Fehmi Koru*
Türkiye’ye dışarıdan bakanların oldukça bir vakittir ülkemizdeki siyasi sisteme yapıştırdıkları sıfat sonunda bizde de geniş kabule kavuştu. İdareye ‘otoriter’ sıfatı yakıştırılıyor ve meydana gelen her yeni gelişme o tespit ışığında bedellendiriliyor.
Son birkaç yıl içerisinde elimden geçen epeyce sayıda yabancı yayında -kitap ve makalede- gördüğüm şu: Dünyada neredeyse moda haline gelen ‘otoriter’ idarelere örnek verilmesi gerektiğinde kesinlikle Türkiye’nin ismi da geçiriliyor.
O kitaplarla makalelerin yazılmasına sebep olan Donald Trump’ın dört yılında ABD de tıpkı yolda bir ülke olarak görülüyordu.
Trump gitti, ama Avrupa da dahil farklı coğrafyalardaki ‘otoriter’ idareler varlıklarını sürdürüyorlar.
‘Otoriter yönetim’ denildiğinde akla sadece ‘tek adam rejimi’ üzere genel-geçer yakıştırmalar gelmemeli. Rejimin otoriter olması için başta bütün ipleri elinde tutan bir tek kişinin bulunması gerekmiyor; daha kıymetli olan o kişinin yahut şahısların yönettiği halkın ne hissettiği…
Demokrasilerde varlığına alışılmış özgürlükler alanının ülkelerde daralması idarenin ‘otoriter’ özelliği ile ilgili sayılıyor…
kuvvetli başkana sahip olduğu biçimde halkın kendisini haklardan yoksun hissetmediği ülkeler de olabilir ve onlardan ‘otoriter’ olarak kelam etmek yanlışsız değildir.
Ayrıyeten her kuvvetli başkanın bütün yetkileri elinde toplama isteğine sahip olduğu ve iktidardaki ömrü uzadıkça o dileğini hayata geçirmeye kalkışacağı da bir kural sayılmamalı.
Hiç ilgisi yok.
Referandumla değiştirilen anayasa unsurları cumhurbaşkanına olağanüstü yetkiler vermekte. ‘Kuvvetler ayrılığı’ unsurunu ortadan kaldıran, Meclis’in fonksiyonunu azaltan, hem bakanlar konseyini birebir vakitte bakanların başında bulundukları bürokrasiyi yalnızca cumhurbaşkanına hesap verir hale getiren yeni sistem ‘otoriter’ bir yapının varlığına işaret ediyor dışarıdan bakanların müşahedesine nazaran.
Mevzuyu ele alışımın niçini bir müddetdir zihnimde taşıdığım bir kuşku.
Artık iktidar cephesinde en yetkili ve tesirli makamlarda bulunanlar ile nazaranv tariflerinde “İktidarın her yaptığını desteklemek” yazan yorumcuların da kabul ettikleri, iktisatta herkesi etkileyecek boyutlara ulaşan külfetlerin ‘otoriterlik’ gölgesi altında bulunulmayan bir ortamda yaşanmayabileceği kuşkusu bu.
Türkiye bugünküne benzeri ekonomik dertleri benim gözlemcisi olduğum diğer periyotlarda de hayatıştı. 1980 öncesinde, 70 sente muhtaç olduğumuz, şahsen devrin başbakanı tarafınca itiraf edilmişti. 5 Nisan 1994’te herkesi yarı yarıya yoksullaştıran yüzde 40 devalüasyon sonucu alınmasına kadar geçen süreçte faizlerin gecelik yüzde binlere ulaştığı oluyordu. 2001’de üç partili koalisyon ülkemizi IMF kapısında el açmaya ve yurtharicinden kurtarıcı ithaline mecbur bırakmıştı. “Teğet geçti” denilse bile dünyayı tesiri altına alan 2008 küresel krizi bizde de istikrarları sarsmıştı.
Lakin hepsinin akabinde krizin üstesinden gelinmesini sağlayan iyileştirmeler yaşanabilmişti.
