JoKeR
Active member
YUNUS EMRE TOZAL
Osmanlı ulemâsının son devir kıymetli sîmâlarından ve üstadlarından biri olan ve Elmalılı lakabıyla bilinen müfessir Muhammed Hamdi Hazır’ın mektupları, 1942 yılındaki vefatının akabinde, 75 yıl daha sonra 2017 yılında ortaya çıkarılmış ve gündeme gelmişti. Beş sene evvel, 2017 yılında Yeni Şafak’ın ulaştığı bu mektuplar, Mahya Yayıncılık tarafınca titizlikle yayın ömrüne kazandırıldı. Mektupların yayın ömrüne kazandırılmasında Elmalılı konusunda makaleleri, kitapları ve doktorası bulunan Necmi Atik’in emeği büyük. Çünkü mektupların hem günümüz Türkçesiyle anlaşılmasını sağlayan tıpkı vakitte yer yer açıklamalarıyla mektupların özelliği hakkında bilgiler veren Atik, uzun müddettir beklenen mektupları biz okurlara ulaştırmış oldu.
Mehmet Akif Ersoy
KAYIP MEKTUPLAR NEREDE
Diyanet tarafınca yayımlanan Hak Dini Kur’an Dili/Yeni Meâlli Türkçe Tefsiri başta olmak üzere, fikir dünyamıza dair fazlaca değerli eserler telif ve çeviri eden müfessir Elmalılı, münzevî bir hayat hayatıştır. 25 Ekim 1925 yılında Mehmet Akif Ersoy ile meâl ve Elmalılı Hamdi Yazır ile tefsir için kontrat imzalayan Diyanet İşleri Başkanlığı, her iki âlimin de meâllerini “Türkçe İbadet” konusunda kullanmak üzere hemen basılmasını istemiş ve bu bahiste baskılar yapmıştır. Atik’in belirttiği üzere, Diyanet İşleri Başkanlığı, Elmalılı ile yaptığı kontratta, hem meâl tıpkı vakitte tefsir çalışmasının “tefsir ve meâlin birlikte basılması” koşulu bulunmasına karşın, meâlin müstakil olarak basılıp, tefsirin çabucak sonrasındaya bırakılacağını bildirmiştir. Elmalılı ise kontrat feshini dahi göze almış, bu duruma müsaade etmeyeceğini kesin olarak şahsen belirtmiştir. Bütün bunlara karşın mektuplarından anlaşılacağı üzere meal-tefsirin baskısına Elmalılı’nın isteği haricinde başlanıldığı görülmektedir. esasen bu sebeple Elmalılı, Diyanet İşleri’ne yazdığı meâlden daha sonra büsbütün farklı ikinci bir meal daha kaleme almıştır. Kelam konusu ikinci meâl üstündeki yayımlama çalışmaları, Elmalılı’nın tüm metrukâtını elinde olan Atik tarafınca yapılmakta olup, ilerleyen vakitlerde yayın ömrümüze kazandırılacaktır.
Necmi Atik
elbette bu noktada şu değerli notu da buradan tüm akademi topluluğuna iletmek durumundayım: Elmalılı’nın şu anda yayınlanan mektupları yalnızca 1926-42 yılları içindeki tespit edilebilen 50 mektubu içermektedir. Atik’in de belirttiği üzere tespit edilebilen, lakin önce üzerinde çalışılmak üzere Elmalılı’nın metrukâtından alınıp geri getirilmeyen mektupların sayısı ise çok fazladır. Akademiye düşen, hem Elmalılı’yı tanımak birebir vakitte Elmalılı’nın dünya Müslüman önderler ve düşünürler ile ilgilerini yorumlamak tıpkı vakitte o devri anlamak için Elmalılı’nın metrukâtından alınan fakat ortaya çıkarılmayan mektupları bulmak ve yayınlanması için de tüm metrukâtı elinde bulunduran ve yazdığı bilimsel makaleler ve kitaplarla yayına hazırlayan Atik’e ulaştırarak yayınlanmasına katkı sağlamaktır.
