JoKeR
Active member
Bilindiği üzere İslam dininin iki kıymetli kaynağı vardır: Kuran ve Hadis. Bir Müslümanın günlük hayatında nelere dikkat etmesi gerektiğinin en düzgün öğreticisi bu hadislerdir. Peygamber Efendimizin tavır ve davranışlarını, hoş ahlakını en hoş biçimde anlatan bu hadisler üzerine İslam tarihi boyunca bir hayli ilmi çalışma yapılmıştır. Günümüzde de bu çalışmalar yapılmaya devam etmektedir. Meridyen Derneği Hadis ve Siyer Araştırmaları Merkezi ortaklaşa yürüttükleri bir projeyi hayata geçirerek bu alanda yapılan ilmi çalışmalara değerli bir katkı sundu Altı yıllık bir emeğin kararında kaynaklar taranarak hadisler tek bir bilgi tabanında internet ortamında erişime açıldı. Hadis Veritabanı Projesi evvela hadis alanında çalışan araştırmacı ve akademisyenlerin istifade etmesi emeliyle yürütülen kıymetli bir proje. bu biçimde bir projenin ortaya çıkış niçini ise alanın en kıymetli eksiklerinden biri olarak görülen “güvenilir ve donanımlı dijital kaynak” eksikliği. Başta Kütüb-i Sitte olmak üzere klasik hadis külliyatının tamamına yakınını Arapça olarak açan ve hem de çevirilerinin de yapıldığı proje tüm hadisleri mevzularına, sıhhat derecelerine, ravilerine bakılırsa gruplandırıyor. Dijital dünyanın sağladığı imkânlarla bu devasa külliyat içerisinde rahatlıkla dolaşılacak. Filtreleme özellikleri sunan Hadis Veritabanı Proje Ondokuz Mayıs Üniversitesi rektörlüğü görevini yürüten, Diyanet’te ve akademide hadis üzerine yaptığı çalışmalarla alanın saygın isimlerinden biri olan Prof. Dr. Yavuz Ünal’ın başkanlık ettiği onlarca uzman akademisyen ve araştırmacının emekleri kararında hayata geçirildi ve geçtiğimiz akşam programın tanıtımı yapıldı. Projenin yürütücüleri Prof. Dr. Yavuz Ünal ile Prof. Dr. Bekir Kuzudişli sistemin emelini, kapsamını ve işleyişini uygulamalı olarak anlattı. Meridyen Derneği Lideri Melike Koç ise niye bu biçimde bir projeyi hayata geçirmek için dernek olarak çalıştıklarını lisana getirdi. Biz de Yeni Şafak Pazar olarak Meridyen Derneği Hadis ve Siyer Araştırmaları Merkezi Yöneticisi Fatma Ekinci’yle projeyi detaylı olarak konuştuk.
Fatma Ekinci
Meridyen Derneği Hadis ve Siyer Araştırmaları Merkezi tarafınca yürütülen ve titiz bir emeğin eseri olan Hadis Veritabanı Projesi nasıl bir muhtaçlıktan ortaya çıktı? Hadisleri tek bir data altında toplama fikri nasıl ortaya çıktı?
Malumunuz olduğu üzere 2007’de Hz. Peygamber’i sahih kaynaklara dayalı olarak tüm dünyaya anlatmak üzere yayın hayatına başlayan Sonpeygamber.info web portalı, Meridyen Derneği’ne dijital dünyada dini içerik üretme noktasında değerli bir deneyim kazandırdı. Bir taraftan Türkiye’deki ilahiyat birikimini farklı lisanlarda milletlerarası mecralarda ulaşılabilir hale getirmek, başka taraftan akademi ile internet kullanıcısı içinde köprü oluşturacak bir platform gereksinimini karşılama misyonuyla yola koyulmuştuk. vakit içinde alanın muhtaçlıkları ve takipçilerimizin talepleri bizi Hadis ve Siyer özelinde alanı besleyecek, yapılan akademik çalışmaları destekleyecek faaliyet ve projelere yöneltti. Bu kapsamda farklı disiplinlerden akademisyenlerin iştirakleriyle gerçekleştirdiğimiz çeşitli atölyeler, sempozyum ve yuvarlak masa toplantılarında her iki alanın sorunlarını masaya yatırdık, tahlil tekliflerini tartıştık.
