Dokuma Atlası’nın genç neferleri

JoKeR

Active member
İstek Kaprol, Dilek Hanif, Aslı Filinta, Ece Ege, Gül Ağış, Nedret Taciroğlu, Simay Bülbül ve Tuvana Büyükçınar üzere ünlü tasarımcıların klâsik dokumalar eşliğinde hazırladıkları dizaynlar Ankara’nın akabinde İstanbul’a taşınıyor. Proje, ünlü modacıların yanı sıra Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü’nden Türkiye Dokuma Atlası projesinin genç tasarım takımının de birbirinden çarpıcı dizaynlarına da konut sahipliği yapıyor. Bilhassa genç tasarımcıların yüzyıllık dokumalardan tasarladığı kıyafet ve aksesuarlar büyük ilgi görüyor. Projenin genç takımı, projenin araştırma ayağından tasarım ve sahne ayağına kadar bir fazlaca sürecini Ayşe Dizman’ın koordinatörlüğünde üstlendi. Yetenekli ve genç tasarımcılardan oluşan takım ile projenin akademik araştırmalar kararı keşiflerini ve klasik dokumalar ile hazırladıkları dizaynlarını konuştuk.

Türkiye Dokuma Atlası projesinin beş yıllık bir fikri geçmişi olduğunu söyleyen proje grubu, Beylerbeyi Sabancı Olgunlaştırma Enstitüsüne bağlı sekiz şahıstan oluşuyor. Ülkemizdeki yedi coğrafik bölge ve 81 ile ilişkin dokumaların geçmişteki ve günümüzdeki durumlarının tespiti, hammadde, teknik ve gereç tarafından özelliklerinin ayrıntılı incelenmesi gayesiyle geniş bir akademik literatür taraması ile işe başlayan takım, dokuma sahnesinde aksesuardan tutun giysi dizaynına kadar yer alıyor. Bilhassa koleksiyonlardaki aksesuarların birden fazla gruba ilişkin. Moda dünyasına damga vurmuş, özel tasarımcıların yanı sıra genç tasarımcıların da bu kadar ilgi görmesi Dokuma Atlası projesinin gerekliliğini de bir defa daha ortaya koyuyor. Aksesuarlar ile tanınmış tasarımcıların görünümlerini tamamlayan genç dizayncılar fonksiyonel dizaynları ile büyük ilgi görüyor. Projenin ilerleyen safhasındaki amaçlardan biri de grubun dizayncı istikametini kullanarak klâsik dokumaları özelliklerine göre gruplayarak kapsül koleksiyonlar hazırlamak. Koleksiyonları yeni bir marka ile mi yoksa mevcut markalar ile sunacaklarına çabucak hemen karar vermeyen grup, bu biçimdece Anadolu dokumalarını daha yaşatılabilir, sürdürülebilir bir halde geleceğe taşımayı hedefliyor.




AKADEMİDEN ÇIKAN DİZAYNCILAR

Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Entitüsü Türkiye Dokuma Atlası grubu Klâsik Türk Sanatları/ Dokuma, Dokuma Moda Tasarımı ve Sanat Tarihi alanlarından mezun takıma sahip. Projenin başından beri içerisinde bulunan Melis Sayraç ve Esra Özken grubun de birinci üyeleri. Melis Sayraç, doktora için hazırlanıyor. Kumaşları yalnızca kıyafette görmek yerine işlevselliklerini göstermek ve atıkları kullanarak sürdürülebilir bir eser yapmak fikri ile yola çıkan Sayraç, defilede yer alan ve abajure dönüşen fonksiyonel şemsiyenin dizayncısı. bir daha dokunan atık kumaşları şemsiyesinin süslemesinde kullanan Sayraç, dizaynına bir de aydınlatma düzeneği eklemiş. Bu sayede dizaynının fonksiyonelliğini artırarak, bir konut nesnesi olarak da kullanılabilir hale getirmiş. Esra Özken ise saray dokumalarının kimliklendirilmesi basamağında Prof. Dr. Hülya Tezcan ile bir arada çalışmış. Türkiye Dokuma Atlası standında sergilenen dört metreye beş metre ebatlarında bir enstalasyon çalışmasında bulunan Özken, bu enstalasyonda Orta Asya’dan gelen motiflerle bir arada Selçuklu ve Osmanlı’nın kullandığı ortak kültürün mirası olan motifleri kullanmış. Tarihi motiflerin yanı sıra dizaynını kendi yaptığı motiflere enstalasyonda yer vermiş. “Göklerin ve yerin içinde teması benim motiflerim için ilham oldu” diyen Özken, gece-gündüz döngüsünden yola çıkmış. Enstalasyon çalışmasının akabinde bu çalışmanın defileye nasıl bir dönüşü olabilir diye düşündüğünde ise suplalar ile bir arada bu desenleri tasarladıkları tabaklar üzerinde kullanmışlar. Klasik motiflerin daha çağdaş formlarını içeren tabaklar, defilede de modellerin ellerinde sergilendi. beraberinde ısıyı hayli uygun hapseden aba kumaşından iki farklı tasarım hazırlayan Özken, abanın sıkışmış yün tesiri ile uzun mühlet istenilen sıcaklığı koruyacak bir termos kılıfı ve muhtaçlık halinde sepete dönüşebilen şapkanın da dizayncısı.

