Burak Abatay
“Hastaneye gidemiyorum. Zira hiç bir kaydım, hiç bir dokümanım yok. Allah’a şükür şimdiye kadar o denli büyük bir rahatsızlık geçirmedim. Yalnızca bir kez sinema çektirmem lazımdı. bu biçimde da bir hastaneye 900 TL vermek zorunda kaldım. Hastalanmayayım diye dua ediyorum.”
31 yaşındaki Hüseyin*, Ocak 2014’te Türkiye’ye göçmüş bir Pakistan vatandaşı. Ülkesindeki Taliban isyanları karşısında sessiz kalamadığını ve yakın etrafında bu operasyonlara karşı konuştuğunu söylüyor.
Akabinde ise Taliban tarafınca tehdit edildiğini, ülkede kalması durumunda mevt riskiyle karşılaşacağını ve bu sebeple de ülkeyi terk etmek zorunda kaldığını söylüyor.
Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütü’nün (UNHCR) deklare ettiğı en aktüel bilgilere nazaran 2020 yılı sonu prestijiyle, Hüseyin üzere savaşlardan, şiddetten, zulümden ve insan hakları ihlallerinden kaçmak zorunda kalan insanların dünyada toplam sayısı 82,4 milyon.
2019’da 79,5 milyon bireyle rekor kıran bu sayı, 1 sene içerisinde pandemiye karşın yüzde 4 artmış oldu.
UNHCR’nin 20 Haziran Dünya Mülteci Günü öncesinde yayımladığı 2020 Global Eğilimler raporuna göre, Türkiye 3,7 milyon mülteci ile son 7 yıldır dünyada en çok mülteciye mesken sahipliği yapan ülke durumunda.
BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi rapora ait yaptığı açıklamada “Her sayının gerisinde, konutundan zorla çıkarılan bir kişi ve yerinden edilme, mülksüzleştirme ve ıstırap öyküsü var. Dikkatimizi ve takviyemizi yalnızca insani yardımla değil, hem de ortasında bulundukları makûs duruma tahlil bulunması konusunda da hak ediyorlar. 1951 Cenevre Mukavelesi ve Mültecilere Ait Global Mutabakat, yerinden edilmeye karşılık vermek için yasal çerçeveyle bir arada araçları sağlarken, insanları kaçmaya zorlayan çatışmaları ve zulmü ele almak için hayli daha fazla siyasi iradeye muhtaçlığımız var” diyor.
Değişen kaideler, artan şiddet olayları, yoksulluk ve açlık bu sayılara her gün yenilerinin eklenmesine sebep oluyor.
Lakin hiç bir istatistiğe girmeyen, sayılamayan, kimlikleri olmayan ve bu sebeple de kim oldukları bile resmi olarak bilinmeyen, “kağıtsız” olarak tanım edilen epeyce sayıda göçmen de var. Hüseyin de onlardan birisi.
’12 kişi bir meskende kalıyoruz’
30 yaşındaki Osman* da Hüseyin üzere kağıtsız. 2016’da Afganistan’dan kaçıp evvel İran hududu üzerinden Van’a, akabinde da İstanbul’a gelmiş. Onun da kıssası benzeri. Savaştan kaçmış. İstanbul’da ise günlük inşaat işlerinde çalışıyor.
Hüseyin, daha düzgün pozisyondaki meskenleri asla tutamadıklarını, bu konutta hiç de uygun şartlarda yaşamadıklarını söylüyor. Hüseyin’in anlattığına göre meskende 12 kişi sıkışık bir halde yan yana, birçok da yerde yatıyor.
‘İş kazası geçirdim, hastane tedavi etmedi’
Pandemi kağıtsızlar için farklı bir tehdit. Şu ana kadar Türkiye’de kağıtsızlar için açıklanmış resmi bir aşı programı yok. Halihazırda devlet hastanelerine sıradan tedavileri için dahi gidemeyen kağıtsızlar, fakat özel hastanelerde karşılamaları hayli da kolay olmayan fiyatlara tedavi olabiliyor.
Çalıştığı devirlerin birinde bir iş kazası yaşadığını belirten Osman, hastaneye gittiğinde ise tedavi goremediğini aktarıyor:
“Gerçekten hastalanmak istemiyorum. Bir defasında inşaatta elimden yaralandım. Hastaneye gittim fakat almadılar. daha sonra bir arkadaşım eczaniçin ilaç aldı. O denli kendi kendime tedavi oldum.”
