JoKeR
Active member
Arap Edebiyatının şahaserleri içinde sayılan Ebussuud tefsiri Diyanet tarafınca iki yıllık titiz bir çalışmanın kararında yayımlandı. “İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm” isimli dokuz ciltlik eser özgünü üzerinden hazırlandı. Beş yüz yıllık tefsir birinci sefer hazırlandığı devirden bugüne İslam dünyasında büyük ilgi görüyor. İslam ilim dünyasının en değerli yapıtı sayılan bu çalışma 500 yıldır hem de lisanıyla de edebiyat şahaseri kabul ediliyor. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi hocalarından Doç. Dr. Taha Boyalık başkanlığında yürütülen çalışmaya Ahmet Aytep, Ziyaüddin El Kaliş ve Muhammed İmed El Nabulsi takviye verdi. Neşirde birinci sefer müellif nüshası ve müelliften mukabele görmüş nüshalar kullanıldı, müellifin açıklama gayeli notları, yansıttığı harekeler ve her türlü hâmiş notu kayıt altına alındı ve gerektiğinde irap çözümlemeleri yapıldı. Neşrin Doç. Dr. M. Taha Boyalık’ın kaleme aldığı inceleme (dirase) cildinde müellifin ömrü ve tefsiri detaylı olarak ele alındı. Bu değerli çalışma hakkında Doç.Dr. Taha Boyalık sorularımızı yanıtlandırdı.
Doç.Dr. Taha Boyalık
Ebussuud Efendi ve onun yazdığı yapıtların ehemmiyeti nedir? Sizden bu mevzuda evvela özetlemek gerekirse bilgi almak isteriz?
Ebussuud Efendi Osmanlı ilim geleneğinin en parlak kişiselyetlerinden biri. “Hünkar şeyhi” olarak şöhret bulan büyük âlim ve mürşid Muhyiddin Muhammed’in -Şeyh Yavsî olarak da bilinir- oğlu olarak II. Bayezid devrinde dünyaya gelmiştir. Yavuz Sultan Selim periyodunda müderrislik mesleğine başlamış, Yasal Sultan Süleyman periyodunda müderrislik bakılırsavlerinin akabinde altı ay Bursa kadılığı, dört yıl İstanbul kadılığı ve sekiz yıl Rumeli Kazaskerliği yapmıştır. Kazaskerlik nazaranvi sırasında Yasal Sultan Süleyman’ın itimadını kazanmış ve onun devrinde başladığı şeyhülislamlık görevini II. Selim devrinin sonlarındaki vefatına kadar yaklaşık otuz yıl sürdürmüştür. Bu ağır idari bakılırsavlerinin yanı sıra eser telifini de aksatmayarak elliyi aşkın eser kaleme almıştır. En bilinen yapıtı İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbil’l-kerîm isimli tefsiridir. Ebussuud Efendi bilhassa lisan ilimleri, tefsir ve fıkıh alanlarında tepeye ulaşmıştır. Biroldukca biyografi muharriri ve âlimin şahitliğine bakılırsa bu alanlarda periyodunun en büyük otoritesi kabul edilmiştir.
İKİ YILLIK BİR ÇALIŞMA
Bu kıymetli tefsiri iki yıllık bir çalışmayla bir daha hazırladınız. Bu çalışmayı yaparken nasıl bir metot izlediniz?
Ebussuud tefsirinin bu tahkikli neşrinde TDV İslam Araştırmaları Merkezi’nin (İSAM) belirlediği tahkik asılları uygulandı. En nitelikli yazma nüshalar belirlenerek tefsir müellifin kaleminden çıktığı yepyeni haliyle ortaya konuldu. Müellifin bütün kayıtları ve notları da aktarıldı. İlmî bir tahkikli neşirde olması gereken bütün kriterlerin en yeterli biçimde sağlanması istikametinde azami çaba sarf edildi.
Bu çalışmanın şimdiye kadar yapılmış başka çalışmalardan farkı tam olarak nedir?
