Ayşe Sayın-Ankara
CHP, GÜZEL Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, Saadet Partisi ve Demokrat Parti temsilcilerinin üzerinde çalıştığı ‘güçlendirilmiş parlamenter sistem’ önerisi 5 ana başlıktan oluşuyor; Yasama, Yürütme ve Yargı alanlarında kapsamlı düzenleme teklifleri içeriyor.
CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, UYGUN Parti Genel Lider Yardımcısı Bahadır Fazilet, Gelecek Partisi Genel Lider Yardımcısı Ayhan Sefer Üstün, DEVA Partisi Genel Lider Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Saadet Partisi Genel Lider Yardımcısı Bülent Kaya ve Demokrat Parti Genel Lider Yardımcısı Bülent Şahinalp’ten oluşan ortak komite çalışmalarında sona yaklaştı.
Salı günü yapılan görüşmede ‘kamu yönetimi’ alanında yapılacak düzenlemeleri kaleme alan ortak kurul, gelecek hafta toplanmayacak ve son toplantısını 14 Aralık’ta yaparak, ortak metne son biçimini verecek.
Önderlere sunulacak
sonrasındasında hazırlanan ortak metin, 6 partinin genel liderlerine sunulacak. Ve daha sonrasında da ortak metin kamuoyuna açıklanacak.
6 partinin başkanının, üzerinde anlaşılan öneriyi ortak bir toplantıyla kamuoyuna açıklaması da gündemde. Fakat bu bahiste çabucak hemen kesin karar alınmadığı, bu hususun ilerleyen süreçte önderler ortası yürütülecek görüşmeyle kesinleştirileceği belirtiliyor.
5 başlıktan oluşuyor
BBC Türkçe‘nin bilgilerina ulaştığı ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’ önerisi; Giriş, Yasama, Yürütme, Yargı ve Demokratik Sistemin Temel Temelleri olmak üzere 5 ana başlıktan oluşuyor.
Giriş kısmında cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine niye karşı çıkıldığı ve eski parlamenter sisteme dönmek yerine niye güçlendirilmiş parlamenter sistemin önerildiği açıklanıyor. Bu kısımda güçlendirilmiş parlamenter sisteme ait temel unsurlara de yer veriliyor.
Komite 14 Aralık’taki toplantısında “siyasi etik” yasası ile düzenleyici heyetlerine ait tekliflerini kaleme alacak.
6 partinin, Yasama, Yürütme ve Yargı başlıkları ile ilgili üzerinde uzlaştığı kimi değerli düzenlemeler ise şöyleki:
Yasama: Hükümeti düşüren, yenisini kurma garantisini de verecek
Yapan güvensizlik oyu: Başkanlık sistemine geçilmesi ile kaldırılan, Meclis’in kontrol yollarından olan “gensoru” düzeneği “yapıcı güvensizlik oyu” sağlanması şartı ile geri getirilecek. Buna göre, yeni hükümet kurulması teminat altına alınmadan, gensoru ile mevcut hükümet düşürülemeyecek. Bunun için de Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile hükümeti düşürme çoğunluğuna sahip olan Meclis üyelerinin, bir daha birebir sıklıkla yeni hükümet konusunda da uzlaşması mecburiliği aranacak.
Seçim barajı ve hazine yardımı: Meclis’in bakılırsav müddeti mevcut sistemdeki üzere 5 yıl olacak. Hala yüzde 10 olan seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek. Siyasi partilerin hazine yardımı almaları için hala gerekli olan yüzde 3 oy oranı da yüzde 1’e indirilecek.
Torba yasa: İktidarın maddeleri süratle geçirmek için birbirleriyle ilgisi olmayan maddelerde değişiklik yapmak için kullandığı “torba yasa” sistemine son verilecek.
Kesin Hesap Komisyonu: Meclisin bütçe hakkının güçlendirilmesi için bir kontrol komitesi olarak ‘Kesin Hesap Komisyonu” kurulacak. Meclis ihtisas kurulları güçlendirilecek. Yeni sistemde kaldırılan kelamlı soru sistemi bir daha getirilecek.