‘Rize’ye çay toplamaya gittim, paramı vermediler’
Musa* ülkesi Senegal’de üniversitede hukuk ve siyasal bilimler eğitimi aldığı sırada maddi olanaksızlar sebebiyle okulunu yarıda bırakmak zorunda kalmış.
Ülkeden kaçıp ailesine para göndermek hedefiyle evvel 2014 yılında Fas’a giden Musa, birkaç defa Avrupa’ya geçme uğraşı olsa da başarısızlıkla sonuçlanmış. Akabinde Türkiye’de yaşayan bir arkadaşı ona Yunanistan’a geçişin daha kolay olacağı sebebi öne sürülerek İstanbul’a gelmesini tavsiye etmiş.
bir hayli kağıtsız erkek üzere Musa da, inşaatlarda günlük yevmiyeli işlerde çalışmış. Fakat Musa birtakım vakit içinderda işverenleri tarafınca parasının ödenmediğinden şikayet ediyor.
Eylül 2019’da İstanbul’a gelen Musa, 10’dan fazla kere Yunanistan’a geçmeyi denemiş. Pek birçoklarında ise sonu geçmiş lakin Yunan polisi tarafınca yakalanıp tekrar Türkiye’ye gönderilmiş:
“Bir seferinde Yunan polisi bütün paramı, cep telefonumu, hatta ayakkabılarımı bile aldı. bu biçimde Türkiye’ye dönmek zorunda kaldım.”
Bugüne kadar Türkiye’de farklı iş kollarında çalışan Musa da kağıtsız. Şimdilerde yaşadığı İstanbul’un Fatih ilçesinde bir ayakkabı dükkanında çalışıyor.
Kağıtsızlar, güvenlikleriyle ilgili yaşanan meselelerde da, uğradığı haksızlıklarda da polise gidemiyor. Polisin onları yakalayıp hudut dışı etmesinden telaş ediyorlar.
Musa başından geçen bir kıssayı şu sözlerle anlatıyor:
“İstanbul’da yaşamak epeyce sıkıntı. Hayat hayli kıymetli. Kazandığım para yalnızca yemeğe ve kiraya gidiyor. Onun dışında para biriktirmem mümkün değil. esasen orta ara çalıştığımız işlerden para alamadığımız da oluyor. Bir kezinde Rize’ye gittim çay toplamak için. Çalıştım günlerce lakin paramı vermediler. Polise de gidemiyoruz bu biçimde olunca.”
Emsal bir sorun Hüseyin’in de başına gelmiş. İstanbul’da yaşadığı mühlet boyunca yaklaşık 10 bin TL alacağı, çalıştığı işverenler tarafınca ödenmemiş. Her ikisi de haklarını arayamamış.
Kayıt nitekim sıkıntı mu?
Üç kişi de öbür hayli sayıdaki kağıtsız üzere kayıt olmayı denediğini fakat, başarısız olduklarını lisana getiriyor. Üçü de İstanbul Vilayet Göç Yönetimi’nde kayıtların fazlaca güç yapıldığını, hatta hiç yapılmadığını söylüyor.
Pekala, Türkiye’de göçmen bireylerin kayıt olmaları nitekim büyük bir sorun mi? Mevzuya ait BBC Türkçe’ye açıklamalarda bulunan, alanda kağıtsız bireylerle çalışan lakin ismini vermek istemeyen bir hukukçu, kağıtsızların kayıt işlerinin epeyce güç olduğunu söylüyor.
Eylül 2018’dilk evvel Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (BMMYK) resmi olmasa da Türkiye Göç Yönetimi üzere bir kayıt tuttuğunu; bu kaydın da Göç Yönetimi’ndeki kayıt işlerini nispeten kolaylaştırdığını belirten hukukçu, kayıtta yaşanan ıstıraplar için şunları söylüyor:
“Devletten resmi kayıt esasen daima zordu. Lakin BMMYK, Eylül 2018’de kendi kayıt sürecinden vazgeçti. bu biçimdea kadar BMMYK antetli bir kağıt Göç Yönetimi’nde nispeten işleri kolaylaştırıyordu. Lakin BMMYK, ‘Devlet aslına bakarsan kayıt alıyor, ben çekiliyorum’ dedi. Süreç kağıtsızlar için düzgünce güç olmaya başladı. Göç Yönetimi düzgünce bocalamaya başladı.