Bu çalışma Ebussuud Tefsiri’nin ilmi kriterleri karşılayan birinci neşri diyebiliriz. Ebussuud Tefsiri talep goren meşhur bir tefsir olduğu için birden fazla ticari saiklerle olmak üzere birfazlaca neşri yapılmış. Lakin tahkikli neşir görünümündeki baskılarda bile nitelikli yazma nüshalar kullanılmamış ve ilmi kriterlere riayet edilmemiş. Yanlış yazımlar, gramer yanlışları hatta kimi vakit uzun cümle düşüklüklerine varıncaya kadar eksiklikler görülebiliyor. Bizim hazırladığımız neşirde, başta müellif nüshası olmak üzere en nitelikli nüshalar kullanıldı, muharririn bütün kayıtları ve harekeleri korundu, açıklama emelli bini aşkın notlarının tamamı dipnot olarak verildi, hadisler, rivayetler, şiirler, kıraatler tahriç edilerek ana kaynaklarından gösterildi, sahih ve şâz kıraatler ayrıştırıldı, bilinmeyen sözler, tabirler, şahıs, yer ve kabile isimleri belirtildi, gerekli yerlerde cümle yapısı (irab) çözümlemesi yapıldı, kapsamlı indeksler hazırlandı ve inceleme kısmında müellifin biyografisi ve tefsirin kaynakları, muhtevası ve tekniği hakkında detaylı bilgiler verildi. Biyografi yazılırken temel biyografi kaynaklarının yanı sıra arşiv kayıtları, vakfiyeler ve icazetnameler üzere kıymetli dokümanlar de kullanıldı. Evvelki neşirler tüm bu özelliklerden birkaçını bile karşılamaktan uzak maalesef.
EDEBİ OLARAK TEPE BİR ESER
Ebussuud Efendi’nin yazdığı bu tefsir hem kendi periyodunda birebir vakitte sonrasındasındaki devirlerde büyük ilgi görmüş. Bu tefsirin öne çıkması ve yüzsenelerca ilgi görmesinin niçini nedir?
Bunun esas niçini bu tefsirin dilbilimsel ve edebi tefsir geleneğinin tepesinde yer almasıdır. Ebussuud Efendi bu tefsiriyle Arap olsun Acem olsun bütün ulemaya otoritesini kabul ettirmiştir. Daha evvel Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı ile Beyzâvî’nin Envârü’t-tenzîl’i de emsal bir sistem ve muhteva ile yazılsa da Ebussuud Efendi bilhassa dilbilim ve belagat bahislerinde bu iki kaynağını aşarak onların eksiklerini tamamlamıştır. Cümle yapısı tahlilleri ve edebî mana inceliklerinin tespiti konusunda eşsiz katkıları vardır. Tefsirin veciz bir lisanla ve Arap lisanının üslup özelliklerini en âlâ biçimde yansıtacak stilde yazılması da hayranlık uyandırmıştır. Daha yazıldığı günden itibaren büyük teveccüh görmüş, süratle çoğaltılarak İslam âleminin ilim merkezlerine ulaştırılmış ve ilmî bir kaynak olmanın yanı sıra tedris metni olarak da kullanılmaya başlanmıştır. daha sonraki süreçte üzerine şerhler de yazılmıştır.
Tefsirin bir hayli nüshasında düzenlemeler yapılmıs fakat bu eserler karşılaştırılarak ilmi neşri bugüne kadar yapılmamış.
TÜRKÇE ÇEVİRİ TALEPLERİ VAR
Tefsir Arapça hazırlanmış. Beş asırlık tefsirin Türkçeye çevrilmesi de fazlaca yakın vakitte yapıldı. Bu konuda da sizin hazırladığınız nüsha üzerinde de bu biçimde bir çalışması olacak mı?
Buna gereksinim olduğunu söyleyebiliriz. Bu yeni neşrin tefsirin yepyeni halini temsil eden yegâne neşir olması ve evvelki çevirinin değerli birtakım kusurlar içermesi yeni bir çevirinin yapılması gerektiğini gösteriyor. Şu an için bu bahiste bir proje hazırlanmış değil. Ama bu bahisteki talepler önümüzdeki devirlerde yeni bir çeviri projesini gündeme getirebilir.
