ABD’nin yeni Ankara Büyükelçisi Jeff Flake, bugün Türkiye’ye geliyor. Flake’in kısa mühlet ortasında inanç mektubunu sunarak resmen misyona başlaması bekleniyor.
Flake, geçmişte tanıdığımız ABD büyükelçilerinden daha farklı profilde bir isim. Öncelikle kendisi selefi üzere bir meslek diplomatı değil, kendisi direkt olarak diplomasi deneyimi olmayan, ABD’nin federal yasama organları Temsilciler Meclisi ve Senato’da siyaset yapmış Cumhuriyetçi bir siyasetçi. Türkiye’de Joe Biden’ı temsilen yapacağı vazifesi, Ankara-Washington bağlarının donduğu bir noktada devralıyor.
Flake’i ve Biden’ın Ankara’ya bir diplomat yerine siyasetçi atama sonucunı biraz daha yakından inceleyelim…
Öncelikle; Jeff Flake kimdir?
Flake, Arizona’nın yaklaşık 6 bin nüfuslu küçük Snowflake kasabasında 1962’de dünyaya geldi. Snowflake kasabasını 1878’de kuranlardan biri de devrin tanınan Mormonlarından büyük-büyük dedesi William Jordan Flake idi.
Kendisi de bir Mormon olan Flake, liseyi bitirdikten daha sonra misyoner olarak Afrika’ya gitti, Afrikaans lisanını öğrendi ve 1980’lerin başında Güney Afrika ve Zimbabve’de yaşadı. omurundaki bu kısım tesirli olmuş olacak ki Flake, siyasi mesleğinde de Afrika ile ilgili siyaset bahislerinde faal rol aldı. Flake, ABD’ye döndükten daha sonra Utah’taki İsa Mesih’in Son Vakit Sevgilileri Kilisesi’ne bağlı Brigham Young Üniversitesi’nde milletlerarası alakalar kısmında lisans eğitimi aldı. 1987’de birebir üniversitede siyasal bilimler kısmında yüksek lisansını yaptı.
Jeff Flake, 2018’de, 1980’lerde bir periyot yaşadığı Zimbabve’de
Mezun olduktan daha sonra başşehir Washington D.C.’ye taşınan Flake, burada bir süre kamu işleri ile uğraştıktan daha sonra Namibya’da Demokrasi Vakfı’nda yöneticilik yaptı. Ülkenin Güney Afrika’dan ayrılması daha sonrası geçiş sürecini gözlemleyen vakıftaki çalışmaları için Flake 1989-90 senelerında ailesiyle birlikte Namibya’da yaşadı.
Flake, ABD’ye bu dönüşünde de Phoenix merkezli lobicilik ve araştırma kurumu Goldwater Enstitüsü’nde yönetici oldu. Goldwater’ın Cumhuriyetçi Parti’nin liberteryen kanadıyla yakın ilişkileri vardı. Goldwater günleri, Flake’e etkin siyasetin kapılarını açtı.
2000’de Phoenix’te Mormon nüfusun yoğunlukta olduğu Doğu Vadisi’ni temsilen Temsilciler Meclisi’ne giren Flake, 2001’de iş başı yaptı. 2013’e kadar Kongre’nin alt kanadındaki nazaranvini sürdürdü. 2007’de göçmenlik ıslahatını destekleyince Temsilciler Meclisi Hukuk Komitesi’nden çıkarıldı. Flake, Cumhuriyetçi Parti’nin, farklı bir duruş sergilediği için kendisini cezalandırdığını tez etti. Flake, Temsilciler Meclisi’ndeki periyodunda eşcinsel evlilik ve kürtaj aksisi bir tavır sergiledi.
2012’de Jon Kyl’in emekli olacağını açıklamasının akabinde Flake, eski ABD sıhhat bakanı Richard Carmona’yı yenerek Senato’ya girdi. 2013’te nazaranvi devralmasının akabinde ticari silah satışlarında art plan denetimine karşı çıktı; nazaranv onay oranı çakıldı. Flake, Senato’da olduğu periyotta kamuoyu araştırmalarında genel olarak başarısız sonuçlar aldı; 2013’te kendisini başarılı bulanların oranı yüzde 32’ye 51, 2017 ortasında yüzde 18’e 62, periyot sonuna hakikat Temmuz 2018’de ise yüzde 30’a yüzde 51 idi. Flake, senatörlüğü sırasında ABD’nin Küba ile bağlantıların normalleştirmesini de destekledi.