Yürütme: Cumhurbaşkanının veto yetkisine son verilecek
Cumhurbaşkanlığı seçimi: Cumhurbaşkanı bir defaya has 7 yıllığına seçilecek. Şayet cumhurbaşkanı adayı isim, parti üyesi bir kişi ise, seçildiği gün partisinden istifa edecek. misyonunu tamamlayan cumhurbaşkanı tekrar faal siyasete giremeyecek.
Sembolik yetki: Cumhurbaşkanı “devletin başı” olarak milletin ve ülkenin bütünlüğünü temsil edecek ve yetkileri sembolik ve hudutlu olacak. Bu çerçevede, cumhurbaşkanın yasama, yürütme ve yargıya ait bakılırsavlerine, yani icrai vazife ve yetkilerine son verilecek. İmzaladığı kararlarla ilgili, başbakan ve ilgili bakanın da imzası kuralını içeren “karşı imza” unsuru getirilecek. Cumhurbaşkanına yalnızca kendi teşkilatı ile ilgili atamalarda, tek başına imza atma yetkisi verilecek ve istisnai nitelikteki, tek başına imza atabileceği süreçler anayasada açıkça düzenlenecek.
Bakanlar Meclis’ten atanacak: Bakanlar, Başbakan tarafınca, TBMM üyeleri yahut istisnai durumlarda, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olan şahıslar içinden atanacak. Cumhurbaşkanının, bakanları “veto” yetkisi olmayacak ve başbakanın önerdiği ismi bakan olarak onaylamak durumunda olacak.
Hükümet kurma nazaranvi: Cumhurbaşkanı hükümet kurma bakılırsavini parlamentoda en epey sandalye sayısına sahip olan siyasi partinin önderine verecek. en çok sandalyeye sahip siyasi parti, hükümeti kuramadığı taktirde, cumhurbaşkanı hükümet kurma vazifesini sırasıyla ikinci, üçüncü partiye verecek ve siyasi partilerin konulacak müddetler ortasında hükümeti kurması için uzlaşma araması sağlanacak. 7 Haziran 2015 seçimlerinde AKP birinci sefer tek başına hükümet kurma çoğunluğunu kaybetmiş, fakat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ana muhalefet partisi CHP’ye hükümeti kurma bakılırsavi vermemiş ve “seçim hükümeti” kurularak 1 Kasım 2015’te seçime gidilmişti.
Yargı: Silahların eşitliği unsuru sağlanacak
HSK ikiye bölünecek: Yargıçlar ve Savcılar Konseyi birbirinden ayrılacak. Yargıçlar Heyeti’nden Adalet Bakanı ve Müsteşarı çıkarılacak.
Üye seçimi: Bu şuralarda çoğulculuğu sağlamak için üyelerin yarısı TBMM tarafınca nitelikli sıklıkla, yarısı da Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, Barolar Birliği ve 1. Sınıf yargıçların önereceği adaylar içinden seçilecek. Anayasa Mahkemesi üyeleri de Danıştay, Yargıtay, Sayıştay, Barolar Birliği ve Üniversitelerarası Kurul’un belirleyeceği adaylar içinden, Meclis tarafınca nitelikli sıklıkla seçilecek.
Getty Images
Barolar: İktidarın geçen yıl Meclis’ten geçirdiği, ‘oldukçalu baro’ sistemine son verilecek.
YSK’ya yüksek mahkeme statüsü: Yüksek Seçim Şurası, yüksek yargı organı olarak bir daha yapılandırılacak ve iki daireye bölünecek. Dairenin birisi uygulama ve önüne gelen işlere bakacak, öbür dairenin bakılırsavi ise itirazları pahalandırmak olacak.
