Hatice Kamer
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cuma günü Diyarbakır’da yaptığı konuşmada, geçmişte ismi zulümle, azapla, insanlık dışı muameleye anılan Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nin boşaltılarak Kültür Merkezi olarak hizmet vereceğini deklare etti.
Bu cezaevi, 12 Eylül 1980 askeri darbesinde mahkumlara yapılan ağır azaplar niçiniyle dünyanın en ağır kaidelerine sahip cezaevleri içinde anılıyor.
1978’de 46 bin metrekarelik alanda inşaatına başlanılan cezaevi, 12 Eylül 1980’de Sıkıyönetim Komutanlığı buyruğunda Askeri Cezaevi olarak hizmete açıldı ve 5 Mayıs 1988’de Adalet Bakanlığı’na devredildi.
Daha evvelki süreçlerde okul ya da müzeye dönüşeceği istikametinde emsal açıklamalar yapılsa da, bugüne kadar somut rastgele bir adım atılmadı.
Otuzu aşkın tutuklu, 1980-84 yılları içinde, cezaevi idaresinin makus uygulamaları, yapılan azaplar niçiniyle hayatını kaybetti.
Görüştüğümüz kaynaklar, bu sayının 50’yi aştığını öne sürüyorlar. Cezaevinde gördüğü azapların bıraktığı kalıcı hasarlar niçiniyle hayatını kaybedenlerin sayısı ise bilinmiyor.
Bu cezaevinin yakın periyot Türkiye siyasi tarihine en büyük etkisinin, “Apocular’ olarak başlayan hareketin PKK olarak gelişip büyümesi” olduğu yorumları ise sık sık lisana getiriliyor.
Cezaevindeki uygulamaların mimarı olduğu söylenen Binbaşı Esat Oktay Yıldıran da, 1988 yılında PKK’nın üstlendiği bir suikast kararında İstanbul’da öldürüldü.
‘Orada yaşadığımız vahşeti unutmamız mümkün değil’
Darbe periyodunda Diyarbakır E Tipi’nde mahpus yatanlar maruz kaldıkları ve şahit oldukları “insanlık dışı uygulamalar niçiniyle” bu yapının bir ‘utanç müzesi olması’ gerektiği görüşünü savunuyorlar. Bu görüşte olanlardan biri de 31 Aralık 1980’de tutuklanıp Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde sekiz yıl kalan Mehdi Aslan.
PKKlı olduğu savıyla 30 Aralık 1980’de tutuklanan, hakkında 24 mahpus cezası istenen, askeri mahkemede başlayan yargılaması Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM), Ağır Ceza Mahkemelerinde süren Aslan, tüm bu süreçlerin kararında beraat etmiş. Azabın en ağır yaşandığı yıllar dahil olmak üzere Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde sekiz yıl kalan Mehdi Aslan “Orada yaşadığımız vahşeti unutmamız mümkün değil” diyor.
On yılın akabinde Eskişehir’den tahliye olduktan daha sonra Diyarbakır’a geldiğinde yaptığı birinci iş, ağır azaplara maruz kaldığı cezaevini görmek ve o acılarla yüzleşmek olmuş.
Azapla dolu yıllar geçirdiği cezaevinin dışarıdan gördüğü birinci an olduğu yere çöküp kalmış. O an hissettiklerini anlatıyor:
“Başımı kaldırıp bloklara baktığımda dizlerim titredi, boş bir çuval üzere olduğum yere yığılıp kaldım, orada kaybettiğimiz bütün arkadaşlarım gözümde belirdi, kışın ortasında havalandırmada o buz kütlelerin üzerine çıplak vücutla yatırılmamızı, yazın 45 derece sıcağında kaynayan beton tabana çıplak vücutla kanayana kadar süründürülmemizi, yaralarımıza tuz basılmasını, başlarımızı kanalizasyona sokup yedirilen pislikleri hatırladım, Esat Oktay’ın hakaretlerini, köpeği Co’ya verdiğimiz tekmilleri, bir solukta okutulan 52 marşı…Dayanamadım, hıçkıra hıçkıra ağladım…”
Mehdi Aslan, sekiz yılda pek fazlaca tutuklunun vefatına de şahit olmuş. PKK’nın kurucu takımlarından Mazlum Doğan, Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nin şartlarını protesto etmek maksadıyla 1982’de, Nevruz gününde intihar etti.