2016 yılında Flake, Cumhuriyetçi Parti adaylığını kazanacak olan Donald Trump’ı desteklemeyi kabul etmedi. Trump başkanlığının başladığı 2017’de ‘Bir Muhafazakarın Vicdanı: Yok Edici Siyasetleri Reddetmek ve Prensiplere Dönüş‘ isimli bir kitap yazarak devrin liderini ve Cumhuriyetçi Parti’nin dönüşümünü sert bir biçimde eleştirdi. Trump, bunun karşılığında Flake’i “zehirli bir kişilik” diye nitelendirdi ve Flake’in koltuğuna talip olan potansiyel adaylarla görüştü. Flake, 2017’nin Ekim ayında mevcut Cumhuriyetçi Parti’de yeri olup olmadığını bilmediğini belirterek 2018’de Senato’ya ikinci bir periyot için aday olmayacağını söylemiş oldu. Flake, Trump’a yönelik muhalif halini sürdürdü ve liderin davranışlarını “demokrasi için bir tehlike” olarak nitelendirdi. Flake, 2020 seçimlerinde de bir Cumhuriyetçi bulunmasına karşın Demokrat aday Joe Biden’ı destekledi. Flake, kısa bir devir CBS kanalında siyasi yorumculuk da yaptı.
Biden, 2021’in Haziran ayında Flake’i Türkiye büyükelçiliğine aday gösterdi. Ekim ayında Senato gorevlendirmeyi onayladı ve aralıkta Flake, Lider Yardımcısı Kamala Harris’in huzurunda kelam verdi.
Yeminden daha sonraki toplumsal medya paylaşımında yeni büyükelçi ile Kongre’de tıpkı devirlerde vazife yaptığını hatırlatan Harris, “Büyükelçi Flake ile Senato’da birlikte çalışıp onun ülkesine duyduğu sevgiyi yakından görme fırsatım oldu. Devam eden hizmetleri için müteşekkiriz” sözlerini kullandı.
Türkiye ile ilgili tavrı
Flake, siyasi mesleği boyunca Türkiye’yle ilgili direkt olarak sert telaffuzlarda bulunmadı.
Kongre’de bulunduğu uzun yıllar ortasında Flake, 1915 Olayları’nın ‘Ermeni Soykırımı’ olarak da tanınmasını desteklemedi. Bu tavrı sebebiyle Ermeni lobicilik kümelerinden çoğunlukla düşük puanlı değerlendirmeler aldı. Flake, Türkiye’ye F-35 savaş uçaklarının satışının iptal edilmesine de karşı çıktı. Kendisi, Türkiye’de “darbe teşebbüsüne yardımcı olmak” suçlamasıyla tutuklanan ve hakkında müebbet mahpus istenen, akabinde 2018’de hür bırakılan Rahip Brunson‘ın cezaevinden çıkarılması için Ankara’ya yazılan mektubu imzalayan senatörlerden bir tanesiydi.
Flake, ekim ayında ABD’nin Senato Dış Bağlantılar Komitesi’nin onay oturumunda Türkiye’nin demokraside geri adımlar attığını ve bu durumun kendisini rahatsız ettiğini söylemişti. Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Tayyip Erdoğan’ın baskıcı bir tavır sergilediğini belirten eski senatör, bu durumun bir NATO ülkesine yakışmadığı değerlendirmesinde bulunmuştu. Flake ayrıyeten oturumda yeni parti S-400 alımı yahut Rusya ile diğer bir silah ticareti durumunda Washington’ın Türkiye’ye ek yaptırımlar uygulayacağını tabir etmişti. Flake ayrıyeten Washington’un Türkiye ile savunma sanayi ticaretini geliştirmesi gerektiğini söylemiş oldu.
Anahtar söz: Mütekabiliyet
“Mütekabiliyet esâsı” diplomasinin en temel unsurlarından biridir. Bir ülke, maruz kaldığı davranışa birebir yahut emsal halde karşılık verir.
Ankara’nın 2021’in Mart ayında Washington’a gönderdiği yeni büyükelçi Murat Mercan bir politikti. AKP’nin kurucu üyelerinden olan Mercan, TBMM 22. ve 23. devirde milletvekilliği yapmış, 22. devirde Avrupa Kurulu Parlamenterler Birliği Türk Delegasyonu başkanlığı ve 23. devirde Dışişleri Kurulu başkanlığı yapmıştı. 2011’e kadar TBMM’de bakılırsav yapan Mercan, 3 Şubat 2012’de Güç ve Natürel Kaynaklar bakan yardımcısı oldu. Mercan’ın birinci diplomatik nazaranvlendirmesi 2017’de geldi; Türkiye’nin Tokyo büyükelçisi oldu. Mercan, çabucak sonrasında üç yılı biraz aşan deneyimiyle cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle Washington’a gönderildi.