“Türkiye’de göçmen sayısı epey fazla. Büyük vilayetlerde daha da fazla. Bu sebeple Göç Yönetimi, ismi konmamış bir biçimde Türkiye’ye birinci kere giren göçmenleri küçük kentlere kaydırıp kayıtlarını orada yapmak istiyor. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa üzere kentlerde kayıtlar neredeyse durdu. Yalova, Bayburt, Denizli üzere vilayetlere yönlendiriliyor beşerler.
“Tamam, İstanbul Vilayet Göç Yönetimi kayıt almıyor lakin buraya giden şahıslara yol da göstermiyor. Beşerler nereye gidecek, nasıl gidecek belirli değil. Beşerler bir biçimde diğer kağıtsızlardan ‘Burada kayıt olunuyor’ üzere duyumlarla küçük kentlere seyahat yapmaya başlıyor. Ancak sorun orada da devam etti. İnsanlara ‘Bir yıl daha sonrasına tekrar gel’ deniyor. Küçücük kentte ne yapsın bu beşerler?”
‘200 TL’lik otobüs biletini 450 TL’ye veriyorlar’
Hüseyin, İstanbul’da kayıt olmayı için birkaç kere denediğini lakin cevap alamadığını; bir kere polis tarafınca yakalanması üzerine Nevşehir’e gdolayıldüğünü aktarıyor:
“Nevşehir’e gittim lakin orada kimse bana konut vermedi. İstanbul’daki üzere iş de yok. Ne yapacağım orada? Ben de döndüm İstanbul’a.”
Konuştuğumuz hukukçu, otobüs firmaları tarafınca şehirlerarası seyahatler için kağıtsızlara kimlikleri olmadığı için bilet kesilmediğini, kesen firmaların ise daha yüksek bir fiyat siyasetine sahip olduğunu tabir ediyor:
“Normal bir bilet fiyatı 200 TL örneğin, bu insanlara 450 TL’ye kesiyorlar. Nasıl kayıt olunabileceğini de bilmiyor birçok insan. Kayıt yapan vilayetlerin listesi verilemez mi? Kayıt olmak bir hak. Yabancılar İrtibat Merkezi (YİMER 157) var. Lakin onlar da bu biçimde bir takviye veremiyor. Geçiştiriyorlar insanları.”
7 lisanda hizmet veren YİMER’in sitesinde ise bugüne kadar toplam 11 milyona yakın telefon daveti alındığı belirtiliyor.
Musa ise geldikten daha sonra ikamet müsaadesi alabilmiş. Lakin 1 yılın akabinde kaydını yenilemek için gittiğinde reddedilmiş. Ülkesine gidip, tekrar gelmesi tavsiye edilmiş:
“Bunu yapamam. Kazandığım para Senegal’e gidip, tekrar gelmemi karşılamaz. 7 yıldır ülkemden uzaktayım. Geçen sene babam öldü, onun cenazesine de gidemedim. Artık de annem hasta. Onu da gidip bakılırsamiyorum. Gidebilsem bu biçimde vakit içinderda giderim. Bunu yapamadığım için kayıtsız kaldım.”
Hüseyin ve Osman, İstanbul Beykoz’da toplamda 12 kişinin kaldığı bir meskende yaşıyor.
‘Sorun politikasızlık’
Hukukçu, kağıtsızlarda yaşanan meselelerin siyasetsizlik sebebiyle yaşandığını savunuyor:
“Hangi vilayetten bahsediyorsak, o vilayetlerde memurların inisiyatifine bırakılmış iş. Örgütlü bir olumsuz siyasetten fazla siyasetsizlik sorun. Bu kadar fazlaca kişiyi kabul ettiğin vakit muhakkak bir planın olması ve bunun muhakkak aralıklarla revize edilmesi lazım ancak kayıtta bu gerçekleşmiyor. Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’nde bu işler konuşuluyor fakat taşraya yansımıyor.”
BBC Türkçe’ye konuşan Van Barosu Göç ve İltica Kurulu’ndan Sorumlu İdare Şurası Üyesi Avukat Mahmut Kaçan, Türkiye’nin hudut kontrolüyle ilgili fazlaca önemli badireleri olduğundan kelam ediyor.
Kaçan şöyleki devam ediyor:
“Türkiye, geçtiğimiz yıl Suriye hududunda yaptığı üzere Ağrı ile İran ortasına da duvar ördü. Artık Van hududuna da örmeyi planlıyor. Ancak ruhsal bariyeri olan tedbirler bunlar. hiç bir duvar bu geçişleri durduramıyor. Fakat birkaç ay tesiri olabiliyor. Hudut o kadar uzun ki, her yerini denetlemek imkansız üzere. Bir de üstüne hudut çizgisi güvenliğinde çalışanların yozlaşmış olmaları var. İnsan kaçakçılarıyla çıkar işbirliği yapabiliyorlar.”