Prof. Dr. Yavuz Ünal
HADİSLERİN SİHHATİ SORGULANACAK
Öte yandan özellikle toplumsal medyanın hayatımıza girmesiyle birlikte, hadis argümanıyla sirkülasyona giren rivayetlerin sıhhatini sorgulamaya, son vakit içinderda dozu giderek artan hadis odaklı tartışmaların yol açtığı zihin karışıklığının giderilmesine hizmet edecek bir data tabanına duyulan gereksinim da ortadaydı. Alan içi ve ilgili araştırmacıların istifade ettiği devasa bir külliyat mevcut olmakla birlikte, gerek lisan yetersizliği, gerekse uzmanlık gerektiren tarafları niçiniyle özellikle Efendimizin hadislerini merak eden, rivayetlerin sıhhati konusunda kaynağa yönelmek isteyen internet kullanıcılarının bu kaynaklara ulaşması, ulaşsa bile alanın kendine has lisanı ve metodolojisi niçiniyle anlaması çok zordu.
Dijitalleşmenin öbür bir boyut kazandığı, neredeyse her kaynağın bu mecralarda ulaşılır hale geldiği günümüz dünyasında hadis rivayetlerine direkt ulaşılabilecek bir arama motorunun Türkçe’de bulunmaması hem akademinin tıpkı vakitte takipçilerimizin ısrarlı talepleriyle bizi bu biçimde devasa bir projeyi üstlenmeye yöneltti. Nihayet 2015 yılında yaptığımız istişareler ve görüşmeler sonunda yolumuz benzeri bir çalışmayı yapma dileğinde olan Prof. Dr. Yavuz Ünal hocamızla kesişti ve birlikte ortak bir hayali hayata geçirebileceğimiz inancıyla 2016’da birinci adımları attık.
Alanda büyük bir boşluğu dolduracağını düşündüğümüz bu bilgi tabanı ile çeşitli seviyelerde arama kriterleri üzerinden hem hadislere, hem sıhhat bilgisine tıpkı vakitte Türkçe çevirilerine ulaşmak mümkün. Hadislerin Türkçe çevirilerinin bir daha yapılması ve alana yabancı olup metot bilgisi eksik kullanıcıların rivayeti yanlışsız anlamasını sağlayacak kısa açıklamaların yer alması bu çalışmanın ayrıdedici özellikleri içinde. Bu manada hem birinci, tıpkı vakitte öncü bir çalışma olduğunu söyleyebiliriz rahatlıkla.
KIRKIN ÜZERİNDE KAYNAK TARANDI
Çalışmayı hazırlarken nasıl bir yol izlediniz? Hangi kaynaklardan yararlandınız?
Kütüb-i Tis’a dediğimiz temel hadis kitaplarının yanısıra kırkın üzerinde kaynak taranarak klasik literatürdeki tüm rivayetlerin bilgi olarak sisteme kaydedilip husus başlıkları halinde tasnif edildiği bir arşiv oluşturuldu evvela. Bu kapsamda Hadis kitaplarının tahkikli neşirlerinin temel alındığı titiz bir çalışma yapıldı. Sisteme kaydı yapılan 13 bin 500’ü aşkın ravinin bağ ağını tesbit edebilmek gayesiyle dinamik bir modül oluşturuldu. Bu sayede bir ravinin bir bahisteki rivayetleri, rivayet ettiği bütün hadisler ya da bir husustaki farklı ravilerin rivayetlerine ulaşmayı sağlayan, Türkçe yahut Arapça, sıradanten gelişmişe biroldukca kriterle arama yapmak mümkün. bu biçimdece bir rivayetin bütün tariklerini birarada görmek ve kasıtlı/kasıtsız çarpıtmaların önüne geçecek bütüncül bir bakışla hadisleri kıymetlendirmek imkanını da veriyor.
AKADEMİK VE SİVİL TOPLUM BİRLİKTE ÇALIŞTI
Akademik çevrelerden bu alanda uzman isimlerden nasıl dayanak gördünüz?