Bu doğrultuda Biden’ın Ankara’nın siyasi atamasına siyasi atamayla karşılık verdiğini söylemek mümkün.
Murat Mercan
Flake’in atanmasında ‘mütekabiliyet’ haricinde hangi münasebetler tesirli olmuş olabilir?
T24 Diplomasi Analisti Barçın Yinanç, Trump devrinde seçim kampanyasında büyük bağışlarda bulunan ‘milyonerlerin’ büyükelçi olarak atanması uygulamasının düzgünce arttığını, siyasi atamaların yüzde 45’i bulduğuna dikkat çekerken; Biden’ın bu oranı yüzde 70 meslek diplomat yüzde 30 siyasi atama olarak geri değiştireceğine dair seçim öncesi verdiği kelamı tutmamakla eleştirildiğini belirtti. Biden’ın Yunanistan’a otelci George Tsunis’i ve Belize’ye bir ulusal buz patenciyi atadığını hatırlatan Yinanç, “Flake, siyasi atama olarak en azından Cumhurbaşkanı Erdoğan ve devlet kademelerinin ‘kel alaka’ diyeceği bir isim değil” dedi;
“Flake’in Senato’da dış bağlar komitesinde misyon yapmış olması; en azından milletlerarası münasebetler ve diplomasiye aşina olduğunu gösterir” diyen T24 analisti, Biden’ın tercihini eski senatörden yana kullanımının niçinlerinden birinin şu olabileceğini belirtti:
“Kongre’de her hususta ayrışan Demokratlar ve Cumhuriyetçilerin Türkiye aksiliği konusunda neredeyse partiler üstü bir ‘milli mutabakat’ kurdukları düşünülürse ve önümüzdeki periyot Türk – Amerikan bağlantılarında Kongre’nin kıymetli bir rol oynayacağı dikkate alınırsa, hem Kongre geçmişi olması hem iki tarafla da diyalog kurmakta zorlanmayacak bir isim olması niçiniyle de Biden Flake’i tercih etmiş olabilir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın büyükelçileri küçümseyen halinden yola çıkarak, bir senatörün Ankara’da Cumhurbaşkanı ve etrafına ulaşma imkanının bir bürokrattan daha yüksek olacağı da hesaba katılmış olabilir”
Yinanç bu değerlendirmeden daha sonra, “ diye devam etti.
Büyükelçi olarak bir politiğin seçilmesi durumunda iki numarasının çoğunlukla deneyimli diplomatlardan seçildiğini tabir eden Yinanç, “asıl işi çekip çevirecek kişinin Büyükelçilik Müsteşarı Scott Oudkirk olacağını” belirtti.
Yinanç, bağların seyri açısından değerli rol oynayacak olan Oudkirk’in daha evvel Türkiye’de misyon yapan ve Türkiye’yi güzel tanıyan bir isim olduğunu söylerken şimdiden Ankara’da birtakım meslektaşları nezdinde güzel bir izlenim bıraktığını lisana getirdi.
Geçmiş büyükelçiler
Son 20 yılda iki tarafın da nazaranvlendirdiği büyükelçilere baktığımızda Ankara’nın da Washington’un da birbirinin başşehrine kıdemli diplomatlar gönderdiğini görüyoruz. Yani Mercan da Flake de seleflerinden daha farklı profillere sahipler.
Örneğin Mercan’dan evvel misyonda olan Serdar Kılıç, Dışişleri Bakanlığı’na 1984 yılında girmiş, Washington’dan evvel Beyrut ve Tokyo’da büyükelçilik yapmıştı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu 2021’de Ermenistan’la başlatılan olağanlaşma süreci kapsamında Kılıç’ın özel temsilci olarak bakılırsavlendirildiğini deklare etti. 25 Şubat 2010- 31 Mart 2014 içinde Türkiye’nin Washington büyükelçiliğini yapan Namık Tan, 1982’de girdiği Dışişleri Bakanlığı’nca Moskova ve Abu Dabi elçiliklerinde kâtip, 1991-1995 yılları içinde Washington Büyükelçiliği’nde evvel başkâtip, 1997-2001 yılları içinde ise müsteşar olarak gorevlendirilmişti. Tan, 96-97 yıllarinde sırasıyla dışişleri bakanları Emre Gönensay, Tansu Çiller ve İsmail Cem‘in özel kalem müdürlüğünü yaptı. Abdullah Gül’ün dışişleri bakanlığı devrinde Harciye’nin sözcüsüydü. 2 yılı aşkın müddet Tel Aviv büyükelçiliği yaptı.Onun selefi hem Rusya’da birebir vakitte İspanya’da büyükelçilik yapmış Nabi Şensoy’du. 2001’de vazifeye gelen Faruk Loğoğlu ise Dışişleri için birfazlaca rol üstlenmiş, Washington’a gitmedilk evvel son olarak Dışişleri Bakanlığı müsteşarlığı yapmıştı.
