Ayşe Sayın-BBC Türkçe
Taliban’ın Afganistan’da idaresi ele geçirmesinin akabinde, muhtemel göç dalgasının gayesindeki Türkiye’de, göçmen siyasetleri da tartışma konusu. Muhalefetin, şimdiye kadar Suriye iç savaşı niçiniyle ülkelerinden kaçanlara yönelik “açık kapı politikası” uygulayarak, “Türkiye’yi yol geçen hanına çevirmekle” eleştirdiği iktidar partisinde ise sistemsiz göçmenlere karşı, aksiyon ve telaffuz değişikliği dikkat çekiyor.
Hükümetin önümüzdeki günlerde, başta Suriyeliler olmak üzere sistemsiz göçmenlere dönük yeni bir aksiyon planını yaşama geçireceği, bu kapsamda bir “Göç Bakanlığı” kurulabileceği de siyasi kulislerde konuşuluyor.
Bu gelişmelere akabinde Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun “Mültecileri ülkelerine göndermek için çalışmamız var” açıklaması, “İktidar göçmen siyasetini değiştiriyor mu?” sorusunu gündeme getirdi.
İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi Lideri (İGAM) Metin Çorabatır, hükümetin sistemsiz göçmenlere yönelik aldığı yeni kararlar ve göçmen siyaseti konusundaki tartışmalara ait BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtladı.
“Sığınma sistemini belirleyen iç kamuoyu ve seçim kaygıları”
Çorabatır, hükümetin göçmen siyasetinde fazlaca esaslı değişiklik yapacağına ait somut bir adım görülmediğini söz ediyor. Muhalefetin mülteci aksisi telaffuz ve kampanyalarının siyaseten prim yaptığına dikkat çeken, Çorabatır’a bakılırsa Türkiye’de sığınma sistemini, “iç kamuoyu ve seçim kaygıları” belirliyor ve bu durumdan iktidar da etkileniyor:
“Muhalefetin göçmen zıddı fazlaca ağır bir kampanyası var. Toplumsal medyada nefret telaffuzuna varan yaklaşımlar, Kılıçdaroğlu’nun, davul ‘zurnayla yollayacağız’ söylemi epeyce prim yapıyor. Bu durum, bütün iktidarlara ve bizdeki iktidara büyük bir oy kaybettiriyor, o kesin. 2019 seçimlerindeki muhalefetin seçim muvaffakiyetleri bunu kanıtlıyor. Bunun üzerine de Afganistan’daki olaylar gelişmeye başladı. Bu sefer de ‘Afganistan’dan büyük bir göç başladı, eli silahlı genç erkekler, rejimi değiştirmek üzere Türkiye’ye geliyor”a dönüştü olay. Şu anda bir kitle göçü yok. Lakin bu hava yaratıldı ve gerçekten kamuoyunda karşılık buluyor. Bir seçkin söylemi olarak görüyorum ben ve bu seçkin söylemi tabanı kışkırtıyor. Ve bu Ankara Altındağ’daki olaylara kadar geldi. Buna rağmen iktidar da kendini savunacak bir telaffuz geliştiremiyor. ‘Uluslar ortası sorumluluklarımızı yerine getiriyoruz, mültecileri topluma adapte etmeye çalışıyoruz, diyemiyor, onun için de çelişkili sözler kullanıyor. Türkiye’nin şu anda sığınma sistemini belirleyen iç kamuoyu ve gelecekteki seçim tasaları, ana ölçüt bu.”
“Gönderilenler geri dönecekler”
Ankara’da kayıtlı olmayan göçmenlerin vilayetlerine gönderilme sonucunın Altındağ olaylarının akabinde alındığına işaret eden Çorabatır, 2019 lokal seçimlerinde İstanbul’un CHP’ye kaybedilmesinden daha sonra da İstanbul Valiliği’nin bütün sistemsiz göçmenler için “kayıtlı oldukları kentlere gönderilmeleri” sonucu aldığını, fakat daha sonrasında bunun “unutulduğuna” dikkat çekiyor. İktidarın bu adımları da muhalefetin “göçmen siyasetleri yok” telaffuzuna karşı attığını kaydeden Çorabatır’a göre, “kayıtlı vilayetlere geri gönderme” tahlil olmayacak:
“Çünkü o kentlerden niçin geldikleri apaçık. İş bulamıyorlar. Lakin Ankara’da İstanbul’da iş buluyorlar. Bunların niçinleri araştırılmadan, tahlil edilmeden, bu insanları gdolayıyoruz, dediler. Emin olun gidenler motamot mecburen geri dönecekler. Bu açıdan bir iktidar açısından bu hususta bir sertleşme var. sebebi de iç kamuoyu, muhalefetin ‘Türkiye’de bir sığınma sistemi yok, elini kolunu sallayan geliyor, telaffuzuna karşı, hükümet de ‘işte var, biz geri gönderiyoruz kayıtlı oldukları şehirlere’ diyor.”