Çalışma akademi-sivil toplum beraberliğinin en değerli örneği bize nazaran. Projeye başlamadan gereksinimi ve kapsamı belirlemek, klasik metodolojiden ödün vermeden bilgi teknolojilerini kullanarak hadislere ulaşılmasının imkanını tartışmak maksadıyla alanın duayen isimlerinden olan Prof. Dr. Yavuz Ünal hocamızın başkanlığında epeyce sayıda istişare ve görüşmeler gerçekleştirdik. Farklı ilahiyat fakültelerinden, alanında uzman bir akademik takım oluştu. Hocamızın idari ve akademik yoğunluğuna karşın büyük bir özveri ve içtenlikle yürüttüğü çalışmada bugüne kadar yüzü aşkın hocamızın katkısını aldık. Bugüne hocalarımızın büyük takviyesi ve iş birliği yardımıyla geldik. Bu vesileyle emeği geçen tüm hocalarımıza ve başta Prof. Dr. Yavuz Ünal hocam olmak üzere projenin üst şurasını oluşturan Prof. Dr. Ahmet Yücel, Prof. Dr. Bekir Kuzu dişli ve Prof. Dr. Halit Özkan ve hocalarıma hassaten şükranlarımızı arz etmek isterim.
LİSAN KONUSUNDA ÇOK HASSAS DAVRANDIK
Bu çalışmayı hazırlarken en epey hangi alanlarda zorlandınız?
HVT Projesinin en özgün tarafını hadislerin Türkçe’ye çevirisi oluşturuyor. Malumunuz, bir lisandan diğer bir lisana çevirinin bizatihi kendisi riskli ve sıkıntı. Hem metnin lisanını tıpkı vakitte çeviri edildiği lisanın fazlaca uygun bilinmesi ve kullanılmasını gerektiriyor. Sözkonusu Allah Rasulü’nün kelamları ve ihtisas gerektiren hassas bir alan olunca bu zorluk bir kat daha artıyor. Rivayetin hakikat ve anlaşılır çevirisi, lisan yeterliliğinin yanısıra, Hadis alanında da uzmanlık gerektiriyor. Bu bahiste uzman hocalarımızın sayısının hudutlu olması, mevcutların ağır akademik temposu niçiniyle vakit sorunu yaşıyor olmaları, planladığımız seviyede bir çeviri hacmine ulaşmamızı zorlayan faktörler. Tabi buna gerekli ekonomik takviyesi bulma konusundaki kuvvetlikleri de eklemek gerek.
Çeviri yanında bir mevzuda farklı ravilere de ulaşılacak bir kaynak olacak. Buradan akademik etraf haricinde halk da faydalanırken onu bilgilendirecek notlar var mı? Yanlışsız bilgiye ulaşmada data bilgi tabanını hakikat kullanmada bir teklifiniz var mı?
Belirttiğiniz üzere Hadis Bilgi Tabanı yalnızca uzman araştırmacıların değil, herhangibir alanda akademik çalışma yapıp hadis literatürüne gereksinim duyan tüm akademisyenlerin gereksinimine yanıt vereceği üzere, mevzuya ilgi duyan tüm internet kullanıcılarının istifadesine de imkan veriyor. ötürüsıyla tüm internet kullanıcılarının farklı seviyedeki talep ve beklentilerine karşılık verecek büyük ve kapsamlı bir çevirimiçi müracaat kaynağı olacak inşallah.
25 Martta istifadeye açtığımız bilgi tabanında kullanıcılar farklı kriterlerle ve farklı seviyelerde hadis araması yapabilecekler. Sistem evvela çeviri edilmiş, bir hadis uzmanının onayından geçmiş ve bahsetmiş olduğuniz biçimde hadisin anlaşılmasını kolaylaştıracak açıklama notlarının bulunduğu hadisleri; ikinci sırada çevirisi yapılmış olanları ve son olarak rivayetin orjinal metnini yani Arapçasını çıkaracak kullanıcının karşısına.
Araştırmacılar içinse üyelik üzerinden kendi çalışma ortamlarını, özel belgelerini oluşturabilecekleri fazlaca daha geniş imkanlar sunuyor. Kullanıcılar sisteme girdiklerinde, muhtaçlık duyarlarsa içerikten nasıl yararlanacaklarına dair ayrıntılı bir kullanım kılavuzunu bulabilirler.
36 BİN RİVAYETİN ÇEVİRİSİNİ YAPTIK
Altı yıllık süren bir çalışma. Bu çalışma ne kadar yılda tamamlamayı hedefliyorsunuz?