SIRADA MOLLA FENARİ’NİN YAPITLARININ NEŞRİ VAR
Bu çalışmanın bir özelliği de bu topraklarda yapılmış çalışmaların bir daha gün yüzüne çıkarılması. Bu konuda son senelerda önemli çalışmalar yapılıyor. Bu konuda neler söylersiniz?
Bu mevzuda sahiden heyecan verici gelişmeler yaşanıyor. TDV İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) ve Türkiye Yazma Eserler Kurumu üzere kuvvetli kurumsal kimliğe sahip kurumların bu topraklarda ortaya konulmuş ilim-irfan mirasına sahip çıkarak bunları ilmî temellere uygun biçimde okurla buluşturmaları son derece değerli. Bu çeşit temel çalışmaların çoğalmasıyla birlikte ihmal edilmiş olan Anadolu ilim mirası daha fazla gündem olacak ve İslam bilim tarihini ve bilim tarihi yazımlarını gözden geçirmeyi gerektirebilecek nitelikli ilmî çalışmalar çarçabuk yapılabilecektir. Yalnızca neşirler yapılmış olmuyor bununla birlikte bu eserler gündeme getirilerek genç araştırmacıların ilgisine sunuluyor. bir daha bu çerçevede heyecan uyandırıcı bir haberi paylaşmak gerekirse, İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Osmanlı’nın birinci şeyhülislamı olarak bilinen büyük âlim Molla Fenârî’nin bütün yapıtlarını bir külliyat halinde neşretmek üzere bir proje yürütmekte. Bu kapsamda kısa müddette Molla Fenârî’nin ciltler dolusu yapıtı -on beş cildi bulabilir- ilmî kriterlere uygun biçimde ilim topluluğunun istifadesine sunulacak. Bunlar ilim mirasının tahsili, analizi ve bugün için yeni terkiplere ulaşma konusunda atılması gereken öncü adımlardır ve epey şükür ki bu mevzuda gerek kuruluşlar gerekse yetişmiş ilim adamları bakımından geçmişe nazaran pek âlâ bir pozisyondayız. Türkiye’de yerli bir kuruluşun Türkiyeli ilim adamlarıyla Ebussuud Tefsiri’nin bütün İslam âleminde takdirle karşılanacak bir tahkikli neşrini yapması Türkiye’nin İslam alemindeki vizyonu açısından da son derece kıymetlidir. Molla Fenârî’nin bahsetmiş olduğum külliyatı ve bu cinsten yapılacak başka çalışmalar için de tıpkı durum geçerli. Bunlar ilmî çalışmalar olmanın yanı sıra bu toprakların çocuklarının ilgi, alaka, irade, vizyon ve beklentilerine dair de birer gösterge ve ilim-irfan geleneğimizle günümüz içinde kurulacak niyet köprülerinin müjdecileri.
Doç.Dr. Taha Boyalık
Ebussuud Efendi ve onun yazdığı yapıtların ehemmiyeti nedir? Sizden bu mevzuda evvela özetlemek gerekirse bilgi almak isteriz?
Ebussuud Efendi Osmanlı ilim geleneğinin en parlak kişiselyetlerinden biri. “Hünkar şeyhi” olarak şöhret bulan büyük âlim ve mürşid Muhyiddin Muhammed’in -Şeyh Yavsî olarak da bilinir- oğlu olarak II. Bayezid devrinde dünyaya gelmiştir. Yavuz Sultan Selim periyodunda müderrislik mesleğine başlamış, Yasal Sultan Süleyman periyodunda müderrislik bakılırsavlerinin akabinde altı ay Bursa kadılığı, dört yıl İstanbul kadılığı ve sekiz yıl Rumeli Kazaskerliği yapmıştır. Kazaskerlik nazaranvi sırasında Yasal Sultan Süleyman’ın itimadını kazanmış ve onun devrinde başladığı şeyhülislamlık görevini II. Selim devrinin sonlarındaki vefatına kadar yaklaşık otuz yıl sürdürmüştür. Bu ağır idari bakılırsavlerinin yanı sıra eser telifini de aksatmayarak elliyi aşkın eser kaleme almıştır. En bilinen yapıtı İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbil’l-kerîm isimli tefsiridir. Ebussuud Efendi bilhassa lisan ilimleri, tefsir ve fıkıh alanlarında tepeye ulaşmıştır. Biroldukca biyografi muharriri ve âlimin şahitliğine bakılırsa bu alanlarda periyodunun en büyük otoritesi kabul edilmiştir.
