Fehmi Koru*
fevkaladelüklere gerek yok, akılcı gerçek kararlarla buhran bilakis döndürülebilir…
Ülkemizde ekonomik sorun var mı?
Var, birebir vakitte nasıl var.
Yaşadığımıza sözlükten bir karşılık aramak gerekirse ‘bir tıp bunalım’ diyebiliriz.
Beşerler kendi ulusal paraları yerine yabancı paraları tercih ediyor ya da birikimlerini altın olarak değerlendiriyorlar. Bankalardaki millete ilişkin mevduatın yarıdan fazlası yabancı para cinsinden.
Dolar ve Euro’ya olan çok talep TL’nin kıymetinin azalmasına yol açıyor.
Yalnızca dün bir günde ulusal paramız dolar karşısında yüzde 4 civarında bedel kaybetti. Birkaç aylık kıymet kaybı yüzde 40’a ulaşmış bulunuyor.
İktisat biliminde yaşadığımızın ismine ‘devalüasyon’ deniliyor.
Hükümetler devalüasyona ‘bunalım’ periyotlarında başvurmak zorunda kalıyorlar. Bizde paramızın kıymetinin yüksek oranda kaybı hükümet sonucuyla ve bir günde gerçekleşmediği için olana ‘devalüasyon’ denilemiyor; halbuki şu sırada olan tam manasıyla bu.
Geçmişte birkaç sefer devalüasyonlar hayatış bir ülkeyiz. 24 Ocak kararları (1980) bir devalüasyondu. Bir öteki devalüasyon sonucu 1994 yılında alındı. Bir başka devalüasyon da 2001’de Ulusal Güvenlik Heyeti (MGK) toplantısında devrin cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in başbakan Bülent Ecevit’e anayasa kitapçığını fırlatması ve Ecevit’in bunu kamuoyu ile paylaşması daha sonrasında yaşandı.
[Ahmet Necdet Sezer o sırada yaşananları yıllar daha sonra anlatırken sıkıntıya bir diğer boyut kazandırdı. Ecevit’e kızgınlığı Anayasa Mahkemesi’nde kapatılma davası görülen -daha sonradan kapatıldı- Refah Partisi’nin lehine devreye girmesini kendisinden istemesi yüzünden imiş. İki defa Sezer’den bunu talep etmiş Ecevit. MGK’da o gün bu kızgınlıkla anayasa kitapçığını Ecevit’e fırlatmış Sezer.]
Şahitleri daha fazlaca olacağı için sonuncu ekonomik buhrana biraz yakından bakalım.
Aşağıda okuyacağınız o günle ilgili özeti internet ansiklopedisi Wikipedia’dan aktarıyorum:
“Cumhuriyet tarihinin ekonomik ve siyasi boyutuyla ‘en derin krizlerinden biri’ olarak yorumlanır ve bu tarafıyla ‘Kara Çarşamba’ olarak da bilinir. Birebir gün İstanbul Borsası yüzde 14, sonraki gün yüzde 18 bedel kaybetti. Gecelik faizler yüzde 760’a, Hazine borçlanma faizi yüzde 144’e kadar yükseldi. 680.000 lira düzeyinde olan Amerikan doları bir hafta ortasında 1.000.000 lirayı geçmişti. Kriz sonunda epey sayıda iş yeri kapandı, işsizlik kayda paha oranda yükseldi. 2001 yılı sonunda kamunun faiz harcamaları toplam vergi gelirlerinin yüzde 92,3’üne ulaştı.”
Sanıyorum özette ‘faiz’ sözcüğü dikkatleri çekmiştir.
Bütün devalüasyonlarda ya sebep ya da sonuç olarak varlığı hissedilen ögelerden biridir ‘faiz’…
hiç bir devalüasyonun öncesi ve daha sonrasında hükümetler anayasada bu biçimde da yer alan ‘fevkalade hal’ ile ilgili maddeyi hatırlamamış, sorunu çözmek için iktisat biliminin bilinen biçimlerine başvurmakla yetinilmiştir.
Örnek olsun diye özetini aktardığım sonuncusunda, iktidar, sorunun tahlilinde yardımcı olması için, yurtharicinde memleketler arası memur olarak Dünya Bankası’nda nazaranvli Kemal Derviş’i iktisadın başına bakan olarak getirmişti.
