Son günlerde çabucak her alanda kendi tarihimizin rekorlarını kırıyorduk, dün bu kere bir ‘dünya tarihi rekoru’ bir daha bizim ülkemizde kırıldı: Piyasaların kapatılma saatlerinde ‘1 dolar = 18 TL’ tablosuyla yeni ülke rekorunu kıran TL-dolar paritesi, o saatte biten kabine toplantısı daha sonrasında millete seslenen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın konuşmasına ‘dünya tarihi’ için ‘rekor’ olabilecek bir reaksiyon verdi: 18 TL üzerinde süreç nazarann dolar, gece yarısına hakikat, 13 TL altına düştü.
Amerikalıların parası birkaç saatte sayemizde yüzde 30’dan fazla paha kaybetti.
“Ne oldu da bu biçimde oldu?”
Bu sorunun karşılığını meslekten ekonomistler vermekte zorlanıyor; açıklama ekranların daima konukları gazetecilerden geldi: Onlara nazaran, son birkaç ayda yarı yarıya ucuzlayan TL’nin makûs talihini Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dün verdiği muştular değiştirdi.
Merkez Bankası’nın ilan ettiği faiz oranının üzerindeki kur artışından doğacak farkı bundan bu biçimde devlet ödeyecek…
Faiz bir daha makûs olmaya devam ediyor ancak bankada yatan TL mevduatlar, olur ya TL’nin pahasında aşınma yaşanırsa, ilan edilen faizin üzerinde bir getiriye bundan bu biçimde kavuşabilecek…
Kura dayalı misal bir uygulama ihracatçılar için de kelam konusu olabilecek…
Bu müjdelerden en çok sevinenler hiç kuşkusuz bankalar olmuştur.
niye?
Çok sıradan bir sebepten: Dolara kaçan mevduat bu yolla TL’ye dönerse, bankalar, müşterilerine, Merkez Bankası’nın ilan ettiği oranda bir faiz sağlamakla yetinecek, buna karşılık iktisadın hayli sayıdaki değişkenleri yüzünden kur faizin üstünde seyrederse kendilerinden kredi almış olanlara gerçek faiz uygulayabilecekler. Ortada mevduat sahiplerinin TL hesapları aleyhine oluşacak farkı, şimdiye kadar olduğu üzere bankalar değil devlet -yani vatandaşlar- ödemiş olacak…
Ekonomimizin dala bu yeni katkısını yerli-yabancı bankalar minnetle karşılamışlardır.
İlan edilen ‘faiz+kur farkını takviye’ formülü yardımıyla bankalardaki TL mevduatına ilgi artabilir.
O denli olur ve ilgi nitekim artarsa, dolar hesaplarında çözülmeler gerçekleşebilir ve TL bir daha bedel kazanabilir.
Bahsin bir-iki uzmanı ile görüştüm. Aldığım çelişkili bilgiler yüzünden aklım karıştı. Bilinmeyen bir formül değilmiş bu; finans lisanında buna ‘opsiyon’ denirmiş. Geçmişte buna emsal süreçler kimi ülkelerde, bir vakit içinder ‘dövize çevrilebilir mevduat’ (DÇM) ismiyle ve bilhassa yurtharicinde çalışan Türklerin paralarını ülkemize çekebilmek maksadıyla 1970’li senelerda bizde de uygulanmış bu formül.
Sıkıntılar çıkmış.
Bahsin dini istikameti
Lakin en çok aklımı karıştıran hususun dini istikametiyle ilgili aldığım bilgi oldu.
DÇM uygulaması sırasında olmalı, dindar emekçiler, paralarını DÇM olarak değerlendirmenin dini açından durumunu Diyanet İşleri Başkanlığı’na sorduklarında ‘opsiyon’ formülü fetva konusu olmuş. Mevzuyu ele alan Din İşleri Yüksek Şurası’nun verdiği fetva şu biçimde:
“Opsiyon; tercih ve seçim üzere manalara gelmektedir. Taraflardan birinin başkasına, muhakkak bir varlığı, gelecekteki bir tarihte yahut makul bir devir ortasında alıp almama ya da satıp satmama konusunda seçme hakkı tanıdığı (opsiyon hakkı); bu seçme hakkını tanıması karşılığında da muhakkak bir bedel talep ettiği vadeli süreç mukavelesine ‘opsiyon’ denir. Opsiyonun; döviz opsiyonu, pay senedi opsiyonu, faiz opsiyonu ve endeks opsiyonu üzere farklı tipleri bulunmaktadır.
“İslâm hukukunda satma bahis olan şeyin, muhtaçlık durumunda kullanılmak üzere biriktirilebilen ve fıkhen yararlanılması caiz görülen (mütekavvim), mevcut ve muhakkak (veya zimmette belirlenebilen) mal olması temel kuraldır (Mecelle, md. 126, 127; Nezih Hammâd, Kadâyâ fıkhıyye muâsıra fi’l-mâli ve’l-İktisâd, 41; Bardakoğlu, Ali, Bey’, DİA, VI, 15-17).”
