Klâsik sanatı ötekileştirmeyin

JoKeR

Active member
Yeditepe Bienali “Çerçeve İçi Çerçeve Dışı” temasıyla sanatseverleri ağırlamaya devam ediyor. Bienalin teması birinci günden bu yana pek dikkat çekti. Bunun yanında birinci bienalden bu yana devam eden kimi tartışmalar da var. “Geleneksel sanatın çağdaş yorumlarına nasıl bakılmalı?” yahut “bu yapıtlarla gelenek içinde nasıl bir bağ kurulabilir?” üzere sorular zihinleri doldurdu. Bienal’in Nuruosmaniye Mahzen ayağının açılması bu tartışmalara da yeni boyutlar getirdi. Hakikaten Mahzen’de daha çok çağdaş yorumlar, enstelasyonları görmek mümkün. Tüm bu sorularla bienalin dikkat cazibeli iki işinde imzası bulunan Betül Alım ve Leyla Kara’nın kapısını çaldık. Betül Alım yaptığı işte Miraç olayını sanatla buluştururken, Leyla Kara İstanbul’un meskenlerini çalışmasında öne çıkarıyor. Kendileriyle hem bienali nasıl yorumladıklarını tıpkı vakitte kendi yapıtlarını bu temayla ve stantla nasıl ilişkilendirdiklerini konuştuk. Betül Alım, “geleneksel” sınıflandırmasının hakikat olmadığına dikkat çekerken, Leyla Kara klâsik sanatkarların da çağdaş olduğunu söylemiş oldu.

İslam Sanatları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Öğr. Gör. Betül Alım


II. Yeditepe Bienali’nin Nuruosmaniye Mahzen ayağı da geçtiğimiz günlerde açıldı. Temasıyla en başından bu yana dikkat çeken bienal sizce bize neler anlatıyor?

Betül Alım: Yeditepe Bienali’ne ikinci defa katılıyorum. Birincisinin gerçek manada bienal olup olmadığı tartışılmıştı. Stantların daha fazla ön planda olması tertibe şenlik tadı veriyordu. “Çerçeve İçi Çerçeve Dışı” temasıyla devam eden bu yılki bienalinde ise maksatla daha fazla yaklaşıldığı düşünülebilir. Çerçeve problemi aslına bakarsan modernizm ile bir arada gelen tartışmalardan bir tanesiydi. Bu husus Batı dünyasında da çoğunlukla tartışılıyor. Yapıtların çerçeveye alınması perspektifi olan batı fotoğraflarına daha uygundur. Soyut anlatım lisanı ile biçimlenen bizim sanatlarımız İlah merkezlidir ve paradoks üretir. Bu bağlamda mana itibariyle de bakan bireyleri sınırsız bir algı ve neş’eye götürmektedir. Zihinlerimizde fırtına oluşturmuş olan bu tema ile küratör Berkan Beyefendi, bilhassa sergileme biçimi ve çerçevelerin kapatılması ile eser ve bakan kişi içindeki bu paradoksu bize tekrar sunmuştur.

MİRAÇ’A SANATSAL DOKUNUŞ

Sizin yapıtlarınızla bienalin teması içinde nasıl bir bağ var?

Betül Alım: Ben, 2. Yeditepe Bienali’nin hem Darüzziyafe ayağında da birebir vakitte Mahzen’de “miraç” bahisli eserler icra ettim. Bu mevzuyu seçmemin niçini bienal temasındaki paradoksal yaklaşıma uygun bir hadise olmasıydı. Doğrusu, “Çerçeve İçi Çerçeve Dışı” temasını birinci duyduğumda bunun provokatif bir yaklaşım olduğunu düşündüm. Zira iç ve dış büsbütün birbirine zıt olan iki söz olmakla birlikte tıpkı doğrultuda hareket etmekte idi. Ben de bu iki sözün üzerinde durdum ve miraç konusunu seçtim. Miraç, iki şey’i temsil etmektedir. Hem bu alemi birebir vakitte öteki alemi. Bunu bir manada iç ve dış olarak da tanımlayabiliriz. Bu temadan yola çıkarak biri enstalasyon olmak üzere üç eser ile iştirak sağladım. Yunus Emre’nin Miraç tanımlaması olan “An da Var’a Gele” isimli enstelasyon çalışmam ile hissettiklerimi daha düzgün anlattığımı düşünüyorum. Husus Miraç lakin yerimiz olan Nuruosmaniye Mahzen’de. Stant alanına inmeniz gerekiyor. Buradaki zıtlık da benim yapıtım için çok kıymetli bir ayrıntı oldu. Yani çıkış üzerinden kurulan bu kurguya inmiş olduk. Miraç, Kur’an-ı Kerim’de “gece seyahati yapma” manasındaki “s r y” kökünden türeyen “isrâ” sözü ile tanımlanmaktadır. Bu bağlamda yerin karanlık olması yerle direkt ilişkilendirilmiştir. Yapıta ulaşmak için geçilen dehlizler ise seyahat esnasındaki aşılan perdeleri hissettirmektedir. Tüm bunların yanında yapıtların ışıklandırılmasından yerleştirilmesine kadar büyük bir emeğin ortaya konulduğunu da belirtmem gerekiyor. Tüm bu ayrıntılar için saatlerce çalışmalar yapıldı. Yani yapıtları ortaya çıkaran bu yan ögeler, özetle küratörümüzün gayretidir.

