Kandıra 1 No’lu F Tipi Cezaevi’nde 4 Kasım 2016’dan beri tutuklu bulunan eski HDP Eş Genel Lideri Figen Yüksekdağ, “Değişim için iktidarın bir ayağının çukurda olması yetmez, muhalefetin ayakları da yere sağlam basmalı” değerlendirmesini yaptı.
Yüksekdağ 1+1 Ekspress’in sorularını yanıtladı.
-Babanız Mevlüt Yüksekdağ 21 Ağustos’ta geçirdiği kalp krizi kararı hayatını kaybetti. Başınız sağ olsun. Babanızla en son ne vakit görüşmüştünüz? Neler konuşmuştunuz?
Figen Yüksekdağ: Evet, babamı kaybedeli yaklaşık iki ay oldu. Başsağlığı dilekleriniz için teşekkürler; dostlar sağ olsun. En son, vefatından iki hafta evvel telefonda konuşmuştuk. Her zamanki üzere bana güç ve moral veriyordu. Yaşının ileri olması ve ortaya pandeminin de girmesi niçiniyle iki buçuk yıldır birbirimizi görmüyorduk. Neredeyse her konuşmamızda artık bu dünyada vadesinin tükendiğinden, fakat beni görmeden gitmemek için direndiğinden kelam ediyordu. Son konuşmamızda da birebirini tekrar etti. Çok tarih okuyan, kendisi de 92’sinde, yaşayan tarih üzere bir adamdı. Tarihteki diktatörlerin akıbetinden konuştu. Vatan, millet, bayrak, sancak üzere kavramlara, klâsik dini kıymetlere epey bağlı bir adamdı, lakin bunları kullanan hükümran siyaset anlayışına son senelerında epeyce tepkiliydi. HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar paha veriyordu. bir daha son konuşmamızda pandemiden dolayı parti toplantılarına gidememekten yakınıyordu. Babam benim ömür tecrübemde ömrünün son deminde demokratlaşmış bir devlet üzereydi. hayatımdaki en büyük iki gayretten birini ona karşı verdim, meydan okudum, kaçtım… Fakat en şiddetli vakit içinderda ardımda dağ üzere duran, gözünü budaktan sakınmadan siyasi yürüyüşümde bana yoldaşlık eden de oydu. Bir çınar üzere ayakta ölmesi tek tesellim.
“Ailelerimiz o kadar büyük haksızlıklara maruz kaldılar ki hepsinin vefatında bu siyasi iktidarın eli var”
-Sizden kısa müddet evvel Gültan Kışanak da babasını kaybetti. bu biçimdesi büyük kayıp haberleri hapishane şartlarında insan üzerinde ne tıp tesirler yaratıyor?
Öfkeyi perçinliyor. Ona eşlik eden derin bir acı olağan olarak. Doğal, vadesi gelmişlikten kaynaklanan bir mevt üzere goremiyorsunuz. Yalnızca hislerinle değil, aklınla baktığın vakit da gerçek bu aslında. Ailelerimiz o kadar büyük haksızlıklara, ahlaksızlıklara, zulme maruz kaldılar ki, hepsinin vefatında bu siyasi iktidarın eli var. Bütün ölmüşlerimizin ahı onların üstündedir. Biz mücadele-dava insanıyız; kendimiz için aslına bakarsan talebimiz, onlara minnetimiz olmaz. Bugüne kadar da zulmün, saldırganlığın birçoklarını gördük, bir fazlasını görsek fark etmez. Lakin bunlar en ufak insani bedele yabancılaşmış, bize analarımızın, babalarımızın, sevdiklerimizin acısını yaşatarak siyaset yapan, üstünlük taslayan değişik bir mahlûkata dönüştü. Biz bunları da bir imtihan olarak görüyoruz ve güçlenerek çıkacağız. Onlar ise bu biçimde bir ahlaki çürümeyle uzun yaşayamazlar.
“Babam HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar paha veriyordu”
Babam HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar bedel veriyordu. hayatımdaki en büyük iki uğraştan birini ona karşı verdim, meydan okudum. Ancak en şiddetli vakit içinderda ardımda dağ üzere duran, gözünü budaktan sakınmadan bana yoldaşlık eden de oydu.
Hatun Ana’nın cenazesine saldıranlar ve bunun siyasi sorumluları, bugün emsal bir insanlık kabahatini kızı Aysel Tuğluk’a karşı işliyor. Aysel Başkan’ı da mezara sokmak için ellerinden geleni yapıyorlar. Gültan Lider ise babasını son defa görüp vedalaşmak için fazlaca uğraştı. Bu tıp ağır hastalık, vefat mümkünlüğü üzere durumlarda mahpusların yasal görüşme hakkı var. Lakin avukatların ve Gültan Abla’nın ağır eforlarına karşın, babasını yaşarken son kere görüp helâlleşmesine müsaade vermediler.
Bunların hepsi şuurlu zulüm, azap, kötülük, ailelerimize yapılan sistematik eziyet. Hapishanede ve bu biçimdesi şartlarda sevdiklerini, aileni kaybetmek insanı üzgün ve kızgın yapıyor. Bir taraftan da köklerinden kısımlarına kadar kendine ağırlaşıyorsun. Seni sen yapan insanlara hürmet duruşu üzere bir şey. Babasını kaybetmiş kızlarınki farklı bir kıssa. Yumruk kadar bir yürekte nasıl bu biçimde zalim fırtınalar eser, şaşıyorsun. Lakin hepsinden kıymetlisi, ahın kadar yaşama bağlanma inadın da hayli derinden geliyor.
“Mahpus beş yılımdan süzülen epey değerli iki listem var artık: Yapılacaklar ve unutulmayacaklar…”
-Mahpusluğunuz 4 Kasım itibariyle beş yıl olacak. Son beş yılınızı nasıl özetlersiniz?
