JoKeR
Active member
İSMİHAN ŞİMŞEK
Benim için farklı bir okuma tecrübesi olan “Üç Hayat” üç bayanın ömründen yola çıkan farklı öykülerden oluşuyor. En sonda söyleyeceğimi en baştan söyleyeyim bu biçimde; Gertrude Stein’in birinci kitabı olan Üç Hayat’ı okumak isteyenler vurucu sahneler, içli satırlar, toplumsal iletiler ya da önermeler beklemesin. Kitap daha çok durum öyküleri ve ruhsal art planları ile üç başka öyküdeki ortak damarı bulmanızı bekliyor.
1909’da yayımlanan kitap Türkçe’ye oldukça geç çevrilmiş. Irkçı telaffuzların de yer aldığı kitap birtakım eleştirmenlerden bu tarafıyla eksi puan almış. Kitabın farklılığını içerikten daha hayli biçimsel özellikleri oluşturuyor. Doğrusal bir vakit akışı ile yazılmayan kitapta vakitte bir ileri bir geri gidişler okumayı pek zorlaştırıyor. Okumayı zorlaştıran bir öbür faktör ise tıpkı söz, cümle ya da paragrafların farklı sayfalarda, kimi vakit arka arda daima tekrar edilmesi. Alışık olmadığımız bir edebiyat denemesi başlarda enteresan üzere gelse de biraz ilerledikten daha sonra bu denemelerin gereksiz bir teşebbüs olduğu hissini veriyor. Açık söylemek gerekirse bu biçimsel farklılıklar kitabı yer yer sıkıcı hale getirmekten kurtaramıyor. Eleştirmenler ise bu anlatım biçiminin periyoduna göre öncü olduğunu belirtiyor. Sıkıcı olmaktan kurtaran şey ne diye soracak olursanız, kolay hayatları olan üç hanımın benzeri rollerinin farklı dışa vurumlarını keşfe çıkmak…
FARKLI HAYATLAR EMSAL RUHLAR
Üç Hayat, Gertrude Stein, Çev. Ferit Burak Aydar, Türkiye İş Bankası Yayınları 2021, 254 sayfa
Üç fakir bayan; Anna, Melanctha ve Lena… Üçü de Bridgepoint’te yaşıyor lakin hayatları asla birbiri ile kesişmiyor. Bu bayanlar kendilerini yok saymanın, öbürleri için yaşamanın, toplumun onlara biçtiği rolden çıkamamanın, hayatlarının denetimini diğerlerinin eline vererek oradan oraya savrulmanın birer portresi. Bir diğeri olarak yaşayan, kendinden vazgeçen ve bunun farkında olmayan bayanlar hayatlarından mutluymuş üzere görünse de daima ve geçmeyen bir hüzün hali her birinde huzursuzluk olarak ortaya çıkıyor. Düzgün Anna diğerlerine yaptığı fedakârlık ve yeterliliği o denli abartıyor ki hizmetçi olarak çalıştığı konutun sahibesini bile bir anne edasıyla ve bir daha onun güzelliği için azarlayıp hizaya sokmaya çalışabiliyor. Bildiği doğrulardan son derece emin olduğundan o doğrulara nazaran etrafını disipline etmeyi kendine bakılırsav ediniyor. İşler istediği üzere gitmediğindeyse yaşadığı huzursuzluğu hayatını biçime şemale sokmaya çalıştığı bireyleri azarlayarak ortaya çıkarıyor. Ama Anna’nın kendi hayatı diye bir şeyden bahsetmek mümkün değil. Yanında çalıştığı şahısların ömrüne o denli eklemleniyor ki adeta onların bir uzvuymuş üzere davranıyor. Hatta ne oluyorsa oluyor ve birden konutun gerçek sahibesiymiş üzere denetimi eline alıyor. Oburlarının sorumlulukları ve sorumsuzlukları Anna’nın üstüne yüklendikçe yükleniyor. Borç para verdiği şahıslar borçlarını asla ödemiyor, fedakârlık yaptığı bireyler onu hiç önemsemiyor ve bu Anna’nın dünyaya olan hıncını daha da artırıyor. Anna’ya nazaran beşerler yanlışsız davranışın ne olduğunu bilmiyor. Bu yüzden Anna onların yerine geçerek onlara ne yapmaları gerektiğini daima hatırlatan bir alarm misyonunu yükleniyor. Fedakârlıklarına karşılık gördüğü umursamazlık onu daha da sert biri haline getiriyor.