İDAMLA YARGILANDI
1878’de Antalya’nın Elmalı ilçesinde doğan Elmalılı Hamdi Yazır, birinci eğitimini ve hafızlığını Elmalı’da tamamladıktan daha sonra 15 yaşındayken İstanbul’a gelmiş, devranın değerli âlimlerinden Kayserili Mahmud Hamdi Efendi’den ders görmüştür. Mekteb-i Nüvvab’da hukuk eğitiminden birincilikle mezun olmuş, Beyazıt Medresesi’nde dersiamlık nazaranvinde bulunduktan daha sonra 1906’da Meşihat Dairesi’nde nazaranv almıştır. Elmalılı, Süleymaniye Medresesi Müderrisliği’nden Antalya mebusluğuna kadar, ilmî, fikrî ve siyasî olarak 1905-1922 yılları içinde epey faal bir hayat hayatış, Cumhuriyet’in ilanı esnasında da Medresetü’l-Mütehassisîn’de mantık hocalığı yapmıştır.
1922 yılında Ankara İstiklal Mahkemesi’nde idamla yargılanmış ve beraat etmiştir. Akabinde vefatı olan 1942 yılına kadar münzevî bir hayat yaşayan Elmalılı, Atik’in de belirttiği üzere talebe yetiştirmeye çaba etmiş, medreseler kaldırıldıktan daha sonra konutunda kendisini ilmi çalışmalara vermiştir. Yaklaşık 20 yıl süren bu süreçte Diyanet İşleri Başkanlığı’nın telkiniyle yazımı 12 yıl süren Türkçe tefsiri hazırlamıştır. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, 27 Mayıs 1942’de İstanbul Erenköy’de vefat etmiş, vasiyeti üzerine Kadıköy Sahra-yı Cedid Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.
ELMALILI’NIN ENTELEKTÜEL İSTİKAMETİ
Mektuplarda Atik’in de belirttiği üzere Elmalılı’nın imzaladığı mukaveleler daha sonrasında tefsir ve meâl ile yaşadığı badirelerin içyüzünü ve bunlara karşı gösterdiği dirayet, sabır ve sebatı okurken, ailesi, arkadaşları ve talebeleri ile olan karşılıklı hürmet ve muhabbet temelli nahif ve düzeyli bağlarını de gözlemleyebiliyoruz. Mektuplar, okuru Elmalılı’nın meskenine, çalışma odasına, gönlüne, his ve niyet dünyasına davet ederken, onun hem de üzerine aldığı bu değerli sorumluluğu da büyük bir titizlikle yerine getirdiğini ortaya çıkarıyor. Tabiri caizse gece gündüz demeden çalışan ve nasıl çalıştığını mektuplardaki sözlerde bilhassa kaydeden Elmalılı, yaşadığı tüm düşünceli süreçlere, yapılan tüm tazyik ve müdahalelere ve devrin kurallarına karşın asla taviz vermiyor. beraberinde Atik’in belirttiği üzere muhataplarına hep müsamahayla yaklaşan ve hitabında daima saygın bir bilim insanı, ilim ve irfan hocasında bulunması gereken özellikleri ve ahlaki vasıfları bizlere şahit eden Elmalılı’nın mektupları ömrü, periyodu okumak ve anlamak için fazlaca değerli.
Musa Carullah
Mektupları okurken Elmalılı’nın Musa Carullah’tan Sait Halim Paşa’nın kardeşi olan Abbas Halim Paşa’ya kadar dünya Müslümanları ile fazlaca istikametli, birbirini besleyici ilgiler kurduğunu ve fikirlerini paylaştığını gözlemliyoruz. Hatta Musa Carullah Elmalılı’ya dört bahis hakkında fikrini sorduktan daha sonra yanıtını Finlandiya’daki adrese göndermesini istirham etmesi şaşırtıcıdır. Akif’e yazdığı mektupta yaşadığı maddi ezalara ve yalnızlığına da değinen Elmalılı’nın yaşadığı süreç, bir İslam âliminin içine düştüğü buhranları ve imkânsızlıkları da ortaya çıkarıyor.