Çoğunlukla okuyarak, yazarak, siyasi gayretin önümüze getirdiği işlere, bakılırsavlere ağırlaşarak geçti. Bu niçinle bir yanıyla büsbütün dinamik diyebilirim. İzafiyet Teorisi’ni kavrayışta birkaç basamak atladığımız kesin. Hayatta ve siyasette epey uzun bir süre olan beş yılın ne kadar süratli geçebileceğini şahsen deneyimledik. Vakit biçim, alan ve içerik kazandırılabilen bir mefhum. Dolu, planlı, manalı, emelli yaşarsanız nasıl geçtiğini anlamıyorsunuz. Bir esaret yeriyle hudutları çizilemeyecek kadar akışkan, canlı bir vakit tecrübesinden kelam ediyorum. Öğretici, derinleştirici bir müddetç oldu. Kamusal ömür ve siyasette birfazlaca kesite, eğilime ve kendi öz tecrübelerime dışarıdan bakabildiğim bir beş yıldı. Bundan daha sonraki siyasi uğraş çizgisine, alakalarına, hallerine dair biriktirdim. Mahpus beş yılımdan süzülen çok değerli iki listem var artık: Yapılacaklar ve unutulmayacaklar…
“Son periyotta cezaevlerinin genelinde önemli problemler ve hak ihlalleri yaşanıyor”
Son devirde cezaevlerinin genelinde önemli problemler ve hak ihlalleri yaşanıyor. Hasta tutsakların mevte mahkum edilmesi, İnfaz Yasası’ndaki aleyhte düzenlemelerle mahpusta kalış müddetlerinin artırılması, pandemi mazeretiyle tecrit ve izolasyonun insanlık dışı bir düzeye getirilmesi bunlardan kimileri. Doğal olarak içerideki herkes üzere bizler de ağırlaşan bu şartlara maruz kalıyoruz. Sebahat Başkan’ın şu günlerde süreksiz olarak bulunduğu Sincan L-3 üzere özel tip cezaevleri ve F tipleri, direkt iktidar güdümünde konuşlanmış baskı ve şiddet merkezleri durumunda. Tutsak siyasetçilerin özel olarak F tiplerine, sistematik baskı ve tecrit yerlerine yerleştirildiğini kendi tecrübelerimizden biliyoruz. Son vakit içinderda ise, ağır izolasyondan doğan meseleler ve hak gaspları temel sıkıntımız. Her taraf belirli kriterler gözetilerek bu kadar açılmışken, hapishanelerin artık hiç bir inandırıcılığı kalmayan münasebetlerle, ölçüsüzce kapatılması, şuurlu politik hücumdur. Bu öteki türlü yorumlanamaz. Öbür yandan ağır baskı ve tecrit şartları, sıhhat sıkıntıları yaşayan arkadaşlarımızın hastalıklarını derinleştiriyor. Örneğin, Aysel Tuğluk arkadaşımız cezaevinde kalamayacak seviyede sıhhatini yitirmiş bulunmasına karşın, iktidarın siyasi infaz şubesi üzere çalışan İstanbul İsimli Tıp Kurumu tarafınca verilen, düpedüz palavra raporla bir daha mahpusa mahkûm edildi. Son süreçte cezaevleri HDP’lilere, Kürtlere, devrimci-demokratlara karşı işlenen nefret hatalarının ve intikam akınlarının kurumsal yerlerine dönüştü. İktidar cezaevi idarelerini, İsimli Tıp Kurumu’nu, infaz hâkimlik ve savcılıklarını, tıpkı yargı organlarını kullandığı üzere, özel siyasi operasyonlar için kullanıyor.
“Öncelikle hapishanelerdeki hak ihlalleri sorunu gündemin alt sıralarındaki yerinden kurtarılabilir”
-Sizce kamuoyu mahpusların şartlarının insanileştirilmesi konusunda neler yapabilir?
Öncelikle hapishanelerdeki hak ihlalleri sorunu gündemin alt sıralarındaki yerinden kurtarılabilir. Bunlar gündem önceliği haline getirilmezse, tek tek ya da genel olarak sorun saymak, tespit etmek fazla bir şey söz etmiyor. Yaşanan birtakım hak ihlâlleri hakkında süratli ve yaygın kamuoyu refleksi geliştirilmesi sonuç almada tesirli oluyor. Bu niçinle somut ve spesifik olay ve durumlara karşı açık bir kamuoyu algısı geliştirmek değerli.
-Mahpuslarla yeteri kadar dayanışma gösterildiğini düşünüyor musunuz?
Gerektiği kadar dayanışma, sahiplenme gösterildiğini söyleyemem. halbuki, hiç aklının ucundan geçirmeyenler de dahil, her insanın yolunun bir gün hapishaniçin geçebileceği bu biçimdesi politik şartlarda empati yapmak daha kolay olmalı.
-Sizce bu niye yapılmıyor?
Bu dayanışma eksikliğini dışarının da büyük ölçüde hapishaneye dönüştürülmesine bağlıyorum. Siyasi iktidar mahpusa girme korkusu yayıp hem toplumu genel olarak pasifize ediyor birebir vakitte mahpusları yalnızlaştırıyor. Politik kitle ise epey ağır hücumların, gündemlerin içinden fırsat yaratıp hapishanelerdeki zulme ve ihlâllere yönelemiyor. olağan olarak bu bahiste mevcudun kabul edilmesi gerçek olmaz. Siyasi uğraş verip yolu cezaevinden geçenler bilir: Mahpuslar birçok ezayı, saldırıyı yansıtmaz. Tabir uygunsa, “kamuoyuna ağlamaz.” “Durum budur” der ve hapishanelerde yaşamak ile direnmenin eş anlamlılığını kendi tecrübesiyle bilir.