Proje epey istikametli ve epey boyutlu olduğu için birfazlaca iş kalemini ihtiva ediyor. Rivayetlerin ve ravilerin sisteme kaydını içeren data girişinin büyük oranda tamamlanmış olması ve hadis araştırmacılarının beklentilerine yanıt verecek seviyede bir içeriğin mevcudiyeti daha fazla bekletmeden datayı kamuoyunun istifadesine sunma konusunda bizi ikna etti. Lakin en büyük iş hacmini oluşturan çeviri ve “teyit” dediğimiz çeviri denetim ve onay süreci hala devam ediyor. Şu ana kadar 36.000’ni aşkın rivayetin çevirisi, bunlarında 10.500 kadarının teyidi yapıldı. Pandeminin tesiriyle son iki yılda süreç biraz yavaşlasa da gerekli akademik ve mali dayanağı bulduğumuz taktirde çalışmalarımıza sürat vererek önümüzdeki 5 yıl ortasında en azından Türkçe’ye çevirileri tamamlamayı hedefliyoruz. Fakat dijital mecraların daima yenilenmesi, yeni imkan ve fırsatlar sunması bu süreci değiştirebilir, yeni gereksinimlere nazaran yeni içeriklerle projeyi geliştirmeyi gerektirebilir. Hakikaten halihazırda mevcut bilgi tabanının sunduğu imkanlarla biri Kültür Bakanlığı tarafınca onaylanan ve yakında tamamlanacak olan 2 alt proje üzerinde çalışıyoruz. Yıl sonuna yanlışsız onun da muştusunu vermiş oluruz inşallah.
Fatma Ekinci
Meridyen Derneği Hadis ve Siyer Araştırmaları Merkezi tarafınca yürütülen ve titiz bir emeğin eseri olan Hadis Veritabanı Projesi nasıl bir muhtaçlıktan ortaya çıktı? Hadisleri tek bir data altında toplama fikri nasıl ortaya çıktı?
Malumunuz olduğu üzere 2007’de Hz. Peygamber’i sahih kaynaklara dayalı olarak tüm dünyaya anlatmak üzere yayın hayatına başlayan Sonpeygamber.info web portalı, Meridyen Derneği’ne dijital dünyada dini içerik üretme noktasında değerli bir deneyim kazandırdı. Bir taraftan Türkiye’deki ilahiyat birikimini farklı lisanlarda milletlerarası mecralarda ulaşılabilir hale getirmek, başka taraftan akademi ile internet kullanıcısı içinde köprü oluşturacak bir platform gereksinimini karşılama misyonuyla yola koyulmuştuk. vakit içinde alanın muhtaçlıkları ve takipçilerimizin talepleri bizi Hadis ve Siyer özelinde alanı besleyecek, yapılan akademik çalışmaları destekleyecek faaliyet ve projelere yöneltti. Bu kapsamda farklı disiplinlerden akademisyenlerin iştirakleriyle gerçekleştirdiğimiz çeşitli atölyeler, sempozyum ve yuvarlak masa toplantılarında her iki alanın sorunlarını masaya yatırdık, tahlil tekliflerini tartıştık.
Prof. Dr. Yavuz Ünal
HADİSLERİN SİHHATİ SORGULANACAK
Öte yandan özellikle toplumsal medyanın hayatımıza girmesiyle birlikte, hadis argümanıyla sirkülasyona giren rivayetlerin sıhhatini sorgulamaya, son vakit içinderda dozu giderek artan hadis odaklı tartışmaların yol açtığı zihin karışıklığının giderilmesine hizmet edecek bir data tabanına duyulan gereksinim da ortadaydı. Alan içi ve ilgili araştırmacıların istifade ettiği devasa bir külliyat mevcut olmakla birlikte, gerek lisan yetersizliği, gerekse uzmanlık gerektiren tarafları niçiniyle özellikle Efendimizin hadislerini merak eden, rivayetlerin sıhhati konusunda kaynağa yönelmek isteyen internet kullanıcılarının bu kaynaklara ulaşması, ulaşsa bile alanın kendine has lisanı ve metodolojisi niçiniyle anlaması çok zordu.
Dijitalleşmenin öbür bir boyut kazandığı, neredeyse her kaynağın bu mecralarda ulaşılır hale geldiği günümüz dünyasında hadis rivayetlerine direkt ulaşılabilecek bir arama motorunun Türkçe’de bulunmaması hem akademinin tıpkı vakitte takipçilerimizin ısrarlı talepleriyle bizi bu biçimde devasa bir projeyi üstlenmeye yöneltti. Nihayet 2015 yılında yaptığımız istişareler ve görüşmeler sonunda yolumuz benzeri bir çalışmayı yapma dileğinde olan Prof. Dr. Yavuz Ünal hocamızla kesişti ve birlikte ortak bir hayali hayata geçirebileceğimiz inancıyla 2016’da birinci adımları attık.