Türkiye’nin Washington Büyükelçiliği
ABD de Flake’e kadar Türkiye’ye deneyimli diplomatları atıyordu. Örneğin misyonu devreden David Satterfield, ABD Dışişleri Bakanlığı’na 1980’de girmiş bir meslek diplomatıydı. Satterfield, Orta Doğu’da birfazlaca farklı vazifede bulunmuştu. Türkiye’de bakılırsave başlamadan 2 ay boyunca periyodun Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun kıdemli danışmanı olarak bakılırsav yaptı. Büyükelçi Satterfield hem de ABD Dışişleri Bakanı tarafınca verilen Üstün Hizmet Mükafatı; Dışişleri Bakanlığı Üstün Onur Mükafatı; ABD Lideri Üstün İdare Mükafatı ve ABD Savunma Bakanlığı Ordu Dairesi Üstün Sivil Hizmet Mükafatı sahibiydi.
Ekim 2017’de, ABD’nin Türkiye’deki vize hizmetlerini askıya almaya karar vermesinin akabinde, Erdoğan’ın artık Ankara tarafınca büyükelçi olarak tanınmayacağını söylemiş olduği John Bass de 1988’de bakanlığa girmiş bir meslek diplomatıydı. çabucak sonrasında Afganistan büyükelçisi olarak nazaranv yaptı.
ABD’nin Türkiye’ye yakın geçmişte atadığı büyükelçiler içinde George W. Bush’un ulusal güvenlik danışmanlığını yapmış, çabucak sonrasında da ABD’nin Suriye özel temsilcisi olarak Washington’un Suriye iç savaşı siyasetlerinde değerli rol oynamış James Jeffrey de bulunuyor.
James Jeffrey, David Satterfield ve İbrahim Kalın
Flake, bağlantılar için nasıl bir devirde nazaranvi devralıyor?
ABD-Türkiye bağlantıları Biden’lı birinci yılını geride bıraktı. Geride kalan yılda en akılda kalıcı gelişmelerden biri Biden’ın 1915 Olayları’nı resmen ‘Ermeni Soykırımı’ olarak tanıması oldu, lakin bu münasebetlerde önemli bir kırılmaya sebep olmadı. Hatta Cumhurbaşkanı Erdoğan, NATO tepesinde yapılan ikili görüşme daha sonrasında ‘hamdolsun hiç gündeme gelmedi’ dedi. Biden’ın Erdoğan ile lider makamında birinci telefon görüşmesini soykırımı tanıma sonucu almadan bir gün evvel yapması da Ankara’ya karşı izlenecek sert tavrın bir sinyaliydi.
Biden, halefi Donald Trump’ın bilakis Erdoğan ile direkt temas kurmaktan epey ABD-Türkiye içinde kurumlar ortası teması tercih ediyor. Beştepe’nin meseleleri Beyaz Saray’la süratlice görüşme kabiliyeti azaldı. Bu sebeple Flake’i Ankara’da Trump periyodunda bakılırsave başlayan Satterfield’a kıyasla daha faal bir mesai bekliyor olabilir.
Biden idaresi, dış siyasetinde insan hakları ve demokrasiye büyük değer veriyor. ötürüsıyla Washington’ın yaptığı açıklamalarda çoğunlukla Türkiye’deki demokratik gerilemeye ve hak ihlallerine vurgu yapılıyor. İki ülke içindeki S-400 krizi de hala çözülmedi, yakın vakitte da çözülebilecek üzere durmuyor. S-400 başlığı iki ülke içinde ısınıp ısınıp gündeme gelmeye devam edecektir. Büyükelçiliği boyunca medyayla sık temas kurmayan Satterfield da 2021’deki açıklamalarında S-400 başlığına değinmeye devam etmişti. ABD’nin duruşu bu mevzuda şu an için net gözüküyor; Türkiye’nin S-400’leri elden çıkarması ve Rusya’yla emsal bir mutabakat yapmaması.
2021’de F-35 programından S-400 tercihi niçiniyle resmen çıkarılan Türkiye, yıl sonuna gerçek ayrıyeten ABD’den F-16 almak istediğini belirtti. F-16 satışı iki ülke içinde tekrar gündeme gelecektir.
Suriye gündemi son aylarda geri planda kalsa da, Ankara’nın ABD’nin YPG’ye verdiği dayanak ve Fethullah Gülen’in iade edilmemesi konusunda önemli rahatsızlığı sürüyor.