Lakin bu gerçek ve gelenek de fazla zorlanmamalı. Bilhassa hasta tutsakları insani düzlemde sahiplenmek, sonuç alıcı hareket ve siyaset geliştirmek fazlaca kıymetli. İnsan hakları kuruluşlarının, ailelerin bu istikametli uğraş ve çalışmaları kamuoyu, siyasi partiler tarafınca yüksek seviyede benimsenip ileri taşınmalı. Hapishanelerdeki şartların insanileştirilmesi makro siyasetin konusudur. Mahkemeler ve hapishaneler üzerinden siyaset yapan bir iktidar karşısında hak ve adalet uğraşını ne ölçüde verdiğiniz, ne kadar muvaffakiyet sağladığınızın da aynası sayılır.
“AKP, 7 Haziran seçimini kaybettiğinde çukura düşmüştü”
-Türkiye’deki muhalefetin genel eğilimi, AKP iktidarının bir ayağının çukurda olduğu tarafında. Siz nasıl bir öngörüye sahipsiniz? Sizce gidişat ne istikamette?
Uzun vakittir bilinen manada bir AKP iktidarı yok aslında. Ayağı altı yıl evvel, 7 Haziran seçimini kaybettiğinde çukura düşmüştü. MHP ve Susurluk artığı kontra güçlere, ırkçı-faşist çetelere dayanarak çukurdan çıktığını sandı, lakin bu sefer de bir ayağının olmadığını gördü. Bugün AKP-MHP’den oluşan Saray merkezli acayip bir iktidar yapısı var. Koalisyon desen değil, tek parti iktidarı desen, o da değil. Halka ve demokrasi güçlerine karşı alabildiğine tekçi, dediğim dedik, fakat kendi ortasında sayısız çıkar öbeğini besleyen ve onlara mahkûm olan, aslında kendine ilişkin bir ayağı bile olmayan bir iktidar yapısından kelam ediyoruz.
esasen mahallî seçimlerden daha sonra günlük taktik hareketlerle, al takke ver külah yöntemi pazarlıklarla, şeriatçılarla milliyetçiler içinde mekik dokuyarak ömür uzatma mesaisiyle durumu yönetim ediyorlar. Olağan dehşet ortamı yaratarak yönetme siyasetleri, faşist akınlar ve ırkçılığın iktidar eliyle kullanılması ya da kışkırtılması, iktidarın ömrünü borçlu olduğu en değerli ögeler. Karşısındaki muhalefetin gıdım gıdım ilerlemesi ise, iktidarın bir ayağı çukurda da olsa yerini muhafazasının asıl sebebi. Geri dönüp baktığımızda, “gitti-gidecek” muhalefeti refakatinde ömrünü uzatan bir iktidar görüyoruz. Türkiye’de değişim için iktidarın bir ayağının çukurda olması yetmez, muhalefetin ayaklarını yere sağlam ve itimatla basması gerekir. Yoksa iktidar dayanacağı baston, başını üstünde tutabileceği ayak bulmakta epeyce zorlanmaz.
“Merkez muhalefet son devirde bir açılım yapmaya yöneldi, fakat çok yetersiz”
-Muhalefetin son dönemki adımlarını, ataklarını nasıl görüyorsunuz?
Merkez muhalefet son periyotta bir açılım yapmaya yöneldi, lakin pek yetersiz. Asıl taban hareketlerinin gelişeceği ve kilitlenmiş merkez siyaseti zorlayacağı, tahminen de aşacağı bir periyoda girdik bence.
-HDP Millet İttifakı ortasında yer almıyor, daha doğrusu bu ittifaka çağrılmıyor. Millet İttifakı’nın, başta Kürt sorunu olmak üzere, HDP’nin önemsediği bir epey sorunu kulak gerisi ettiğine yahut bu konularda AKP’den farklı olmadığına dair değerlendirmeler var. Siz bu hususta ne düşünüyor, neler gözlemliyorsunuz?
Millet İttifakı’nın HDP ve Kürtlere yaklaşımı tam bir siyaset dersi aslında. İktidarla birlikte resmi ideolojinin, antidemokratik idare statükosunun yörüngesinde bir öcü yarattılar, artık de onunla korkutuluyorlar. Uzun vakit da dehşetleri ve demokratik değişime kapalı siyasi çizgileri tarafınca yönetildiler. Artık, en azından seçim sath-ı mailine girilmişken, Kürt sıkıntısından somut bir başlık olarak kelam ediyorlar. Fakat taban seviyede ortaklaşılabilecek bir demokrasi programı olmadan telaffuzun ötesine geçmeleri sıkıntı.
Başta bugün Türkiye’ye dayatılan rejim olmak üzere, birfazlaca sorunun düğüm noktasının Kürt realitesi olduğu, tahlil yolunun da buradan geçtiği kavrayışı ne kadar gelişti, bakılırsaceğiz. Lakin AKP’ninki üzere palyatif, taktik ve dar siyasi çıkar odaklı kavrayışlara Kürt halkının bir sefer daha tahammülü olmaz. Probleme artık gerçek siyasetin penceresinden değil, toplumsal ahlâkın, bir daha kurucu politik aklın ekseninden bakmak gerekiyor. Halk fazlaca yaygın ve derin acılar, kayıplar yaşadı. Savaştan, zulüm altında yaşamaktan, düşman kuvvet muamelesi görmekten yoruldu.
Lakin halk bilinçsiz ve iradesiz değil, her şeyin farkında. Bu niçinle Kürtlere AKP-MHP iktidarından farklı bakmayan, demokrasi ve özgürlük ortamında onurlu barış vaat etmeyen bir muhalefete de itimat duymayacaktır. Millet İttifakı’nın somut, bağlayıcı bir demokratik tahlil paketi ortaya koyması, bağlayıcı, inanç tesis edici siyasi çerçeve sunması gerekir.
“Tutum evrakı, HDP’nin iki ittifaktan bağımsız, üçüncü odak olarak irade beyanıdır”
-Önümüzdeki seçimlerde, HDP nasıl bir pozisyonda durmalı sizce?