Lakin Kaçan’a nazaran insan kaçakçılığı bir sanayiye dönüştü ve Türkiye’nin tek taraflı tedbir alması epey sıkıntı zira İran tarafında da ağır bir biçimde insan kaçakçılığı faaliyeti yürütülüyor.
Kaçan teklifini ise şu cümleyle sunuyor:
“Bu niçinle çağdaş, çağdaş insanların kayıt taleplerine pürüz olmamak lazım.”
Kesin maksat Avrupa’ya gidebilmek
Ülkelerine dönemeyen üç kağıtsız kişinin de hayali ortak: Hayatlarını güzelleştirebilmek ismine Avrupa’ya gidebilmek.
Arapça, Fransızca ve İngilizce konuşan Musa, “Avrupa’ya gitmek istiyorum. Orada ikamet müsaadesi almak, mülteci müracaatında bulunmak daha kolay. Farklı ülkelerde yaşayan arkadaşlarım var. bir süre daha sonra kimileri vatandaşlık da alacak. Onların yanına gideceğim bir gün.”
İnsan kaçakçılarının hayli para istediğini söyleyen Osman ise, farklı yollardan Avrupa’ya gitmek istediğini söylüyor:
“Afganistan’da bir nişanlım var. Lakin oraya tekrar dönemem. Nişanlım için 8 bin dolar başlık parası istiyorlar. Avrupa’da bunu biriktirmem daha kolay. daha sonra oturum alıp, evlenip onu da yanıma almak istiyorum.”
Hüseyin ise Pakistan istihbarat örgütleri tarafınca Türkiye’de de tehdit edildiğini söz ediyor:
“İstihbaratçılar burada da tehdit ediyorlar beni. Bir arkadaşımı arayıp nerede kaldığımı sordular. Pakistan’a dönmem ölmem demek. Burada en azından nefes alıyorum. Lakin Fransa’ya gidersem hayatım fazlaca daha kolaylaşacak.”
Türkiye’de yabancıların kayıt olması süreci nasıl gerçekleşiyor?
Türkiye’ye yabancıların göçü nizamlı ve sistemsiz göç olmak üzere ikiye ayrılıyor.
“Düzenli göç” temel olarak, Türkiye’ye gelecek kişinin pasaportuyla, kendi ülkesine uygulanan vize tarifesine uygun vize almasıyla sağlanıyor. Beşerler belirtilen mühlet kadar Türkiye’de kalabiliyor. Lakin çalışma ve oturma müsaadesine sahip olamıyor.
Türkiye’de vize yahut vize muafiyetinin tanıdığı mühletten ya da doksan günden çok kalacak yabancıların, e-ikamet sistemi üzerinden, koşullarını taşıdığını düşündüğü ikamet müsaadesi çeşidine müracaatta bulunmaları mecburî.
Türkiye ikamet müsaadelerini ise aile, öğrenci, uzun ve kısa devir, insani ikamet ve insan ticareti mağduru ikameti olarak altıya ayırıyor.
İnsani ikamet ve insan ticareti mağduru ikametleri de sistemsiz göçmenlerin yararlanabileceği hatta bu kategorilerin niteliği gereği sıklıkla kağıtsız göçmenlerin yararlandığı statüler.
Bir de ikamet müsaadesine ek olarak, yabancı kişi hiç bir ülke ile resmi bir bağı yoksa “vatansız” müsaadesi başvurusu yapılabiliyor.
Sistemsiz göç ise Türkiye’ye sistemsiz yollardan gelen yahut yasal yollarla gelip yasal çıkış mühletleri içerisinde çıkmayan bireyleri kapsıyor. Kağıtsızlar da bu statüyle tanımlanıyor.
Öte yandan Türkiye’ye nizamlı ya da sistemsiz biçimde gelmiş yabancılar, mülteci, süreksiz mülteci ve ikincil muhafaza ile bir arada, süreksiz muhafaza (yalnızca Suriye’den gelen bireyler için) başvurusu yapabiliyor.
Hudut kurallarına karşıt olarak gelip mültecilik/uluslararası muhafaza başvurusu yapabilmek de 1951 Cenevre Konvansiyonuyla müdafaa altına alınmış genel kabul goren memleketler arası bir prensip.
*İsimler, kağıtsızların gerçek isimleri değildir, güvenlik sebebi öne sürülerek değiştirilmiştir.