Flake, geçmişte tanıdığımız ABD büyükelçilerinden daha farklı profilde bir isim. Öncelikle kendisi selefi üzere bir meslek diplomatı değil, kendisi direkt olarak diplomasi deneyimi olmayan, ABD’nin federal yasama organları Temsilciler Meclisi ve Senato’da siyaset yapmış Cumhuriyetçi bir siyasetçi. Türkiye’de Joe Biden’ı temsilen yapacağı vazifesi, Ankara-Washington bağlarının donduğu bir noktada devralıyor.
Flake’i ve Biden’ın Ankara’ya bir diplomat yerine siyasetçi atama sonucunı biraz daha yakından inceleyelim…
Öncelikle; Jeff Flake kimdir?
Flake, Arizona’nın yaklaşık 6 bin nüfuslu küçük Snowflake kasabasında 1962’de dünyaya geldi. Snowflake kasabasını 1878’de kuranlardan biri de devrin tanınan Mormonlarından büyük-büyük dedesi William Jordan Flake idi.
Kendisi de bir Mormon olan Flake, liseyi bitirdikten daha sonra misyoner olarak Afrika’ya gitti, Afrikaans lisanını öğrendi ve 1980’lerin başında Güney Afrika ve Zimbabve’de yaşadı. omurundaki bu kısım tesirli olmuş olacak ki Flake, siyasi mesleğinde de Afrika ile ilgili siyaset bahislerinde faal rol aldı. Flake, ABD’ye döndükten daha sonra Utah’taki İsa Mesih’in Son Vakit Sevgilileri Kilisesi’ne bağlı Brigham Young Üniversitesi’nde milletlerarası alakalar kısmında lisans eğitimi aldı. 1987’de birebir üniversitede siyasal bilimler kısmında yüksek lisansını yaptı.
Jeff Flake, 2018’de, 1980’lerde bir periyot yaşadığı Zimbabve’de
Mezun olduktan daha sonra başşehir Washington D.C.’ye taşınan Flake, burada bir süre kamu işleri ile uğraştıktan daha sonra Namibya’da Demokrasi Vakfı’nda yöneticilik yaptı. Ülkenin Güney Afrika’dan ayrılması daha sonrası geçiş sürecini gözlemleyen vakıftaki çalışmaları için Flake 1989-90 senelerında ailesiyle birlikte Namibya’da yaşadı.
Flake, ABD’ye bu dönüşünde de Phoenix merkezli lobicilik ve araştırma kurumu Goldwater Enstitüsü’nde yönetici oldu. Goldwater’ın Cumhuriyetçi Parti’nin liberteryen kanadıyla yakın ilişkileri vardı. Goldwater günleri, Flake’e etkin siyasetin kapılarını açtı.
2000’de Phoenix’te Mormon nüfusun yoğunlukta olduğu Doğu Vadisi’ni temsilen Temsilciler Meclisi’ne giren Flake, 2001’de iş başı yaptı. 2013’e kadar Kongre’nin alt kanadındaki nazaranvini sürdürdü. 2007’de göçmenlik ıslahatını destekleyince Temsilciler Meclisi Hukuk Komitesi’nden çıkarıldı. Flake, Cumhuriyetçi Parti’nin, farklı bir duruş sergilediği için kendisini cezalandırdığını tez etti. Flake, Temsilciler Meclisi’ndeki periyodunda eşcinsel evlilik ve kürtaj aksisi bir tavır sergiledi.
2012’de Jon Kyl’in emekli olacağını açıklamasının akabinde Flake, eski ABD sıhhat bakanı Richard Carmona’yı yenerek Senato’ya girdi. 2013’te nazaranvi devralmasının akabinde ticari silah satışlarında art plan denetimine karşı çıktı; nazaranv onay oranı çakıldı. Flake, Senato’da olduğu periyotta kamuoyu araştırmalarında genel olarak başarısız sonuçlar aldı; 2013’te kendisini başarılı bulanların oranı yüzde 32’ye 51, 2017 ortasında yüzde 18’e 62, periyot sonuna hakikat Temmuz 2018’de ise yüzde 30’a yüzde 51 idi. Flake, senatörlüğü sırasında ABD’nin Küba ile bağlantıların normalleştirmesini de destekledi.