Özel yargılama metotlarına son verilecek: Özel yargılama yöntemleri ve özel mahkeme uygulamasına son verilecek. Bu çerçevede yetkileri tartışma konusu olan sulh ceza hakimliklerinin yetkileri bir daha düzenlenecek.
Silahların eşitliği: Yargılamanın her etabında ve duruşma salonlarının nizamında “silahların eşitliği” prensibi uygulanacak. Bu çerçevede savunma ile argüman makamı salonda eşit seviyede olacak, savcılar bir üst basamakta oturmayacak.
Terfide AİHM kriteri: Yargıçların terfisinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarına uymaları gözetilecek. Uymayanların siciline olumsuz puan işlenecek.
İptal davaları: Çıkarılan kanunlarla ilgili Anayasa Mahkemesi’ne yapılabilen iptal müracaatlarının kapsamı da genişletilecek. Ana muhalefet partisinin yanı sıra Meclis üye tam sayısının 10’da biri oranına denk gelen sayıda milletvekilinin imzasıyla iptal davası açılabilecek.
Demokratik Sistemin Temel Esasları
Muhalefetin parlamenter sistem çalışmasının sonuncu ve beşinci başlığını ise “Demokratik Sistemin Temel Esasları”na ait teklifler oluşturuyor.
Bu başlık altında; temel hak ve özgürlükler ile kamu idaresine ait yapılması düşünülen yasal değişiklikler yer alıyor.
Üzerinde fikir birliği sağlanan düzenlemeler şöyleki:
Basın özgürlüğü: Gazetecilere karşı ceza soruşturmasına münasebet olan mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve AİHM içtihadı çerçevesinde bir daha düzenlenecek. TRT ve Anadolu Ajansı, bağımsızlık ve tarafsızlık asıllarına nazaran bir daha yapılandırılacak.
Basın kartları: Keyfi akreditasyon kararları engellenecek. Basın kartlarının verilmesinde meslek kuruluşlarının belirleyici olması sağlanacak.
Medya sahipliği: Medya sahipliği ve finansmanı şeffaf hale getirilecek. Basında inhisar ve kartel oluşmaması ve medya kuruluşlarının denetlenmesi emeliyle Rekabet Konseyi’ne resen inceleme yetkisi verilecek.
RTÜK: Radyo Televizyon Üst Konseyi üyeleri, alanında uzman bireyler ve meslek kuruluşlarının temsilcileri içinden, TBMM tarafınca nitelikli sıklıkla seçilecek. Nitelikli çoğunluğun sağlanamadığı durumlarda üye, kura ile belirlenecek.
Bayana şiddetle çaba: Bayana yönelik şiddetle aktif biçimde gayret edilecek. Bayana şiddetin önlenmesi ismine milletlerarası kontratlar ve ulusal mevzuat kararları uygulanacak.
Getty Images
Kamu İdaresi: Kayyum uygulamasına son verilecek
Siyasi partiler, son görüşmede ‘kamu yönetimi’ başlığı altında da şu kararlarda uzlaştı:
Mahallî idareler: Merkezi yönetimin mahallî idareler üstündeki yetkileri sınırlanacak. Bu çerçevede İçişleri Bakanlığı tarafınca belediye liderlerinin bakılırsavden alınarak kayyum atanması uygulamasına son verilecek. Belediye liderinin kesin karar giymesi yahut yargı sonucuyla misyondan el çektirilmesi halinde yerine belediye meclisinden lider seçilecek.
Yazılı imtihan temel olacak: Kamuya atamalarda liyakat, eşitlik, şeffaflık prensipleri gözetilecek. İşe alımlarda mülakat yerine yazılı imtihan temel olacak. Lakin temsil niteliği yüksek olan birtakım kurumlarda mülakat da uygulanabilecek.
Kamu ihaleleri: Kamu İhale Maddesi’nde düzenlemeye gidilecek, kamu ihalelerinin kamuoyuna açık yapılması sağlanacak. Yolsuzlukla çaba için Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO) tavsiye kararlarına ahenk sağlayacak düzenlemeler yaşama geçirilecek.