Onun intiharından daha sonra cezaevindeki siyasi mahkumların bir kısmı mevt orucu aksiyonları ve isyan başlattılar.
18 Mayıs 1982’de Ferhat Kurtay, Necmi Öner, Mahmut Güçlü ve Eşref Anyık da cezaevi şartlarını protesto etmek için kendilerini yakarak intihar ettiler.
Üzerinden kırk yıl geçmesine karşın, o günleri unutamayan Aslan, Kawa Davası’ndan tutuklanan 22 yaşındaki Başkan Demirok ile ilgili anısı anlatıyor:
“Çok gençti, nişanlıydı. Aldığı darbelere ve günlerce buzun üstünde gördüğü azaplara vücudu dayanamadı, ciğerleri iflas etmişti. Çok hastaydı, o gün yaşlı annesi görüşüne gelecekti, bana baktı ve ‘Mehdi Abi, gücüm tükendi, buradan çıkamayacağım’ dedi. ‘Biraz daha diren, buradan birlikte çıkacağız, surların önünde ciğer yiyeceğiz, düğününde halay çekeceğiz’ dedim.
“Ranzasında sırtını duvara yaslayarak oturdu, 75 kişinin kaldığı o koğuşun sorumlusuydum, 35 zeytin, iki üç şahsa bir tas çorba ve 3-5 ekmekten oluşan kahvaltı kumanyası gelmişti, kara kara bunu herkese eşit biçimde nasıl dağıtırım diye düşünürken kahvaltıya gelmesi için Öncü’ye seslendim, bizi izliyor sandım, oturduğu yerden gözleri açık son nefesini vermişti…”
Cezaevinin her santimetrekaresinde acı yaşadıklarını söyleyen Aslan, ülke olarak bu gerçekle yüzleşmek gerektiğini söylemiş oldu ve bunun da tüm yerin bir müzeye dönüştürülmesi ile sağlanabileceğini söz etti:
“Hala bile kültür merkezi mi, müze mi olacağı net değil, ben oranın bir mağduru olarak 5 Nolu cezaevinin müze yapılmasını istiyorum. elbette ki kültüre ve sanata karşı değiliz lakin bu cins aktiviteler için farklı yerler var, gözümüzün önünde can veren arkadaşlarımızın öldüğü o koğuşlar, cezaevinin tamamı, tekrar bu tıp acılar yaşanmasın diye geçmişle yüzleşme yeri olan müzeye dönüştürülmeli…”
BBC Diyarbakır E Tipi Cezaevi
Bozyel: ‘Kürtlerin hafızasının epey kıymetli bir parçası’
12 Eylül devrinde Türkiye’de 98 bin 404 kişi örgüt üyesi olmak kabahatinden yargılandı. 80 darbesindilk evvel bölgede de kuvvetli bir Kürt siyasi hareketi mevcuttu. ‘Apocular’ olarak bilinen PKK, Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Özgürlük Yolu, Rizgari, Kawa üzere farklı siyasi hareketin üyesi ya da temsilcisi olan binlerce kişi, yasadışı örgüt üyesi olmaktan tutuklanıp Diyarbakır E Tipi Cezaevi’ne gönderildiler.
Kürdistan Sosyalist Partisi Lider Yardımcısı Bayram Bozyel de, 12 Eylül darbesinde Özgürlük Yolu Davası’ndan tutuklanarak beş yıl mahpus yatmış. Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde makûs anılarıyla ilgili “Diyarbakır 5 No’lu” isminde bir de kitap yazan Bozyel, cezaevinin müze olması gerektiğini savunuyor.