2016 yılında Flake, Cumhuriyetçi Parti adaylığını kazanacak olan Donald Trump’ı desteklemeyi kabul etmedi. Trump başkanlığının başladığı 2017’de ‘Bir Muhafazakarın Vicdanı: Yok Edici Siyasetleri Reddetmek ve Prensiplere Dönüş‘ isimli bir kitap yazarak devrin liderini ve Cumhuriyetçi Parti’nin dönüşümünü sert bir biçimde eleştirdi. Trump, bunun karşılığında Flake’i “zehirli bir kişilik” diye nitelendirdi ve Flake’in koltuğuna talip olan potansiyel adaylarla görüştü. Flake, 2017’nin Ekim ayında mevcut Cumhuriyetçi Parti’de yeri olup olmadığını bilmediğini belirterek 2018’de Senato’ya ikinci bir periyot için aday olmayacağını söylemiş oldu. Flake, Trump’a yönelik muhalif halini sürdürdü ve liderin davranışlarını “demokrasi için bir tehlike” olarak nitelendirdi. Flake, 2020 seçimlerinde de bir Cumhuriyetçi bulunmasına karşın Demokrat aday Joe Biden’ı destekledi. Flake, kısa bir devir CBS kanalında siyasi yorumculuk da yaptı.
Biden, 2021’in Haziran ayında Flake’i Türkiye büyükelçiliğine aday gösterdi. Ekim ayında Senato gorevlendirmeyi onayladı ve aralıkta Flake, Lider Yardımcısı Kamala Harris’in huzurunda kelam verdi.
Yeminden daha sonraki toplumsal medya paylaşımında yeni büyükelçi ile Kongre’de tıpkı devirlerde vazife yaptığını hatırlatan Harris, “Büyükelçi Flake ile Senato’da birlikte çalışıp onun ülkesine duyduğu sevgiyi yakından görme fırsatım oldu. Devam eden hizmetleri için müteşekkiriz” sözlerini kullandı.
Türkiye ile ilgili tavrı
Flake, siyasi mesleği boyunca Türkiye’yle ilgili direkt olarak sert telaffuzlarda bulunmadı.
Kongre’de bulunduğu uzun yıllar ortasında Flake, 1915 Olayları’nın ‘Ermeni Soykırımı’ olarak da tanınmasını desteklemedi. Bu tavrı sebebiyle Ermeni lobicilik kümelerinden çoğunlukla düşük puanlı değerlendirmeler aldı. Flake, Türkiye’ye F-35 savaş uçaklarının satışının iptal edilmesine de karşı çıktı. Kendisi, Türkiye’de “darbe teşebbüsüne yardımcı olmak” suçlamasıyla tutuklanan ve hakkında müebbet mahpus istenen, akabinde 2018’de hür bırakılan Rahip Brunson‘ın cezaevinden çıkarılması için Ankara’ya yazılan mektubu imzalayan senatörlerden bir tanesiydi.
Flake, ekim ayında ABD’nin Senato Dış Bağlantılar Komitesi’nin onay oturumunda Türkiye’nin demokraside geri adımlar attığını ve bu durumun kendisini rahatsız ettiğini söylemişti. Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Tayyip Erdoğan’ın baskıcı bir tavır sergilediğini belirten eski senatör, bu durumun bir NATO ülkesine yakışmadığı değerlendirmesinde bulunmuştu. Flake ayrıyeten oturumda yeni parti S-400 alımı yahut Rusya ile diğer bir silah ticareti durumunda Washington’ın Türkiye’ye ek yaptırımlar uygulayacağını tabir etmişti. Flake ayrıyeten Washington’un Türkiye ile savunma sanayi ticaretini geliştirmesi gerektiğini söylemiş oldu.
Anahtar söz: Mütekabiliyet
“Mütekabiliyet esâsı” diplomasinin en temel unsurlarından biridir. Bir ülke, maruz kaldığı davranışa birebir yahut emsal halde karşılık verir.
Ankara’nın 2021’in Mart ayında Washington’a gönderdiği yeni büyükelçi Murat Mercan bir politikti. AKP’nin kurucu üyelerinden olan Mercan, TBMM 22. ve 23. devirde milletvekilliği yapmış, 22. devirde Avrupa Kurulu Parlamenterler Birliği Türk Delegasyonu başkanlığı ve 23. devirde Dışişleri Kurulu başkanlığı yapmıştı. 2011’e kadar TBMM’de bakılırsav yapan Mercan, 3 Şubat 2012’de Güç ve Natürel Kaynaklar bakan yardımcısı oldu. Mercan’ın birinci diplomatik nazaranvlendirmesi 2017’de geldi; Türkiye’nin Tokyo büyükelçisi oldu. Mercan, çabucak sonrasında üç yılı biraz aşan deneyimiyle cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle Washington’a gönderildi.
Bu doğrultuda Biden’ın Ankara’nın siyasi atamasına siyasi atamayla karşılık verdiğini söylemek mümkün.
