JoKeR
Active member
PEREN BİRSAYGILI MUT
13 Ağustos 1949.
İsrail’in resmen kuruluşunun üzerinden bir seniçin biraz fazla vakit geçmiş. Hapishaneler, Filistinli Araplarla dolu. Binlercesi ise, boyunlarında tekrar asla geri dönemeyecekleri meskenlerinin anahtarı ve yanlarında birkaç kesim eşya ile yollara düşmüşler. Bundan çabucak hemen hiç birinin haberi yok lakin kimilerinin seyahati çabucak hemen başlamadan bitecek, ya bindikleri küçük ve kalitesiz teknelerin batması kararı denizlerde boğulacaklar ya da hudut uzunluklarında vurularak toprağa serilecekler. Kimileri ise en ufak bir rüzgârda yerinden oynayan çadırlarda yıllar boyunca yaşamak zorunda kalacak.
Adania Shibli, tarihin gördüğü bu en büyük trajedilerden birinin kurbanı olan Filistin halkının yeni jenerasyon müelliflerinden. 1917 yılında imzalanan Balfour Deklarasyonu’nun akabinde açık bir halde sömürgecilik aykırısı bir kimlik ile sahneye çıkan Filistinli edebiyatçılar kısa hikaye, şiir ve roman kısımlarında fazlaca sayıda eser üretti şimdiye kadar. Tolstoy, Dostoyevski, Gogol üzere büyük müelliflerden yaptığı çevirilerle dikkat çeken Halil Beydes, “Mirasçı” isimli romanıyla beraberinde Filistin edebiyatının birinci romancılarından kabul ediliyor. Beydes, olağan olarak yalnız değil. Necib Nassar, Halil Sekakîni, Cebra İbrahim Cebra üzere birinci periyot roman muharrirlerinin yanı sıra, Gassan Kenefani üzere Nekbe daha sonrası ortaya çıkan ve bu çeşitte yazdıkları ile Filistin davasını duyurma konusunda büyük bir muvaffakiyet elde eden müellifler var. Hepsi de, edebiyatı Filistin ulusal kimliğine ilişkin varlıklı tarih ve kültür alanlarıyla ilişkilendirerek toplumun hafızasını daima taze tutmak istiyorlar. Yani kimlik ve toprağa bağlılık motifleri hep ön planda. Bu da Filistin edebiyatının “savaşçı” bir edebiyat bulunmasına yol açan en kıymetli niye.
YER KIYMETLİDİR
Küçük Bir Detay, Adania Shipli, Çev. Mehmet Hakkı Suçin, Can Yayınları Eylül 2021, 104 sayfa
Lev Tolstoy’un meşhur romanı Anna Karanina’nın girişinde bir kelamı vardır. “Mutlu ailelerin hepsi birbirine benzer” der ve şöyleki devam eder; “Her mutsuz aile ise kendi usulünde mutsuzdur.” Halklarının verdiği büyük çabayı, her Filistinli müellif işte tam da bu biçimde kendi şeklinde anlattı şimdiye kadar. Kuşkusuz, Filistin’in edebiyat deneyimini inceleyen herkes, öbür edebiyatlara kıyasla iki faktörün Filistin edebiyatına daha fazla tesir ettiğini fark eder. Birincisi vakit faktörü. Filistin metninin belleğinde taşıdığı vakit… İkincisi ise yer faktörü. Filistinli muharrirler için yer sırf rastgele bir insanın yaşadığı yer değil, Filistin beşerinin yüreğinde yaşayan “mekân”dır. Dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar, bu vakit ve yer kavramını da birliktelerinde gdolayırler.
1974 doğumlu bir muharrir olan Adania Shibli, Can Yayınları’ndan çıkan “Küçük Bir Ayrıntı”da hem bu esaslı mirasa sahip çıkıyor, birebir vakitte kullandığı mevzu ve özgün roman tekniği ile övgüyü hak ediyor hakikaten. Bir yandan Filistin edebiyat geleneğine ve ustalarına selam gönderiyor, bir yandan da kimseyi taklit etmeyerek kendi tekniğini ortaya koyuyor. Yani bir müellif için zoru başarıyor.