TARİHİ DOKUMALAR FONKSİYONELLİKLE BULUŞTU

Proje grubunun bir başka üyesi Zeynep Esra Telli, defiledeki yorgan/kaftan ve supla-runnerın dizayncısı. Tasarım fikrinin beyaz işi denilen klâsik bir nakış cinsinden çıktığını söyleyen Telli, bu nakışı bir yorgan üzerinde görmeyi hayal etmiş. Dizaynın sahnede sergilenişi ise pek ilgi alımlı. Yorganın ekibi olan yuvarlak süs yastığı kenarlarına fırfır eklenerek bir şapkaya dönüştürülmüş. Suplalı modelde de fonksiyonellik ön plana çıkarılmış. Klâsik kumaşların hem mesken dokumasında tıpkı vakitte giysi de kullanılabildiği gösterilerek; kıyafet yakasından supla, kemerinden ise runner hazırlanmış. Hali hazırda yüksek lisans öğrencisi de olan Edanur Öztürk, Anadolu motiflerini husus alan bir enstelasyon çalışması ile standa katılmış. Motifleri kırkyama biçiminde birleştiren Öztürk, “Anadolu nasıl tüm kültürleri bir ortaya getirip harmanlıyorsa ben de eli belinde, bukağı, akrep motifi üzere motifleri kırkyama ile birleştirmem bu bir ortaya gelişi anlatıyor” diyor. Öztürk’ün tasarladığı enstalasyon standın en çok ilgi çeken yapıtlarından biri oldu. Defilede bir de erkek model giydiren Öztürk, “Defilede daha epey bayan modası öne çıkarken ‘Erkeklerde nasıl olabilir?’ fikriyle yola çıktım. Klâsik kumaşları, günlük formlara dönüştürerek daha fazlaca gençlere hitap edecek dizaynlara çevirdik” diyor. Öztürk, dizaynında Antep kutnu ve Bursa ipeği kullanmış. Araştırma ve tasarım takımında yer alan Büşra Aksu yüksek lisans eğitimine devam ediyor ve dizaynlarında fonksiyonellik, renk ve form konusuna dikkat çekiyor. Defilede puf tasarımı ve çarpana dokuma yaka aksesuarı ile İstek Kaprol’un dizaynlarını destekleyen Aksu, çarpanaları günümüze uyarlamayı açamlamış. Aksu anı vakitte puf dizaynında Anadolu dokumlarının temeli olan bezayağı örgüsünü Bursa ipek ve Tokat Alaca kumaşlarını kullanarak dokusal özelliği ortaya çıkarmayı hedeflemiş.




DOKUMALARI DİJİTALE AKTARMAK MÜMKÜN

Projeye grubundan araştırmacı ve dizayncı Emre Bayhan, Mimar Sinan’da yüksek lisansa devam ediyor ve klâsik dokuma kumaşlar üzerinde kendini geliştiriyor. Defile de iki farklı tasarım ile yer alıyor. Birincisi eteği pelerine dönüştüren tasarım, bu dizaynda büsbütün Hatay ipeği kullanan Bayhan’ın, ikinci çalışması ise Melis Sayraç’ın şemsiye dizaynındaki model üzerinde yer alan bomber ceket. Antep kutnudan hazırladığı ceketin üzerinde sonsuzluk sembolünün ortasında Osmanlı’nın 16. ve 17. yüzyılın sonlarına kadar çoğunlukla kullandığı bir motif olan çintemani motifini kullanan Bayhan, “Serginin de teması, ‘Geçmişten geleceğe ve sonsuza’ idi. Ben de bu temayı motif olarak tasarımıma yansıtmış oldum” diyor. Dizaynında fonksiyonelliği de göz önünde bulundurduğunu söyleyen Bayhan’ın tasarladığı bomber ceket, alt kısmına eklenen bir modül ile bir paltoya dönüşüyor. Ceketi kısa biçimde kullanmak isteyenler ise o alt kısmı ayırdıktan daha sonra kalan parçayı bir çanta formuna dönüştürerek kullanabiliyorlar. Tuğçe Kelemci, projenin 3d dijital tasarım ayağında çalışıyor. “Aslında her şeyi dijitale aktarmak mümkün, bu noktada klâsik dokumalarımızın dijitale transferi ile ben ilgileniyorum. Kıyafetleri fiziki olarak hazırlamadan direkt programda gerçeğe en yakın halini görüp deneme alabiliyoruz. bu biçimdece kararı görüp ona nazaran üretime geçebiliyoruz” diyen Kelemci, şu an pek revaçta olan dijital dizaynın sürdürülebilirlik açısından daha az kumaş tüketimini sağladığını söz ediyor. “Kumaşın duruşu, dökümü önce tasarım üzerinde görülebiliyor. Gereksiz masrafların önüne geçiyor, kumaşın stoğunu da koruyor” diyen Kelemci, bununla birlikte standın dijital kataloğunu da hazırlamış olduklarını söz ediyor. Proje grubu sadece tasarımcılardan oluşmuyor. Türkiye Dokuma Atlası projesinin sahne gerisinde bağlantı ve uyum da pek kıymetli. Nurcan Acarçağ, projenin bağlantı ve uyum ayağından sorumlu. Projenin amaçlarından birinin de bu klasik dokumaları makul bir yaş ortalamasından çıkartıp gençlere ulaştırmak olduğunu söyleyen Acarçağ, hali hazırda akademik altyapısı esasen sağlam bir olan projeyi, biraz daha görselliği ön plana çıkarmaya çalıştıklarını tabir ediyor.