“Hastaneye gidemiyorum. Zira hiç bir kaydım, hiç bir dokümanım yok. Allah’a şükür şimdiye kadar o denli büyük bir rahatsızlık geçirmedim. Yalnızca bir kez sinema çektirmem lazımdı. bu biçimde da bir hastaneye 900 TL vermek zorunda kaldım. Hastalanmayayım diye dua ediyorum.”
31 yaşındaki Hüseyin*, Ocak 2014’te Türkiye’ye göçmüş bir Pakistan vatandaşı. Ülkesindeki Taliban isyanları karşısında sessiz kalamadığını ve yakın etrafında bu operasyonlara karşı konuştuğunu söylüyor.
Akabinde ise Taliban tarafınca tehdit edildiğini, ülkede kalması durumunda mevt riskiyle karşılaşacağını ve bu sebeple de ülkeyi terk etmek zorunda kaldığını söylüyor.
Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütü’nün (UNHCR) deklare ettiğı en aktüel bilgilere nazaran 2020 yılı sonu prestijiyle, Hüseyin üzere savaşlardan, şiddetten, zulümden ve insan hakları ihlallerinden kaçmak zorunda kalan insanların dünyada toplam sayısı 82,4 milyon.
2019’da 79,5 milyon bireyle rekor kıran bu sayı, 1 sene içerisinde pandemiye karşın yüzde 4 artmış oldu.
UNHCR’nin 20 Haziran Dünya Mülteci Günü öncesinde yayımladığı 2020 Global Eğilimler raporuna göre, Türkiye 3,7 milyon mülteci ile son 7 yıldır dünyada en çok mülteciye mesken sahipliği yapan ülke durumunda.
BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi rapora ait yaptığı açıklamada “Her sayının gerisinde, konutundan zorla çıkarılan bir kişi ve yerinden edilme, mülksüzleştirme ve ıstırap öyküsü var. Dikkatimizi ve takviyemizi yalnızca insani yardımla değil, hem de ortasında bulundukları makûs duruma tahlil bulunması konusunda da hak ediyorlar. 1951 Cenevre Mukavelesi ve Mültecilere Ait Global Mutabakat, yerinden edilmeye karşılık vermek için yasal çerçeveyle bir arada araçları sağlarken, insanları kaçmaya zorlayan çatışmaları ve zulmü ele almak için hayli daha fazla siyasi iradeye muhtaçlığımız var” diyor.
Değişen kaideler, artan şiddet olayları, yoksulluk ve açlık bu sayılara her gün yenilerinin eklenmesine sebep oluyor.
Lakin hiç bir istatistiğe girmeyen, sayılamayan, kimlikleri olmayan ve bu sebeple de kim oldukları bile resmi olarak bilinmeyen, “kağıtsız” olarak tanım edilen epeyce sayıda göçmen de var. Hüseyin de onlardan birisi.
’12 kişi bir meskende kalıyoruz’
30 yaşındaki Osman* da Hüseyin üzere kağıtsız. 2016’da Afganistan’dan kaçıp evvel İran hududu üzerinden Van’a, akabinde da İstanbul’a gelmiş. Onun da kıssası benzeri. Savaştan kaçmış. İstanbul’da ise günlük inşaat işlerinde çalışıyor.
Hüseyin, daha düzgün pozisyondaki meskenleri asla tutamadıklarını, bu konutta hiç de uygun şartlarda yaşamadıklarını söylüyor. Hüseyin’in anlattığına göre meskende 12 kişi sıkışık bir halde yan yana, birçok da yerde yatıyor.
‘İş kazası geçirdim, hastane tedavi etmedi’
Pandemi kağıtsızlar için farklı bir tehdit. Şu ana kadar Türkiye’de kağıtsızlar için açıklanmış resmi bir aşı programı yok. Halihazırda devlet hastanelerine sıradan tedavileri için dahi gidemeyen kağıtsızlar, fakat özel hastanelerde karşılamaları hayli da kolay olmayan fiyatlara tedavi olabiliyor.
Çalıştığı devirlerin birinde bir iş kazası yaşadığını belirten Osman, hastaneye gittiğinde ise tedavi goremediğini aktarıyor:
“Gerçekten hastalanmak istemiyorum. Bir defasında inşaatta elimden yaralandım. Hastaneye gittim fakat almadılar. daha sonra bir arkadaşım eczaniçin ilaç aldı. O denli kendi kendime tedavi oldum.”
