Alican Uludağ / Ankara
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Daha demokratik bir Türkiye” vaadiyle deklare ettiğı İnsan Hakları Hareket Planı’nın üzerinden 6 ay geçmesine rağmen uygulama takvimi içerisindeki biroldukca gaye yerine getirilmedi. Birinci 6 ayda yapılacak 130 faaliyetin sırf 36’sı hayata geçirildi. Bilhassa cezaevlerindeki çocuklara açık görüş imkânı sağlanması üzere birinci bir ayda öngörülen hiç bir faaliyet yerine getirilmedi. Üç ay ortasında gerçekleştirilmesi planlanan 40 faaliyetten ise yalnızca 16’sı tamamlandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2 Mart 2021’de “Özgür birey, kuvvetli toplum; daha demokratik bir Türkiye” sloganıyla İnsan Hakları Aksiyon Planı’nı açıklamıştı. Erdoğan; 9 gaye, 50 gaye ve 393 faaliyeti içeren hareket planının en son gayesinin yeni anayasa olduğunu tabir ederken, “Geç gelen adalet adalet değildir anlayışıyla vatandaşın taleplerini ve meşakkatlerini daha süratli daha faal daha şeffaf biçimde çözecek adımları atıyoruz” tezinde bulunmuştu.
Uygulama takvimi açıklanmıştı
Erdoğan’ın yayımlandığı genelge kapsamında Adalet Bakanlığı, İnsan Hakları Hareket Planı Uygulama Takvimi’ni 30 Nisan 2021’de açıklamıştı. İki yıllık süreyi kapsayan hareket planındaki 285 faaliyet için maksat mühletler belirlenmişti. Bu kapsamda her bir faaliyet için 1, 3 ve 6 aylık ve 1 ila 2 yıllık maksat müddetler öngörülmüştü.
Birinci bir ayda yapılacak 6 faaliyetin büyük kısmı cezaevlerindeki çocuklara dönük oldu. Bilhassa çocukların açık görüş imkânlarından yararlandırılması kelamı verildi. Bu kapsamda birinci 1 ayda yapılacaklar şu biçimde sıralanmıştı:
– Cezaevlerindeki çocuklar ziyaretçileri ile tüm görüşmeleri “açık görüş” biçiminde yapacak.
– Çocuk mahkumlara “aile görüşü” imkânı gelecek.
– İsimli yardıma e-Devlet üzerinden müracaat imkânı sağlanacak.
– Hükümlü ve tutuklular, ziyaret listesinde yer alan şahısları değiştirebilecek.
– Engelli hükümlü/tutukluların ziyaretlerini bir refakatçi eşliğinde ya da açık görüş biçiminde yapabilme imkânı tanınacak.
– Hükümlü/tutuklu anneleriyle birlikte kalan 0-6 yaş kümesi çocukların, yakınlarına ve annesine açık görüş sırasında teslimi sağlanacak.
Aksiyon Planı’nda amaçlar tutmadı
30 Nisan’da uygulanmaya başlanan takvimdeki bir ve üç aylık maksat mühletler doldu. Lakin aksiyon planındaki biroldukça faaliyetin mühleti ortasında yerine getirilmediği görüldü. Bahse ait rapor hazırlayan DEVA Partisi Hukuk ve Adalet Siyasetleri Lideri, Milletvekili Mustafa Yeneroğlu, durumu şu biçimde özetledi:
“Eylem planının üzerinden 6 ay geçti. İnsan Hakları Hareket Planında bir aylık gayede yer alan 6 maksattan hiçbirisi gerçekleştirilmedi. 3 aylık 40 maksattan 16’sı, 6 aylık 84 amaçtan 20’si gerçekleştirildi. Toplamda 130 maksattan sadece 36 tanesi gerçekleştirildi.”