O niçinle hükümetin attığı adımları büyük bir siyaset değişikliği olarak görmemek gerektiğini belirten Çorabatır, zira göçmenlerin Suriye’ye ya da geldikleri öteki ülkelere geri gönderilmesi, sistemsiz göçmenlere “geçici müdafaa gorevi”nden vazgeçmesi üzere bir durum olmadığını vurguluyor.
“Entegresyonun yasaklanmasından kaynaklı”
Türkiye, kıymetli bir iç siyaset enstrümanı haline de gelen göçmen sıkıntısının tahlili için neler yapabilir?
Çorabatır’a göre sorunun sebebi, Türkiye’nin göçmenlere “statü vermemesi” ve hala “geçici koruma” ile yetinip, göçmenlere “entegrasyon yasağını” sürdürmesi. Bu niçinle de yüzbinlerce göçmenin endişe, tedirginlik ortasında olduğunu ve hayatlarının nasıl şekilleneceğinin “pamuk ipliğine bağlı olduğunu” vurgulayan Çorabatır, “Bu manada da bir değişiklik yok. Sorun büyüyor. Tahlili, bu insanlara statü vererek, yani haklar tanıyarak, coğrafik kısıtlamayı kaldırmak. Siyasi açıdan sıkıntı bir karar fakat bence tek kalıcı tahlil lokal entegrasyon” görüşünü lisana getiriyor. Türkiye’nin milletlerarası yükümlülüklerini süreksiz muhafaza olarak yerine getirdiğini belirten Çorabatır, geri gönderme yahut üçüncü ülkeye gönderme seçeneklerinin de şu anda uygulama pratiğinin olmadığını tabir ediyor.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun son periyotta yaptığı “mültecilerin ülkelerine gönderilmeleri için çalışmamız var” açıklamalarına dikkat çeken Çorabatır, BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi’nin yaptığı son açıklamalarında da, “Türkiye’ye daha fazlaca yardım yapılarak, bu insanları Türkiye’de müdafaaya devam edeceğiz” bildirisi verdiğine dikkat çekti.
Afgan göçmenlerin durumu
Taliban’ın idaresi ele geçirdiği Afganistan’dan gelebilecek göçmenler konusunda da uygulanacak siyasetin net olmadığını tabir eden Çorabatır, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, “Türkiye Suriye yahut Afganistan kaynaklı ek bir yükü kaldıramaz” bildirisinin dikkat alımlı olduğunu söz ediyor. Şu anda Afganistan’dan büyük bir göç akımı olmadığını vurgulayan Çorabatır, uluslar ortası toplumun daha epeyce yaklaşan kış şartlarını da dikkate alarak insanları Afganistan’da ya da komşu ülkeler olan Pakistan, İran, Tacikistan üzere ülkelerde muhafaza sağlamaya dönük bir yaklaşım ortasında olduğunu vurguluyor. Lakin ilerleyen süreçte, Afgan göçmenlerin Türkiye hudutlarına dayanmasını da mümkünlük dahilinde olduğunu belirterek, ” bu biçimde Türk hükümeti ne yapacak? Burada İran’ın, öteki ülkelerin tavrına bakılacak, sahiden Türkiye bana bakılırsa alabilir, fakat şu şartlarda hiç bir iktidar siyaseten epey hassas bir ortamda bunu yapamaz” diyor.