Bienal’in Darüzziyafe ayağında yatay konumdaki eserler sanatseverlerle buluşmuştu. Nuruosmaniye Mahzen’de ise çağdaş yorumlar yer alıyor.



Bienal İstanbul’un karakteristik alanlarında gerçekleşiyor. Bu bağlamda yer ve eserler içinde da nasıl bir bağ kurulmalı?

Betül Alım: Biz bugün bienaldeki yapıtlardan kelam ediyoruz. halbukiki kullanılan yerlerin kendiside bir sanat yapıtıdır. Bu bağlamda nasıl bir bağlantı kurulmalıdırki ortak bir haz oluşturulsun. Tahminen de daha evvel görme bahtımız yada farkında olmadığımız bu yerler sanat yapıtlarının materyali midir? Yoksa sanat yapıtları yerlerin materyalidir? Süleymaniye Darüzziyafe ve Nuriosmaniye Mahzen’de yapılan iki uygulamada birbirini yani yer ve eser bağlantısını bize eşit bir biçimde sunmuştur diyebiliriz. Tabiki Süleymaniye Darüzziyafe’de kurulan kurgu, yapıtları bir gereç üzere düşündürse de yapısının ön planda tutulduğu bu yerlerde her bir sanat yapıtının kendi ortasında kişiselleştirdiği aşikârdı. Sanat yapıtı ve yapıta bakan kişi içinde özel bir etkileşim alanı belirlenmişti. Bu da eser ve yeri birbirinden ayırırken bir bütünlüğü de bizlere sağlıyordu. Nuriosmaniye Mahzen’de ise bienal çalışmaları başlar başlamaz, yer direkt eserler üzerinden kurgulanmış Süleymaniye’nin tersine eser ve yer bir bütün alakası içerisinde birbirini tamamlamıştır.
Dört farklı yerde gerçekleşen Yeditepe Bienali’nin bir ayağı da Süleymaniye Külliyesi Darüzziyafe’ydi.


KLASİK SIKINTISI TARTIŞILIYOR

Uzun vadede ve bugün görünen kısmıyla Yeditepe Bienali sizce klâsik sanatlar üzerinde nasıl bir tesir yaratacak?


Betül Alım: Bizim kendi içimizde yaptığımız en büyük tartışmalardan bir tanesi klasik sözünün kullanılıp kullanılmamasıdır. Her sanat kısmı kendi ortasında bir gelenek ile gelir. Bugün çıkmış bir sanat bile olsa bir süre daha sonra gelenekleşecektir. Yani “geleneksel” sözünü tüm sanatlar için kullanabiliriz. bu biçimde bir sınıflandırma ile sanatımızın tanımlanmasını yanlışsız bulmuyorum. Bugün modernizmin bile tartışıldığı yeni sanat anlayışında kavramsal bir niyet yapısıyla, yalnızca elin ürettiği değil gerekirse fabrikada bile üretilebilecek yapıtlardan kelam edilmektedir. Bana nazaran his dünyamız ve görsel hafızamızın sonlarını zorlayan muhayyilemizin lisana getireceği eserler insanlık tarihi boyunca üretildi ve üretilecektir. Materyal olarak nelerin seçileceği konusunu esasen vakit belirlemektedir. Klâsik sanatlar olarak isimlendirdiğimiz ve çağdaş olarak isimlendirmeye çalıştığımız sanatları da birbirinden ayırmıyorum. Ayırt etmeye çalıştığımız konu, kendisine ilişkin teknik ve materyaller ise bu kendi içerisindeki tarifi ile kâfi olacaktır. Lakin şu durumun gözden kaçmaması gerekmektedir. Sanat yapıtları birbirinin birebiri da olamaz. Aksi takdirde zanaate dönüşür. Bizdeki asıl sorun, üretilen sanat yapıtını konuşacak araştırmacılara olan gereksinimle başlıyor. Yani sanat felsefecilerine, eleştirmenlerine gereksinimimiz olduğunu söylemem gerek. Sanatkarın vazifesi eser üretmektir. Tartışma, tenkit ve kritik onun nazaranvi değildir. Biz bugün batıdaki sistem üzerinden sınıflandırmalar ve kategoriler üzerinden sanatımızın değerlendirmesini yapabiliyoruz. Kendi teorilerimizi oluşturabilsek sanatlarımızın süratli dünya dönüşümünde değerli bir yer almaması mümkün değildir.