“Hâkimler ve savcılar hala kendilerini bağımsız hissetmiyor”
Yeneroğlu, hareket planındaki gayelerin kimilerinde adım atılsa dahi bunların yüzeysel düzenlemelerle geçiştirildiğini belirterek, HSK’nın terfilerle ilgili aldığı prensip sonucunın uygulanması konusunda yasal düzenleme çıkarılmamasını eleştirdi. Yeneroğlu, şunları söylemiş oldu:
“Hâkimler ve savcılar hala kendilerini bağımsız hissetmiyor. Hâkim ve savcıların teminatları ve özlük hakları iyileştirilmedi. Tayinlere temel alacak bölge düzenlemesi ve coğrafik teminat sağlanmadı. Haksız ve ölçüsüz tutuklamalar hala devam ediyor. Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık prensiplerine uyulmuyor. Bu istikamette hiç bir adım da atılmadı. Sulh ceza hâkimlikleri hala güdümlü bir biçimde çalışıyor.”
Hükümetin tutmayacağı kelamlar vermeyi alışkanlık hale getirdiğini savunan Yeneroğlu, “İnsan Hakları Aksiyon Planı da maalesef bunlardan. Hükümetin söylemiş olduğiyle yaptığı bir değil. halbuki işe insan hakları ihlâlleri yapmayı keserek başlaması gerekiyor” dedi.
Üç ayda kelamı verilen fakat yapılmayan faaliyetler
Aksiyon planında, üç ayda yapılacaklar içinde yer alan tutuklulukta somut kanıt kuralı aranması ve sulh ceza hâkimi kararlarına dikey itiraz metodu getirilmesi üzere kimi amaçlar yerine getirildi. Lakin tutuklamada ölçülülük ve orantılılığın sağlanması üzere kritik biroldukca amaç de kâğıt üzerinde kaldı. Gerçekleşmeyen faaliyetler şu biçimde:
– “Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık” prensipleri doğrultusunda, katalog cürümlerin kapsamı daraltılacaktır.
– Kişi özgürlüğü ve güvenliği ile ilgili mevzuat ölçülülük ve orantılılık prensipleri çerçevesinde gözden geçirilecek ve tahlil raporu hazırlanacaktır.
– Tabir alma süreçlerinin mesai saatleri haricinde yapılamaması niçiniyle yakalama kararlarının infazından kaynaklanan mağduriyetleri gidermek için, bu süreçlerin adliyelerde 7 gün 24 saat temeliyle yapılması sağlanacaktır.
– Mahkumların cezalarının mümkün olduğu ölçüde ailelerinin çarçabuk ulaşabileceği yerlerde infaz edilmesi ve bu suretle aile bağlarını sürdürmeleri sağlanacaktır.
– Hâkim ve savcılar ile kamu bakılırsavlileri için toplumsal medya etik unsurları, “tarafsızlık” anlayışı temel alınarak belirlenecektir.
– Müdafiyle görüşme hakkını kısıtlayan kanun kararları gözden geçirilecektir.
– Tek taraflı ısrarlı takip fiilleri farklı bir kabahat olarak düzenlenecek ve bu biçimdelikle mağdurlara sağlanan teminat artırılacaktır.
– Hukuk fakültelerinin kontenjanları daha nitelikli eğitim verilmesini sağlayacak seviyede tutulacaktır.
– Hukuk fakültesi dekanları yalnızca hukuk fakültesi mezunu akademisyenler içinden belirlenecektir.
Ekim ayı sonunda dolacak 6 aylık mühlet içerisinde yapılacağı kelamı verilen, lakin yerine getirilmeyen birtakım faaliyetler ise hareket planında şöyleki yer aldı:
– TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’ndan kurumlara gönderilen talep, kıymetlendirme ve tespitlerin süratli ve aktif halde karşılanması sağlanacaktır.
– Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları’nın aktifliğini artırmak maksadıyla, bayan temsili de dikkate alınarak yapısı gözden geçirilecek, bu suralara adliye, nakil aracı ve hastane üzere kurum haricindeki tutulma yerleri ve şartlarını da inceme yetkisi verilecektir.
