımdan çeviri faaliyetleri hayli değerli olmuş, İslam filozoflarının antik dünyayla irtibatlarını kurma noktasında hayatî bir köprü görevi görmüştü. Çeviri haddizatında fazlaca önemli bir işti ve anlaşıldığı kadarıyla o devirde de bunun farkındalığı kelam konusuydu. 9. yüzyılın değerli kalemlerinden el-Câhiz, “Kitâbü’l-hayevân”ında entelektüel bir faaliyet olarak çeviri faaliyetinin adeta ideolojisini yapıyor ve, “… mütercim; sözlerin manaları, farklı kullanımları ve ıstılahların çeşitli yapılarıyla alakadar olan müellif ve müellifin bilgi birikimine sahip olmadan nasıl olur da (kaynak metnin iç manalarını, inceliklerini) tabir edebilir, mana ile verilen bildirileri hakikat ve tam olarak aktarabilir?” diye soruyordu. Çeviri Hareketleri’nin kudretli isimlerinden Huneyn b. İshâk ise şöyleki söylüyordu: “… düşmanlarım hâkim ve bilgi sahibi olmadıkları, hatta hakkında hiç bir fikirlerinin bile bulunmadığı lisanların onurlu ilimlerinden onlar için yaptığım tercümelerimde ve öbür çalışmalarımda onların üstünde ve ötesinde olduğumu; bu çalışmalarda mutlak bir söz kolaylığı ve uygun bir üslup kullandığımı; metinlerimde dikkatsizliğin, yanlışlığın veya rastgele bir inanca karşı önyargının olmadığını; ve Arapça retorik üstadlarının kabul ettiği üzere bir anlaşılmazlığa veyahut lisan bilgisi yanlışına düşmediğimi nazaranbilirler.”

LİTERATÜRÜN BEDELLİ BİR MODÜLÜ

Roma’dan İslam’a İktisat, Aile ve Toplum, Simon Swain, Çev. Yusuf Sami Kamadan, Albaraka Yayınları 2022, 556 sayfa


Milattan daha sonra birinci yüzyılın ortalarında kaleme alınan Bryson’ın Oikonomos Logos’u yani İslâm literatüründeki karşılığıyla tedbîru’l-menzili, Çeviri Hareketleri periyodunda Arapçaya kazandırılmıştı. Yepyeni nüshasının günümüze ulaşamadığı metin Arapça çevirisiyle gelmiş ve bu haliyle iktisattan aile bahislerine kadar İslam filozoflarına önemli bir etkide bulunmuştu. İbn Sînâ’nın, İbnü’l-Ekfânî’nin, Nasîrüddîn-i Tûsî’nin, Kınalızâde Ali Efendi’nin, İbn Miskeveyh’in ve daha kacının yapıtlarında Bryson’ın kitabına yapılan atıflar bunun en kıymetli göstergesiydi.

Warwick Üniversitesi’nde Greko-Arap ve klasik filoloji alanında profesör olan Simon Swain’in hacimli çalışması “Roma’dan İslam’a İktisat, Aile ve Toplum” Roma dünyasının zenginliği ile Orta Çağ İslamı içinde bu kitap aracılığıyla kurulan büyüleyici ve eşsiz köprüyü ortaya koyuyordu. Farklı bahis ve alt disiplinlere ilişkin çeşitli bilgi ve birikimle dolu olan Swain’in dehası, Bryson’ın bu metninden hareketle mevzuyu parlak bir biçimde aydınlatmıştı. bu biçimdesi bir kitabın tek bir kişi tarafınca ortaya çıkartılabilmesi için gerekli olan teşebbüs cüreti, sabırla işlenerek Simon Swain tarafınca literaçeşidinin fazlaca bedelli bir kesimi olarak ikram edilmişti. Swain, Bryson’ın metni üzerine çalışan birinci kişi değildi tahminen fakat açık bir biçimde söylemek gerekirse yapıtı, yazılan diğer aceleye getirilmiş yahut eksik metinler içinde en uygunuydu. Ezher’de bilinmeyen bir nüshayı sunması da kitabın en yepyeni taraflarından birini meydana getirmişti.

ÇABANIN SONUCU

bu biçimdesi değerli bir yapıtı Swain’e yazdıran birikimde ortasında bulunduğu entelektüel dünyanın da bunda hissesi olmuştu. Aristo’yu Arapça çevirisinden okuyan ve kendi inşasını yapan İbn Sînâ’nın sahip olduğu imkan üzere, Simon Swain de fazlaca sayıda doğu ve batı yapıtını kendi lisanına yapılmış çeviri metinlerden okumuştu. örneğin yapıtında çoğunlukla kullandığı Dimeşkî’nin“el-İşâre ilâ meâsini’t-ticâre” isimli yapıtı Albaraka Yayınları’nın çabasıyla Türkçeye yeni kazandırılmıştı ancak Swain onu okuyabileceği İngilizce çevirisine oldukçatan sahip olabilmişti. Yeni bir inşa için çeviri kaçınılmaz bir gereksinimdi. Bunun en büyük misalini yazımızın başında da tabir ettiğimiz üzere İbn Sînâlar, Fârâbîler, Kindîler göstermiş, çevirinin ehemmiyetini, bundan istifadeyle inşa ettikleri yeni dünyayla göstermişlerdi. Bu bakımdan çeviri faaliyetleri Türk entelektüel dünyası için de kaçınılmaz bir gereksinimdi. Milletlerin ortak malı olan bilgi, öbür topraklarda lakin çeviri yoluyla yeşertilebilirdi. Arı üzere çalışkan olması gereken Türk aydını, bir daha motamot arı üzere dışarıdan topladığı polen ve nektarlarla kalesinde kovanını balla doldurmalıydı. Bu noktada önemli bir hassasiyete sahip olan Albaraka Yayınları, entelektüel birikime kavuşulması yolunda değerli uğraşlar veriyordu ki “Roma’dan İslam’a İktisat Aile ve Toplum” bu uğraşın bir sonucu olmuştu.
 
Üst