2009 ve 2011 yılları içinde hükümetin cezaevini bir müzeye dönüştürme fikrini kabul ettiğini hatırlatan Bayram Bozyel, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Diyarbakır açıklamasına değiniyor:
“Cumhurbaşkanı, cezaevinin bir kültür merkezine dönüştürüleceğini söylemiş oldu, buna münasebet olarak da o periyodun anılarının unutulması gerektiğini tabir etti. Bence bu hayli bahtsız bir yaklaşım zira o cezaevi, Kürt halkının tarihinin bir modülü, binlerce kürt genci azap gördü yaralandı, orada var olma çabası ile sınandı.”
Cezaevinde gördüğü azapların yarattığı tahribat niçiniyle tahliye olduktan daha sonra ölen onlarca tutuklunun olduğunu belirten Bozyel, devletin o periyottaki yaklaşımının “Kürt sıkıntısının üzerini bir betonla örterek yok etmek” olduğunu öne sürdü.
Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nin, Kürtlerin hafızasının hayli değerli bir kesimi olduğunu söyleyen Bozyel şu biçimde devam etti:
“Tüm toplumlar acısı, tatlısıyla hafızasıyla vardır, E Tipinde mahpus yatmış mağdurlar olarak, talebimiz, dünya örneklerinde olduğu üzere, tüm yaşananların korunarak yeni kuşaklara taşınması, toplumsal hafızayı canlı tutarak bu biçimdesi olayların önüne geçmek için hassaslık oluşmasını sağlamak. Hafızadan kastettiğimiz de budur.”
Bozyel, Almanya’da olduğu üzere, Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’nin, Süleymaniye kentinde, Saddam devrinde yapılan azapların izlerini taşıyan ve müzeye dönüştürülen Emnisoreka isimli Emniyet Müdürlüğü binasının da örnek gösteriyor.
BBC
Müze olması için ne çeşit teşebbüsler yapıldı?
Cezaevinin müze olması için yapılan açıklamalar ve atılan adımlar yeni değil. 2013 yılında CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, Diyarbakır Cezaevi’nin müze olması için yasa önerisi sundu ancak bu teklif, o devirde AKP oyları ile reddedilmişti.
2014 yılında bir daha bu hedefle 78’liler Derneği öncülüğünde toplanan 100 bin imza meclise gönderilmişti.
HDP’nin Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eş Lideriyken 2016’da bakılırsavden alınarak yerine kayyum atanan Gültan Kışanak da, bu yapının müze olması için bir dizi çalışma başlatılmıştı. Kışanak da 19 yaşındayken bu cezaevinde ağır azaplar bakılırsan tutuklular içinde yer almıştı.
Adalet Bakanlığı ile görüşmelerin devam ettiğini belirten AKP’li kaynaklar, cezaevi için hazırlanan projenin bilgilerinın netleşmediğini söz ettiler.
Orhan Miroğlu: ‘Hafızayı yaşatacak bir fonksiyonu olmalı’
Bu cezaevinin mağduru AKP milletvekili Orhan Miroğlu, 2015 yılında Diyarbakır Cezaevi İnceleme Komitenin kurulmasına öncülük ve başkanlık etmişti. BBC Türkçe’ye konuşan Miroğlu, periyodun mağdurları ve bakılırsavlileri ile yapılan görüşmeler sonucunda bin sayfalık bir rapor hazırladıklarını, seçimler niçiniyle raporun kamuoyuna açıklamadıklarını söylemiş oldu.
12 Eylül darbesinden daha sonrasında, Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi (TKSP) Davasından tutuklanan ve 15 yıl ile yargılanan Miroğlu, Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde sekiz yıl mahpus yatmış.
Cezaevi anılarıyla ilgili ‘Dijwar’ isminde bir de kitap yazan Orhan Miroğlu, cumhurbaşkanının son açıklamasının kıymetli olduğunu söylüyor.
“Hazır bir proje var mı, yok mu bilmiyorum, orda söylenenleri biliyoruz ve kültür müzesi olacağı tabir edildi.”
Cezaevinin hayli büyük bir yapı olduğunu belirten Orhan Miroğlu “Bir kısmında kültürel faaliyetler yapılabilir lakin o hafızayı yaşatacak bir fonksiyonu olmalı” diyor ve tüm kısımların hafıza müzesi olarak kullanılmasının koşul olmadığını söz ediyor.