CHP, GÜZEL Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, Saadet Partisi ve Demokrat Parti temsilcilerinin üzerinde çalıştığı ‘güçlendirilmiş parlamenter sistem’ önerisi 5 ana başlıktan oluşuyor; Yasama, Yürütme ve Yargı alanlarında kapsamlı düzenleme teklifleri içeriyor.
CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, UYGUN Parti Genel Lider Yardımcısı Bahadır Fazilet, Gelecek Partisi Genel Lider Yardımcısı Ayhan Sefer Üstün, DEVA Partisi Genel Lider Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Saadet Partisi Genel Lider Yardımcısı Bülent Kaya ve Demokrat Parti Genel Lider Yardımcısı Bülent Şahinalp’ten oluşan ortak komite çalışmalarında sona yaklaştı.
Salı günü yapılan görüşmede ‘kamu yönetimi’ alanında yapılacak düzenlemeleri kaleme alan ortak kurul, gelecek hafta toplanmayacak ve son toplantısını 14 Aralık’ta yaparak, ortak metne son biçimini verecek.
Önderlere sunulacak
sonrasındasında hazırlanan ortak metin, 6 partinin genel liderlerine sunulacak. Ve daha sonrasında da ortak metin kamuoyuna açıklanacak.
6 partinin başkanının, üzerinde anlaşılan öneriyi ortak bir toplantıyla kamuoyuna açıklaması da gündemde. Fakat bu bahiste çabucak hemen kesin karar alınmadığı, bu hususun ilerleyen süreçte önderler ortası yürütülecek görüşmeyle kesinleştirileceği belirtiliyor.
5 başlıktan oluşuyor
BBC Türkçe‘nin bilgilerina ulaştığı ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’ önerisi; Giriş, Yasama, Yürütme, Yargı ve Demokratik Sistemin Temel Temelleri olmak üzere 5 ana başlıktan oluşuyor.
Giriş kısmında cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine niye karşı çıkıldığı ve eski parlamenter sisteme dönmek yerine niye güçlendirilmiş parlamenter sistemin önerildiği açıklanıyor. Bu kısımda güçlendirilmiş parlamenter sisteme ait temel unsurlara de yer veriliyor.
Komite 14 Aralık’taki toplantısında “siyasi etik” yasası ile düzenleyici heyetlerine ait tekliflerini kaleme alacak.
6 partinin, Yasama, Yürütme ve Yargı başlıkları ile ilgili üzerinde uzlaştığı kimi değerli düzenlemeler ise şöyleki:
Yasama: Hükümeti düşüren, yenisini kurma garantisini de verecek
Yapan güvensizlik oyu: Başkanlık sistemine geçilmesi ile kaldırılan, Meclis’in kontrol yollarından olan “gensoru” düzeneği “yapıcı güvensizlik oyu” sağlanması şartı ile geri getirilecek. Buna göre, yeni hükümet kurulması teminat altına alınmadan, gensoru ile mevcut hükümet düşürülemeyecek. Bunun için de Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile hükümeti düşürme çoğunluğuna sahip olan Meclis üyelerinin, bir daha birebir sıklıkla yeni hükümet konusunda da uzlaşması mecburiliği aranacak.
Seçim barajı ve hazine yardımı: Meclis’in bakılırsav müddeti mevcut sistemdeki üzere 5 yıl olacak. Hala yüzde 10 olan seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek. Siyasi partilerin hazine yardımı almaları için hala gerekli olan yüzde 3 oy oranı da yüzde 1’e indirilecek.
Torba yasa: İktidarın maddeleri süratle geçirmek için birbirleriyle ilgisi olmayan maddelerde değişiklik yapmak için kullandığı “torba yasa” sistemine son verilecek.
Kesin Hesap Komisyonu: Meclisin bütçe hakkının güçlendirilmesi için bir kontrol komitesi olarak ‘Kesin Hesap Komisyonu” kurulacak. Meclis ihtisas kurulları güçlendirilecek. Yeni sistemde kaldırılan kelamlı soru sistemi bir daha getirilecek.