İktisatta çalkantılar yaşansa bile meselelerin buhrana dönüşmesine uzun yıllar boyunca müsaade vermeyen ‘dalgalı kur sistemi’ bugünlere o periyodun armağanıdır.
O devirde alınan kararlar daha sonrasında enflasyonun (hayat pahalılığı) denetim altında tutulabilmesi mümkün oldu. Dalgalı kur öncesinden yaşanan cinsten fahiş faizlere de müsaade vermedi.
Korona günlerinin zorlamasıyla bütün dünyada başgösteren ve kendisini tedarik zincirinin kırılması ve yükselen enflasyon olarak belirli eden ekonomik bozulmadan ülkemizin nasibine de misal zahmetler düştü. Tam bu sırada enflasyon yükselirken faizi sıfırlama kederine düşülmesi, sorunu şimdilerde tahammül edilemez boyutlara taşıyıverdi.
Faiz takıntısı ile birbiri arkasına yanlış kararlar alınmasaydı, Türkiye de, ekonomik alandaki bozulmayı, şimdilerde bütün gelişmiş ekonomilerde karşılaşıldığı tipten sonlu halde, enflasyonun bir kesim yükselmesi olarak yaşayabilecekti.
Yanlış kararlar, maalesef, hem TL’nin yabancı paralar ve altın karşısında pahasını düşürdü, tıpkı vakitte TL-dolar istikrarını muhafaza maksatlı teşebbüsler yüzünden hazinenin döviz rezervlerini eksiye geçirdi.
Merkez Bankası Para Piyasaları Kurulu’nun yarın yapacağı görüşmeden bir daha faizi indirme sonucu çıkması bekleniyor.
Daha evvel alınan birebir tipten kararlar daha sonrasında TL bedel kaybetmiş, iktisatta ‘bunalım’ manzarası kendini aşikâr etmişti..
Bu ortada olan da, TL’yi yabancı paralar karşısında muhafaza maksatlı kullanılan 128 milyar dolarlık rezerve olmuştu.
Para Piyasaları Şurası toplantısı öncesinde de dört farklı vakitte 5 milyar dolar birebir gayeyle bozduruldu ve bir daha tıpkı sonuçla karşılaşıldı: Yabancı paralar ve altın TL karşısında biraz daha paha kazandı.
Misal bir sonucun yarın alınması bu kere da tıpkı kararı doğurabilir.
Evvelki devalüasyonlarda hiç konuşulmayan ‘fevkalade hal’ (OHAL) konusunun şimdilerde tedavüle sokulması büyük bir talihsizlik. Anayasada özel bir hususa sahip (m. 119) OHAL için sayılan münasebetler içinde ‘ekonomik bunalım’ da bulunuyor. Yasasında ise, OHAL ilanı ile bir arada olağanüstü -bunu ‘radikal’ olarak da okuyabiliriz- bir hayli metoda başvurabilme imkanı sunuluyor.
bu biçimde bir yola başvurulması olağan olarak mümkün, fakat ekonomik istikrarları bütünüyle yerle bir edebilecek hallerin tercih edilmesi için aklın devre dışı kalması gerekiyor.
Problemler işte bu biçimde ortasından çıkılması olağanüstü güç bir krize dönüşebilir.
Geçmişte alınan bir dizi yanlış kararla bugünün insanları ekonomik problemlerle baş başa kaldı; artık alınacak gibisi bir yahut birden çok yanlış karar ise bundan daha sonraki kuşakların de geleceğini karartmaktan öbür bir işe yaramayacaktır.
Artık fevkaladelüklerden değil bilimden medet umma vakti geldi.
[Berat Albayrak’ın bakanlıktan ayrılması akabinde onun nazaranvine Lütfü Elvan’ın getirilmesi, Merkez Bankası’na faiz baskısını sürdüren Murat Uysal yerine Naci Ağbal’ın lider olarak atanmasıyla pahası daima yükselen doların birinci Para Piyasaları Konseyi sonucu daha sonrasında sert düşüş gösterdiği biliniyor. Albayrak ayrıldığı gün 8.51 TL’den süreç bakılırsan dolar, karar daha sonrasında 7.28 TL’ye düşmüştü.]