Adalet Bakanlığı’nın cezaevini boşaltmasından daha sonra proje etabına geçileceğini söyleyen Miroğlu ‘Sinop, Ulucanlar örneği var, Süleymaniye’de Emnisoreka var, bunun örnekleri var, Türkiye herbiçimde bu örnekleri dikkate alacaktır. Tabi ki burada tarih ve kültür çalışmaları da olabilir.”
Orayı hayatış her mahkumun gönlünden cezaevinin bir müze olması gerektiğini lisana getiren Miroğlu şöyleki devam ediyor:
“Kültür faaliyeti derken, sazlı, kelamlı muhabbet gecelerinden bahsetmiyor kimse lakin cezaevinin ve kentin hafızasıyla ilgili kültürel faaliyetler de olabilir, tarih çalışmaları da yapılabilir.”
Orhan Miroğlu, bir daha sonraki MKYK toplantısında, bu bahisteki görüşlerine yer verdiği bir raporu cumhurbaşkanı sunacaklarını da ekliyor.
‘Diyarbakır Cezaevi insanlık trajedisidir’
Diyarbakır Cezaevi’nin Türkiye’nin son 40 yıllık siyasi tarihini, Kürt toplumunun devletle olan münasebetlerini hayli etkileyen ve PKK’nın güçlenmesine yol açmış bir yer olduğu tespitinde bulunan Orhan Miroğlu şöyleki devam ediyor:
“Orada yaşanan ağır azapların biroldukça kararı oldu, çıkanların yüzde seksini soluğu Bekaa’da aldı, Abdullah Öcalan da bu cezaevinin PKK tarihi üzerinde oynadığı rolü lisana getirmişti. Orası bir insanlık trajedisidir fakat birfazlaca insan orayı PKK’nin bir daha doğduğu yer olarak görür yani Diyarbakır cezaevinin bu şiddet ortamını besleyen çok büyük bir fonksiyonu oldu.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cuma günü Diyarbakır’da yaptığı konuşmada, geçmişte ismi zulümle, azapla, insanlık dışı muameleye anılan Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nin boşaltılarak Kültür Merkezi olarak hizmet vereceğini deklare etti.
Bu cezaevi, 12 Eylül 1980 askeri darbesinde mahkumlara yapılan ağır azaplar niçiniyle dünyanın en ağır kaidelerine sahip cezaevleri içinde anılıyor.
1978’de 46 bin metrekarelik alanda inşaatına başlanılan cezaevi, 12 Eylül 1980’de Sıkıyönetim Komutanlığı buyruğunda Askeri Cezaevi olarak hizmete açıldı ve 5 Mayıs 1988’de Adalet Bakanlığı’na devredildi.
Daha evvelki süreçlerde okul ya da müzeye dönüşeceği istikametinde emsal açıklamalar yapılsa da, bugüne kadar somut rastgele bir adım atılmadı.
Otuzu aşkın tutuklu, 1980-84 yılları içinde, cezaevi idaresinin makus uygulamaları, yapılan azaplar niçiniyle hayatını kaybetti.
Görüştüğümüz kaynaklar, bu sayının 50’yi aştığını öne sürüyorlar. Cezaevinde gördüğü azapların bıraktığı kalıcı hasarlar niçiniyle hayatını kaybedenlerin sayısı ise bilinmiyor.
Bu cezaevinin yakın periyot Türkiye siyasi tarihine en büyük etkisinin, “Apocular’ olarak başlayan hareketin PKK olarak gelişip büyümesi” olduğu yorumları ise sık sık lisana getiriliyor.
Cezaevindeki uygulamaların mimarı olduğu söylenen Binbaşı Esat Oktay Yıldıran da, 1988 yılında PKK’nın üstlendiği bir suikast kararında İstanbul’da öldürüldü.