Yürütme: Cumhurbaşkanının veto yetkisine son verilecek
Cumhurbaşkanlığı seçimi: Cumhurbaşkanı bir defaya has 7 yıllığına seçilecek. Şayet cumhurbaşkanı adayı isim, parti üyesi bir kişi ise, seçildiği gün partisinden istifa edecek. misyonunu tamamlayan cumhurbaşkanı tekrar faal siyasete giremeyecek.
Sembolik yetki: Cumhurbaşkanı “devletin başı” olarak milletin ve ülkenin bütünlüğünü temsil edecek ve yetkileri sembolik ve hudutlu olacak. Bu çerçevede, cumhurbaşkanın yasama, yürütme ve yargıya ait bakılırsavlerine, yani icrai vazife ve yetkilerine son verilecek. İmzaladığı kararlarla ilgili, başbakan ve ilgili bakanın da imzası kuralını içeren “karşı imza” unsuru getirilecek. Cumhurbaşkanına yalnızca kendi teşkilatı ile ilgili atamalarda, tek başına imza atma yetkisi verilecek ve istisnai nitelikteki, tek başına imza atabileceği süreçler anayasada açıkça düzenlenecek.
Bakanlar Meclis’ten atanacak: Bakanlar, Başbakan tarafınca, TBMM üyeleri yahut istisnai durumlarda, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olan şahıslar içinden atanacak. Cumhurbaşkanının, bakanları “veto” yetkisi olmayacak ve başbakanın önerdiği ismi bakan olarak onaylamak durumunda olacak.
Hükümet kurma nazaranvi: Cumhurbaşkanı hükümet kurma bakılırsavini parlamentoda en epey sandalye sayısına sahip olan siyasi partinin önderine verecek. en çok sandalyeye sahip siyasi parti, hükümeti kuramadığı taktirde, cumhurbaşkanı hükümet kurma vazifesini sırasıyla ikinci, üçüncü partiye verecek ve siyasi partilerin konulacak müddetler ortasında hükümeti kurması için uzlaşma araması sağlanacak. 7 Haziran 2015 seçimlerinde AKP birinci sefer tek başına hükümet kurma çoğunluğunu kaybetmiş, fakat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ana muhalefet partisi CHP’ye hükümeti kurma bakılırsavi vermemiş ve “seçim hükümeti” kurularak 1 Kasım 2015’te seçime gidilmişti.
Yargı: Silahların eşitliği unsuru sağlanacak
HSK ikiye bölünecek: Yargıçlar ve Savcılar Konseyi birbirinden ayrılacak. Yargıçlar Heyeti’nden Adalet Bakanı ve Müsteşarı çıkarılacak.
Üye seçimi: Bu şuralarda çoğulculuğu sağlamak için üyelerin yarısı TBMM tarafınca nitelikli sıklıkla, yarısı da Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, Barolar Birliği ve 1. Sınıf yargıçların önereceği adaylar içinden seçilecek. Anayasa Mahkemesi üyeleri de Danıştay, Yargıtay, Sayıştay, Barolar Birliği ve Üniversitelerarası Kurul’un belirleyeceği adaylar içinden, Meclis tarafınca nitelikli sıklıkla seçilecek.
Getty Images
Barolar: İktidarın geçen yıl Meclis’ten geçirdiği, ‘oldukçalu baro’ sistemine son verilecek.
YSK’ya yüksek mahkeme statüsü: Yüksek Seçim Şurası, yüksek yargı organı olarak bir daha yapılandırılacak ve iki daireye bölünecek. Dairenin birisi uygulama ve önüne gelen işlere bakacak, öbür dairenin bakılırsavi ise itirazları pahalandırmak olacak.
Özel yargılama metotlarına son verilecek: Özel yargılama yöntemleri ve özel mahkeme uygulamasına son verilecek. Bu çerçevede yetkileri tartışma konusu olan sulh ceza hakimliklerinin yetkileri bir daha düzenlenecek.