Kısa müddet evvel açıklanan 11 unsurluk deklarasyonda HDP nerede durduğunu net bir biçimde deklare etti. Bu tavır dokümanı, HDP’nin iki ittifaktan bağımsız, üçüncü odak olarak irade beyanıdır. Bu beraberinde HDP’nin barışı, demokrasiyi, adaleti kazanmak için bütün muhalefete ve halklara yaptığı davettir. Bu çıklamadan yalnızca HDP’nin parlamento seçimlerine başka gireceği, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ortak muhalefet adayını destekleyeceği anlaşılırsa, bir daha büyük bir yanılgı yapılmış olur. Maalesef yer yer bu cins yorumlar öne çıkıyor.
HDP’nin “gelin demokratik unsurları tartışalım” daveti, ya da “Kürt probleminin demokratik tahlili konusunda ne söylüyorsunuz” sorusu gümbürtüye gitmemeli. Memleketin “HDP yasal muhataptır”ın ötesine geçen tavır dokümanlarına muhtaçlığı var. En yakıcı yerde duran Kürt sıkıntısıyla bir arada, sistemin demokratikleştirilmesi, insanileştirilmesi üzere en acil meselelerin tahlili için el birliğine gereksinim var. HDP, toplumsal tasaları siyasi korkuların üstünde tutarak, memleket meselelerinin tahlilinde anahtar rol oynayabileceğini söylüyor. Lakin bu yeterli niyet beyanının gerçek anlaşılması ve yanıtlanması kıymetli. Çünkü anahtar, ismi üstünde, açabilir de, kilitleyebilir de…
HDP her durumda halk, bayan, emek, gençlik, ekoloji hareketlerine; Kurdî, Alevi, Müslüman demokrat ve ezilen tüm kimlik ve inançtan uğraş dinamiklerine dayanan geniş ittifak yerini büyütecektir. Bugüne kadar kimsenin lütfuna muhtaç olmadan, üstelik olağanüstü ağır şartlar altında, kendisi de bir koalisyon partisi olan HDP’yi ve halklarımız için üçüncü seçeceği oluşturduk. Bugün tarihi ve aktüel olarak bu çizgiyi geliştirme ve yeniyi yaratma imkanları eskisinden daha kuvvetlidür. HDP’nin ana ittifak alanı da burasıdır. Gerisi ana sorumlulukların gerektirdiği oranda belirlenir.
-Sizin dışınızdaki muhalefetin başta mülteciler ve Kürtler olmak üzere bir epey husustaki yaklaşımını sağ ideoloji belirliyor. İktidar namzeti bu muhalefet, Türkiye’nin geleceği için ne vaat ediyor?
Bölge ve çağ gerçeklerini gericilikle, sağcılıkla kavraması, AKP-Saray-MHP iktidarına gitgide kaybettiren ögeler. Bu stratejiye o kadar taşkınca bağlanmışlar ve buna o denli büyük yatırım yapmışlar ki, vazgeçemiyorlar. Ancak Türkiye’de demokratik gelişim ve kurumlaşma yoksunluğundan dolayı muhalefet de iktidar yörüngesinden çıkmıyor, çıkamıyor. Kutuplaştırma ve artık kokuşmuş terör taktiği karşısında ne kadar milliyetçi, muhafazakâr olduğunu kanıtlamaya çalışan bir muhalefet, aslına bakarsanız iktidar tarafınca manipüle ve dizayn edildiği için iktidar ehliyeti kazanamaz.
Lakin mülteci ve Kürt sorunu üzere temel problemlerdeki yaklaşımın sağ-milliyetçi refleksle belirlenmesi, Türkiye’deki fazlaca daha esaslı bozuklukların kararı. Hangisine sorsanız, 100. yılında cumhuriyetin kendisiyle devridaim olacağını savunuyor. Lakin 21. yüzyıl dünya ve bölge realitesinde, demokratikleşmeyen bir cumhuriyetin geleceği ve devridaim teminatı olmadığını kavrayamıyorlar. Biz “demokratik cumhuriyet, ortak vatan” derken, demokrasi teriminin sağ ideoloji ve türevleri tarafınca araçsallaştırılmasına karşı kökten, dengeli ve gelecek odaklı bir demokratik değişimi kastediyoruz.
Muhalefetin ayrıca bölükleri, yalnızca kendisine yetecek kadar demokrasi arıyorsa, cumhuriyetin niye demokratikleşmediğinin kaynaklarına inip oradaki faşizmle, otoriterlikle, acımasızlıkla hesaplaşmıyorsa, bir daha AKP üzere günü kurtarır, geleceğe kalmaz. Siyasetin doğal akışına baktığımızda, iktidar dahil bütün politik merkezler için temel gaye yeni yüzyılı kazanmak. Sav ve pratiğin de buna uygun olması gerekir.
-Milyonların bulunduğu mitinglerde halka hitap ettiniz, epeyce sevilen bir siyasetçisiniz. Yarın mahpustan çıktığınızda kaldığınız yerden devam edecek misiniz?
misyon ve sorumluluk şuuruyla siyasete girdiğimiz, bu kültürle şekillendiğimiz için, gereksinim halinde bir daha siyasi vazifeler üstlenirim olağan olarak. Bu bir uğraş ve en kıymetli olan süreklilik, işbölümü. Mahpustan çıkarsam hisseme hangi işin düşeceğini bilemem, lakin çaba sürekliliği konusunda peşin konuşabilirim. Doğal ortadan uzun vakit geçti. Siyasi şartlar, toplumsal yapı bıraktığımız yerde değil. Cezaevi şartlarında olabildiği kadar canlı bir ilgi kurmaya çalışıyoruz, lakin sorunuzun yanıtını tam verebilmek için mahpustan çıkmamız gerekiyor galiba.
“Kavuşmalara inancınızı hiç yitirmeyin”
Şu anda bir mitingde, kürsüde olsanız, sizi dinleyen halka neler söylerdiniz?