Sonuncusu, yani AK Parti’nin iktidarda bulunduğu 2008 yılında ABD’de başlayarak dünyanın öbür ülkelerine de sıçrayan küresel ekonomik kriz aslında Türkiye’yi de vurdu. bu biçimdea kadar istikrarlı büyüyen Türk iktisadı (büyüme 2007’de yüzde 5 idi) 2008 yılında sıfır büyümeyle bir daha tanışmış, bir daha sonraki yıl ise büyüme eksi 4.7 olarak gerçekleşmişti.
AK Parti’nin birinci senelerında uygulanan ekonomik program yardımıyla tek haneye düşen enflasyon 2008’de çift haneye (10.1) çıktı lakin sonraki yıl bir daha tek haneye (6.8) geri döndü.
Dolar da krizin ortasında bile 1.50 TL olarak sabit kalabildi.
O günleri herkes tedirginlikle geçirdi. Fakat, alınan önlemlerle, periyodun başbakanına “Kriz diğer ülkeleri sarsarken bizi teğet geçti” övüncünü kamuoyuyla paylaşmayı sağlayacak biçimde düze çıkılabildi.
Muhtemelen o kriz periyodunun üstesinden gelinmesinde şahısların de rolü büyüktür, fakat onların o başarıyı göstermesini sağlayan düzgün çalışan bir sistemin devrede bulunuşunun daha kıymetli olduğunu düşünmemiz için bir hayli sebep var.
İktidar-muhalefet münasebetleri bile bugünkünden farklıydı 2008-2009 devrinde.
Hükümette ve bürokraside bakılırsav alanlar halkın kendilerinden muvaffakiyet beklediğini biliyor ve bunun için uğraş gösteriyorlardı.
Ülkede mevcut her eğilimin görüşlerini serbestçe tabir edebildikleri medya da yol ve istikamet gösterici yayınlarıyla yanlış yapılmasına müsaade etmiyordu.
Meclis’te o iki yılın bütçe görüşmelerinde partileri ismine konuşanların katkıları artık bir daha gözden geçirilse, tartışmalardaki düzeyin bugünkünden fazla yüksekte olduğu görülecektir.
2008 krizi ve akabinde yaşananlar ile bugün meydana gelen gelişmeler içinde ne fark olduğu üstteki kısa özetten anlaşılabilir.
O gün sorunun farkındaydık, lakin üstesinden gelinebileceğine itimadımız vardı.
Bugün eksik olan o inanç.
İnancın yokluğu ise 2018’de geçilen yeni sistemle ilgili.
Yeni sistemin ön tanıtımı sırasında propagandası yapıldığı üzere artık kararlar epey daha kolay alınıyor. sonucu alanın kimseye hesap vermesi gerekmediği üzere, sürecin içerisinde yer alan herkes ona hesap vermek zorunda. Hususa eleştirel yaklaşabilecek ve öngörüleri dinlense yapılan yanlışlıklara düşülmekten kurtulunabilecek uzmanların görüşlerini aktarabilme imkanı ise sıfır; merkez denilen medya onlara geçit vermiyor.
Sistem buhran üretiyor.
‘Otoriter yönetim’ tespiti işte bu gerçek ışığında ehemmiyetini yitiriyor.
Kendilerinden ‘otoriter’ olarak kelam edilmeyi hak eden ülkelerde ekonomik eza yaşanmıyor.
Tam bilakis, ABD’de Trump, iş başında bulunduğu dört yıl içerisinde, ekonomiyi canlandırmayı başarmıştı ve ‘Korona’ kederi çıkmasaydı bugünlerde ikinci devrine devam ediyor bile olabilirdi; bütün nefret uyandıracak yaklaşımlarına karşın seçimi fazlaca az farkla kaybetti Trump.
AK Partililer şapkalarını önlerine koyup “Tam unutulmaya yüz tutmuşken şu sistem değişikliği işini başımıza kim sardı, niye?” diye düşünmeli.