Silahların eşitliği: Yargılamanın her etabında ve duruşma salonlarının nizamında “silahların eşitliği” prensibi uygulanacak. Bu çerçevede savunma ile argüman makamı salonda eşit seviyede olacak, savcılar bir üst basamakta oturmayacak.
Terfide AİHM kriteri: Yargıçların terfisinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarına uymaları gözetilecek. Uymayanların siciline olumsuz puan işlenecek.
İptal davaları: Çıkarılan kanunlarla ilgili Anayasa Mahkemesi’ne yapılabilen iptal müracaatlarının kapsamı da genişletilecek. Ana muhalefet partisinin yanı sıra Meclis üye tam sayısının 10’da biri oranına denk gelen sayıda milletvekilinin imzasıyla iptal davası açılabilecek.
Demokratik Sistemin Temel Esasları
Muhalefetin parlamenter sistem çalışmasının sonuncu ve beşinci başlığını ise “Demokratik Sistemin Temel Esasları”na ait teklifler oluşturuyor.
Bu başlık altında; temel hak ve özgürlükler ile kamu idaresine ait yapılması düşünülen yasal değişiklikler yer alıyor.
Üzerinde fikir birliği sağlanan düzenlemeler şöyleki:
Basın özgürlüğü: Gazetecilere karşı ceza soruşturmasına münasebet olan mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve AİHM içtihadı çerçevesinde bir daha düzenlenecek. TRT ve Anadolu Ajansı, bağımsızlık ve tarafsızlık asıllarına nazaran bir daha yapılandırılacak.
Basın kartları: Keyfi akreditasyon kararları engellenecek. Basın kartlarının verilmesinde meslek kuruluşlarının belirleyici olması sağlanacak.
Medya sahipliği: Medya sahipliği ve finansmanı şeffaf hale getirilecek. Basında inhisar ve kartel oluşmaması ve medya kuruluşlarının denetlenmesi emeliyle Rekabet Konseyi’ne resen inceleme yetkisi verilecek.
RTÜK: Radyo Televizyon Üst Konseyi üyeleri, alanında uzman bireyler ve meslek kuruluşlarının temsilcileri içinden, TBMM tarafınca nitelikli sıklıkla seçilecek. Nitelikli çoğunluğun sağlanamadığı durumlarda üye, kura ile belirlenecek.
Bayana şiddetle çaba: Bayana yönelik şiddetle aktif biçimde gayret edilecek. Bayana şiddetin önlenmesi ismine milletlerarası kontratlar ve ulusal mevzuat kararları uygulanacak.
Getty Images
Kamu İdaresi: Kayyum uygulamasına son verilecek
Siyasi partiler, son görüşmede ‘kamu yönetimi’ başlığı altında da şu kararlarda uzlaştı:
Mahallî idareler: Merkezi yönetimin mahallî idareler üstündeki yetkileri sınırlanacak. Bu çerçevede İçişleri Bakanlığı tarafınca belediye liderlerinin bakılırsavden alınarak kayyum atanması uygulamasına son verilecek. Belediye liderinin kesin karar giymesi yahut yargı sonucuyla misyondan el çektirilmesi halinde yerine belediye meclisinden lider seçilecek.
Yazılı imtihan temel olacak: Kamuya atamalarda liyakat, eşitlik, şeffaflık prensipleri gözetilecek. İşe alımlarda mülakat yerine yazılı imtihan temel olacak. Lakin temsil niteliği yüksek olan birtakım kurumlarda mülakat da uygulanabilecek.
Kamu ihaleleri: Kamu İhale Maddesi’nde düzenlemeye gidilecek, kamu ihalelerinin kamuoyuna açık yapılması sağlanacak. Yolsuzlukla çaba için Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO) tavsiye kararlarına ahenk sağlayacak düzenlemeler yaşama geçirilecek.