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden alınmıştır.
fevkaladelüklere gerek yok, akılcı gerçek kararlarla buhran bilakis döndürülebilir…
Ülkemizde ekonomik sorun var mı?
Var, birebir vakitte nasıl var.
Yaşadığımıza sözlükten bir karşılık aramak gerekirse ‘bir tıp bunalım’ diyebiliriz.
Beşerler kendi ulusal paraları yerine yabancı paraları tercih ediyor ya da birikimlerini altın olarak değerlendiriyorlar. Bankalardaki millete ilişkin mevduatın yarıdan fazlası yabancı para cinsinden.
Dolar ve Euro’ya olan çok talep TL’nin kıymetinin azalmasına yol açıyor.
Yalnızca dün bir günde ulusal paramız dolar karşısında yüzde 4 civarında bedel kaybetti. Birkaç aylık kıymet kaybı yüzde 40’a ulaşmış bulunuyor.
İktisat biliminde yaşadığımızın ismine ‘devalüasyon’ deniliyor.
Hükümetler devalüasyona ‘bunalım’ periyotlarında başvurmak zorunda kalıyorlar. Bizde paramızın kıymetinin yüksek oranda kaybı hükümet sonucuyla ve bir günde gerçekleşmediği için olana ‘devalüasyon’ denilemiyor; halbuki şu sırada olan tam manasıyla bu.
Geçmişte birkaç sefer devalüasyonlar hayatış bir ülkeyiz. 24 Ocak kararları (1980) bir devalüasyondu. Bir öteki devalüasyon sonucu 1994 yılında alındı. Bir başka devalüasyon da 2001’de Ulusal Güvenlik Heyeti (MGK) toplantısında devrin cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in başbakan Bülent Ecevit’e anayasa kitapçığını fırlatması ve Ecevit’in bunu kamuoyu ile paylaşması daha sonrasında yaşandı.
[Ahmet Necdet Sezer o sırada yaşananları yıllar daha sonra anlatırken sıkıntıya bir diğer boyut kazandırdı. Ecevit’e kızgınlığı Anayasa Mahkemesi’nde kapatılma davası görülen -daha sonradan kapatıldı- Refah Partisi’nin lehine devreye girmesini kendisinden istemesi yüzünden imiş. İki defa Sezer’den bunu talep etmiş Ecevit. MGK’da o gün bu kızgınlıkla anayasa kitapçığını Ecevit’e fırlatmış Sezer.]
Şahitleri daha fazlaca olacağı için sonuncu ekonomik buhrana biraz yakından bakalım.
Aşağıda okuyacağınız o günle ilgili özeti internet ansiklopedisi Wikipedia’dan aktarıyorum:
“Cumhuriyet tarihinin ekonomik ve siyasi boyutuyla ‘en derin krizlerinden biri’ olarak yorumlanır ve bu tarafıyla ‘Kara Çarşamba’ olarak da bilinir. Birebir gün İstanbul Borsası yüzde 14, sonraki gün yüzde 18 bedel kaybetti. Gecelik faizler yüzde 760’a, Hazine borçlanma faizi yüzde 144’e kadar yükseldi. 680.000 lira düzeyinde olan Amerikan doları bir hafta ortasında 1.000.000 lirayı geçmişti. Kriz sonunda epey sayıda iş yeri kapandı, işsizlik kayda paha oranda yükseldi. 2001 yılı sonunda kamunun faiz harcamaları toplam vergi gelirlerinin yüzde 92,3’üne ulaştı.”
Sanıyorum özette ‘faiz’ sözcüğü dikkatleri çekmiştir.
Bütün devalüasyonlarda ya sebep ya da sonuç olarak varlığı hissedilen ögelerden biridir ‘faiz’…
hiç bir devalüasyonun öncesi ve daha sonrasında hükümetler anayasada bu biçimde da yer alan ‘fevkalade hal’ ile ilgili maddeyi hatırlamamış, sorunu çözmek için iktisat biliminin bilinen biçimlerine başvurmakla yetinilmiştir.
Örnek olsun diye özetini aktardığım sonuncusunda, iktidar, sorunun tahlilinde yardımcı olması için, yurtharicinde memleketler arası memur olarak Dünya Bankası’nda nazaranvli Kemal Derviş’i iktisadın başına bakan olarak getirmişti.