Murat Mercan
Flake’in atanmasında ‘mütekabiliyet’ haricinde hangi münasebetler tesirli olmuş olabilir?
T24 Diplomasi Analisti Barçın Yinanç, Trump devrinde seçim kampanyasında büyük bağışlarda bulunan ‘milyonerlerin’ büyükelçi olarak atanması uygulamasının düzgünce arttığını, siyasi atamaların yüzde 45’i bulduğuna dikkat çekerken; Biden’ın bu oranı yüzde 70 meslek diplomat yüzde 30 siyasi atama olarak geri değiştireceğine dair seçim öncesi verdiği kelamı tutmamakla eleştirildiğini belirtti. Biden’ın Yunanistan’a otelci George Tsunis’i ve Belize’ye bir ulusal buz patenciyi atadığını hatırlatan Yinanç, “Flake, siyasi atama olarak en azından Cumhurbaşkanı Erdoğan ve devlet kademelerinin ‘kel alaka’ diyeceği bir isim değil” dedi;
“Flake’in Senato’da dış bağlar komitesinde misyon yapmış olması; en azından milletlerarası münasebetler ve diplomasiye aşina olduğunu gösterir” diyen T24 analisti, Biden’ın tercihini eski senatörden yana kullanımının niçinlerinden birinin şu olabileceğini belirtti:
“Kongre’de her hususta ayrışan Demokratlar ve Cumhuriyetçilerin Türkiye aksiliği konusunda neredeyse partiler üstü bir ‘milli mutabakat’ kurdukları düşünülürse ve önümüzdeki periyot Türk – Amerikan bağlantılarında Kongre’nin kıymetli bir rol oynayacağı dikkate alınırsa, hem Kongre geçmişi olması hem iki tarafla da diyalog kurmakta zorlanmayacak bir isim olması niçiniyle de Biden Flake’i tercih etmiş olabilir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın büyükelçileri küçümseyen halinden yola çıkarak, bir senatörün Ankara’da Cumhurbaşkanı ve etrafına ulaşma imkanının bir bürokrattan daha yüksek olacağı da hesaba katılmış olabilir”
Yinanç bu değerlendirmeden daha sonra, “ diye devam etti.
Büyükelçi olarak bir politiğin seçilmesi durumunda iki numarasının çoğunlukla deneyimli diplomatlardan seçildiğini tabir eden Yinanç, “asıl işi çekip çevirecek kişinin Büyükelçilik Müsteşarı Scott Oudkirk olacağını” belirtti.
Yinanç, bağların seyri açısından değerli rol oynayacak olan Oudkirk’in daha evvel Türkiye’de misyon yapan ve Türkiye’yi güzel tanıyan bir isim olduğunu söylerken şimdiden Ankara’da birtakım meslektaşları nezdinde güzel bir izlenim bıraktığını lisana getirdi.
Geçmiş büyükelçiler
Son 20 yılda iki tarafın da nazaranvlendirdiği büyükelçilere baktığımızda Ankara’nın da Washington’un da birbirinin başşehrine kıdemli diplomatlar gönderdiğini görüyoruz. Yani Mercan da Flake de seleflerinden daha farklı profillere sahipler.
Örneğin Mercan’dan evvel misyonda olan Serdar Kılıç, Dışişleri Bakanlığı’na 1984 yılında girmiş, Washington’dan evvel Beyrut ve Tokyo’da büyükelçilik yapmıştı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu 2021’de Ermenistan’la başlatılan olağanlaşma süreci kapsamında Kılıç’ın özel temsilci olarak bakılırsavlendirildiğini deklare etti. 25 Şubat 2010- 31 Mart 2014 içinde Türkiye’nin Washington büyükelçiliğini yapan Namık Tan, 1982’de girdiği Dışişleri Bakanlığı’nca Moskova ve Abu Dabi elçiliklerinde kâtip, 1991-1995 yılları içinde Washington Büyükelçiliği’nde evvel başkâtip, 1997-2001 yılları içinde ise müsteşar olarak gorevlendirilmişti. Tan, 96-97 yıllarinde sırasıyla dışişleri bakanları Emre Gönensay, Tansu Çiller ve İsmail Cem‘in özel kalem müdürlüğünü yaptı. Abdullah Gül’ün dışişleri bakanlığı devrinde Harciye’nin sözcüsüydü. 2 yılı aşkın müddet Tel Aviv büyükelçiliği yaptı.Onun selefi hem Rusya’da birebir vakitte İspanya’da büyükelçilik yapmış Nabi Şensoy’du. 2001’de vazifeye gelen Faruk Loğoğlu ise Dışişleri için birfazlaca rol üstlenmiş, Washington’a gitmedilk evvel son olarak Dışişleri Bakanlığı müsteşarlığı yapmıştı.