Alanda büyük bir boşluğu dolduracağını düşündüğümüz bu bilgi tabanı ile çeşitli seviyelerde arama kriterleri üzerinden hem hadislere, hem sıhhat bilgisine tıpkı vakitte Türkçe çevirilerine ulaşmak mümkün. Hadislerin Türkçe çevirilerinin bir daha yapılması ve alana yabancı olup metot bilgisi eksik kullanıcıların rivayeti yanlışsız anlamasını sağlayacak kısa açıklamaların yer alması bu çalışmanın ayrıdedici özellikleri içinde. Bu manada hem birinci, tıpkı vakitte öncü bir çalışma olduğunu söyleyebiliriz rahatlıkla.
KIRKIN ÜZERİNDE KAYNAK TARANDI
Çalışmayı hazırlarken nasıl bir yol izlediniz? Hangi kaynaklardan yararlandınız?
Kütüb-i Tis’a dediğimiz temel hadis kitaplarının yanısıra kırkın üzerinde kaynak taranarak klasik literatürdeki tüm rivayetlerin bilgi olarak sisteme kaydedilip husus başlıkları halinde tasnif edildiği bir arşiv oluşturuldu evvela. Bu kapsamda Hadis kitaplarının tahkikli neşirlerinin temel alındığı titiz bir çalışma yapıldı. Sisteme kaydı yapılan 13 bin 500’ü aşkın ravinin bağ ağını tesbit edebilmek gayesiyle dinamik bir modül oluşturuldu. Bu sayede bir ravinin bir bahisteki rivayetleri, rivayet ettiği bütün hadisler ya da bir husustaki farklı ravilerin rivayetlerine ulaşmayı sağlayan, Türkçe yahut Arapça, sıradanten gelişmişe biroldukca kriterle arama yapmak mümkün. bu biçimdece bir rivayetin bütün tariklerini birarada görmek ve kasıtlı/kasıtsız çarpıtmaların önüne geçecek bütüncül bir bakışla hadisleri kıymetlendirmek imkanını da veriyor.
AKADEMİK VE SİVİL TOPLUM BİRLİKTE ÇALIŞTI
Akademik çevrelerden bu alanda uzman isimlerden nasıl dayanak gördünüz?
Çalışma akademi-sivil toplum beraberliğinin en değerli örneği bize nazaran. Projeye başlamadan gereksinimi ve kapsamı belirlemek, klasik metodolojiden ödün vermeden bilgi teknolojilerini kullanarak hadislere ulaşılmasının imkanını tartışmak maksadıyla alanın duayen isimlerinden olan Prof. Dr. Yavuz Ünal hocamızın başkanlığında epeyce sayıda istişare ve görüşmeler gerçekleştirdik. Farklı ilahiyat fakültelerinden, alanında uzman bir akademik takım oluştu. Hocamızın idari ve akademik yoğunluğuna karşın büyük bir özveri ve içtenlikle yürüttüğü çalışmada bugüne kadar yüzü aşkın hocamızın katkısını aldık. Bugüne hocalarımızın büyük takviyesi ve iş birliği yardımıyla geldik. Bu vesileyle emeği geçen tüm hocalarımıza ve başta Prof. Dr. Yavuz Ünal hocam olmak üzere projenin üst şurasını oluşturan Prof. Dr. Ahmet Yücel, Prof. Dr. Bekir Kuzu dişli ve Prof. Dr. Halit Özkan ve hocalarıma hassaten şükranlarımızı arz etmek isterim.
LİSAN KONUSUNDA ÇOK HASSAS DAVRANDIK
Bu çalışmayı hazırlarken en epey hangi alanlarda zorlandınız?