“Pek yiyemiyor, geceleri uyku uyuyamıyorum”
İki geniş ailenin geçim kaygısının omuzlarında olmasından mülhem hayli yorulan lakin üzerine verilen vazifeyi en hoş bir biçimde yapmaya çalışan Elmalılı, periyodun baskılarından ve kuvvetli koşullarından o kadar bunalmıştır ki, Akif e yazdığı mektupta şunları tabir eder: “… epeyce yoruldum, hele bu sene tamamen sakinleştim. Yazı yazıp dururken ansızın kendimden habersiz kalkıp odanın ortasında gezinmeye başlamış olduğumu daha sonradan fark ediyorum. Bunun için iş üretemiyorum. çabucak hemen sure-i Hûd’u bitirmek üzereyim. (Hûd mühleti beni ihtiyarlattı) hadis-i nebevîsi mazmûnunu duyar üzereyim.” (syf. 99)
Elmalılı, Cumhuriyet’in ilanından daha sonraki devirde Osmanlı’dan tevarüs eden dini kurumlarla yapılan uğraşta, devletin “Türkçe İbadet – Ana Lisanda İbadet” projesinin lakin bir Kurân-ı Kerim meâliyle yapılabileceğini bildiğinden bu meşakkatli, güçlü ve çetin seyahati boyunca sabretmiş, direnmiş ve hususa diğerlerinin müdahale etmesini engellemeyi başarmıştır. Atatürk’ün buyruğuyla mescitlerde Türkçe ibadetin yapılmaya başlandığı 1932 yılının öncesini ve daha sonrasını kapsayan mektuplar o senelera ayna tutmaktadır. Devrin en ünlü âlimlerinden biri olan ve yaptığı meâl-tefsir çalışmasıyla her bölümün takdirini kazanan Elmalılı’nın daha evvel yayınlanmamış bu mektupları bir periyodu bir daha tartışmaya açabilir; dahası tartışmalara farklı boyutlar kazandırabilir.
Osmanlı ulemâsının son devir kıymetli sîmâlarından ve üstadlarından biri olan ve Elmalılı lakabıyla bilinen müfessir Muhammed Hamdi Hazır’ın mektupları, 1942 yılındaki vefatının akabinde, 75 yıl daha sonra 2017 yılında ortaya çıkarılmış ve gündeme gelmişti. Beş sene evvel, 2017 yılında Yeni Şafak’ın ulaştığı bu mektuplar, Mahya Yayıncılık tarafınca titizlikle yayın ömrüne kazandırıldı. Mektupların yayın ömrüne kazandırılmasında Elmalılı konusunda makaleleri, kitapları ve doktorası bulunan Necmi Atik’in emeği büyük. Çünkü mektupların hem günümüz Türkçesiyle anlaşılmasını sağlayan tıpkı vakitte yer yer açıklamalarıyla mektupların özelliği hakkında bilgiler veren Atik, uzun müddettir beklenen mektupları biz okurlara ulaştırmış oldu.
Mehmet Akif Ersoy
KAYIP MEKTUPLAR NEREDE
Diyanet tarafınca yayımlanan Hak Dini Kur’an Dili/Yeni Meâlli Türkçe Tefsiri başta olmak üzere, fikir dünyamıza dair fazlaca değerli eserler telif ve çeviri eden müfessir Elmalılı, münzevî bir hayat hayatıştır. 25 Ekim 1925 yılında Mehmet Akif Ersoy ile meâl ve Elmalılı Hamdi Yazır ile tefsir için kontrat imzalayan Diyanet İşleri Başkanlığı, her iki âlimin de meâllerini “Türkçe İbadet” konusunda kullanmak üzere hemen basılmasını istemiş ve bu bahiste baskılar yapmıştır. Atik’in belirttiği üzere, Diyanet İşleri Başkanlığı, Elmalılı ile yaptığı kontratta, hem meâl tıpkı vakitte tefsir çalışmasının “tefsir ve meâlin birlikte basılması” koşulu bulunmasına karşın, meâlin müstakil olarak basılıp, tefsirin çabucak sonrasındaya bırakılacağını bildirmiştir. Elmalılı ise kontrat feshini dahi göze almış, bu duruma müsaade etmeyeceğini kesin olarak şahsen belirtmiştir. Bütün bunlara karşın mektuplarından anlaşılacağı üzere meal-tefsirin baskısına Elmalılı’nın isteği haricinde başlanıldığı görülmektedir. esasen bu sebeple Elmalılı, Diyanet İşleri’ne yazdığı meâlden daha sonra büsbütün farklı ikinci bir meal daha kaleme almıştır. Kelam konusu ikinci meâl üstündeki yayımlama çalışmaları, Elmalılı’nın tüm metrukâtını elinde olan Atik tarafınca yapılmakta olup, ilerleyen vakitlerde yayın ömrümüze kazandırılacaktır.