“Opsiyon kontratında üzerinde akit yapılan şey (ma’kûdun aleyh); fıkhen karşılığında bedel alınabilen legal bir mal, menfaat yahut mali haklar içinde değildir (Karadâğî, Bahsun el-Esvâku’l-mâliyye fî mîzâni’l-fıkhi’l-İslâmî, I, 72-194; ed-Darîr, ‘el-İhtiyârât’, I, 61-271; Zuhaylî, Ukûdü’l-ihtiyârât, I, 250-260). Bu prestijle opsiyon kontratları caiz değildir.”
Herbiçimde fetvadaki ‘opsiyon’ tanımına dikkat etmişsinizdir. Bilhassa de fetvada varlığı ‘döviz opsiyonu’ ve ‘faiz opsiyonu’ diye belirlenen biçimi ile artık uygulanması gündeme gelen formül içinde güya bir irtibat var üzere.
Sanki yeni uygulama üzerinde tartışılırken bahsin dini istikametine dikkat çeken hiç çıkmadı mı?
Faiz konusu bu tarafıyla çoğunlukla ele alındığı için bu soruyu soruyorum.
Eski model mi, fazlaca yeni model mi?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konuşması daha sonrasında ilan edilen yeni formüle şiddetle taraftar olanların telaffuzunda bir detayın eksikliği kendisini epey aşikâr ediyordu.
Uygulanmakta olan, kimilerine bakılırsa ‘Çin modeli’ veya yeni Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati’nin koyduğu isimle ‘Türkiye modeli’ değil miydi?
O modelden vaz mı geçildi yoksa?
Şayet dün detayları paylaşılan formül o model ise niye dün gece doları çökertmeye yol açan bu detaylar en baştan açıklanmadı da TL’nin pahasının bir çırpıda yarı yarıya kaybbulunmasına sebep olundu?
Bilge kişiliğimiz Nasrettin Hoca gibi keyifli olabilmemiz için bir pahası illa evvel kaybetmemiz mi gerekiyor?
niye, niye, niye?
Daha da çoğaltabilirim bu niçinleri, lakin galiba bu biçimdesine alışılmamış fikirler yerine ekonomist olmayan bir fazlacalarının yaptığı üzere dünkü kur tablosuna bakıp ben de sevincimi muhakkak etmeliyim.
Sonuçta ben de ekonomist değilim.
Kaldı ki, paramızın bir kesim da olsa paha kazanmasına sevinmem için öbürleri kadar benim de sebeplerim var.
Umarım, yakalanan yeni kıymet paramız üzerinde kalıcı olur.
şayet olmazsa, olağanda öteki ülkelerde bankaların paralı müşterilerine ödediği faiz vatandaş olarak hepimizin sırtına binebilir.
Amerikalıların parası birkaç saatte sayemizde yüzde 30’dan fazla paha kaybetti.
“Ne oldu da bu biçimde oldu?”
Bu sorunun karşılığını meslekten ekonomistler vermekte zorlanıyor; açıklama ekranların daima konukları gazetecilerden geldi: Onlara nazaran, son birkaç ayda yarı yarıya ucuzlayan TL’nin makûs talihini Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dün verdiği muştular değiştirdi.
Merkez Bankası’nın ilan ettiği faiz oranının üzerindeki kur artışından doğacak farkı bundan bu biçimde devlet ödeyecek…
Faiz bir daha makûs olmaya devam ediyor ancak bankada yatan TL mevduatlar, olur ya TL’nin pahasında aşınma yaşanırsa, ilan edilen faizin üzerinde bir getiriye bundan bu biçimde kavuşabilecek…
Kura dayalı misal bir uygulama ihracatçılar için de kelam konusu olabilecek…
Bu müjdelerden en çok sevinenler hiç kuşkusuz bankalar olmuştur.
niye?
Çok sıradan bir sebepten: Dolara kaçan mevduat bu yolla TL’ye dönerse, bankalar, müşterilerine, Merkez Bankası’nın ilan ettiği oranda bir faiz sağlamakla yetinecek, buna karşılık iktisadın hayli sayıdaki değişkenleri yüzünden kur faizin üstünde seyrederse kendilerinden kredi almış olanlara gerçek faiz uygulayabilecekler. Ortada mevduat sahiplerinin TL hesapları aleyhine oluşacak farkı, şimdiye kadar olduğu üzere bankalar değil devlet -yani vatandaşlar- ödemiş olacak…
Ekonomimizin dala bu yeni katkısını yerli-yabancı bankalar minnetle karşılamışlardır.
İlan edilen ‘faiz+kur farkını takviye’ formülü yardımıyla bankalardaki TL mevduatına ilgi artabilir.
O denli olur ve ilgi nitekim artarsa, dolar hesaplarında çözülmeler gerçekleşebilir ve TL bir daha bedel kazanabilir.