Türkiye’nin Washington Büyükelçiliği
ABD de Flake’e kadar Türkiye’ye deneyimli diplomatları atıyordu. Örneğin misyonu devreden David Satterfield, ABD Dışişleri Bakanlığı’na 1980’de girmiş bir meslek diplomatıydı. Satterfield, Orta Doğu’da birfazlaca farklı vazifede bulunmuştu. Türkiye’de bakılırsave başlamadan 2 ay boyunca periyodun Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun kıdemli danışmanı olarak bakılırsav yaptı. Büyükelçi Satterfield hem de ABD Dışişleri Bakanı tarafınca verilen Üstün Hizmet Mükafatı; Dışişleri Bakanlığı Üstün Onur Mükafatı; ABD Lideri Üstün İdare Mükafatı ve ABD Savunma Bakanlığı Ordu Dairesi Üstün Sivil Hizmet Mükafatı sahibiydi.
Ekim 2017’de, ABD’nin Türkiye’deki vize hizmetlerini askıya almaya karar vermesinin akabinde, Erdoğan’ın artık Ankara tarafınca büyükelçi olarak tanınmayacağını söylemiş olduği John Bass de 1988’de bakanlığa girmiş bir meslek diplomatıydı. çabucak sonrasında Afganistan büyükelçisi olarak nazaranv yaptı.
ABD’nin Türkiye’ye yakın geçmişte atadığı büyükelçiler içinde George W. Bush’un ulusal güvenlik danışmanlığını yapmış, çabucak sonrasında da ABD’nin Suriye özel temsilcisi olarak Washington’un Suriye iç savaşı siyasetlerinde değerli rol oynamış James Jeffrey de bulunuyor.
James Jeffrey, David Satterfield ve İbrahim Kalın
Flake, bağlantılar için nasıl bir devirde nazaranvi devralıyor?
ABD-Türkiye bağlantıları Biden’lı birinci yılını geride bıraktı. Geride kalan yılda en akılda kalıcı gelişmelerden biri Biden’ın 1915 Olayları’nı resmen ‘Ermeni Soykırımı’ olarak tanıması oldu, lakin bu münasebetlerde önemli bir kırılmaya sebep olmadı. Hatta Cumhurbaşkanı Erdoğan, NATO tepesinde yapılan ikili görüşme daha sonrasında ‘hamdolsun hiç gündeme gelmedi’ dedi. Biden’ın Erdoğan ile lider makamında birinci telefon görüşmesini soykırımı tanıma sonucu almadan bir gün evvel yapması da Ankara’ya karşı izlenecek sert tavrın bir sinyaliydi.
Biden, halefi Donald Trump’ın bilakis Erdoğan ile direkt temas kurmaktan epey ABD-Türkiye içinde kurumlar ortası teması tercih ediyor. Beştepe’nin meseleleri Beyaz Saray’la süratlice görüşme kabiliyeti azaldı. Bu sebeple Flake’i Ankara’da Trump periyodunda bakılırsave başlayan Satterfield’a kıyasla daha faal bir mesai bekliyor olabilir.
Biden idaresi, dış siyasetinde insan hakları ve demokrasiye büyük değer veriyor. ötürüsıyla Washington’ın yaptığı açıklamalarda çoğunlukla Türkiye’deki demokratik gerilemeye ve hak ihlallerine vurgu yapılıyor. İki ülke içindeki S-400 krizi de hala çözülmedi, yakın vakitte da çözülebilecek üzere durmuyor. S-400 başlığı iki ülke içinde ısınıp ısınıp gündeme gelmeye devam edecektir. Büyükelçiliği boyunca medyayla sık temas kurmayan Satterfield da 2021’deki açıklamalarında S-400 başlığına değinmeye devam etmişti. ABD’nin duruşu bu mevzuda şu an için net gözüküyor; Türkiye’nin S-400’leri elden çıkarması ve Rusya’yla emsal bir mutabakat yapmaması.
2021’de F-35 programından S-400 tercihi niçiniyle resmen çıkarılan Türkiye, yıl sonuna gerçek ayrıyeten ABD’den F-16 almak istediğini belirtti. F-16 satışı iki ülke içinde tekrar gündeme gelecektir.
Suriye gündemi son aylarda geri planda kalsa da, Ankara’nın ABD’nin YPG’ye verdiği dayanak ve Fethullah Gülen’in iade edilmemesi konusunda önemli rahatsızlığı sürüyor.