IşıkHaber
New member
Stacy Kish
Soğutma sistemleri ziyadesiyle yeni bir olgu; hâl bu biçimdeyken, beşerler binlerce yıl boyunca yiyeceklerini saklamak için akla yatkın yollar bulmak zorunda kaldılar. Bu çeşit uygulamalar, besinlerden kaynaklanan hastalıklara yol açabilecek ya da besinin çürümesine niye olabilecek mikroorganizmaların büyümesini yavaşlatıyordu. Soğutma dışındaki -tuzlama, kurutma, tütsüleme, turşusunu kurma ve fermantasyon gibi- biroldukça saklama uygulaması, fazlaca uzun bir müddetden beridir kullanılıyor.
Bu sistemler bir yana, eski beşerler artıklarını nasıl sakladılar? Birinci avcı-toplayıcıların, kilerlerinin “raf ömrünü” uzatmak için ziyadesiyle yaratıcı yollar kullandığı anlaşıldı.
MAMUT PEŞİNDE
Michigan’da yaşayan iki çiftçi, 2015 yılının bir sonbahar sabahında şaşırtan bir keşif yaptı: Bir mamuttan geriye kalan bir pelvis kemiği buldular. Yapılan birkaç telefon görüşmesi ve bir hafriyatın akabinde, bir araştırma takımı sahneyi daha berrak bir hale getiren daha fazla paleontolojik ve arkeolojik delili gün yüzüne çıkardı.
Günümüzden 11 bin yıldan daha uzun bir süre evvel, Kuzey Amerika’da mamut sürüleri dolaşmaktaydı. Avcı-toplayıcılar açısından bir Afrika filinin büyüklüğüne sahip bir hayvanı avlamak piyangoyu kazanmak, yani kaybetmek istemeyeceğiniz bir ödül üzereydi. ötürüsıyla, yerli halkın bir kısmı, mamut artıklarını sonrasındasında kullanmak için saklamak emeliyle göletlere koyuyordu.
Michigan Üniversitesi Paleontoloji Müzesi’nde profesör ve küratör olarak nazaranv yapan Daniel Fisher, Live Science’a verdiği demeçte, “Gölet, et modüllerini saklamak için bir imkân sunar” diyor: “Etrafta bu kesimleri seve seve yemek isteyen başka yırtıcılar ve leş yiyiciler gezinirken, diğer ne yapılabilirdi ki?”
Etler, ABD’nin Üst Orta Batı bölgesinin buzul çağı daha sonrası görüntüsünü sergileyen bir fazlaca küçük ve sığ göletten birine bilerek saklanmıştı. birebir vakitte, etin korunması süreci sırf su yardımıyla olmuyordu; bu süreç, büyük oranda suda yaşayan bakterilerin, yani Laktobasillerin sıkı çalışmasının bir eseriydi. Laktobasiller, anaerobik* teneffüsün kimyasal bir yan eseri olan laktik asit üretirler. Bakteriler eti kolonileştirir ve ürettikleri laktik asit kas kütlesini korur. Fisher, ayrıyeten, saklama sürecine yardımcı olan düşük göl suyu sıcaklığını ve düşük oksijen içeriğini de vurguluyor.
Fisher, avın büyük ihtimalle sonbahar periyodunda gerçekleştiğini düşünüyor. Avlanan hayvanlar öldükleri yerde kesiliyor ve yakınlarda bulunan küçük göletlerde büyük modüller halinde suya bırakılıyordu. Saklanan et, bir daha sonraki yaza dek yenilebilir biçimde kalıyordu. Fisher bunu uygun biliyor, çünkü geyik, kuzu ve hatta at eti kullanarak kimi deneyler yaptı. Buna benzeyen küçük ve soğuk havuzlara batırılmış biçimde aylar geçirdikten daha sonra (ve ette yuvalanmış olabilecek ziyanlı bakterileri öldürmek için pişirildikten daha sonra) bile, etin hâlâ yenilebilir olduğunu gördü. Fisher, “Laktik asit de eti yumuşatıyor” diyor: “Limburger peynirini andıran kuvvetli bir koku ve tada sahip. Değişik bir yemek oluyor.”
BATAKLIK TEREYAĞINI VE REÇELİ UZATIN
Yiyecekleri serin tutmak akla yatkın bir davranış fakat herkesin art bahçesinde bir göl bulunmuyordu. Gıdayı gömmek, onu taze tutmak için bir öbür ustalıkla yoldu. Gömmek, yiyecekleri güneş ışığı, ısı ve oksijenden korur ve bu ögelerin hepsi de besinlerin bozulma suratını artırmaktadır. Bataklıklar ilgi cazibeli bir gömme imkanı sunar. Bataklık, ekseriyetle ‘turba’ ismi verilen kısmen çürümüş bitki artıklarından meydana gelen yumuşak ve süngerimsi bir yere sahip, tatlı su sulak alanıdır. Serin, düşük oksijenli, yüksek asitli ortam, bozulabilir besinleri korumak için kusursuz bir çevredir.