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.
Türkiye’ye dışarıdan bakanların oldukça bir vakittir ülkemizdeki siyasi sisteme yapıştırdıkları sıfat sonunda bizde de geniş kabule kavuştu. İdareye ‘otoriter’ sıfatı yakıştırılıyor ve meydana gelen her yeni gelişme o tespit ışığında bedellendiriliyor.
Son birkaç yıl içerisinde elimden geçen epeyce sayıda yabancı yayında -kitap ve makalede- gördüğüm şu: Dünyada neredeyse moda haline gelen ‘otoriter’ idarelere örnek verilmesi gerektiğinde kesinlikle Türkiye’nin ismi da geçiriliyor.
O kitaplarla makalelerin yazılmasına sebep olan Donald Trump’ın dört yılında ABD de tıpkı yolda bir ülke olarak görülüyordu.
Trump gitti, ama Avrupa da dahil farklı coğrafyalardaki ‘otoriter’ idareler varlıklarını sürdürüyorlar.
‘Otoriter yönetim’ denildiğinde akla sadece ‘tek adam rejimi’ üzere genel-geçer yakıştırmalar gelmemeli. Rejimin otoriter olması için başta bütün ipleri elinde tutan bir tek kişinin bulunması gerekmiyor; daha kıymetli olan o kişinin yahut şahısların yönettiği halkın ne hissettiği…
Demokrasilerde varlığına alışılmış özgürlükler alanının ülkelerde daralması idarenin ‘otoriter’ özelliği ile ilgili sayılıyor…
kuvvetli başkana sahip olduğu biçimde halkın kendisini haklardan yoksun hissetmediği ülkeler de olabilir ve onlardan ‘otoriter’ olarak kelam etmek yanlışsız değildir.
Ayrıyeten her kuvvetli başkanın bütün yetkileri elinde toplama isteğine sahip olduğu ve iktidardaki ömrü uzadıkça o dileğini hayata geçirmeye kalkışacağı da bir kural sayılmamalı.
Hiç ilgisi yok.
Referandumla değiştirilen anayasa unsurları cumhurbaşkanına olağanüstü yetkiler vermekte. ‘Kuvvetler ayrılığı’ unsurunu ortadan kaldıran, Meclis’in fonksiyonunu azaltan, hem bakanlar konseyini birebir vakitte bakanların başında bulundukları bürokrasiyi yalnızca cumhurbaşkanına hesap verir hale getiren yeni sistem ‘otoriter’ bir yapının varlığına işaret ediyor dışarıdan bakanların müşahedesine nazaran.
Mevzuyu ele alışımın niçini bir müddetdir zihnimde taşıdığım bir kuşku.
Artık iktidar cephesinde en yetkili ve tesirli makamlarda bulunanlar ile nazaranv tariflerinde “İktidarın her yaptığını desteklemek” yazan yorumcuların da kabul ettikleri, iktisatta herkesi etkileyecek boyutlara ulaşan külfetlerin ‘otoriterlik’ gölgesi altında bulunulmayan bir ortamda yaşanmayabileceği kuşkusu bu.
Türkiye bugünküne benzeri ekonomik dertleri benim gözlemcisi olduğum diğer periyotlarda de hayatıştı. 1980 öncesinde, 70 sente muhtaç olduğumuz, şahsen devrin başbakanı tarafınca itiraf edilmişti. 5 Nisan 1994’te herkesi yarı yarıya yoksullaştıran yüzde 40 devalüasyon sonucu alınmasına kadar geçen süreçte faizlerin gecelik yüzde binlere ulaştığı oluyordu. 2001’de üç partili koalisyon ülkemizi IMF kapısında el açmaya ve yurtharicinden kurtarıcı ithaline mecbur bırakmıştı. “Teğet geçti” denilse bile dünyayı tesiri altına alan 2008 küresel krizi bizde de istikrarları sarsmıştı.
Lakin hepsinin akabinde krizin üstesinden gelinmesini sağlayan iyileştirmeler yaşanabilmişti.