Kavuşmalara inancınızı hiç yitirmeyin. Büyük hasretlerin kavuşması büyük olur. Her zamankinden sıkı kenetlenin ki, hiç bir güç bileğinizi bükemesin. Dün de bugündür, yarın da bugündür. Tarihi yazan sizlersiniz, bizleriz. Direnerek kazandık, bir daha kazanırız…
Yüksekdağ 1+1 Ekspress’in sorularını yanıtladı.
-Babanız Mevlüt Yüksekdağ 21 Ağustos’ta geçirdiği kalp krizi kararı hayatını kaybetti. Başınız sağ olsun. Babanızla en son ne vakit görüşmüştünüz? Neler konuşmuştunuz?
Figen Yüksekdağ: Evet, babamı kaybedeli yaklaşık iki ay oldu. Başsağlığı dilekleriniz için teşekkürler; dostlar sağ olsun. En son, vefatından iki hafta evvel telefonda konuşmuştuk. Her zamanki üzere bana güç ve moral veriyordu. Yaşının ileri olması ve ortaya pandeminin de girmesi niçiniyle iki buçuk yıldır birbirimizi görmüyorduk. Neredeyse her konuşmamızda artık bu dünyada vadesinin tükendiğinden, fakat beni görmeden gitmemek için direndiğinden kelam ediyordu. Son konuşmamızda da birebirini tekrar etti. Çok tarih okuyan, kendisi de 92’sinde, yaşayan tarih üzere bir adamdı. Tarihteki diktatörlerin akıbetinden konuştu. Vatan, millet, bayrak, sancak üzere kavramlara, klâsik dini kıymetlere epey bağlı bir adamdı, lakin bunları kullanan hükümran siyaset anlayışına son senelerında epeyce tepkiliydi. HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar paha veriyordu. bir daha son konuşmamızda pandemiden dolayı parti toplantılarına gidememekten yakınıyordu. Babam benim ömür tecrübemde ömrünün son deminde demokratlaşmış bir devlet üzereydi. hayatımdaki en büyük iki gayretten birini ona karşı verdim, meydan okudum, kaçtım… Fakat en şiddetli vakit içinderda ardımda dağ üzere duran, gözünü budaktan sakınmadan siyasi yürüyüşümde bana yoldaşlık eden de oydu. Bir çınar üzere ayakta ölmesi tek tesellim.
“Ailelerimiz o kadar büyük haksızlıklara maruz kaldılar ki hepsinin vefatında bu siyasi iktidarın eli var”
-Sizden kısa müddet evvel Gültan Kışanak da babasını kaybetti. bu biçimdesi büyük kayıp haberleri hapishane şartlarında insan üzerinde ne tıp tesirler yaratıyor?
Öfkeyi perçinliyor. Ona eşlik eden derin bir acı olağan olarak. Doğal, vadesi gelmişlikten kaynaklanan bir mevt üzere goremiyorsunuz. Yalnızca hislerinle değil, aklınla baktığın vakit da gerçek bu aslında. Ailelerimiz o kadar büyük haksızlıklara, ahlaksızlıklara, zulme maruz kaldılar ki, hepsinin vefatında bu siyasi iktidarın eli var. Bütün ölmüşlerimizin ahı onların üstündedir. Biz mücadele-dava insanıyız; kendimiz için aslına bakarsan talebimiz, onlara minnetimiz olmaz. Bugüne kadar da zulmün, saldırganlığın birçoklarını gördük, bir fazlasını görsek fark etmez. Lakin bunlar en ufak insani bedele yabancılaşmış, bize analarımızın, babalarımızın, sevdiklerimizin acısını yaşatarak siyaset yapan, üstünlük taslayan değişik bir mahlûkata dönüştü. Biz bunları da bir imtihan olarak görüyoruz ve güçlenerek çıkacağız. Onlar ise bu biçimde bir ahlaki çürümeyle uzun yaşayamazlar.
“Babam HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar paha veriyordu”
Babam HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar bedel veriyordu. hayatımdaki en büyük iki uğraştan birini ona karşı verdim, meydan okudum. Ancak en şiddetli vakit içinderda ardımda dağ üzere duran, gözünü budaktan sakınmadan bana yoldaşlık eden de oydu.
Hatun Ana’nın cenazesine saldıranlar ve bunun siyasi sorumluları, bugün emsal bir insanlık kabahatini kızı Aysel Tuğluk’a karşı işliyor. Aysel Başkan’ı da mezara sokmak için ellerinden geleni yapıyorlar. Gültan Lider ise babasını son defa görüp vedalaşmak için fazlaca uğraştı. Bu tıp ağır hastalık, vefat mümkünlüğü üzere durumlarda mahpusların yasal görüşme hakkı var. Lakin avukatların ve Gültan Abla’nın ağır eforlarına karşın, babasını yaşarken son kere görüp helâlleşmesine müsaade vermediler.
Bunların hepsi şuurlu zulüm, azap, kötülük, ailelerimize yapılan sistematik eziyet. Hapishanede ve bu biçimdesi şartlarda sevdiklerini, aileni kaybetmek insanı üzgün ve kızgın yapıyor. Bir taraftan da köklerinden kısımlarına kadar kendine ağırlaşıyorsun. Seni sen yapan insanlara hürmet duruşu üzere bir şey. Babasını kaybetmiş kızlarınki farklı bir kıssa. Yumruk kadar bir yürekte nasıl bu biçimde zalim fırtınalar eser, şaşıyorsun. Lakin hepsinden kıymetlisi, ahın kadar yaşama bağlanma inadın da hayli derinden geliyor.
“Mahpus beş yılımdan süzülen epey değerli iki listem var artık: Yapılacaklar ve unutulmayacaklar…”
-Mahpusluğunuz 4 Kasım itibariyle beş yıl olacak. Son beş yılınızı nasıl özetlersiniz?