İki farklı vakit diliminde geçen roman, 13 Ağustos 1949 günü, genç bir kızın, İsrail askerleri tarafınca Nakab çölünde tekraren tecavüze uğraması ve öldürülmesiyle başlıyor. Askerler öldürdükleri kızı kuma gömerek, serinkanlı bir halde yollarına devam ediyorlar. Shibli’nin tüm bu yaşananları anlatırken kullandığı lisan ve askerin çölde bir böcek tarafınca ısırıldıktan daha sonra enfeksiyon kapan vücuduyla olan uğraşı, böceği bularak cezalandırma eforu ya da askerlerin genç kızın kokusundan tiksinerek, adeta saplantılı biçimde onu daima sabunlanmaya zorlamaları, kızın uzun saçlarını kısacık kesmeleri ve bu esnada kızın köpeğinin daima uluması üzere ayrıntılar, tüyler ürpertici bir his bırakıyor okuyucu üzerinde. Kızdan geriye çölün ortasında ivedilikle kazılmış ufak bir çukur ve etrafa uçuşan siyah saç tutamları kalıyor yalnızca. Ve askerlerin bütün bunları fazlaca doğal bir biçimde, içselleştirilmiş bir rahatlıkla yapmaları, Hannah Arendt’in Berbatlığın basitlığı’nı getiriyor akla. Hepsi de, ruhlarında her berbatlığı yapmaya muktedir o güdüyle yaşayan, son derece kolay tipler aslında zira. Aksiyonları de basitlaşmış gözlerinde. Shibli’nin söylemiş olduği üzere “küçük bir ayrıntıdır” onlar için çöldeki bu çukur.
RAMALLAHLI BİR BAYANIN KISSASI
Romanın ikinci kısmında vakit atlaması yaşıyoruz. Ve Ramallah’lı ofis çalışanı genç bir bayan, uçsuz bucaksız Nakab çölünün kumlarına gömülen bu zavallı kurbanın peşine düşüyor yıllar daha sonra. Aslında herkes biliyor, Filistin’de bu tıp olayların epey da olağandışı olmadığını. Hatta bunu kahramanımızın ağzından da okuyoruz satır ortalarında. Lakin o bu durumu takıntı haline getiriyor ve arkadaşının sayesinde bir otomobil kiralayarak onun kimlik kartıyla, gerçeği araştırmak için gizlice “İsrail”e gidiyor. Çünkü bu fecî olay, tam da onun doğumundan 25 sene evvel gerçekleşmiş. 1949 yılının 13 Ağustos günü çölde uluyan köpek, bu defa Ramallahlı genç hanımın kıssasında çıkıveriyor ortaya. Aralıksız havlayan ve bayanın daima uyanmasına niye olan köpeğin, birebir ıstıraba ikinci sefer tanıklık ediyor üzere bir hali var.
Adania Shibli, tıpkı klasik bir müzik kesiminde, mesela Tchaikovsky’nin 1812 üvertüründe olduğu üzere, sona hakikat giderek artan bir tempoyla okurun nabzını yükseltiyor. Farklı vakit dilimlerindeki iki farklı kıssanın, bu kadar ustalıkla kurgulanması ve birbirine bağlanması, yalnızca Filistin romancılığına değil dünya edebiyat literatürüne de kıymetli bir katkı.
Alışılmış ki, kitabın üzerimizde bu kadar sarsıcı bir tesir bırakmasının en büyük mimarı Arapçadan yaptığı titiz çevirilerle alana fazlaca büyük bir katkı sağlayan Prof. Dr. Mehmet Hakkı Suçin. bu biçimdesine kuvvetli bir kalem, bu hususta kâfi liyakata sahip olmayan ellere düşseydi hayli yazık olurdu hakikaten. Suçin, yalnızca öğrencilerine değil, bizlere de edebî yapıtların nasıl çeviri edileceği konusunda ders vermeye devam ediyor.
