Fatma Barbarosoğlu: Sıkıntı olan karşılığı verecek kişiyi bulmak

JoKeR

Active member
Edebiyatın can damarlarından biri olan tenkit, hem muharrir tıpkı vakitte okur için epey değerli. Muharrire yeni ufuklar açabilirken, okura el feneri tutarak farklı bakış açıları kazandırabilir.

ürk edebiyatı işte bu incelikten mahrum. Pekala bu geçmişte de bu biçimde miydi? Fatma Barbarosoğlu, Tenkit Üzerine Yedi Söyleşi kitabında Tarık Buğra, Memet Fuat, Fethi Naci, Tahsin Yücel, Gürsel Aytaç, Ayşe Şasa ve Mustafa Kutlu’yla doksanlı senelerda tenkidin temel çerçevesini çizen söyleşiler gerçekleştirdi. Bu ufuk açıcı söyleşiler üzerinden Fatma Barbarosoğlu’yla tenkit kültürümüzü ve soru sormanın inceliklerini konuştuk.

Gürsel Aytaç


– Söyleşilerin genelinde bir tenkit geleneğimizin olmadığı tartışılmış. O günden bugüne hâlâ tenkit geleneğimiz yok diyebilir miyiz? Yoksa niye?

Matbuat çağdaşlaşmasından 90’lara kadar oluşmamış tenkit geleneğinin, 90’lardan daha sonra oluşması mümkün değil. Tenkit geleneğimizin niye oluşmadığı söyleşilerde sarih bir biçimde ortaya konuyor. Yanıtlardan yola çıkarak müstakil bir kıymetlendirme makalesi yazmak dahi mümkün. Birkaç cümle ile ruhunu bozmak istemem.

Fethi Naci


ÖVMENİN VE YERMENİN DIŞINDA BİR BAKIŞ AÇISI

– Tarık Buğra ile olan söyleşinizde her dönemin moda olan tenkit tabirleri lisana getirilmiş. Bu devrin moda olan tenkit tabirleri neler sizce?


90’larda feminist tenkit ve postmodernist tenkit öne çıkıyordu. Bir orta yapısalcı çözümlemeler revaçta oldu. Post yapısalcı çözümlemeler Batılı örnekler üzerinden Türk romanına uyarlanmaya çalışıldı, lakin bu çalışmalar okuyucuya pek ulaşmadı. ötürüsıyla ben sorunuzu günümüz medyasında eleştirel metinlere rastlamanın imkansızlığı üzerinden cevaplamış olayım. Kitap tanıtım çalışmaları ve promosyon söyleşiler üzerinden, bindiği kolu kesen bir edebî kamu var.

Tağrık Buğra



örneğin Orhan Pamuk yeni bir roman yayınlayıncaya kadar güya hiç kimse bir şey yazmamış üzere bir suskunluk oluyor. Hal bu biçimde olunca Orhan Pamuk romanı üzerinden övgüler ve yergiler birbirini kovalıyor. Kritik etmek, övmenin ve yermenin haricinde bir bakış açısı gerektirir. Kritik etmek dediğimiz şey, bir sorunu, bir mevzuyu, bir sanat eserini değerlendirmektir. Kıymet vermek ile tenkit etmek tıpkı otomobile koşulmuş at üzeredir.

Tenkit Üzerine Yedi Söyleşi


– Doksanlardaki Fatma Barbarosoğlu ile bugünkü Fatma Barbarosoğlu’nun tenkide bakışı bir değişime uğramış mıdır?

Bakış açısı olarak bir değişimden bahsetmek sanırım epey kelam konusu olmasa gerek. Lakin 90’larda edebi tenkit üzerine daha hayli fikrimi yorarken günümüzde insanların, fikirlerin kırılganlığı üzerine odaklanıyorum ve bu kırılganlığı inşa eden nedir, sorusuna karşılık arıyorum. Çalışma alanım, teknolojik gelişmelerin vakit ve yer idrakini değiştirmesi üzerine olduğu için, toplumsal medya üzerinden iz sürmeye çalışıyorum.

Mustafa Kutlu


SİZ BENİM BÜTÜN KİTAPLARIMI OKUDUNUZ MU?

– Solcu, sağcı her bölümden beşere yöneltmişsiniz sorularınızı. Artık bunu yapmak hayli sıkıntı, evvelden daha mı kolaydı?