“Öncelikle göç mevzuatı değişmeli”
çabucak hemen bir karar alınmamakla bir arada iktidar partisinde bir müddetdir “göç bakanlığı” kurulması da tartışılıyor. Çorabatır, bakanlıktan evvel Türkiye’nin “göç mevzuatını”yenilemesi gerektiğine işaret ediyor. Türkiye’nin 2014’de uygulamaya giren Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü kuruluşuna ait yasanın Türkiye’nin AB’ye tam üyeliği perspektifi doğrultusunda çıkarıldığını vurgulayan Çorabatır, fakat bu yasanın daha epey “bireysel müracaatlarda uygulanacak prosedürlere” ait bir düzenleme olduğuna dikkat çekiyor. Kitlesel göç durumunda karar vericinin Cumhurbaşkanlığı kabinesi olduğunu tabir eden Çorabatır, bu yasanın en büyük eksiğinin de “coğrafi kısıtlamaya devam etmek ve statü tanımamak” olduğunu vurguluyor. Suriyeli göçmenlerin sayısı arttıkça ve müddet uzadıkça, İçişleri’nin yanı sıra Sıhhat, MEB, Aile, Çalışma Bakanlığı’nın da devreye girmek durumunda kaldığını belirten Çorabatır, bu durumun da kurumlar içinde uyum sorunu ortaya çıkardığını tabir ediyor. Bu karmaşayı gidermek için bakanlık kurulabileceğini lakin evvela yeni bir göç mevzuatı ve siyasetinin oluşturulması gerektiğini vurguluyor:
“Göç yönetimi âlâ bir insan kaynağı yetiştirdi. 3 bin kişilik takım verilmişti daha fazlaca müdafaa alanındaydı, değişik alanda da yetiştiler ancak onun destek edilmesi lazım. Bütün bunların önemli olarak planlanmalı, sadece bakanlık kuralım yahut iç siyasete yönelik bakanlığımız da var, demek için olmamalı. Evvel siyaset belirlenmeli, o siyaset da milletlerarası standartlarda olmalı. Onu yürütecek bir bakanlık ve insan kaynağı oluşturulmalı. Siyasi tesirlerden olabildiğince uzak bir bakanlık olmalı. Uluslararsı standartla mülteci müdafaası çerçevesinde hareket eden bir yapıda olmalı. Fakat bakanlık kurulmadan evvel mevzuatı bir daha gözden geçirmemiz lazım.”
Taliban’ın Afganistan’da idaresi ele geçirmesinin akabinde, muhtemel göç dalgasının gayesindeki Türkiye’de, göçmen siyasetleri da tartışma konusu. Muhalefetin, şimdiye kadar Suriye iç savaşı niçiniyle ülkelerinden kaçanlara yönelik “açık kapı politikası” uygulayarak, “Türkiye’yi yol geçen hanına çevirmekle” eleştirdiği iktidar partisinde ise sistemsiz göçmenlere karşı, aksiyon ve telaffuz değişikliği dikkat çekiyor.
Hükümetin önümüzdeki günlerde, başta Suriyeliler olmak üzere sistemsiz göçmenlere dönük yeni bir aksiyon planını yaşama geçireceği, bu kapsamda bir “Göç Bakanlığı” kurulabileceği de siyasi kulislerde konuşuluyor.
Bu gelişmelere akabinde Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun “Mültecileri ülkelerine göndermek için çalışmamız var” açıklaması, “İktidar göçmen siyasetini değiştiriyor mu?” sorusunu gündeme getirdi.
İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi Lideri (İGAM) Metin Çorabatır, hükümetin sistemsiz göçmenlere yönelik aldığı yeni kararlar ve göçmen siyaseti konusundaki tartışmalara ait BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtladı.