‘Orada yaşadığımız vahşeti unutmamız mümkün değil’
Darbe periyodunda Diyarbakır E Tipi’nde mahpus yatanlar maruz kaldıkları ve şahit oldukları “insanlık dışı uygulamalar niçiniyle” bu yapının bir ‘utanç müzesi olması’ gerektiği görüşünü savunuyorlar. Bu görüşte olanlardan biri de 31 Aralık 1980’de tutuklanıp Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde sekiz yıl kalan Mehdi Aslan.
PKKlı olduğu savıyla 30 Aralık 1980’de tutuklanan, hakkında 24 mahpus cezası istenen, askeri mahkemede başlayan yargılaması Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM), Ağır Ceza Mahkemelerinde süren Aslan, tüm bu süreçlerin kararında beraat etmiş. Azabın en ağır yaşandığı yıllar dahil olmak üzere Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde sekiz yıl kalan Mehdi Aslan “Orada yaşadığımız vahşeti unutmamız mümkün değil” diyor.
On yılın akabinde Eskişehir’den tahliye olduktan daha sonra Diyarbakır’a geldiğinde yaptığı birinci iş, ağır azaplara maruz kaldığı cezaevini görmek ve o acılarla yüzleşmek olmuş.
Azapla dolu yıllar geçirdiği cezaevinin dışarıdan gördüğü birinci an olduğu yere çöküp kalmış. O an hissettiklerini anlatıyor:
“Başımı kaldırıp bloklara baktığımda dizlerim titredi, boş bir çuval üzere olduğum yere yığılıp kaldım, orada kaybettiğimiz bütün arkadaşlarım gözümde belirdi, kışın ortasında havalandırmada o buz kütlelerin üzerine çıplak vücutla yatırılmamızı, yazın 45 derece sıcağında kaynayan beton tabana çıplak vücutla kanayana kadar süründürülmemizi, yaralarımıza tuz basılmasını, başlarımızı kanalizasyona sokup yedirilen pislikleri hatırladım, Esat Oktay’ın hakaretlerini, köpeği Co’ya verdiğimiz tekmilleri, bir solukta okutulan 52 marşı…Dayanamadım, hıçkıra hıçkıra ağladım…”
Mehdi Aslan, sekiz yılda pek fazlaca tutuklunun vefatına de şahit olmuş. PKK’nın kurucu takımlarından Mazlum Doğan, Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nin şartlarını protesto etmek maksadıyla 1982’de, Nevruz gününde intihar etti.
Onun intiharından daha sonra cezaevindeki siyasi mahkumların bir kısmı mevt orucu aksiyonları ve isyan başlattılar.
18 Mayıs 1982’de Ferhat Kurtay, Necmi Öner, Mahmut Güçlü ve Eşref Anyık da cezaevi şartlarını protesto etmek için kendilerini yakarak intihar ettiler.
Üzerinden kırk yıl geçmesine karşın, o günleri unutamayan Aslan, Kawa Davası’ndan tutuklanan 22 yaşındaki Başkan Demirok ile ilgili anısı anlatıyor:
“Çok gençti, nişanlıydı. Aldığı darbelere ve günlerce buzun üstünde gördüğü azaplara vücudu dayanamadı, ciğerleri iflas etmişti. Çok hastaydı, o gün yaşlı annesi görüşüne gelecekti, bana baktı ve ‘Mehdi Abi, gücüm tükendi, buradan çıkamayacağım’ dedi. ‘Biraz daha diren, buradan birlikte çıkacağız, surların önünde ciğer yiyeceğiz, düğününde halay çekeceğiz’ dedim.