Çoğunlukla okuyarak, yazarak, siyasi gayretin önümüze getirdiği işlere, bakılırsavlere ağırlaşarak geçti. Bu niçinle bir yanıyla büsbütün dinamik diyebilirim. İzafiyet Teorisi’ni kavrayışta birkaç basamak atladığımız kesin. Hayatta ve siyasette epey uzun bir süre olan beş yılın ne kadar süratli geçebileceğini şahsen deneyimledik. Vakit biçim, alan ve içerik kazandırılabilen bir mefhum. Dolu, planlı, manalı, emelli yaşarsanız nasıl geçtiğini anlamıyorsunuz. Bir esaret yeriyle hudutları çizilemeyecek kadar akışkan, canlı bir vakit tecrübesinden kelam ediyorum. Öğretici, derinleştirici bir müddetç oldu. Kamusal ömür ve siyasette birfazlaca kesite, eğilime ve kendi öz tecrübelerime dışarıdan bakabildiğim bir beş yıldı. Bundan daha sonraki siyasi uğraş çizgisine, alakalarına, hallerine dair biriktirdim. Mahpus beş yılımdan süzülen çok değerli iki listem var artık: Yapılacaklar ve unutulmayacaklar…
“Son periyotta cezaevlerinin genelinde önemli problemler ve hak ihlalleri yaşanıyor”
Son devirde cezaevlerinin genelinde önemli problemler ve hak ihlalleri yaşanıyor. Hasta tutsakların mevte mahkum edilmesi, İnfaz Yasası’ndaki aleyhte düzenlemelerle mahpusta kalış müddetlerinin artırılması, pandemi mazeretiyle tecrit ve izolasyonun insanlık dışı bir düzeye getirilmesi bunlardan kimileri. Doğal olarak içerideki herkes üzere bizler de ağırlaşan bu şartlara maruz kalıyoruz. Sebahat Başkan’ın şu günlerde süreksiz olarak bulunduğu Sincan L-3 üzere özel tip cezaevleri ve F tipleri, direkt iktidar güdümünde konuşlanmış baskı ve şiddet merkezleri durumunda. Tutsak siyasetçilerin özel olarak F tiplerine, sistematik baskı ve tecrit yerlerine yerleştirildiğini kendi tecrübelerimizden biliyoruz. Son vakit içinderda ise, ağır izolasyondan doğan meseleler ve hak gaspları temel sıkıntımız. Her taraf belirli kriterler gözetilerek bu kadar açılmışken, hapishanelerin artık hiç bir inandırıcılığı kalmayan münasebetlerle, ölçüsüzce kapatılması, şuurlu politik hücumdur. Bu öteki türlü yorumlanamaz. Öbür yandan ağır baskı ve tecrit şartları, sıhhat sıkıntıları yaşayan arkadaşlarımızın hastalıklarını derinleştiriyor. Örneğin, Aysel Tuğluk arkadaşımız cezaevinde kalamayacak seviyede sıhhatini yitirmiş bulunmasına karşın, iktidarın siyasi infaz şubesi üzere çalışan İstanbul İsimli Tıp Kurumu tarafınca verilen, düpedüz palavra raporla bir daha mahpusa mahkûm edildi. Son süreçte cezaevleri HDP’lilere, Kürtlere, devrimci-demokratlara karşı işlenen nefret hatalarının ve intikam akınlarının kurumsal yerlerine dönüştü. İktidar cezaevi idarelerini, İsimli Tıp Kurumu’nu, infaz hâkimlik ve savcılıklarını, tıpkı yargı organlarını kullandığı üzere, özel siyasi operasyonlar için kullanıyor.
“Öncelikle hapishanelerdeki hak ihlalleri sorunu gündemin alt sıralarındaki yerinden kurtarılabilir”
-Sizce kamuoyu mahpusların şartlarının insanileştirilmesi konusunda neler yapabilir?
Öncelikle hapishanelerdeki hak ihlalleri sorunu gündemin alt sıralarındaki yerinden kurtarılabilir. Bunlar gündem önceliği haline getirilmezse, tek tek ya da genel olarak sorun saymak, tespit etmek fazla bir şey söz etmiyor. Yaşanan birtakım hak ihlâlleri hakkında süratli ve yaygın kamuoyu refleksi geliştirilmesi sonuç almada tesirli oluyor. Bu niçinle somut ve spesifik olay ve durumlara karşı açık bir kamuoyu algısı geliştirmek değerli.
-Mahpuslarla yeteri kadar dayanışma gösterildiğini düşünüyor musunuz?
Gerektiği kadar dayanışma, sahiplenme gösterildiğini söyleyemem. halbuki, hiç aklının ucundan geçirmeyenler de dahil, her insanın yolunun bir gün hapishaniçin geçebileceği bu biçimdesi politik şartlarda empati yapmak daha kolay olmalı.
-Sizce bu niye yapılmıyor?
Bu dayanışma eksikliğini dışarının da büyük ölçüde hapishaneye dönüştürülmesine bağlıyorum. Siyasi iktidar mahpusa girme korkusu yayıp hem toplumu genel olarak pasifize ediyor birebir vakitte mahpusları yalnızlaştırıyor. Politik kitle ise epey ağır hücumların, gündemlerin içinden fırsat yaratıp hapishanelerdeki zulme ve ihlâllere yönelemiyor. olağan olarak bu bahiste mevcudun kabul edilmesi gerçek olmaz. Siyasi uğraş verip yolu cezaevinden geçenler bilir: Mahpuslar birçok ezayı, saldırıyı yansıtmaz. Tabir uygunsa, “kamuoyuna ağlamaz.” “Durum budur” der ve hapishanelerde yaşamak ile direnmenin eş anlamlılığını kendi tecrübesiyle bilir.
Lakin bu gerçek ve gelenek de fazla zorlanmamalı. Bilhassa hasta tutsakları insani düzlemde sahiplenmek, sonuç alıcı hareket ve siyaset geliştirmek fazlaca kıymetli. İnsan hakları kuruluşlarının, ailelerin bu istikametli uğraş ve çalışmaları kamuoyu, siyasi partiler tarafınca yüksek seviyede benimsenip ileri taşınmalı. Hapishanelerdeki şartların insanileştirilmesi makro siyasetin konusudur. Mahkemeler ve hapishaneler üzerinden siyaset yapan bir iktidar karşısında hak ve adalet uğraşını ne ölçüde verdiğiniz, ne kadar muvaffakiyet sağladığınızın da aynası sayılır.