Necmi Atik
elbette bu noktada şu değerli notu da buradan tüm akademi topluluğuna iletmek durumundayım: Elmalılı’nın şu anda yayınlanan mektupları yalnızca 1926-42 yılları içindeki tespit edilebilen 50 mektubu içermektedir. Atik’in de belirttiği üzere tespit edilebilen, lakin önce üzerinde çalışılmak üzere Elmalılı’nın metrukâtından alınıp geri getirilmeyen mektupların sayısı ise çok fazladır. Akademiye düşen, hem Elmalılı’yı tanımak birebir vakitte Elmalılı’nın dünya Müslüman önderler ve düşünürler ile ilgilerini yorumlamak tıpkı vakitte o devri anlamak için Elmalılı’nın metrukâtından alınan fakat ortaya çıkarılmayan mektupları bulmak ve yayınlanması için de tüm metrukâtı elinde bulunduran ve yazdığı bilimsel makaleler ve kitaplarla yayına hazırlayan Atik’e ulaştırarak yayınlanmasına katkı sağlamaktır.
İDAMLA YARGILANDI
1878’de Antalya’nın Elmalı ilçesinde doğan Elmalılı Hamdi Yazır, birinci eğitimini ve hafızlığını Elmalı’da tamamladıktan daha sonra 15 yaşındayken İstanbul’a gelmiş, devranın değerli âlimlerinden Kayserili Mahmud Hamdi Efendi’den ders görmüştür. Mekteb-i Nüvvab’da hukuk eğitiminden birincilikle mezun olmuş, Beyazıt Medresesi’nde dersiamlık nazaranvinde bulunduktan daha sonra 1906’da Meşihat Dairesi’nde nazaranv almıştır. Elmalılı, Süleymaniye Medresesi Müderrisliği’nden Antalya mebusluğuna kadar, ilmî, fikrî ve siyasî olarak 1905-1922 yılları içinde epey faal bir hayat hayatış, Cumhuriyet’in ilanı esnasında da Medresetü’l-Mütehassisîn’de mantık hocalığı yapmıştır.
1922 yılında Ankara İstiklal Mahkemesi’nde idamla yargılanmış ve beraat etmiştir. Akabinde vefatı olan 1942 yılına kadar münzevî bir hayat yaşayan Elmalılı, Atik’in de belirttiği üzere talebe yetiştirmeye çaba etmiş, medreseler kaldırıldıktan daha sonra konutunda kendisini ilmi çalışmalara vermiştir. Yaklaşık 20 yıl süren bu süreçte Diyanet İşleri Başkanlığı’nın telkiniyle yazımı 12 yıl süren Türkçe tefsiri hazırlamıştır. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, 27 Mayıs 1942’de İstanbul Erenköy’de vefat etmiş, vasiyeti üzerine Kadıköy Sahra-yı Cedid Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.