İKİ YILLIK BİR ÇALIŞMA
Bu kıymetli tefsiri iki yıllık bir çalışmayla bir daha hazırladınız. Bu çalışmayı yaparken nasıl bir metot izlediniz?
Ebussuud tefsirinin bu tahkikli neşrinde TDV İslam Araştırmaları Merkezi’nin (İSAM) belirlediği tahkik asılları uygulandı. En nitelikli yazma nüshalar belirlenerek tefsir müellifin kaleminden çıktığı yepyeni haliyle ortaya konuldu. Müellifin bütün kayıtları ve notları da aktarıldı. İlmî bir tahkikli neşirde olması gereken bütün kriterlerin en yeterli biçimde sağlanması istikametinde azami çaba sarf edildi.
Bu çalışmanın şimdiye kadar yapılmış başka çalışmalardan farkı tam olarak nedir?
Bu çalışma Ebussuud Tefsiri’nin ilmi kriterleri karşılayan birinci neşri diyebiliriz. Ebussuud Tefsiri talep goren meşhur bir tefsir olduğu için birden fazla ticari saiklerle olmak üzere birfazlaca neşri yapılmış. Lakin tahkikli neşir görünümündeki baskılarda bile nitelikli yazma nüshalar kullanılmamış ve ilmi kriterlere riayet edilmemiş. Yanlış yazımlar, gramer yanlışları hatta kimi vakit uzun cümle düşüklüklerine varıncaya kadar eksiklikler görülebiliyor. Bizim hazırladığımız neşirde, başta müellif nüshası olmak üzere en nitelikli nüshalar kullanıldı, muharririn bütün kayıtları ve harekeleri korundu, açıklama emelli bini aşkın notlarının tamamı dipnot olarak verildi, hadisler, rivayetler, şiirler, kıraatler tahriç edilerek ana kaynaklarından gösterildi, sahih ve şâz kıraatler ayrıştırıldı, bilinmeyen sözler, tabirler, şahıs, yer ve kabile isimleri belirtildi, gerekli yerlerde cümle yapısı (irab) çözümlemesi yapıldı, kapsamlı indeksler hazırlandı ve inceleme kısmında müellifin biyografisi ve tefsirin kaynakları, muhtevası ve tekniği hakkında detaylı bilgiler verildi. Biyografi yazılırken temel biyografi kaynaklarının yanı sıra arşiv kayıtları, vakfiyeler ve icazetnameler üzere kıymetli dokümanlar de kullanıldı. Evvelki neşirler tüm bu özelliklerden birkaçını bile karşılamaktan uzak maalesef.
EDEBİ OLARAK TEPE BİR ESER
Ebussuud Efendi’nin yazdığı bu tefsir hem kendi periyodunda birebir vakitte sonrasındasındaki devirlerde büyük ilgi görmüş. Bu tefsirin öne çıkması ve yüzsenelerca ilgi görmesinin niçini nedir?
Bunun esas niçini bu tefsirin dilbilimsel ve edebi tefsir geleneğinin tepesinde yer almasıdır. Ebussuud Efendi bu tefsiriyle Arap olsun Acem olsun bütün ulemaya otoritesini kabul ettirmiştir. Daha evvel Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı ile Beyzâvî’nin Envârü’t-tenzîl’i de emsal bir sistem ve muhteva ile yazılsa da Ebussuud Efendi bilhassa dilbilim ve belagat bahislerinde bu iki kaynağını aşarak onların eksiklerini tamamlamıştır. Cümle yapısı tahlilleri ve edebî mana inceliklerinin tespiti konusunda eşsiz katkıları vardır. Tefsirin veciz bir lisanla ve Arap lisanının üslup özelliklerini en âlâ biçimde yansıtacak stilde yazılması da hayranlık uyandırmıştır. Daha yazıldığı günden itibaren büyük teveccüh görmüş, süratle çoğaltılarak İslam âleminin ilim merkezlerine ulaştırılmış ve ilmî bir kaynak olmanın yanı sıra tedris metni olarak da kullanılmaya başlanmıştır. daha sonraki süreçte üzerine şerhler de yazılmıştır.