Sonuncusu, yani AK Parti’nin iktidarda bulunduğu 2008 yılında ABD’de başlayarak dünyanın öbür ülkelerine de sıçrayan küresel ekonomik kriz aslında Türkiye’yi de vurdu. bu biçimdea kadar istikrarlı büyüyen Türk iktisadı (büyüme 2007’de yüzde 5 idi) 2008 yılında sıfır büyümeyle bir daha tanışmış, bir daha sonraki yıl ise büyüme eksi 4.7 olarak gerçekleşmişti.
AK Parti’nin birinci senelerında uygulanan ekonomik program yardımıyla tek haneye düşen enflasyon 2008’de çift haneye (10.1) çıktı lakin sonraki yıl bir daha tek haneye (6.8) geri döndü.
Dolar da krizin ortasında bile 1.50 TL olarak sabit kalabildi.
O günleri herkes tedirginlikle geçirdi. Fakat, alınan önlemlerle, periyodun başbakanına “Kriz diğer ülkeleri sarsarken bizi teğet geçti” övüncünü kamuoyuyla paylaşmayı sağlayacak biçimde düze çıkılabildi.
Muhtemelen o kriz periyodunun üstesinden gelinmesinde şahısların de rolü büyüktür, fakat onların o başarıyı göstermesini sağlayan düzgün çalışan bir sistemin devrede bulunuşunun daha kıymetli olduğunu düşünmemiz için bir hayli sebep var.
İktidar-muhalefet münasebetleri bile bugünkünden farklıydı 2008-2009 devrinde.
Hükümette ve bürokraside bakılırsav alanlar halkın kendilerinden muvaffakiyet beklediğini biliyor ve bunun için uğraş gösteriyorlardı.
Ülkede mevcut her eğilimin görüşlerini serbestçe tabir edebildikleri medya da yol ve istikamet gösterici yayınlarıyla yanlış yapılmasına müsaade etmiyordu.
Meclis’te o iki yılın bütçe görüşmelerinde partileri ismine konuşanların katkıları artık bir daha gözden geçirilse, tartışmalardaki düzeyin bugünkünden fazla yüksekte olduğu görülecektir.
2008 krizi ve akabinde yaşananlar ile bugün meydana gelen gelişmeler içinde ne fark olduğu üstteki kısa özetten anlaşılabilir.
O gün sorunun farkındaydık, lakin üstesinden gelinebileceğine itimadımız vardı.
Bugün eksik olan o inanç.
İnancın yokluğu ise 2018’de geçilen yeni sistemle ilgili.
Yeni sistemin ön tanıtımı sırasında propagandası yapıldığı üzere artık kararlar epey daha kolay alınıyor. sonucu alanın kimseye hesap vermesi gerekmediği üzere, sürecin içerisinde yer alan herkes ona hesap vermek zorunda. Hususa eleştirel yaklaşabilecek ve öngörüleri dinlense yapılan yanlışlıklara düşülmekten kurtulunabilecek uzmanların görüşlerini aktarabilme imkanı ise sıfır; merkez denilen medya onlara geçit vermiyor.
Sistem buhran üretiyor.
‘Otoriter yönetim’ tespiti işte bu gerçek ışığında ehemmiyetini yitiriyor.
Kendilerinden ‘otoriter’ olarak kelam edilmeyi hak eden ülkelerde ekonomik eza yaşanmıyor.
Tam bilakis, ABD’de Trump, iş başında bulunduğu dört yıl içerisinde, ekonomiyi canlandırmayı başarmıştı ve ‘Korona’ kederi çıkmasaydı bugünlerde ikinci devrine devam ediyor bile olabilirdi; bütün nefret uyandıracak yaklaşımlarına karşın seçimi fazlaca az farkla kaybetti Trump.
AK Partililer şapkalarını önlerine koyup “Tam unutulmaya yüz tutmuşken şu sistem değişikliği işini başımıza kim sardı, niye?” diye düşünmeli.
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.