Kuzey Avrupa’da yaşayan eski uygarlıklar, tereyağı da dahil olmak üzere yiyeceklerini saklamak hedefiyle bataklığa koyarlardı. Arkeologlar, su altındaki çamurdan, mumsu, parafin gibisi bir husustan oluşan büyük modüller çıkardılar. Araştırmacılar, mumu andıran bu unsur üzerinde birtakım kimyasal incelemeler yaptıklarında onun bir süt eseri olduğunu anladılar ve ona “bataklık tereyağı” ismini verdiler. University College Dublin Arkeoloji Okulu’nda yardımcı doçent olan ve Nature mecmuasında 2019 yılında bataklık tereyağıyla ilgili bir araştırması yayınlayan Jessica Smyth, “Taze tereyağının barındırdığı yağ, iki ya da üç yıl ortasında temel bileşenlere ayrışıyor” diyor: “Geriye bir yığın yağ asidi kalıyor.”
Bataklıklar, birinci tarım topluluklarına, süt eserleri üzere bozulabilir besinleri daha uzun müddet müdafaaları için bir seçenek sunuyordu. Smyth’in aktardığı kadarıyla, insanların yazın üretilen tereyağını depolamak için bataklıklara gömdüğüne ait etnografik kelamlı transferler da mevcut. Burada saklanan tereyağı yenilebilir olsa da etraftaki turbanın keskin tatları üzerine sindiği için bunları barındırabiliyordu.
Smyth, Live Science’a verdiği demeçte, “Bataklık tereyağına bir anormallik ya da çılgınlık gözüyle bakmanız mümkün; ancak büyük ihtimalle yaygın bir uygulamaydı” diyor: “Turbalar, artık dünyadan yok olan tarih öncesi tarım uygulamalarına bakmak için bizlere bir pencere açıyor.”
*Anaerobik teneffüs ya da oksijensiz teneffüs, oksijenin olmadığı durumda, güç üretmek için moleküllerin oksidasyonu (indirgenme) yoluyla güç (ATP) üretilmesidir. Aerobik teneffüs (Oksijenli solunum) ile temel farkı, oksijen kullanılmamasıdır.
Yazının yepyenisi Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Soğutma sistemleri ziyadesiyle yeni bir olgu; hâl bu biçimdeyken, beşerler binlerce yıl boyunca yiyeceklerini saklamak için akla yatkın yollar bulmak zorunda kaldılar. Bu çeşit uygulamalar, besinlerden kaynaklanan hastalıklara yol açabilecek ya da besinin çürümesine niye olabilecek mikroorganizmaların büyümesini yavaşlatıyordu. Soğutma dışındaki -tuzlama, kurutma, tütsüleme, turşusunu kurma ve fermantasyon gibi- biroldukça saklama uygulaması, fazlaca uzun bir müddetden beridir kullanılıyor.
Bu sistemler bir yana, eski beşerler artıklarını nasıl sakladılar? Birinci avcı-toplayıcıların, kilerlerinin “raf ömrünü” uzatmak için ziyadesiyle yaratıcı yollar kullandığı anlaşıldı.
MAMUT PEŞİNDE
Michigan’da yaşayan iki çiftçi, 2015 yılının bir sonbahar sabahında şaşırtan bir keşif yaptı: Bir mamuttan geriye kalan bir pelvis kemiği buldular. Yapılan birkaç telefon görüşmesi ve bir hafriyatın akabinde, bir araştırma takımı sahneyi daha berrak bir hale getiren daha fazla paleontolojik ve arkeolojik delili gün yüzüne çıkardı.
Günümüzden 11 bin yıldan daha uzun bir süre evvel, Kuzey Amerika’da mamut sürüleri dolaşmaktaydı. Avcı-toplayıcılar açısından bir Afrika filinin büyüklüğüne sahip bir hayvanı avlamak piyangoyu kazanmak, yani kaybetmek istemeyeceğiniz bir ödül üzereydi. ötürüsıyla, yerli halkın bir kısmı, mamut artıklarını sonrasındasında kullanmak için saklamak emeliyle göletlere koyuyordu.
Michigan Üniversitesi Paleontoloji Müzesi’nde profesör ve küratör olarak nazaranv yapan Daniel Fisher, Live Science’a verdiği demeçte, “Gölet, et modüllerini saklamak için bir imkân sunar” diyor: “Etrafta bu kesimleri seve seve yemek isteyen başka yırtıcılar ve leş yiyiciler gezinirken, diğer ne yapılabilirdi ki?”