Tefsirin bir hayli nüshasında düzenlemeler yapılmıs fakat bu eserler karşılaştırılarak ilmi neşri bugüne kadar yapılmamış.
TÜRKÇE ÇEVİRİ TALEPLERİ VAR
Tefsir Arapça hazırlanmış. Beş asırlık tefsirin Türkçeye çevrilmesi de fazlaca yakın vakitte yapıldı. Bu konuda da sizin hazırladığınız nüsha üzerinde de bu biçimde bir çalışması olacak mı?
Buna gereksinim olduğunu söyleyebiliriz. Bu yeni neşrin tefsirin yepyeni halini temsil eden yegâne neşir olması ve evvelki çevirinin değerli birtakım kusurlar içermesi yeni bir çevirinin yapılması gerektiğini gösteriyor. Şu an için bu bahiste bir proje hazırlanmış değil. Ama bu bahisteki talepler önümüzdeki devirlerde yeni bir çeviri projesini gündeme getirebilir.
SIRADA MOLLA FENARİ’NİN YAPITLARININ NEŞRİ VAR
Bu çalışmanın bir özelliği de bu topraklarda yapılmış çalışmaların bir daha gün yüzüne çıkarılması. Bu konuda son senelerda önemli çalışmalar yapılıyor. Bu konuda neler söylersiniz?
Bu mevzuda sahiden heyecan verici gelişmeler yaşanıyor. TDV İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) ve Türkiye Yazma Eserler Kurumu üzere kuvvetli kurumsal kimliğe sahip kurumların bu topraklarda ortaya konulmuş ilim-irfan mirasına sahip çıkarak bunları ilmî temellere uygun biçimde okurla buluşturmaları son derece değerli. Bu çeşit temel çalışmaların çoğalmasıyla birlikte ihmal edilmiş olan Anadolu ilim mirası daha fazla gündem olacak ve İslam bilim tarihini ve bilim tarihi yazımlarını gözden geçirmeyi gerektirebilecek nitelikli ilmî çalışmalar çarçabuk yapılabilecektir. Yalnızca neşirler yapılmış olmuyor bununla birlikte bu eserler gündeme getirilerek genç araştırmacıların ilgisine sunuluyor. bir daha bu çerçevede heyecan uyandırıcı bir haberi paylaşmak gerekirse, İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Osmanlı’nın birinci şeyhülislamı olarak bilinen büyük âlim Molla Fenârî’nin bütün yapıtlarını bir külliyat halinde neşretmek üzere bir proje yürütmekte. Bu kapsamda kısa müddette Molla Fenârî’nin ciltler dolusu yapıtı -on beş cildi bulabilir- ilmî kriterlere uygun biçimde ilim topluluğunun istifadesine sunulacak. Bunlar ilim mirasının tahsili, analizi ve bugün için yeni terkiplere ulaşma konusunda atılması gereken öncü adımlardır ve epey şükür ki bu mevzuda gerek kuruluşlar gerekse yetişmiş ilim adamları bakımından geçmişe nazaran pek âlâ bir pozisyondayız. Türkiye’de yerli bir kuruluşun Türkiyeli ilim adamlarıyla Ebussuud Tefsiri’nin bütün İslam âleminde takdirle karşılanacak bir tahkikli neşrini yapması Türkiye’nin İslam alemindeki vizyonu açısından da son derece kıymetlidir. Molla Fenârî’nin bahsetmiş olduğum külliyatı ve bu cinsten yapılacak başka çalışmalar için de tıpkı durum geçerli. Bunlar ilmî çalışmalar olmanın yanı sıra bu toprakların çocuklarının ilgi, alaka, irade, vizyon ve beklentilerine dair de birer gösterge ve ilim-irfan geleneğimizle günümüz içinde kurulacak niyet köprülerinin müjdecileri.