Ben 90’larda bu söyleşileri, faks çekerek (evde faksımız yoktu o sıra), posta ile göndererek gerçekleştirmeye çalıştım. Artık fazlaca çeşitli teknolojik imkanlarla herkes herkese ekran uzaklığında. ötürüsıyla bağlantının epeyce daha kolay olduğu bir devirdeyiz. Sorunuzu bu kitaptaki söyleşiler üzerinden cevaplayacak olursam, benim için artık hayli daha kolay olurdu.

Şöyle ki, bugün söyleşi yapmak istesem ve bunu Dergâh’ın orta sayfasında yayınlamak istesem 90’lardan farklı bir hal kelam konusu olmaz. Ne benim söyleşi yapmak istediğim kişi Dergâh’a söyleşi vermek istemem der ne de Dergah idaresi bu kişinin söyleşisini yayımlamayız der. Lakin bu, bu biçimde bir şeyi her mecrada rahatlıkla yapabileceğimiz manasına gelmiyor.

Memet Fuat


Zannedilenin bilakis solcu muharrirler ve eleştirmenler irtibata daha açık. Hakk’ın rahmetine kavuşmuş olduğu için ismini vermeyeceğim “mahalle”mizden bir kişiselyet, kendisi ile ortak tanıdıklar üzerinden bağlantıya geçip söyleşi yapmak istediğimde “Siz benim bütün kitaplarımı okudunuz mu?” diye sordu üst perdeden. halbuki bu soruyu kitapta söyleşisini okuduğunuz hiç bir kişiselyet sormamıştı.

– Eleştirmenlerin hayat deneyimlerinin değerli olduğu vurgusu var söyleşilerde. Röportörlerin de hayat deneyimleri röportajına yansır mı? Söyleşileri artık okuduğunuzda ‘Şunu da şu biçimde sorabilirmişim’ söylemiş olduğiniz neler var?

Hayat deneyiminden çok söyleşiyi yapan kişinin heyecanının, coşkusunun daha kıymetli olduğunu düşünüyorum. Sorunun vatanı, merak ve hayretin gittiği yere kadar uzanır. Hayat deneyimi soru sorandan fazla cevaplayan için kıymetli. Söyleşileri yine okuduğumda ‘Şunu da şöyleki sorabilirmişim’ demiyorum, fakat örneğin Tahsin Yücel’e yönelttiğim soruları Tahsin Yücel’in sükûnetle cevaplamasını hayranlıkla okuyorum. Tahsin Yücel, hayat deneyimi ile bu soruları soranın vakit ortasında kendisinin uygun okuyucularından biri olacağını sezmişti herbiçimde diye düşünüyorum. Geçerken söylemiş olayım, evet düzgün bir Tahsin Yücel okuyucusuyum.

Ayşe Saşa


– Sormaktan vazgeçemediğiniz soruyu sorayım ben de, ‘Geçmişi saklayan nedir?’

Bir söz, bir müzik, bir şiir, yıpranmış bir obje, yıpranmış objede kendisini aşikar eden vaktin kokusu… Gözden düşen “o yaş”. Bizi ağlatanları unuturuz da, gözyaşının gözden süzüldüğü an, hatıra mahzeninde senelera direne direne, direndikçe güzelleşe güzelleşe durur.

NE UMDUM NE BULDUM DİYEBİLİRİZ

– Soru sormak mı güç, yanıt vermek mi? Bu beni her vakit düşündüren bir bahis.


Muhatabımızın, sorduğumuz sorunun yanıtını bildiğini, bizi en düzgün biçimde bilgilendireceğini umarız. Lakin işler her vakit bu çizgide ilerlemez. Günün sonunda ne umdum ne buldum bahsi çıkıverir karşınıza. Siz soruların peşindesinizdir, muhatabınız övülme peşinde. Kısacası güç olan, “o soru” ya karşılık verecek “o kişi” yi bulmaktır.

– Röportaj yaptığınız yedi şahıstan yalnızca 2 kişi hayatta şu anda. Bu size ne hissettiriyor?


Derin, epey derin bir hüzün. örneğin, Ayşe Şasa’yı giderek daha fazlaca özlüyorum. O vefat ettiğinde ben ülke haricindeydım. Vedalaşamamış olmanın sancısı vakit içinde diner sanmıştım. Dinmedi.
 
Üst