OBURU OLMA KENDİN OL
Kitabın en uzun öyküsüne sahip Melanctha ise tam bir “kaçıngan bağlanma” örneği… Kendisini aşağılayan, azarlayan, umursamayan bireylere karşı bağımlı olan Melanctha’nın bilgeliği ve gücü aradığı seyahatinde hayatına girenler onu istediği üzere kullanabiliyor, azarlıyor. Daima dışlanan Melanctha bilgiyi hayli istese de bilgiden korkan bir bayan beraberinde. Ona epeyce derin bilgiler öğretebilecek birini ararken ömrüne giren Hekim Jeff Campbell başlarda onu hiç umursamazken Melanctha ona bağımlı hale geliyor. Görüşmeleri devam ettikçe münasebetteki güç istikrarları değişiyor ve Campbell, Melanctha’ya karşı derin bir sevgi beslemeye başlıyor. Bizim sevgili kaçınganımız ise buna hayli fazla dayanamıyor ve giderek tabipten uzaklaşmaya başlıyor. Ortaya diğer bireyler, bitmeyen işler, ayarlanamayan buluşmalar, sudan sebeplerle çıkarılan arbedeler giriyor ve alaka giderek yıpratılıp sonlanıyor. Sakin ve huzurlu bir hayat yaşamak istediği sık sık vurgulansa da niçinse Melanctha’nın başı beladan bir türlü kurtulmuyor. Zira Melanctha başlarda her ne kadar ömrüne giren şahısların hayatlarına entegre olsa da ortasındaki tutku büsbütün bir oburu bulunmasına müsaade etmiyor. Sahiden hürmet duyabileceği birini arayan kahramanımız hayatı boyunca bu biçimde birini bulamadığını söylüyor. Melanctha kendi arayışını daima “hüzünden ölecekmiş gibi” hissederek tamamlıyor. Evet, o hüzünden ölmüyor fakat bir daha sonraki kıssada Lena sahiden hüzünden ölüyor.
Lena da halasının yanında hizmetçilik yapan bir genç kız… Kuzenleri ve eniştesi tarafınca daima dışlanan, küçümsenen ve umursanmayan Lena halasının otoritesi altında kendisine ne söylenirse onu yapan bir daha “hayatının denetimini eline almayan” ama halinden şad görünen biri… Kendisinin aptal yerine konduğunu bile anlayamayan Lena halası tarafınca bir daha kendisi üzere bir Alman göçmeni olan Herman ile evlendiriliyor. Lakin Lena bir daha umursanmıyor. Varlığı ile yokluğu bir olan Lena çocuk doğurduktan daha sonra Herman’ın bütün ilgisi çocuğa kayıyor, başka çocuklar da doğunca Herman kendini çocuklarına adıyor. Lena ise günden güne yalnızlaşıp, sessizleşip, ilgisizlikten kuruyan bir çiçek üzere apansız ölüveriyor.
Bu bayanlar diğerleri için kendi olmaktan vazgeçerek, “hep diğerlerinin düzgünlüğü için” ortasındaki adanma tutkusunu harcayan kadınlar… Malum şarkı“başkası olma kendin ol” kitabın illa bir önermesi olsun diyenlere gelsin bu biçimde.
Benim için farklı bir okuma tecrübesi olan “Üç Hayat” üç bayanın ömründen yola çıkan farklı öykülerden oluşuyor. En sonda söyleyeceğimi en baştan söyleyeyim bu biçimde; Gertrude Stein’in birinci kitabı olan Üç Hayat’ı okumak isteyenler vurucu sahneler, içli satırlar, toplumsal iletiler ya da önermeler beklemesin. Kitap daha çok durum öyküleri ve ruhsal art planları ile üç başka öyküdeki ortak damarı bulmanızı bekliyor.
1909’da yayımlanan kitap Türkçe’ye oldukça geç çevrilmiş. Irkçı telaffuzların de yer aldığı kitap birtakım eleştirmenlerden bu tarafıyla eksi puan almış. Kitabın farklılığını içerikten daha hayli biçimsel özellikleri oluşturuyor. Doğrusal bir vakit akışı ile yazılmayan kitapta vakitte bir ileri bir geri gidişler okumayı pek zorlaştırıyor. Okumayı zorlaştıran bir öbür faktör ise tıpkı söz, cümle ya da paragrafların farklı sayfalarda, kimi vakit arka arda daima tekrar edilmesi. Alışık olmadığımız bir edebiyat denemesi başlarda enteresan üzere gelse de biraz ilerledikten daha sonra bu denemelerin gereksiz bir teşebbüs olduğu hissini veriyor. Açık söylemek gerekirse bu biçimsel farklılıklar kitabı yer yer sıkıcı hale getirmekten kurtaramıyor. Eleştirmenler ise bu anlatım biçiminin periyoduna göre öncü olduğunu belirtiyor. Sıkıcı olmaktan kurtaran şey ne diye soracak olursanız, kolay hayatları olan üç hanımın benzeri rollerinin farklı dışa vurumlarını keşfe çıkmak…
FARKLI HAYATLAR EMSAL RUHLAR
Üç Hayat, Gertrude Stein, Çev. Ferit Burak Aydar, Türkiye İş Bankası Yayınları 2021, 254 sayfa