13 Ağustos 1949.
İsrail’in resmen kuruluşunun üzerinden bir seniçin biraz fazla vakit geçmiş. Hapishaneler, Filistinli Araplarla dolu. Binlercesi ise, boyunlarında tekrar asla geri dönemeyecekleri meskenlerinin anahtarı ve yanlarında birkaç kesim eşya ile yollara düşmüşler. Bundan çabucak hemen hiç birinin haberi yok lakin kimilerinin seyahati çabucak hemen başlamadan bitecek, ya bindikleri küçük ve kalitesiz teknelerin batması kararı denizlerde boğulacaklar ya da hudut uzunluklarında vurularak toprağa serilecekler. Kimileri ise en ufak bir rüzgârda yerinden oynayan çadırlarda yıllar boyunca yaşamak zorunda kalacak.
Adania Shibli, tarihin gördüğü bu en büyük trajedilerden birinin kurbanı olan Filistin halkının yeni jenerasyon müelliflerinden. 1917 yılında imzalanan Balfour Deklarasyonu’nun akabinde açık bir halde sömürgecilik aykırısı bir kimlik ile sahneye çıkan Filistinli edebiyatçılar kısa hikaye, şiir ve roman kısımlarında fazlaca sayıda eser üretti şimdiye kadar. Tolstoy, Dostoyevski, Gogol üzere büyük müelliflerden yaptığı çevirilerle dikkat çeken Halil Beydes, “Mirasçı” isimli romanıyla beraberinde Filistin edebiyatının birinci romancılarından kabul ediliyor. Beydes, olağan olarak yalnız değil. Necib Nassar, Halil Sekakîni, Cebra İbrahim Cebra üzere birinci periyot roman muharrirlerinin yanı sıra, Gassan Kenefani üzere Nekbe daha sonrası ortaya çıkan ve bu çeşitte yazdıkları ile Filistin davasını duyurma konusunda büyük bir muvaffakiyet elde eden müellifler var. Hepsi de, edebiyatı Filistin ulusal kimliğine ilişkin varlıklı tarih ve kültür alanlarıyla ilişkilendirerek toplumun hafızasını daima taze tutmak istiyorlar. Yani kimlik ve toprağa bağlılık motifleri hep ön planda. Bu da Filistin edebiyatının “savaşçı” bir edebiyat bulunmasına yol açan en kıymetli niye.
YER KIYMETLİDİR
Küçük Bir Detay, Adania Shipli, Çev. Mehmet Hakkı Suçin, Can Yayınları Eylül 2021, 104 sayfa
Lev Tolstoy’un meşhur romanı Anna Karanina’nın girişinde bir kelamı vardır. “Mutlu ailelerin hepsi birbirine benzer” der ve şöyleki devam eder; “Her mutsuz aile ise kendi usulünde mutsuzdur.” Halklarının verdiği büyük çabayı, her Filistinli müellif işte tam da bu biçimde kendi şeklinde anlattı şimdiye kadar. Kuşkusuz, Filistin’in edebiyat deneyimini inceleyen herkes, öbür edebiyatlara kıyasla iki faktörün Filistin edebiyatına daha fazla tesir ettiğini fark eder. Birincisi vakit faktörü. Filistin metninin belleğinde taşıdığı vakit… İkincisi ise yer faktörü. Filistinli muharrirler için yer sırf rastgele bir insanın yaşadığı yer değil, Filistin beşerinin yüreğinde yaşayan “mekân”dır. Dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar, bu vakit ve yer kavramını da birliktelerinde gdolayırler.
1974 doğumlu bir muharrir olan Adania Shibli, Can Yayınları’ndan çıkan “Küçük Bir Ayrıntı”da hem bu esaslı mirasa sahip çıkıyor, birebir vakitte kullandığı mevzu ve özgün roman tekniği ile övgüyü hak ediyor hakikaten. Bir yandan Filistin edebiyat geleneğine ve ustalarına selam gönderiyor, bir yandan da kimseyi taklit etmeyerek kendi tekniğini ortaya koyuyor. Yani bir müellif için zoru başarıyor.