“Ranzasında sırtını duvara yaslayarak oturdu, 75 kişinin kaldığı o koğuşun sorumlusuydum, 35 zeytin, iki üç şahsa bir tas çorba ve 3-5 ekmekten oluşan kahvaltı kumanyası gelmişti, kara kara bunu herkese eşit biçimde nasıl dağıtırım diye düşünürken kahvaltıya gelmesi için Öncü’ye seslendim, bizi izliyor sandım, oturduğu yerden gözleri açık son nefesini vermişti…”
Cezaevinin her santimetrekaresinde acı yaşadıklarını söyleyen Aslan, ülke olarak bu gerçekle yüzleşmek gerektiğini söylemiş oldu ve bunun da tüm yerin bir müzeye dönüştürülmesi ile sağlanabileceğini söz etti:
“Hala bile kültür merkezi mi, müze mi olacağı net değil, ben oranın bir mağduru olarak 5 Nolu cezaevinin müze yapılmasını istiyorum. elbette ki kültüre ve sanata karşı değiliz lakin bu cins aktiviteler için farklı yerler var, gözümüzün önünde can veren arkadaşlarımızın öldüğü o koğuşlar, cezaevinin tamamı, tekrar bu tıp acılar yaşanmasın diye geçmişle yüzleşme yeri olan müzeye dönüştürülmeli…”
BBC Diyarbakır E Tipi Cezaevi
Bozyel: ‘Kürtlerin hafızasının epey kıymetli bir parçası’
12 Eylül devrinde Türkiye’de 98 bin 404 kişi örgüt üyesi olmak kabahatinden yargılandı. 80 darbesindilk evvel bölgede de kuvvetli bir Kürt siyasi hareketi mevcuttu. ‘Apocular’ olarak bilinen PKK, Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Özgürlük Yolu, Rizgari, Kawa üzere farklı siyasi hareketin üyesi ya da temsilcisi olan binlerce kişi, yasadışı örgüt üyesi olmaktan tutuklanıp Diyarbakır E Tipi Cezaevi’ne gönderildiler.
Kürdistan Sosyalist Partisi Lider Yardımcısı Bayram Bozyel de, 12 Eylül darbesinde Özgürlük Yolu Davası’ndan tutuklanarak beş yıl mahpus yatmış. Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde makûs anılarıyla ilgili “Diyarbakır 5 No’lu” isminde bir de kitap yazan Bozyel, cezaevinin müze olması gerektiğini savunuyor.
2009 ve 2011 yılları içinde hükümetin cezaevini bir müzeye dönüştürme fikrini kabul ettiğini hatırlatan Bayram Bozyel, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Diyarbakır açıklamasına değiniyor:
“Cumhurbaşkanı, cezaevinin bir kültür merkezine dönüştürüleceğini söylemiş oldu, buna münasebet olarak da o periyodun anılarının unutulması gerektiğini tabir etti. Bence bu hayli bahtsız bir yaklaşım zira o cezaevi, Kürt halkının tarihinin bir modülü, binlerce kürt genci azap gördü yaralandı, orada var olma çabası ile sınandı.”
Cezaevinde gördüğü azapların yarattığı tahribat niçiniyle tahliye olduktan daha sonra ölen onlarca tutuklunun olduğunu belirten Bozyel, devletin o periyottaki yaklaşımının “Kürt sıkıntısının üzerini bir betonla örterek yok etmek” olduğunu öne sürdü.
Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nin, Kürtlerin hafızasının hayli değerli bir kesimi olduğunu söyleyen Bozyel şu biçimde devam etti:
“Tüm toplumlar acısı, tatlısıyla hafızasıyla vardır, E Tipinde mahpus yatmış mağdurlar olarak, talebimiz, dünya örneklerinde olduğu üzere, tüm yaşananların korunarak yeni kuşaklara taşınması, toplumsal hafızayı canlı tutarak bu biçimdesi olayların önüne geçmek için hassaslık oluşmasını sağlamak. Hafızadan kastettiğimiz de budur.”
Bozyel, Almanya’da olduğu üzere, Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’nin, Süleymaniye kentinde, Saddam devrinde yapılan azapların izlerini taşıyan ve müzeye dönüştürülen Emnisoreka isimli Emniyet Müdürlüğü binasının da örnek gösteriyor.
BBC
Müze olması için ne çeşit teşebbüsler yapıldı?
Cezaevinin müze olması için yapılan açıklamalar ve atılan adımlar yeni değil. 2013 yılında CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, Diyarbakır Cezaevi’nin müze olması için yasa önerisi sundu ancak bu teklif, o devirde AKP oyları ile reddedilmişti.