‘Rize’ye çay toplamaya gittim, paramı vermediler’
Musa* ülkesi Senegal’de üniversitede hukuk ve siyasal bilimler eğitimi aldığı sırada maddi olanaksızlar sebebiyle okulunu yarıda bırakmak zorunda kalmış.
Ülkeden kaçıp ailesine para göndermek hedefiyle evvel 2014 yılında Fas’a giden Musa, birkaç defa Avrupa’ya geçme uğraşı olsa da başarısızlıkla sonuçlanmış. Akabinde Türkiye’de yaşayan bir arkadaşı ona Yunanistan’a geçişin daha kolay olacağı sebebi öne sürülerek İstanbul’a gelmesini tavsiye etmiş.
bir hayli kağıtsız erkek üzere Musa da, inşaatlarda günlük yevmiyeli işlerde çalışmış. Fakat Musa birtakım vakit içinderda işverenleri tarafınca parasının ödenmediğinden şikayet ediyor.
Eylül 2019’da İstanbul’a gelen Musa, 10’dan fazla kere Yunanistan’a geçmeyi denemiş. Pek birçoklarında ise sonu geçmiş lakin Yunan polisi tarafınca yakalanıp tekrar Türkiye’ye gönderilmiş:
“Bir seferinde Yunan polisi bütün paramı, cep telefonumu, hatta ayakkabılarımı bile aldı. bu biçimde Türkiye’ye dönmek zorunda kaldım.”
Bugüne kadar Türkiye’de farklı iş kollarında çalışan Musa da kağıtsız. Şimdilerde yaşadığı İstanbul’un Fatih ilçesinde bir ayakkabı dükkanında çalışıyor.
Kağıtsızlar, güvenlikleriyle ilgili yaşanan meselelerde da, uğradığı haksızlıklarda da polise gidemiyor. Polisin onları yakalayıp hudut dışı etmesinden telaş ediyorlar.
Musa başından geçen bir kıssayı şu sözlerle anlatıyor:
“İstanbul’da yaşamak epeyce sıkıntı. Hayat hayli kıymetli. Kazandığım para yalnızca yemeğe ve kiraya gidiyor. Onun dışında para biriktirmem mümkün değil. esasen orta ara çalıştığımız işlerden para alamadığımız da oluyor. Bir kezinde Rize’ye gittim çay toplamak için. Çalıştım günlerce lakin paramı vermediler. Polise de gidemiyoruz bu biçimde olunca.”
Emsal bir sorun Hüseyin’in de başına gelmiş. İstanbul’da yaşadığı mühlet boyunca yaklaşık 10 bin TL alacağı, çalıştığı işverenler tarafınca ödenmemiş. Her ikisi de haklarını arayamamış.
Kayıt nitekim sıkıntı mu?
Üç kişi de öbür hayli sayıdaki kağıtsız üzere kayıt olmayı denediğini fakat, başarısız olduklarını lisana getiriyor. Üçü de İstanbul Vilayet Göç Yönetimi’nde kayıtların fazlaca güç yapıldığını, hatta hiç yapılmadığını söylüyor.
Pekala, Türkiye’de göçmen bireylerin kayıt olmaları nitekim büyük bir sorun mi? Mevzuya ait BBC Türkçe’ye açıklamalarda bulunan, alanda kağıtsız bireylerle çalışan lakin ismini vermek istemeyen bir hukukçu, kağıtsızların kayıt işlerinin epeyce güç olduğunu söylüyor.
Eylül 2018’dilk evvel Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (BMMYK) resmi olmasa da Türkiye Göç Yönetimi üzere bir kayıt tuttuğunu; bu kaydın da Göç Yönetimi’ndeki kayıt işlerini nispeten kolaylaştırdığını belirten hukukçu, kayıtta yaşanan ıstıraplar için şunları söylüyor:
“Devletten resmi kayıt esasen daima zordu. Lakin BMMYK, Eylül 2018’de kendi kayıt sürecinden vazgeçti. bu biçimdea kadar BMMYK antetli bir kağıt Göç Yönetimi’nde nispeten işleri kolaylaştırıyordu. Lakin BMMYK, ‘Devlet aslına bakarsan kayıt alıyor, ben çekiliyorum’ dedi. Süreç kağıtsızlar için düzgünce güç olmaya başladı. Göç Yönetimi düzgünce bocalamaya başladı.