“Sığınma sistemini belirleyen iç kamuoyu ve seçim kaygıları”
Çorabatır, hükümetin göçmen siyasetinde fazlaca esaslı değişiklik yapacağına ait somut bir adım görülmediğini söz ediyor. Muhalefetin mülteci aksisi telaffuz ve kampanyalarının siyaseten prim yaptığına dikkat çeken, Çorabatır’a bakılırsa Türkiye’de sığınma sistemini, “iç kamuoyu ve seçim kaygıları” belirliyor ve bu durumdan iktidar da etkileniyor:
“Muhalefetin göçmen zıddı fazlaca ağır bir kampanyası var. Toplumsal medyada nefret telaffuzuna varan yaklaşımlar, Kılıçdaroğlu’nun, davul ‘zurnayla yollayacağız’ söylemi epeyce prim yapıyor. Bu durum, bütün iktidarlara ve bizdeki iktidara büyük bir oy kaybettiriyor, o kesin. 2019 seçimlerindeki muhalefetin seçim muvaffakiyetleri bunu kanıtlıyor. Bunun üzerine de Afganistan’daki olaylar gelişmeye başladı. Bu sefer de ‘Afganistan’dan büyük bir göç başladı, eli silahlı genç erkekler, rejimi değiştirmek üzere Türkiye’ye geliyor”a dönüştü olay. Şu anda bir kitle göçü yok. Lakin bu hava yaratıldı ve gerçekten kamuoyunda karşılık buluyor. Bir seçkin söylemi olarak görüyorum ben ve bu seçkin söylemi tabanı kışkırtıyor. Ve bu Ankara Altındağ’daki olaylara kadar geldi. Buna rağmen iktidar da kendini savunacak bir telaffuz geliştiremiyor. ‘Uluslar ortası sorumluluklarımızı yerine getiriyoruz, mültecileri topluma adapte etmeye çalışıyoruz, diyemiyor, onun için de çelişkili sözler kullanıyor. Türkiye’nin şu anda sığınma sistemini belirleyen iç kamuoyu ve gelecekteki seçim tasaları, ana ölçüt bu.”
“Gönderilenler geri dönecekler”
Ankara’da kayıtlı olmayan göçmenlerin vilayetlerine gönderilme sonucunın Altındağ olaylarının akabinde alındığına işaret eden Çorabatır, 2019 lokal seçimlerinde İstanbul’un CHP’ye kaybedilmesinden daha sonra da İstanbul Valiliği’nin bütün sistemsiz göçmenler için “kayıtlı oldukları kentlere gönderilmeleri” sonucu aldığını, fakat daha sonrasında bunun “unutulduğuna” dikkat çekiyor. İktidarın bu adımları da muhalefetin “göçmen siyasetleri yok” telaffuzuna karşı attığını kaydeden Çorabatır’a göre, “kayıtlı vilayetlere geri gönderme” tahlil olmayacak:
“Çünkü o kentlerden niçin geldikleri apaçık. İş bulamıyorlar. Lakin Ankara’da İstanbul’da iş buluyorlar. Bunların niçinleri araştırılmadan, tahlil edilmeden, bu insanları gdolayıyoruz, dediler. Emin olun gidenler motamot mecburen geri dönecekler. Bu açıdan bir iktidar açısından bu hususta bir sertleşme var. sebebi de iç kamuoyu, muhalefetin ‘Türkiye’de bir sığınma sistemi yok, elini kolunu sallayan geliyor, telaffuzuna karşı, hükümet de ‘işte var, biz geri gönderiyoruz kayıtlı oldukları şehirlere’ diyor.”
O niçinle hükümetin attığı adımları büyük bir siyaset değişikliği olarak görmemek gerektiğini belirten Çorabatır, zira göçmenlerin Suriye’ye ya da geldikleri öteki ülkelere geri gönderilmesi, sistemsiz göçmenlere “geçici müdafaa gorevi”nden vazgeçmesi üzere bir durum olmadığını vurguluyor.
“Entegresyonun yasaklanmasından kaynaklı”
Türkiye, kıymetli bir iç siyaset enstrümanı haline de gelen göçmen sıkıntısının tahlili için neler yapabilir?
Çorabatır’a göre sorunun sebebi, Türkiye’nin göçmenlere “statü vermemesi” ve hala “geçici koruma” ile yetinip, göçmenlere “entegrasyon yasağını” sürdürmesi. Bu niçinle de yüzbinlerce göçmenin endişe, tedirginlik ortasında olduğunu ve hayatlarının nasıl şekilleneceğinin “pamuk ipliğine bağlı olduğunu” vurgulayan Çorabatır, “Bu manada da bir değişiklik yok. Sorun büyüyor. Tahlili, bu insanlara statü vererek, yani haklar tanıyarak, coğrafik kısıtlamayı kaldırmak. Siyasi açıdan sıkıntı bir karar fakat bence tek kalıcı tahlil lokal entegrasyon” görüşünü lisana getiriyor. Türkiye’nin milletlerarası yükümlülüklerini süreksiz muhafaza olarak yerine getirdiğini belirten Çorabatır, geri gönderme yahut üçüncü ülkeye gönderme seçeneklerinin de şu anda uygulama pratiğinin olmadığını tabir ediyor.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun son periyotta yaptığı “mültecilerin ülkelerine gönderilmeleri için çalışmamız var” açıklamalarına dikkat çeken Çorabatır, BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi’nin yaptığı son açıklamalarında da, “Türkiye’ye daha fazlaca yardım yapılarak, bu insanları Türkiye’de müdafaaya devam edeceğiz” bildirisi verdiğine dikkat çekti.