HVT Projesinin en özgün tarafını hadislerin Türkçe’ye çevirisi oluşturuyor. Malumunuz, bir lisandan diğer bir lisana çevirinin bizatihi kendisi riskli ve sıkıntı. Hem metnin lisanını tıpkı vakitte çeviri edildiği lisanın fazlaca uygun bilinmesi ve kullanılmasını gerektiriyor. Sözkonusu Allah Rasulü’nün kelamları ve ihtisas gerektiren hassas bir alan olunca bu zorluk bir kat daha artıyor. Rivayetin hakikat ve anlaşılır çevirisi, lisan yeterliliğinin yanısıra, Hadis alanında da uzmanlık gerektiriyor. Bu bahiste uzman hocalarımızın sayısının hudutlu olması, mevcutların ağır akademik temposu niçiniyle vakit sorunu yaşıyor olmaları, planladığımız seviyede bir çeviri hacmine ulaşmamızı zorlayan faktörler. Tabi buna gerekli ekonomik takviyesi bulma konusundaki kuvvetlikleri de eklemek gerek.
Çeviri yanında bir mevzuda farklı ravilere de ulaşılacak bir kaynak olacak. Buradan akademik etraf haricinde halk da faydalanırken onu bilgilendirecek notlar var mı? Yanlışsız bilgiye ulaşmada data bilgi tabanını hakikat kullanmada bir teklifiniz var mı?
Belirttiğiniz üzere Hadis Bilgi Tabanı yalnızca uzman araştırmacıların değil, herhangibir alanda akademik çalışma yapıp hadis literatürüne gereksinim duyan tüm akademisyenlerin gereksinimine yanıt vereceği üzere, mevzuya ilgi duyan tüm internet kullanıcılarının istifadesine de imkan veriyor. ötürüsıyla tüm internet kullanıcılarının farklı seviyedeki talep ve beklentilerine karşılık verecek büyük ve kapsamlı bir çevirimiçi müracaat kaynağı olacak inşallah.
25 Martta istifadeye açtığımız bilgi tabanında kullanıcılar farklı kriterlerle ve farklı seviyelerde hadis araması yapabilecekler. Sistem evvela çeviri edilmiş, bir hadis uzmanının onayından geçmiş ve bahsetmiş olduğuniz biçimde hadisin anlaşılmasını kolaylaştıracak açıklama notlarının bulunduğu hadisleri; ikinci sırada çevirisi yapılmış olanları ve son olarak rivayetin orjinal metnini yani Arapçasını çıkaracak kullanıcının karşısına.
Araştırmacılar içinse üyelik üzerinden kendi çalışma ortamlarını, özel belgelerini oluşturabilecekleri fazlaca daha geniş imkanlar sunuyor. Kullanıcılar sisteme girdiklerinde, muhtaçlık duyarlarsa içerikten nasıl yararlanacaklarına dair ayrıntılı bir kullanım kılavuzunu bulabilirler.
36 BİN RİVAYETİN ÇEVİRİSİNİ YAPTIK
Altı yıllık süren bir çalışma. Bu çalışma ne kadar yılda tamamlamayı hedefliyorsunuz?
Proje epey istikametli ve epey boyutlu olduğu için birfazlaca iş kalemini ihtiva ediyor. Rivayetlerin ve ravilerin sisteme kaydını içeren data girişinin büyük oranda tamamlanmış olması ve hadis araştırmacılarının beklentilerine yanıt verecek seviyede bir içeriğin mevcudiyeti daha fazla bekletmeden datayı kamuoyunun istifadesine sunma konusunda bizi ikna etti. Lakin en büyük iş hacmini oluşturan çeviri ve “teyit” dediğimiz çeviri denetim ve onay süreci hala devam ediyor. Şu ana kadar 36.000’ni aşkın rivayetin çevirisi, bunlarında 10.500 kadarının teyidi yapıldı. Pandeminin tesiriyle son iki yılda süreç biraz yavaşlasa da gerekli akademik ve mali dayanağı bulduğumuz taktirde çalışmalarımıza sürat vererek önümüzdeki 5 yıl ortasında en azından Türkçe’ye çevirileri tamamlamayı hedefliyoruz. Fakat dijital mecraların daima yenilenmesi, yeni imkan ve fırsatlar sunması bu süreci değiştirebilir, yeni gereksinimlere nazaran yeni içeriklerle projeyi geliştirmeyi gerektirebilir. Hakikaten halihazırda mevcut bilgi tabanının sunduğu imkanlarla biri Kültür Bakanlığı tarafınca onaylanan ve yakında tamamlanacak olan 2 alt proje üzerinde çalışıyoruz. Yıl sonuna yanlışsız onun da muştusunu vermiş oluruz inşallah.