– Yargılama süreçlerinde sık hâkim değişikliğini önlemek maksadıyla yargıçların tayinlerine temel bölge sistemi bir daha düzenlenecektir.
– Adalet Bakanı’nın, yargıçları öbür bir yargı etrafında süreksiz olarak yetkilendirebilmesine ait karar kaldırılacaktır.
– Hâkim ve savcılar için coğrafik teminat sağlanacak, hâkimlik teminatı güçlendirilecektir.
İHD Lideri: Cumhur İttifakı, planı sahiplenmeli
İnsan Hakları Derneği (İHD) Eş Genel Lideri Öztürk Türkdoğan ise İnsan Hakları Hareket Planı’ndaki vaatlere karşılık, iktidarın gözaltı müddetlerini 12 gün olarak uzattığını, valiliklerin şovları rahatlıkla yasakladığını, bakanlıkların kamudan ihraçlara devam etmesi ve şahısların malvarlığına el konulması uygulamasının sürdüğüne dikkat çekti. Türkdoğan, “İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın hayata geçirilebilmesi için bu husustaki kararlılığın Cumhur İttifakı bileşenlerinin tamamı tarafınca bilhassa İçişleri Bakanlığı tarafınca sahiplenilmesi gerekiyor” iletisini verdi.
Cezaevlerindeki açık görüşlerin yapılmamasını da eleştiren Türkdoğan, “Covid 19 salgını münasebet gösterilerek açık görüşler yaptırılmıyor, meğer mahpuslardaki aşılamanın bitmiş olması gerekiyor. bir daha infaz muhafaza memurlarının ve jandarma işçisinin aşılarının tamamlanması gerekiyor. Bu durumda niçin açık görüş yaptırılmıyor?” diye sordu.
Adalet Bakanlığı ise hareket planındaki gayelerin uygulanmasının niye geciktiğine ait bir açıklama yapmadı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Daha demokratik bir Türkiye” vaadiyle deklare ettiğı İnsan Hakları Hareket Planı’nın üzerinden 6 ay geçmesine rağmen uygulama takvimi içerisindeki biroldukca gaye yerine getirilmedi. Birinci 6 ayda yapılacak 130 faaliyetin sırf 36’sı hayata geçirildi. Bilhassa cezaevlerindeki çocuklara açık görüş imkânı sağlanması üzere birinci bir ayda öngörülen hiç bir faaliyet yerine getirilmedi. Üç ay ortasında gerçekleştirilmesi planlanan 40 faaliyetten ise yalnızca 16’sı tamamlandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2 Mart 2021’de “Özgür birey, kuvvetli toplum; daha demokratik bir Türkiye” sloganıyla İnsan Hakları Aksiyon Planı’nı açıklamıştı. Erdoğan; 9 gaye, 50 gaye ve 393 faaliyeti içeren hareket planının en son gayesinin yeni anayasa olduğunu tabir ederken, “Geç gelen adalet adalet değildir anlayışıyla vatandaşın taleplerini ve meşakkatlerini daha süratli daha faal daha şeffaf biçimde çözecek adımları atıyoruz” tezinde bulunmuştu.
Uygulama takvimi açıklanmıştı
Erdoğan’ın yayımlandığı genelge kapsamında Adalet Bakanlığı, İnsan Hakları Hareket Planı Uygulama Takvimi’ni 30 Nisan 2021’de açıklamıştı. İki yıllık süreyi kapsayan hareket planındaki 285 faaliyet için maksat mühletler belirlenmişti. Bu kapsamda her bir faaliyet için 1, 3 ve 6 aylık ve 1 ila 2 yıllık maksat müddetler öngörülmüştü.