Bahsin bir-iki uzmanı ile görüştüm. Aldığım çelişkili bilgiler yüzünden aklım karıştı. Bilinmeyen bir formül değilmiş bu; finans lisanında buna ‘opsiyon’ denirmiş. Geçmişte buna emsal süreçler kimi ülkelerde, bir vakit içinder ‘dövize çevrilebilir mevduat’ (DÇM) ismiyle ve bilhassa yurtharicinde çalışan Türklerin paralarını ülkemize çekebilmek maksadıyla 1970’li senelerda bizde de uygulanmış bu formül.
Sıkıntılar çıkmış.
Bahsin dini istikameti
Lakin en çok aklımı karıştıran hususun dini istikametiyle ilgili aldığım bilgi oldu.
DÇM uygulaması sırasında olmalı, dindar emekçiler, paralarını DÇM olarak değerlendirmenin dini açından durumunu Diyanet İşleri Başkanlığı’na sorduklarında ‘opsiyon’ formülü fetva konusu olmuş. Mevzuyu ele alan Din İşleri Yüksek Şurası’nun verdiği fetva şu biçimde:
“Opsiyon; tercih ve seçim üzere manalara gelmektedir. Taraflardan birinin başkasına, muhakkak bir varlığı, gelecekteki bir tarihte yahut makul bir devir ortasında alıp almama ya da satıp satmama konusunda seçme hakkı tanıdığı (opsiyon hakkı); bu seçme hakkını tanıması karşılığında da muhakkak bir bedel talep ettiği vadeli süreç mukavelesine ‘opsiyon’ denir. Opsiyonun; döviz opsiyonu, pay senedi opsiyonu, faiz opsiyonu ve endeks opsiyonu üzere farklı tipleri bulunmaktadır.
“İslâm hukukunda satma bahis olan şeyin, muhtaçlık durumunda kullanılmak üzere biriktirilebilen ve fıkhen yararlanılması caiz görülen (mütekavvim), mevcut ve muhakkak (veya zimmette belirlenebilen) mal olması temel kuraldır (Mecelle, md. 126, 127; Nezih Hammâd, Kadâyâ fıkhıyye muâsıra fi’l-mâli ve’l-İktisâd, 41; Bardakoğlu, Ali, Bey’, DİA, VI, 15-17).”
“Opsiyon kontratında üzerinde akit yapılan şey (ma’kûdun aleyh); fıkhen karşılığında bedel alınabilen legal bir mal, menfaat yahut mali haklar içinde değildir (Karadâğî, Bahsun el-Esvâku’l-mâliyye fî mîzâni’l-fıkhi’l-İslâmî, I, 72-194; ed-Darîr, ‘el-İhtiyârât’, I, 61-271; Zuhaylî, Ukûdü’l-ihtiyârât, I, 250-260). Bu prestijle opsiyon kontratları caiz değildir.”
Herbiçimde fetvadaki ‘opsiyon’ tanımına dikkat etmişsinizdir. Bilhassa de fetvada varlığı ‘döviz opsiyonu’ ve ‘faiz opsiyonu’ diye belirlenen biçimi ile artık uygulanması gündeme gelen formül içinde güya bir irtibat var üzere.
Sanki yeni uygulama üzerinde tartışılırken bahsin dini istikametine dikkat çeken hiç çıkmadı mı?
Faiz konusu bu tarafıyla çoğunlukla ele alındığı için bu soruyu soruyorum.
Eski model mi, fazlaca yeni model mi?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konuşması daha sonrasında ilan edilen yeni formüle şiddetle taraftar olanların telaffuzunda bir detayın eksikliği kendisini epey aşikâr ediyordu.
Uygulanmakta olan, kimilerine bakılırsa ‘Çin modeli’ veya yeni Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati’nin koyduğu isimle ‘Türkiye modeli’ değil miydi?
O modelden vaz mı geçildi yoksa?
Şayet dün detayları paylaşılan formül o model ise niye dün gece doları çökertmeye yol açan bu detaylar en baştan açıklanmadı da TL’nin pahasının bir çırpıda yarı yarıya kaybbulunmasına sebep olundu?
Bilge kişiliğimiz Nasrettin Hoca gibi keyifli olabilmemiz için bir pahası illa evvel kaybetmemiz mi gerekiyor?
niye, niye, niye?
Daha da çoğaltabilirim bu niçinleri, lakin galiba bu biçimdesine alışılmamış fikirler yerine ekonomist olmayan bir fazlacalarının yaptığı üzere dünkü kur tablosuna bakıp ben de sevincimi muhakkak etmeliyim.
Sonuçta ben de ekonomist değilim.
Kaldı ki, paramızın bir kesim da olsa paha kazanmasına sevinmem için öbürleri kadar benim de sebeplerim var.
Umarım, yakalanan yeni kıymet paramız üzerinde kalıcı olur.
şayet olmazsa, olağanda öteki ülkelerde bankaların paralı müşterilerine ödediği faiz vatandaş olarak hepimizin sırtına binebilir.