“Türkiye’de göçmen sayısı epey fazla. Büyük vilayetlerde daha da fazla. Bu sebeple Göç Yönetimi, ismi konmamış bir biçimde Türkiye’ye birinci kere giren göçmenleri küçük kentlere kaydırıp kayıtlarını orada yapmak istiyor. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa üzere kentlerde kayıtlar neredeyse durdu. Yalova, Bayburt, Denizli üzere vilayetlere yönlendiriliyor beşerler.
“Tamam, İstanbul Vilayet Göç Yönetimi kayıt almıyor lakin buraya giden şahıslara yol da göstermiyor. Beşerler nereye gidecek, nasıl gidecek belirli değil. Beşerler bir biçimde diğer kağıtsızlardan ‘Burada kayıt olunuyor’ üzere duyumlarla küçük kentlere seyahat yapmaya başlıyor. Ancak sorun orada da devam etti. İnsanlara ‘Bir yıl daha sonrasına tekrar gel’ deniyor. Küçücük kentte ne yapsın bu beşerler?”
‘200 TL’lik otobüs biletini 450 TL’ye veriyorlar’
Hüseyin, İstanbul’da kayıt olmayı için birkaç kere denediğini lakin cevap alamadığını; bir kere polis tarafınca yakalanması üzerine Nevşehir’e gdolayıldüğünü aktarıyor:
“Nevşehir’e gittim lakin orada kimse bana konut vermedi. İstanbul’daki üzere iş de yok. Ne yapacağım orada? Ben de döndüm İstanbul’a.”
Konuştuğumuz hukukçu, otobüs firmaları tarafınca şehirlerarası seyahatler için kağıtsızlara kimlikleri olmadığı için bilet kesilmediğini, kesen firmaların ise daha yüksek bir fiyat siyasetine sahip olduğunu tabir ediyor:
“Normal bir bilet fiyatı 200 TL örneğin, bu insanlara 450 TL’ye kesiyorlar. Nasıl kayıt olunabileceğini de bilmiyor birçok insan. Kayıt yapan vilayetlerin listesi verilemez mi? Kayıt olmak bir hak. Yabancılar İrtibat Merkezi (YİMER 157) var. Lakin onlar da bu biçimde bir takviye veremiyor. Geçiştiriyorlar insanları.”
7 lisanda hizmet veren YİMER’in sitesinde ise bugüne kadar toplam 11 milyona yakın telefon daveti alındığı belirtiliyor.
Musa ise geldikten daha sonra ikamet müsaadesi alabilmiş. Lakin 1 yılın akabinde kaydını yenilemek için gittiğinde reddedilmiş. Ülkesine gidip, tekrar gelmesi tavsiye edilmiş:
“Bunu yapamam. Kazandığım para Senegal’e gidip, tekrar gelmemi karşılamaz. 7 yıldır ülkemden uzaktayım. Geçen sene babam öldü, onun cenazesine de gidemedim. Artık de annem hasta. Onu da gidip bakılırsamiyorum. Gidebilsem bu biçimde vakit içinderda giderim. Bunu yapamadığım için kayıtsız kaldım.”
Hüseyin ve Osman, İstanbul Beykoz’da toplamda 12 kişinin kaldığı bir meskende yaşıyor.
‘Sorun politikasızlık’
Hukukçu, kağıtsızlarda yaşanan meselelerin siyasetsizlik sebebiyle yaşandığını savunuyor:
“Hangi vilayetten bahsediyorsak, o vilayetlerde memurların inisiyatifine bırakılmış iş. Örgütlü bir olumsuz siyasetten fazla siyasetsizlik sorun. Bu kadar fazlaca kişiyi kabul ettiğin vakit muhakkak bir planın olması ve bunun muhakkak aralıklarla revize edilmesi lazım ancak kayıtta bu gerçekleşmiyor. Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’nde bu işler konuşuluyor fakat taşraya yansımıyor.”
BBC Türkçe’ye konuşan Van Barosu Göç ve İltica Kurulu’ndan Sorumlu İdare Şurası Üyesi Avukat Mahmut Kaçan, Türkiye’nin hudut kontrolüyle ilgili fazlaca önemli badireleri olduğundan kelam ediyor.
Kaçan şöyleki devam ediyor:
“Türkiye, geçtiğimiz yıl Suriye hududunda yaptığı üzere Ağrı ile İran ortasına da duvar ördü. Artık Van hududuna da örmeyi planlıyor. Ancak ruhsal bariyeri olan tedbirler bunlar. hiç bir duvar bu geçişleri durduramıyor. Fakat birkaç ay tesiri olabiliyor. Hudut o kadar uzun ki, her yerini denetlemek imkansız üzere. Bir de üstüne hudut çizgisi güvenliğinde çalışanların yozlaşmış olmaları var. İnsan kaçakçılarıyla çıkar işbirliği yapabiliyorlar.”