Usta öğreticilerle bir daha üretime

Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü bünyesinde ilerleyen Türkiye Dokuma Atlası Projesi boyunca elinde önemli bir arşiv oluşturan takım 2000’e yakın yayın okumuş. Kültür Bakanlığının tüm arşivi ile birlikte Osmanlı’dan günümüze kadar gelen yalnızca akademik yayınlar değil, tüm yayınlar incelenmiş. Tarama çalışmaları kararında içerisine kilim dokumalarının dahil edilmediği 370’ten çok dokuma keşfedilmiş. Akademik manada çok kapsamlı ve değerli bir çalışmanın akabinde her biri doktora tezi niteliğindeki husus başlıklarıyla bir şablon oluşturulmuş. Bunların yanında motifler ve boyar hususlar üzerine de ayrıyeten çalışılmış. Bu kimliklendirme çalışmaları sonunda klâsik dokumaların bir daha yaşatılması ve aşikâr bir metrajda üretilerek dala bir daha kazandırılması gündeme gelmiş. Fakat burada en büyük sorun, dalın istediği metrajın üretilememesi. Ulusal Eğitim Bakanlığı Hayat Uzunluğu Öğrenme Genel Müdürlüğüne bağlı 990 halk eğitim merkezi ve 24 olgunlaşma enstitüsünde bölge bazında dokumaların yaşatılması için çalışmalar yapılıyor. Bölgelerdeki mevcut dokumaları, kaç usta öğretici ve kaç tezgahımız olduğunu tespit ederek, hem usta öğreticilerin, ustalarla eşleştirmeleri yapılmış birebir vakitte o bölgede, bu dokumanın klasik olarak üretilmesi için nasıl bir usul geliştirilebilir ve bu nasıl bir standarda bağlanılabilir araştırılmış. Özelliği daha az üretilmesi ve el emeği olması olan klâsik dokumaların özelliğini kaybetmemesi ismine yüksek metrajlarda üretimi yapılmayacak. Lakin takımın en büyük isteği, pilot bölgelerden seçilecek dokumaların makul ölçüde üretimine başlanması ve üretilen bu dokumaların tertipli olarak tasarımcılarla buluşması.

Türk giysi kuşamı fonksiyoneldir

Giysi kuşamda fonksiyonellik konusu Avrupa’da 21. yüzyılda yaygınlaşırken Türkler, Orta Asya’dan bu yana kıyafetlerinde fonksiyonelliği ebediyen fazlaca ön planda tutmuşlardır. Son senelerda “layering trendi” olarak bilinen üst üste giysi Türklerde hayli eski vakit içinderdan beri kullanıldığı üzere, birinci pantolon bir daha Türkler tarafınca giyilmiştir. Türkiye Dokuma Atlası sahnesinin kurgusunda Türk giysi kuşamındaki bu fonksiyonellikten ilham alınmış. Dizayncılar, hem giysi tıpkı vakitte mesken dokuması formlarında kullanılabilir dizaynlar ortaya koymuşlar. Genç tasarımcıların farklı kontaklar kurarak yaratıcı dizaynlar ortaya koymasındaki emel ise klasik dokumaların sadece muhakkak formlarla kısıtlı kalmalarına gerek olmadığını göstermek ve bir farkındalık yaratarak fonksiyonelliği öne çıkarmak. Araştırma ve kimliklendirme etabı devam eden projenin bilgi arşivi, yakın vakitte projenin web sayfasında yayınlanmaya hazırlanıyor.
 
Üst