İktisatta çalkantılar yaşansa bile meselelerin buhrana dönüşmesine uzun yıllar boyunca müsaade vermeyen ‘dalgalı kur sistemi’ bugünlere o periyodun armağanıdır.
O devirde alınan kararlar daha sonrasında enflasyonun (hayat pahalılığı) denetim altında tutulabilmesi mümkün oldu. Dalgalı kur öncesinden yaşanan cinsten fahiş faizlere de müsaade vermedi.
Korona günlerinin zorlamasıyla bütün dünyada başgösteren ve kendisini tedarik zincirinin kırılması ve yükselen enflasyon olarak belirli eden ekonomik bozulmadan ülkemizin nasibine de misal zahmetler düştü. Tam bu sırada enflasyon yükselirken faizi sıfırlama kederine düşülmesi, sorunu şimdilerde tahammül edilemez boyutlara taşıyıverdi.
Faiz takıntısı ile birbiri arkasına yanlış kararlar alınmasaydı, Türkiye de, ekonomik alandaki bozulmayı, şimdilerde bütün gelişmiş ekonomilerde karşılaşıldığı tipten sonlu halde, enflasyonun bir kesim yükselmesi olarak yaşayabilecekti.
Yanlış kararlar, maalesef, hem TL’nin yabancı paralar ve altın karşısında pahasını düşürdü, tıpkı vakitte TL-dolar istikrarını muhafaza maksatlı teşebbüsler yüzünden hazinenin döviz rezervlerini eksiye geçirdi.
Merkez Bankası Para Piyasaları Kurulu’nun yarın yapacağı görüşmeden bir daha faizi indirme sonucu çıkması bekleniyor.
Daha evvel alınan birebir tipten kararlar daha sonrasında TL bedel kaybetmiş, iktisatta ‘bunalım’ manzarası kendini aşikâr etmişti..
Bu ortada olan da, TL’yi yabancı paralar karşısında muhafaza maksatlı kullanılan 128 milyar dolarlık rezerve olmuştu.
Para Piyasaları Şurası toplantısı öncesinde de dört farklı vakitte 5 milyar dolar birebir gayeyle bozduruldu ve bir daha tıpkı sonuçla karşılaşıldı: Yabancı paralar ve altın TL karşısında biraz daha paha kazandı.
Misal bir sonucun yarın alınması bu kere da tıpkı kararı doğurabilir.
Evvelki devalüasyonlarda hiç konuşulmayan ‘fevkalade hal’ (OHAL) konusunun şimdilerde tedavüle sokulması büyük bir talihsizlik. Anayasada özel bir hususa sahip (m. 119) OHAL için sayılan münasebetler içinde ‘ekonomik bunalım’ da bulunuyor. Yasasında ise, OHAL ilanı ile bir arada olağanüstü -bunu ‘radikal’ olarak da okuyabiliriz- bir hayli metoda başvurabilme imkanı sunuluyor.
bu biçimde bir yola başvurulması olağan olarak mümkün, fakat ekonomik istikrarları bütünüyle yerle bir edebilecek hallerin tercih edilmesi için aklın devre dışı kalması gerekiyor.
Problemler işte bu biçimde ortasından çıkılması olağanüstü güç bir krize dönüşebilir.
Geçmişte alınan bir dizi yanlış kararla bugünün insanları ekonomik problemlerle baş başa kaldı; artık alınacak gibisi bir yahut birden çok yanlış karar ise bundan daha sonraki kuşakların de geleceğini karartmaktan öbür bir işe yaramayacaktır.
Artık fevkaladelüklerden değil bilimden medet umma vakti geldi.
[Berat Albayrak’ın bakanlıktan ayrılması akabinde onun nazaranvine Lütfü Elvan’ın getirilmesi, Merkez Bankası’na faiz baskısını sürdüren Murat Uysal yerine Naci Ağbal’ın lider olarak atanmasıyla pahası daima yükselen doların birinci Para Piyasaları Konseyi sonucu daha sonrasında sert düşüş gösterdiği biliniyor. Albayrak ayrıldığı gün 8.51 TL’den süreç bakılırsan dolar, karar daha sonrasında 7.28 TL’ye düşmüştü.]
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden alınmıştır.