İki farklı vakit diliminde geçen roman, 13 Ağustos 1949 günü, genç bir kızın, İsrail askerleri tarafınca Nakab çölünde tekraren tecavüze uğraması ve öldürülmesiyle başlıyor. Askerler öldürdükleri kızı kuma gömerek, serinkanlı bir halde yollarına devam ediyorlar. Shibli’nin tüm bu yaşananları anlatırken kullandığı lisan ve askerin çölde bir böcek tarafınca ısırıldıktan daha sonra enfeksiyon kapan vücuduyla olan uğraşı, böceği bularak cezalandırma eforu ya da askerlerin genç kızın kokusundan tiksinerek, adeta saplantılı biçimde onu daima sabunlanmaya zorlamaları, kızın uzun saçlarını kısacık kesmeleri ve bu esnada kızın köpeğinin daima uluması üzere ayrıntılar, tüyler ürpertici bir his bırakıyor okuyucu üzerinde. Kızdan geriye çölün ortasında ivedilikle kazılmış ufak bir çukur ve etrafa uçuşan siyah saç tutamları kalıyor yalnızca. Ve askerlerin bütün bunları fazlaca doğal bir biçimde, içselleştirilmiş bir rahatlıkla yapmaları, Hannah Arendt’in Berbatlığın basitlığı’nı getiriyor akla. Hepsi de, ruhlarında her berbatlığı yapmaya muktedir o güdüyle yaşayan, son derece kolay tipler aslında zira. Aksiyonları de basitlaşmış gözlerinde. Shibli’nin söylemiş olduği üzere “küçük bir ayrıntıdır” onlar için çöldeki bu çukur.
RAMALLAHLI BİR BAYANIN KISSASI
Romanın ikinci kısmında vakit atlaması yaşıyoruz. Ve Ramallah’lı ofis çalışanı genç bir bayan, uçsuz bucaksız Nakab çölünün kumlarına gömülen bu zavallı kurbanın peşine düşüyor yıllar daha sonra. Aslında herkes biliyor, Filistin’de bu tıp olayların epey da olağandışı olmadığını. Hatta bunu kahramanımızın ağzından da okuyoruz satır ortalarında. Lakin o bu durumu takıntı haline getiriyor ve arkadaşının sayesinde bir otomobil kiralayarak onun kimlik kartıyla, gerçeği araştırmak için gizlice “İsrail”e gidiyor. Çünkü bu fecî olay, tam da onun doğumundan 25 sene evvel gerçekleşmiş. 1949 yılının 13 Ağustos günü çölde uluyan köpek, bu defa Ramallahlı genç hanımın kıssasında çıkıveriyor ortaya. Aralıksız havlayan ve bayanın daima uyanmasına niye olan köpeğin, birebir ıstıraba ikinci sefer tanıklık ediyor üzere bir hali var.
Adania Shibli, tıpkı klasik bir müzik kesiminde, mesela Tchaikovsky’nin 1812 üvertüründe olduğu üzere, sona hakikat giderek artan bir tempoyla okurun nabzını yükseltiyor. Farklı vakit dilimlerindeki iki farklı kıssanın, bu kadar ustalıkla kurgulanması ve birbirine bağlanması, yalnızca Filistin romancılığına değil dünya edebiyat literatürüne de kıymetli bir katkı.
Alışılmış ki, kitabın üzerimizde bu kadar sarsıcı bir tesir bırakmasının en büyük mimarı Arapçadan yaptığı titiz çevirilerle alana fazlaca büyük bir katkı sağlayan Prof. Dr. Mehmet Hakkı Suçin. bu biçimdesine kuvvetli bir kalem, bu hususta kâfi liyakata sahip olmayan ellere düşseydi hayli yazık olurdu hakikaten. Suçin, yalnızca öğrencilerine değil, bizlere de edebî yapıtların nasıl çeviri edileceği konusunda ders vermeye devam ediyor.