ELMALILI’NIN ENTELEKTÜEL İSTİKAMETİ
Mektuplarda Atik’in de belirttiği üzere Elmalılı’nın imzaladığı mukaveleler daha sonrasında tefsir ve meâl ile yaşadığı badirelerin içyüzünü ve bunlara karşı gösterdiği dirayet, sabır ve sebatı okurken, ailesi, arkadaşları ve talebeleri ile olan karşılıklı hürmet ve muhabbet temelli nahif ve düzeyli bağlarını de gözlemleyebiliyoruz. Mektuplar, okuru Elmalılı’nın meskenine, çalışma odasına, gönlüne, his ve niyet dünyasına davet ederken, onun hem de üzerine aldığı bu değerli sorumluluğu da büyük bir titizlikle yerine getirdiğini ortaya çıkarıyor. Tabiri caizse gece gündüz demeden çalışan ve nasıl çalıştığını mektuplardaki sözlerde bilhassa kaydeden Elmalılı, yaşadığı tüm düşünceli süreçlere, yapılan tüm tazyik ve müdahalelere ve devrin kurallarına karşın asla taviz vermiyor. beraberinde Atik’in belirttiği üzere muhataplarına hep müsamahayla yaklaşan ve hitabında daima saygın bir bilim insanı, ilim ve irfan hocasında bulunması gereken özellikleri ve ahlaki vasıfları bizlere şahit eden Elmalılı’nın mektupları ömrü, periyodu okumak ve anlamak için fazlaca değerli.
Musa Carullah
Mektupları okurken Elmalılı’nın Musa Carullah’tan Sait Halim Paşa’nın kardeşi olan Abbas Halim Paşa’ya kadar dünya Müslümanları ile fazlaca istikametli, birbirini besleyici ilgiler kurduğunu ve fikirlerini paylaştığını gözlemliyoruz. Hatta Musa Carullah Elmalılı’ya dört bahis hakkında fikrini sorduktan daha sonra yanıtını Finlandiya’daki adrese göndermesini istirham etmesi şaşırtıcıdır. Akif’e yazdığı mektupta yaşadığı maddi ezalara ve yalnızlığına da değinen Elmalılı’nın yaşadığı süreç, bir İslam âliminin içine düştüğü buhranları ve imkânsızlıkları da ortaya çıkarıyor.
“Pek yiyemiyor, geceleri uyku uyuyamıyorum”
İki geniş ailenin geçim kaygısının omuzlarında olmasından mülhem hayli yorulan lakin üzerine verilen vazifeyi en hoş bir biçimde yapmaya çalışan Elmalılı, periyodun baskılarından ve kuvvetli koşullarından o kadar bunalmıştır ki, Akif e yazdığı mektupta şunları tabir eder: “… epeyce yoruldum, hele bu sene tamamen sakinleştim. Yazı yazıp dururken ansızın kendimden habersiz kalkıp odanın ortasında gezinmeye başlamış olduğumu daha sonradan fark ediyorum. Bunun için iş üretemiyorum. çabucak hemen sure-i Hûd’u bitirmek üzereyim. (Hûd mühleti beni ihtiyarlattı) hadis-i nebevîsi mazmûnunu duyar üzereyim.” (syf. 99)
Elmalılı, Cumhuriyet’in ilanından daha sonraki devirde Osmanlı’dan tevarüs eden dini kurumlarla yapılan uğraşta, devletin “Türkçe İbadet – Ana Lisanda İbadet” projesinin lakin bir Kurân-ı Kerim meâliyle yapılabileceğini bildiğinden bu meşakkatli, güçlü ve çetin seyahati boyunca sabretmiş, direnmiş ve hususa diğerlerinin müdahale etmesini engellemeyi başarmıştır. Atatürk’ün buyruğuyla mescitlerde Türkçe ibadetin yapılmaya başlandığı 1932 yılının öncesini ve daha sonrasını kapsayan mektuplar o senelera ayna tutmaktadır. Devrin en ünlü âlimlerinden biri olan ve yaptığı meâl-tefsir çalışmasıyla her bölümün takdirini kazanan Elmalılı’nın daha evvel yayınlanmamış bu mektupları bir periyodu bir daha tartışmaya açabilir; dahası tartışmalara farklı boyutlar kazandırabilir.