Afgan göçmenlerin durumu
Taliban’ın idaresi ele geçirdiği Afganistan’dan gelebilecek göçmenler konusunda da uygulanacak siyasetin net olmadığını tabir eden Çorabatır, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, “Türkiye Suriye yahut Afganistan kaynaklı ek bir yükü kaldıramaz” bildirisinin dikkat alımlı olduğunu söz ediyor. Şu anda Afganistan’dan büyük bir göç akımı olmadığını vurgulayan Çorabatır, uluslar ortası toplumun daha epeyce yaklaşan kış şartlarını da dikkate alarak insanları Afganistan’da ya da komşu ülkeler olan Pakistan, İran, Tacikistan üzere ülkelerde muhafaza sağlamaya dönük bir yaklaşım ortasında olduğunu vurguluyor. Lakin ilerleyen süreçte, Afgan göçmenlerin Türkiye hudutlarına dayanmasını da mümkünlük dahilinde olduğunu belirterek, ” bu biçimde Türk hükümeti ne yapacak? Burada İran’ın, öteki ülkelerin tavrına bakılacak, sahiden Türkiye bana bakılırsa alabilir, fakat şu şartlarda hiç bir iktidar siyaseten epey hassas bir ortamda bunu yapamaz” diyor.
“Öncelikle göç mevzuatı değişmeli”
çabucak hemen bir karar alınmamakla bir arada iktidar partisinde bir müddetdir “göç bakanlığı” kurulması da tartışılıyor. Çorabatır, bakanlıktan evvel Türkiye’nin “göç mevzuatını”yenilemesi gerektiğine işaret ediyor. Türkiye’nin 2014’de uygulamaya giren Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü kuruluşuna ait yasanın Türkiye’nin AB’ye tam üyeliği perspektifi doğrultusunda çıkarıldığını vurgulayan Çorabatır, fakat bu yasanın daha epey “bireysel müracaatlarda uygulanacak prosedürlere” ait bir düzenleme olduğuna dikkat çekiyor. Kitlesel göç durumunda karar vericinin Cumhurbaşkanlığı kabinesi olduğunu tabir eden Çorabatır, bu yasanın en büyük eksiğinin de “coğrafi kısıtlamaya devam etmek ve statü tanımamak” olduğunu vurguluyor. Suriyeli göçmenlerin sayısı arttıkça ve müddet uzadıkça, İçişleri’nin yanı sıra Sıhhat, MEB, Aile, Çalışma Bakanlığı’nın da devreye girmek durumunda kaldığını belirten Çorabatır, bu durumun da kurumlar içinde uyum sorunu ortaya çıkardığını tabir ediyor. Bu karmaşayı gidermek için bakanlık kurulabileceğini lakin evvela yeni bir göç mevzuatı ve siyasetinin oluşturulması gerektiğini vurguluyor:
“Göç yönetimi âlâ bir insan kaynağı yetiştirdi. 3 bin kişilik takım verilmişti daha fazlaca müdafaa alanındaydı, değişik alanda da yetiştiler ancak onun destek edilmesi lazım. Bütün bunların önemli olarak planlanmalı, sadece bakanlık kuralım yahut iç siyasete yönelik bakanlığımız da var, demek için olmamalı. Evvel siyaset belirlenmeli, o siyaset da milletlerarası standartlarda olmalı. Onu yürütecek bir bakanlık ve insan kaynağı oluşturulmalı. Siyasi tesirlerden olabildiğince uzak bir bakanlık olmalı. Uluslararsı standartla mülteci müdafaası çerçevesinde hareket eden bir yapıda olmalı. Fakat bakanlık kurulmadan evvel mevzuatı bir daha gözden geçirmemiz lazım.”