“AKP, 7 Haziran seçimini kaybettiğinde çukura düşmüştü”
-Türkiye’deki muhalefetin genel eğilimi, AKP iktidarının bir ayağının çukurda olduğu tarafında. Siz nasıl bir öngörüye sahipsiniz? Sizce gidişat ne istikamette?
Uzun vakittir bilinen manada bir AKP iktidarı yok aslında. Ayağı altı yıl evvel, 7 Haziran seçimini kaybettiğinde çukura düşmüştü. MHP ve Susurluk artığı kontra güçlere, ırkçı-faşist çetelere dayanarak çukurdan çıktığını sandı, lakin bu sefer de bir ayağının olmadığını gördü. Bugün AKP-MHP’den oluşan Saray merkezli acayip bir iktidar yapısı var. Koalisyon desen değil, tek parti iktidarı desen, o da değil. Halka ve demokrasi güçlerine karşı alabildiğine tekçi, dediğim dedik, fakat kendi ortasında sayısız çıkar öbeğini besleyen ve onlara mahkûm olan, aslında kendine ilişkin bir ayağı bile olmayan bir iktidar yapısından kelam ediyoruz.
esasen mahallî seçimlerden daha sonra günlük taktik hareketlerle, al takke ver külah yöntemi pazarlıklarla, şeriatçılarla milliyetçiler içinde mekik dokuyarak ömür uzatma mesaisiyle durumu yönetim ediyorlar. Olağan dehşet ortamı yaratarak yönetme siyasetleri, faşist akınlar ve ırkçılığın iktidar eliyle kullanılması ya da kışkırtılması, iktidarın ömrünü borçlu olduğu en değerli ögeler. Karşısındaki muhalefetin gıdım gıdım ilerlemesi ise, iktidarın bir ayağı çukurda da olsa yerini muhafazasının asıl sebebi. Geri dönüp baktığımızda, “gitti-gidecek” muhalefeti refakatinde ömrünü uzatan bir iktidar görüyoruz. Türkiye’de değişim için iktidarın bir ayağının çukurda olması yetmez, muhalefetin ayaklarını yere sağlam ve itimatla basması gerekir. Yoksa iktidar dayanacağı baston, başını üstünde tutabileceği ayak bulmakta epeyce zorlanmaz.
“Merkez muhalefet son devirde bir açılım yapmaya yöneldi, fakat çok yetersiz”
-Muhalefetin son dönemki adımlarını, ataklarını nasıl görüyorsunuz?
Merkez muhalefet son periyotta bir açılım yapmaya yöneldi, lakin pek yetersiz. Asıl taban hareketlerinin gelişeceği ve kilitlenmiş merkez siyaseti zorlayacağı, tahminen de aşacağı bir periyoda girdik bence.
-HDP Millet İttifakı ortasında yer almıyor, daha doğrusu bu ittifaka çağrılmıyor. Millet İttifakı’nın, başta Kürt sorunu olmak üzere, HDP’nin önemsediği bir epey sorunu kulak gerisi ettiğine yahut bu konularda AKP’den farklı olmadığına dair değerlendirmeler var. Siz bu hususta ne düşünüyor, neler gözlemliyorsunuz?
Millet İttifakı’nın HDP ve Kürtlere yaklaşımı tam bir siyaset dersi aslında. İktidarla birlikte resmi ideolojinin, antidemokratik idare statükosunun yörüngesinde bir öcü yarattılar, artık de onunla korkutuluyorlar. Uzun vakit da dehşetleri ve demokratik değişime kapalı siyasi çizgileri tarafınca yönetildiler. Artık, en azından seçim sath-ı mailine girilmişken, Kürt sıkıntısından somut bir başlık olarak kelam ediyorlar. Fakat taban seviyede ortaklaşılabilecek bir demokrasi programı olmadan telaffuzun ötesine geçmeleri sıkıntı.
Başta bugün Türkiye’ye dayatılan rejim olmak üzere, birfazlaca sorunun düğüm noktasının Kürt realitesi olduğu, tahlil yolunun da buradan geçtiği kavrayışı ne kadar gelişti, bakılırsaceğiz. Lakin AKP’ninki üzere palyatif, taktik ve dar siyasi çıkar odaklı kavrayışlara Kürt halkının bir sefer daha tahammülü olmaz. Probleme artık gerçek siyasetin penceresinden değil, toplumsal ahlâkın, bir daha kurucu politik aklın ekseninden bakmak gerekiyor. Halk fazlaca yaygın ve derin acılar, kayıplar yaşadı. Savaştan, zulüm altında yaşamaktan, düşman kuvvet muamelesi görmekten yoruldu.
Lakin halk bilinçsiz ve iradesiz değil, her şeyin farkında. Bu niçinle Kürtlere AKP-MHP iktidarından farklı bakmayan, demokrasi ve özgürlük ortamında onurlu barış vaat etmeyen bir muhalefete de itimat duymayacaktır. Millet İttifakı’nın somut, bağlayıcı bir demokratik tahlil paketi ortaya koyması, bağlayıcı, inanç tesis edici siyasi çerçeve sunması gerekir.
“Tutum evrakı, HDP’nin iki ittifaktan bağımsız, üçüncü odak olarak irade beyanıdır”
-Önümüzdeki seçimlerde, HDP nasıl bir pozisyonda durmalı sizce?
Kısa müddet evvel açıklanan 11 unsurluk deklarasyonda HDP nerede durduğunu net bir biçimde deklare etti. Bu tavır dokümanı, HDP’nin iki ittifaktan bağımsız, üçüncü odak olarak irade beyanıdır. Bu beraberinde HDP’nin barışı, demokrasiyi, adaleti kazanmak için bütün muhalefete ve halklara yaptığı davettir. Bu çıklamadan yalnızca HDP’nin parlamento seçimlerine başka gireceği, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ortak muhalefet adayını destekleyeceği anlaşılırsa, bir daha büyük bir yanılgı yapılmış olur. Maalesef yer yer bu cins yorumlar öne çıkıyor.