Lakin Kaçan’a nazaran insan kaçakçılığı bir sanayiye dönüştü ve Türkiye’nin tek taraflı tedbir alması epey sıkıntı zira İran tarafında da ağır bir biçimde insan kaçakçılığı faaliyeti yürütülüyor.
Kaçan teklifini ise şu cümleyle sunuyor:
“Bu niçinle çağdaş, çağdaş insanların kayıt taleplerine pürüz olmamak lazım.”
Kesin maksat Avrupa’ya gidebilmek
Ülkelerine dönemeyen üç kağıtsız kişinin de hayali ortak: Hayatlarını güzelleştirebilmek ismine Avrupa’ya gidebilmek.
Arapça, Fransızca ve İngilizce konuşan Musa, “Avrupa’ya gitmek istiyorum. Orada ikamet müsaadesi almak, mülteci müracaatında bulunmak daha kolay. Farklı ülkelerde yaşayan arkadaşlarım var. bir süre daha sonra kimileri vatandaşlık da alacak. Onların yanına gideceğim bir gün.”
İnsan kaçakçılarının hayli para istediğini söyleyen Osman ise, farklı yollardan Avrupa’ya gitmek istediğini söylüyor:
“Afganistan’da bir nişanlım var. Lakin oraya tekrar dönemem. Nişanlım için 8 bin dolar başlık parası istiyorlar. Avrupa’da bunu biriktirmem daha kolay. daha sonra oturum alıp, evlenip onu da yanıma almak istiyorum.”
Hüseyin ise Pakistan istihbarat örgütleri tarafınca Türkiye’de de tehdit edildiğini söz ediyor:
“İstihbaratçılar burada da tehdit ediyorlar beni. Bir arkadaşımı arayıp nerede kaldığımı sordular. Pakistan’a dönmem ölmem demek. Burada en azından nefes alıyorum. Lakin Fransa’ya gidersem hayatım fazlaca daha kolaylaşacak.”
Türkiye’de yabancıların kayıt olması süreci nasıl gerçekleşiyor?
Türkiye’ye yabancıların göçü nizamlı ve sistemsiz göç olmak üzere ikiye ayrılıyor.
“Düzenli göç” temel olarak, Türkiye’ye gelecek kişinin pasaportuyla, kendi ülkesine uygulanan vize tarifesine uygun vize almasıyla sağlanıyor. Beşerler belirtilen mühlet kadar Türkiye’de kalabiliyor. Lakin çalışma ve oturma müsaadesine sahip olamıyor.
Türkiye’de vize yahut vize muafiyetinin tanıdığı mühletten ya da doksan günden çok kalacak yabancıların, e-ikamet sistemi üzerinden, koşullarını taşıdığını düşündüğü ikamet müsaadesi çeşidine müracaatta bulunmaları mecburî.
Türkiye ikamet müsaadelerini ise aile, öğrenci, uzun ve kısa devir, insani ikamet ve insan ticareti mağduru ikameti olarak altıya ayırıyor.
İnsani ikamet ve insan ticareti mağduru ikametleri de sistemsiz göçmenlerin yararlanabileceği hatta bu kategorilerin niteliği gereği sıklıkla kağıtsız göçmenlerin yararlandığı statüler.
Bir de ikamet müsaadesine ek olarak, yabancı kişi hiç bir ülke ile resmi bir bağı yoksa “vatansız” müsaadesi başvurusu yapılabiliyor.
Sistemsiz göç ise Türkiye’ye sistemsiz yollardan gelen yahut yasal yollarla gelip yasal çıkış mühletleri içerisinde çıkmayan bireyleri kapsıyor. Kağıtsızlar da bu statüyle tanımlanıyor.
Öte yandan Türkiye’ye nizamlı ya da sistemsiz biçimde gelmiş yabancılar, mülteci, süreksiz mülteci ve ikincil muhafaza ile bir arada, süreksiz muhafaza (yalnızca Suriye’den gelen bireyler için) başvurusu yapabiliyor.
Hudut kurallarına karşıt olarak gelip mültecilik/uluslararası muhafaza başvurusu yapabilmek de 1951 Cenevre Konvansiyonuyla müdafaa altına alınmış genel kabul goren memleketler arası bir prensip.
*İsimler, kağıtsızların gerçek isimleri değildir, güvenlik sebebi öne sürülerek değiştirilmiştir.