Birinci bir ayda yapılacak 6 faaliyetin büyük kısmı cezaevlerindeki çocuklara dönük oldu. Bilhassa çocukların açık görüş imkânlarından yararlandırılması kelamı verildi. Bu kapsamda birinci 1 ayda yapılacaklar şu biçimde sıralanmıştı:
– Cezaevlerindeki çocuklar ziyaretçileri ile tüm görüşmeleri “açık görüş” biçiminde yapacak.
– Çocuk mahkumlara “aile görüşü” imkânı gelecek.
– İsimli yardıma e-Devlet üzerinden müracaat imkânı sağlanacak.
– Hükümlü ve tutuklular, ziyaret listesinde yer alan şahısları değiştirebilecek.
– Engelli hükümlü/tutukluların ziyaretlerini bir refakatçi eşliğinde ya da açık görüş biçiminde yapabilme imkânı tanınacak.
– Hükümlü/tutuklu anneleriyle birlikte kalan 0-6 yaş kümesi çocukların, yakınlarına ve annesine açık görüş sırasında teslimi sağlanacak.
Aksiyon Planı’nda amaçlar tutmadı
30 Nisan’da uygulanmaya başlanan takvimdeki bir ve üç aylık maksat mühletler doldu. Lakin aksiyon planındaki biroldukça faaliyetin mühleti ortasında yerine getirilmediği görüldü. Bahse ait rapor hazırlayan DEVA Partisi Hukuk ve Adalet Siyasetleri Lideri, Milletvekili Mustafa Yeneroğlu, durumu şu biçimde özetledi:
“Eylem planının üzerinden 6 ay geçti. İnsan Hakları Hareket Planında bir aylık gayede yer alan 6 maksattan hiçbirisi gerçekleştirilmedi. 3 aylık 40 maksattan 16’sı, 6 aylık 84 amaçtan 20’si gerçekleştirildi. Toplamda 130 maksattan sadece 36 tanesi gerçekleştirildi.”
“Hâkimler ve savcılar hala kendilerini bağımsız hissetmiyor”
Yeneroğlu, hareket planındaki gayelerin kimilerinde adım atılsa dahi bunların yüzeysel düzenlemelerle geçiştirildiğini belirterek, HSK’nın terfilerle ilgili aldığı prensip sonucunın uygulanması konusunda yasal düzenleme çıkarılmamasını eleştirdi. Yeneroğlu, şunları söylemiş oldu:
“Hâkimler ve savcılar hala kendilerini bağımsız hissetmiyor. Hâkim ve savcıların teminatları ve özlük hakları iyileştirilmedi. Tayinlere temel alacak bölge düzenlemesi ve coğrafik teminat sağlanmadı. Haksız ve ölçüsüz tutuklamalar hala devam ediyor. Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık prensiplerine uyulmuyor. Bu istikamette hiç bir adım da atılmadı. Sulh ceza hâkimlikleri hala güdümlü bir biçimde çalışıyor.”
Hükümetin tutmayacağı kelamlar vermeyi alışkanlık hale getirdiğini savunan Yeneroğlu, “İnsan Hakları Aksiyon Planı da maalesef bunlardan. Hükümetin söylemiş olduğiyle yaptığı bir değil. halbuki işe insan hakları ihlâlleri yapmayı keserek başlaması gerekiyor” dedi.
Üç ayda kelamı verilen fakat yapılmayan faaliyetler
Aksiyon planında, üç ayda yapılacaklar içinde yer alan tutuklulukta somut kanıt kuralı aranması ve sulh ceza hâkimi kararlarına dikey itiraz metodu getirilmesi üzere kimi amaçlar yerine getirildi. Lakin tutuklamada ölçülülük ve orantılılığın sağlanması üzere kritik biroldukca amaç de kâğıt üzerinde kaldı. Gerçekleşmeyen faaliyetler şu biçimde:
– “Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık” prensipleri doğrultusunda, katalog cürümlerin kapsamı daraltılacaktır.