Üç fakir bayan; Anna, Melanctha ve Lena… Üçü de Bridgepoint’te yaşıyor lakin hayatları asla birbiri ile kesişmiyor. Bu bayanlar kendilerini yok saymanın, öbürleri için yaşamanın, toplumun onlara biçtiği rolden çıkamamanın, hayatlarının denetimini diğerlerinin eline vererek oradan oraya savrulmanın birer portresi. Bir diğeri olarak yaşayan, kendinden vazgeçen ve bunun farkında olmayan bayanlar hayatlarından mutluymuş üzere görünse de daima ve geçmeyen bir hüzün hali her birinde huzursuzluk olarak ortaya çıkıyor. Düzgün Anna diğerlerine yaptığı fedakârlık ve yeterliliği o denli abartıyor ki hizmetçi olarak çalıştığı konutun sahibesini bile bir anne edasıyla ve bir daha onun güzelliği için azarlayıp hizaya sokmaya çalışabiliyor. Bildiği doğrulardan son derece emin olduğundan o doğrulara nazaran etrafını disipline etmeyi kendine bakılırsav ediniyor. İşler istediği üzere gitmediğindeyse yaşadığı huzursuzluğu hayatını biçime şemale sokmaya çalıştığı bireyleri azarlayarak ortaya çıkarıyor. Ama Anna’nın kendi hayatı diye bir şeyden bahsetmek mümkün değil. Yanında çalıştığı şahısların ömrüne o denli eklemleniyor ki adeta onların bir uzvuymuş üzere davranıyor. Hatta ne oluyorsa oluyor ve birden konutun gerçek sahibesiymiş üzere denetimi eline alıyor. Oburlarının sorumlulukları ve sorumsuzlukları Anna’nın üstüne yüklendikçe yükleniyor. Borç para verdiği şahıslar borçlarını asla ödemiyor, fedakârlık yaptığı bireyler onu hiç önemsemiyor ve bu Anna’nın dünyaya olan hıncını daha da artırıyor. Anna’ya nazaran beşerler yanlışsız davranışın ne olduğunu bilmiyor. Bu yüzden Anna onların yerine geçerek onlara ne yapmaları gerektiğini daima hatırlatan bir alarm misyonunu yükleniyor. Fedakârlıklarına karşılık gördüğü umursamazlık onu daha da sert biri haline getiriyor.
OBURU OLMA KENDİN OL
Kitabın en uzun öyküsüne sahip Melanctha ise tam bir “kaçıngan bağlanma” örneği… Kendisini aşağılayan, azarlayan, umursamayan bireylere karşı bağımlı olan Melanctha’nın bilgeliği ve gücü aradığı seyahatinde hayatına girenler onu istediği üzere kullanabiliyor, azarlıyor. Daima dışlanan Melanctha bilgiyi hayli istese de bilgiden korkan bir bayan beraberinde. Ona epeyce derin bilgiler öğretebilecek birini ararken ömrüne giren Hekim Jeff Campbell başlarda onu hiç umursamazken Melanctha ona bağımlı hale geliyor. Görüşmeleri devam ettikçe münasebetteki güç istikrarları değişiyor ve Campbell, Melanctha’ya karşı derin bir sevgi beslemeye başlıyor. Bizim sevgili kaçınganımız ise buna hayli fazla dayanamıyor ve giderek tabipten uzaklaşmaya başlıyor. Ortaya diğer bireyler, bitmeyen işler, ayarlanamayan buluşmalar, sudan sebeplerle çıkarılan arbedeler giriyor ve alaka giderek yıpratılıp sonlanıyor. Sakin ve huzurlu bir hayat yaşamak istediği sık sık vurgulansa da niçinse Melanctha’nın başı beladan bir türlü kurtulmuyor. Zira Melanctha başlarda her ne kadar ömrüne giren şahısların hayatlarına entegre olsa da ortasındaki tutku büsbütün bir oburu bulunmasına müsaade etmiyor. Sahiden hürmet duyabileceği birini arayan kahramanımız hayatı boyunca bu biçimde birini bulamadığını söylüyor. Melanctha kendi arayışını daima “hüzünden ölecekmiş gibi” hissederek tamamlıyor. Evet, o hüzünden ölmüyor fakat bir daha sonraki kıssada Lena sahiden hüzünden ölüyor.
Lena da halasının yanında hizmetçilik yapan bir genç kız… Kuzenleri ve eniştesi tarafınca daima dışlanan, küçümsenen ve umursanmayan Lena halasının otoritesi altında kendisine ne söylenirse onu yapan bir daha “hayatının denetimini eline almayan” ama halinden şad görünen biri… Kendisinin aptal yerine konduğunu bile anlayamayan Lena halası tarafınca bir daha kendisi üzere bir Alman göçmeni olan Herman ile evlendiriliyor. Lakin Lena bir daha umursanmıyor. Varlığı ile yokluğu bir olan Lena çocuk doğurduktan daha sonra Herman’ın bütün ilgisi çocuğa kayıyor, başka çocuklar da doğunca Herman kendini çocuklarına adıyor. Lena ise günden güne yalnızlaşıp, sessizleşip, ilgisizlikten kuruyan bir çiçek üzere apansız ölüveriyor.
Bu bayanlar diğerleri için kendi olmaktan vazgeçerek, “hep diğerlerinin düzgünlüğü için” ortasındaki adanma tutkusunu harcayan kadınlar… Malum şarkı“başkası olma kendin ol” kitabın illa bir önermesi olsun diyenlere gelsin bu biçimde.