Etler, ABD’nin Üst Orta Batı bölgesinin buzul çağı daha sonrası görüntüsünü sergileyen bir fazlaca küçük ve sığ göletten birine bilerek saklanmıştı. birebir vakitte, etin korunması süreci sırf su yardımıyla olmuyordu; bu süreç, büyük oranda suda yaşayan bakterilerin, yani Laktobasillerin sıkı çalışmasının bir eseriydi. Laktobasiller, anaerobik* teneffüsün kimyasal bir yan eseri olan laktik asit üretirler. Bakteriler eti kolonileştirir ve ürettikleri laktik asit kas kütlesini korur. Fisher, ayrıyeten, saklama sürecine yardımcı olan düşük göl suyu sıcaklığını ve düşük oksijen içeriğini de vurguluyor.
Fisher, avın büyük ihtimalle sonbahar periyodunda gerçekleştiğini düşünüyor. Avlanan hayvanlar öldükleri yerde kesiliyor ve yakınlarda bulunan küçük göletlerde büyük modüller halinde suya bırakılıyordu. Saklanan et, bir daha sonraki yaza dek yenilebilir biçimde kalıyordu. Fisher bunu uygun biliyor, çünkü geyik, kuzu ve hatta at eti kullanarak kimi deneyler yaptı. Buna benzeyen küçük ve soğuk havuzlara batırılmış biçimde aylar geçirdikten daha sonra (ve ette yuvalanmış olabilecek ziyanlı bakterileri öldürmek için pişirildikten daha sonra) bile, etin hâlâ yenilebilir olduğunu gördü. Fisher, “Laktik asit de eti yumuşatıyor” diyor: “Limburger peynirini andıran kuvvetli bir koku ve tada sahip. Değişik bir yemek oluyor.”
BATAKLIK TEREYAĞINI VE REÇELİ UZATIN
Yiyecekleri serin tutmak akla yatkın bir davranış fakat herkesin art bahçesinde bir göl bulunmuyordu. Gıdayı gömmek, onu taze tutmak için bir öbür ustalıkla yoldu. Gömmek, yiyecekleri güneş ışığı, ısı ve oksijenden korur ve bu ögelerin hepsi de besinlerin bozulma suratını artırmaktadır. Bataklıklar ilgi cazibeli bir gömme imkanı sunar. Bataklık, ekseriyetle ‘turba’ ismi verilen kısmen çürümüş bitki artıklarından meydana gelen yumuşak ve süngerimsi bir yere sahip, tatlı su sulak alanıdır. Serin, düşük oksijenli, yüksek asitli ortam, bozulabilir besinleri korumak için kusursuz bir çevredir.
Kuzey Avrupa’da yaşayan eski uygarlıklar, tereyağı da dahil olmak üzere yiyeceklerini saklamak hedefiyle bataklığa koyarlardı. Arkeologlar, su altındaki çamurdan, mumsu, parafin gibisi bir husustan oluşan büyük modüller çıkardılar. Araştırmacılar, mumu andıran bu unsur üzerinde birtakım kimyasal incelemeler yaptıklarında onun bir süt eseri olduğunu anladılar ve ona “bataklık tereyağı” ismini verdiler. University College Dublin Arkeoloji Okulu’nda yardımcı doçent olan ve Nature mecmuasında 2019 yılında bataklık tereyağıyla ilgili bir araştırması yayınlayan Jessica Smyth, “Taze tereyağının barındırdığı yağ, iki ya da üç yıl ortasında temel bileşenlere ayrışıyor” diyor: “Geriye bir yığın yağ asidi kalıyor.”
Bataklıklar, birinci tarım topluluklarına, süt eserleri üzere bozulabilir besinleri daha uzun müddet müdafaaları için bir seçenek sunuyordu. Smyth’in aktardığı kadarıyla, insanların yazın üretilen tereyağını depolamak için bataklıklara gömdüğüne ait etnografik kelamlı transferler da mevcut. Burada saklanan tereyağı yenilebilir olsa da etraftaki turbanın keskin tatları üzerine sindiği için bunları barındırabiliyordu.
Smyth, Live Science’a verdiği demeçte, “Bataklık tereyağına bir anormallik ya da çılgınlık gözüyle bakmanız mümkün; ancak büyük ihtimalle yaygın bir uygulamaydı” diyor: “Turbalar, artık dünyadan yok olan tarih öncesi tarım uygulamalarına bakmak için bizlere bir pencere açıyor.”
*Anaerobik teneffüs ya da oksijensiz teneffüs, oksijenin olmadığı durumda, güç üretmek için moleküllerin oksidasyonu (indirgenme) yoluyla güç (ATP) üretilmesidir. Aerobik teneffüs (Oksijenli solunum) ile temel farkı, oksijen kullanılmamasıdır.
Yazının yepyenisi Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)