2014 yılında bir daha bu hedefle 78’liler Derneği öncülüğünde toplanan 100 bin imza meclise gönderilmişti.
HDP’nin Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eş Lideriyken 2016’da bakılırsavden alınarak yerine kayyum atanan Gültan Kışanak da, bu yapının müze olması için bir dizi çalışma başlatılmıştı. Kışanak da 19 yaşındayken bu cezaevinde ağır azaplar bakılırsan tutuklular içinde yer almıştı.
Adalet Bakanlığı ile görüşmelerin devam ettiğini belirten AKP’li kaynaklar, cezaevi için hazırlanan projenin bilgilerinın netleşmediğini söz ettiler.
Orhan Miroğlu: ‘Hafızayı yaşatacak bir fonksiyonu olmalı’
Bu cezaevinin mağduru AKP milletvekili Orhan Miroğlu, 2015 yılında Diyarbakır Cezaevi İnceleme Komitenin kurulmasına öncülük ve başkanlık etmişti. BBC Türkçe’ye konuşan Miroğlu, periyodun mağdurları ve bakılırsavlileri ile yapılan görüşmeler sonucunda bin sayfalık bir rapor hazırladıklarını, seçimler niçiniyle raporun kamuoyuna açıklamadıklarını söylemiş oldu.
12 Eylül darbesinden daha sonrasında, Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi (TKSP) Davasından tutuklanan ve 15 yıl ile yargılanan Miroğlu, Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nde sekiz yıl mahpus yatmış.
Cezaevi anılarıyla ilgili ‘Dijwar’ isminde bir de kitap yazan Orhan Miroğlu, cumhurbaşkanının son açıklamasının kıymetli olduğunu söylüyor.
“Hazır bir proje var mı, yok mu bilmiyorum, orda söylenenleri biliyoruz ve kültür müzesi olacağı tabir edildi.”
Cezaevinin hayli büyük bir yapı olduğunu belirten Orhan Miroğlu “Bir kısmında kültürel faaliyetler yapılabilir lakin o hafızayı yaşatacak bir fonksiyonu olmalı” diyor ve tüm kısımların hafıza müzesi olarak kullanılmasının koşul olmadığını söz ediyor.
Adalet Bakanlığı’nın cezaevini boşaltmasından daha sonra proje etabına geçileceğini söyleyen Miroğlu ‘Sinop, Ulucanlar örneği var, Süleymaniye’de Emnisoreka var, bunun örnekleri var, Türkiye herbiçimde bu örnekleri dikkate alacaktır. Tabi ki burada tarih ve kültür çalışmaları da olabilir.”
Orayı hayatış her mahkumun gönlünden cezaevinin bir müze olması gerektiğini lisana getiren Miroğlu şöyleki devam ediyor:
“Kültür faaliyeti derken, sazlı, kelamlı muhabbet gecelerinden bahsetmiyor kimse lakin cezaevinin ve kentin hafızasıyla ilgili kültürel faaliyetler de olabilir, tarih çalışmaları da yapılabilir.”
Orhan Miroğlu, bir daha sonraki MKYK toplantısında, bu bahisteki görüşlerine yer verdiği bir raporu cumhurbaşkanı sunacaklarını da ekliyor.
‘Diyarbakır Cezaevi insanlık trajedisidir’
Diyarbakır Cezaevi’nin Türkiye’nin son 40 yıllık siyasi tarihini, Kürt toplumunun devletle olan münasebetlerini hayli etkileyen ve PKK’nın güçlenmesine yol açmış bir yer olduğu tespitinde bulunan Orhan Miroğlu şöyleki devam ediyor:
“Orada yaşanan ağır azapların biroldukça kararı oldu, çıkanların yüzde seksini soluğu Bekaa’da aldı, Abdullah Öcalan da bu cezaevinin PKK tarihi üzerinde oynadığı rolü lisana getirmişti. Orası bir insanlık trajedisidir fakat birfazlaca insan orayı PKK’nin bir daha doğduğu yer olarak görür yani Diyarbakır cezaevinin bu şiddet ortamını besleyen çok büyük bir fonksiyonu oldu.”