HDP’nin “gelin demokratik unsurları tartışalım” daveti, ya da “Kürt probleminin demokratik tahlili konusunda ne söylüyorsunuz” sorusu gümbürtüye gitmemeli. Memleketin “HDP yasal muhataptır”ın ötesine geçen tavır dokümanlarına muhtaçlığı var. En yakıcı yerde duran Kürt sıkıntısıyla bir arada, sistemin demokratikleştirilmesi, insanileştirilmesi üzere en acil meselelerin tahlili için el birliğine gereksinim var. HDP, toplumsal tasaları siyasi korkuların üstünde tutarak, memleket meselelerinin tahlilinde anahtar rol oynayabileceğini söylüyor. Lakin bu yeterli niyet beyanının gerçek anlaşılması ve yanıtlanması kıymetli. Çünkü anahtar, ismi üstünde, açabilir de, kilitleyebilir de…
HDP her durumda halk, bayan, emek, gençlik, ekoloji hareketlerine; Kurdî, Alevi, Müslüman demokrat ve ezilen tüm kimlik ve inançtan uğraş dinamiklerine dayanan geniş ittifak yerini büyütecektir. Bugüne kadar kimsenin lütfuna muhtaç olmadan, üstelik olağanüstü ağır şartlar altında, kendisi de bir koalisyon partisi olan HDP’yi ve halklarımız için üçüncü seçeceği oluşturduk. Bugün tarihi ve aktüel olarak bu çizgiyi geliştirme ve yeniyi yaratma imkanları eskisinden daha kuvvetlidür. HDP’nin ana ittifak alanı da burasıdır. Gerisi ana sorumlulukların gerektirdiği oranda belirlenir.
-Sizin dışınızdaki muhalefetin başta mülteciler ve Kürtler olmak üzere bir epey husustaki yaklaşımını sağ ideoloji belirliyor. İktidar namzeti bu muhalefet, Türkiye’nin geleceği için ne vaat ediyor?
Bölge ve çağ gerçeklerini gericilikle, sağcılıkla kavraması, AKP-Saray-MHP iktidarına gitgide kaybettiren ögeler. Bu stratejiye o kadar taşkınca bağlanmışlar ve buna o denli büyük yatırım yapmışlar ki, vazgeçemiyorlar. Ancak Türkiye’de demokratik gelişim ve kurumlaşma yoksunluğundan dolayı muhalefet de iktidar yörüngesinden çıkmıyor, çıkamıyor. Kutuplaştırma ve artık kokuşmuş terör taktiği karşısında ne kadar milliyetçi, muhafazakâr olduğunu kanıtlamaya çalışan bir muhalefet, aslına bakarsanız iktidar tarafınca manipüle ve dizayn edildiği için iktidar ehliyeti kazanamaz.
Lakin mülteci ve Kürt sorunu üzere temel problemlerdeki yaklaşımın sağ-milliyetçi refleksle belirlenmesi, Türkiye’deki fazlaca daha esaslı bozuklukların kararı. Hangisine sorsanız, 100. yılında cumhuriyetin kendisiyle devridaim olacağını savunuyor. Lakin 21. yüzyıl dünya ve bölge realitesinde, demokratikleşmeyen bir cumhuriyetin geleceği ve devridaim teminatı olmadığını kavrayamıyorlar. Biz “demokratik cumhuriyet, ortak vatan” derken, demokrasi teriminin sağ ideoloji ve türevleri tarafınca araçsallaştırılmasına karşı kökten, dengeli ve gelecek odaklı bir demokratik değişimi kastediyoruz.
Muhalefetin ayrıca bölükleri, yalnızca kendisine yetecek kadar demokrasi arıyorsa, cumhuriyetin niye demokratikleşmediğinin kaynaklarına inip oradaki faşizmle, otoriterlikle, acımasızlıkla hesaplaşmıyorsa, bir daha AKP üzere günü kurtarır, geleceğe kalmaz. Siyasetin doğal akışına baktığımızda, iktidar dahil bütün politik merkezler için temel gaye yeni yüzyılı kazanmak. Sav ve pratiğin de buna uygun olması gerekir.
-Milyonların bulunduğu mitinglerde halka hitap ettiniz, epeyce sevilen bir siyasetçisiniz. Yarın mahpustan çıktığınızda kaldığınız yerden devam edecek misiniz?
misyon ve sorumluluk şuuruyla siyasete girdiğimiz, bu kültürle şekillendiğimiz için, gereksinim halinde bir daha siyasi vazifeler üstlenirim olağan olarak. Bu bir uğraş ve en kıymetli olan süreklilik, işbölümü. Mahpustan çıkarsam hisseme hangi işin düşeceğini bilemem, lakin çaba sürekliliği konusunda peşin konuşabilirim. Doğal ortadan uzun vakit geçti. Siyasi şartlar, toplumsal yapı bıraktığımız yerde değil. Cezaevi şartlarında olabildiği kadar canlı bir ilgi kurmaya çalışıyoruz, lakin sorunuzun yanıtını tam verebilmek için mahpustan çıkmamız gerekiyor galiba.
“Kavuşmalara inancınızı hiç yitirmeyin”
Şu anda bir mitingde, kürsüde olsanız, sizi dinleyen halka neler söylerdiniz?
Kavuşmalara inancınızı hiç yitirmeyin. Büyük hasretlerin kavuşması büyük olur. Her zamankinden sıkı kenetlenin ki, hiç bir güç bileğinizi bükemesin. Dün de bugündür, yarın da bugündür. Tarihi yazan sizlersiniz, bizleriz. Direnerek kazandık, bir daha kazanırız…