– Kişi özgürlüğü ve güvenliği ile ilgili mevzuat ölçülülük ve orantılılık prensipleri çerçevesinde gözden geçirilecek ve tahlil raporu hazırlanacaktır.
– Tabir alma süreçlerinin mesai saatleri haricinde yapılamaması niçiniyle yakalama kararlarının infazından kaynaklanan mağduriyetleri gidermek için, bu süreçlerin adliyelerde 7 gün 24 saat temeliyle yapılması sağlanacaktır.
– Mahkumların cezalarının mümkün olduğu ölçüde ailelerinin çarçabuk ulaşabileceği yerlerde infaz edilmesi ve bu suretle aile bağlarını sürdürmeleri sağlanacaktır.
– Hâkim ve savcılar ile kamu bakılırsavlileri için toplumsal medya etik unsurları, “tarafsızlık” anlayışı temel alınarak belirlenecektir.
– Müdafiyle görüşme hakkını kısıtlayan kanun kararları gözden geçirilecektir.
– Tek taraflı ısrarlı takip fiilleri farklı bir kabahat olarak düzenlenecek ve bu biçimdelikle mağdurlara sağlanan teminat artırılacaktır.
– Hukuk fakültelerinin kontenjanları daha nitelikli eğitim verilmesini sağlayacak seviyede tutulacaktır.
– Hukuk fakültesi dekanları yalnızca hukuk fakültesi mezunu akademisyenler içinden belirlenecektir.
Ekim ayı sonunda dolacak 6 aylık mühlet içerisinde yapılacağı kelamı verilen, lakin yerine getirilmeyen birtakım faaliyetler ise hareket planında şöyleki yer aldı:
– TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’ndan kurumlara gönderilen talep, kıymetlendirme ve tespitlerin süratli ve aktif halde karşılanması sağlanacaktır.
– Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları’nın aktifliğini artırmak maksadıyla, bayan temsili de dikkate alınarak yapısı gözden geçirilecek, bu suralara adliye, nakil aracı ve hastane üzere kurum haricindeki tutulma yerleri ve şartlarını da inceme yetkisi verilecektir.
– Yargılama süreçlerinde sık hâkim değişikliğini önlemek maksadıyla yargıçların tayinlerine temel bölge sistemi bir daha düzenlenecektir.
– Adalet Bakanı’nın, yargıçları öbür bir yargı etrafında süreksiz olarak yetkilendirebilmesine ait karar kaldırılacaktır.
– Hâkim ve savcılar için coğrafik teminat sağlanacak, hâkimlik teminatı güçlendirilecektir.
İHD Lideri: Cumhur İttifakı, planı sahiplenmeli
İnsan Hakları Derneği (İHD) Eş Genel Lideri Öztürk Türkdoğan ise İnsan Hakları Hareket Planı’ndaki vaatlere karşılık, iktidarın gözaltı müddetlerini 12 gün olarak uzattığını, valiliklerin şovları rahatlıkla yasakladığını, bakanlıkların kamudan ihraçlara devam etmesi ve şahısların malvarlığına el konulması uygulamasının sürdüğüne dikkat çekti. Türkdoğan, “İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın hayata geçirilebilmesi için bu husustaki kararlılığın Cumhur İttifakı bileşenlerinin tamamı tarafınca bilhassa İçişleri Bakanlığı tarafınca sahiplenilmesi gerekiyor” iletisini verdi.
Cezaevlerindeki açık görüşlerin yapılmamasını da eleştiren Türkdoğan, “Covid 19 salgını münasebet gösterilerek açık görüşler yaptırılmıyor, meğer mahpuslardaki aşılamanın bitmiş olması gerekiyor. bir daha infaz muhafaza memurlarının ve jandarma işçisinin aşılarının tamamlanması gerekiyor. Bu durumda niçin açık görüş yaptırılmıyor?” diye sordu.
Adalet Bakanlığı ise hareket planındaki gayelerin uygulanmasının niye geciktiğine ait bir açıklama yapmadı.