Leyla Kara


Leyla Kara: Klâsik sanatkarlar günümüzde çağdaş

II. Yeditepe Bienali klasik sanatlar için nasıl bir mana söz ediyor?


Leyla Kara: Bu defa birincisine nazaran daha az yere yayıldı. Bir bakımdan da karşımızda “çerçeve içi” ve “çerçeve dışı”ndaki eseri birbirinden ayıran yalın bir hal var. Genel itibariyle çağdaş işler yapmaktan, yapıtları öteki boyuta çıkartmaktan ya da insanlara öbür bir sunumla klasik sanatları anlatmaktan hoşlanan biriyim. Bu sebeple de çerçeve ve çerçeve dışı kavramını, en yalın haliyle algılayarak bakmak istedim. Çerçeve içi, yazmalarda gördüğümüz yapıtların bir levha haline dönüşmüş hali olsun, bunun dışına çıkana da çerçeve dışı dedim. Kendimi tabir etmek isteyerek, “Benim Yerime” isimli yapıtla bienale dahil oldum. Genel olarak üretim yapıyorken bir halde konutları fazlaca çoğunlukla kullanıyorum. Aslında bir şeyler anlatmak için minyatür sayısız öge sunar. O bir hayli ögesi kullanmayı ne kadar hayli sevsem de öyküm günün sonunda kesinlikle meskenlere varıyor. Çerçeve dışı konseptle aslında izleyiciyi oyunun içine dahil etmeye çalıştım. Bunun yanında hem klasik sanatların sanıldığı kadar kolay olmadığını tıpkı vakitte hem de sanıldığı kadar sıkıntı da olmadığını, bir halde her insanın sanatla meşgul olabileceğini ve sanat dediğimiz şeyin âlâ bir hesap ve yüksek ölçüde sabır gerektirdiğini anlatmak istedim.


KONUTLAR ÜZERİNDEN AKTARIYORUM

“Benim Yerime” isimli çalışmanızda sanatseverler de konutlarınızı kullanarak yeni üretimler ortaya çıkarabiliyor. Bunun şu an gözlemlediğiniz sonuçları var mı?


L. K.: Ben izleyicilere kendi evlerimi vereyim, onlar da gelip bir şeyler anlatsınlar ve bütün bunlar arşivlensin istemiştim. hem de ben de insanların tüm bu konutlarla neler yaptığını görmek istedim. Mahzen’deki stant açıldığından bu yana insanların ne kadar farklı dizilimler yaptığını görüyorum. Çok dağınık, epey toplu, epey kalabalık, kimi vakit makul ikonik yapılar kullanılmış yahut kullanılmamış… Yani bir halde aslında izleyici ilgileniyorken ben de izleyicinin tüm bunlardan nereye vardığını görmüş oluyorum. Ben bu konsept üzerine çalışırken öteki sorular da İşin içine dahil oldu. “haricindeyım lakin ben niçin çerçeve haricindeyım?” sorusu üzere. Meskenlerin bir kısmında benim sesimin olduğu küçük hoparlör var. Onlardan birini kaldırdığınız andan itibaren benim ne yapmaya çalıştığımı kendi yaptığım şeylere minyatür değil de niye nakış dediğimi, fotoğraf yahut heykeli değil de niye nakış’ı tercih ettiğimi anlatıyorum. Özetle ben sanatımla alakalı her şeyi o meskenler üzerinden sanatseverlere aktarıyorum ve benimle bir bağ kurmalarını istiyorum.

Yani sizin kurduğunuz o oyun ortasında, izleyici size giden yolu bulsun istiyorsunuz….

L. K.: Pek olağan ki , “çerçeve haricinde bir şey çiziliyor, ben de çerçevenin haricindeyım fakat benim de bir çerçevem var ve haydi siz de gelin birlikte çerçevenin içine bakalım” diyorum. Kurduğumuz bir oyun var aslında o düzenekte. Karşılıklı birbirimize baktığımız.

ÖNEMLİ BİR ÖTEKİLEŞTİRME VAR

Pekala bu cins bienallerin, klâsik sanatlarımız için nasıl bir manası var? Nasıl bir ehemmiyeti var?

L. K.: Her coğrafyanın bir sanatı var. her insanın kendisini kendi ana lisanında söz etmesinin epey daha yerinde ve epey daha tesirli olacağına inanan biriyim. Sanat konuşacaksak bu coğrafyanın ana lisanı de klâsik sanatlardır. Lakin klâsik sanatlar önemli biçimde ötekileştirilmiş. Bu niçinle farklı kitlelere ulaşması ve bu yapıtların daha görünür olması bakımından çağdaş çalışmaları önemsiyorum. Birinci bienalde de ikincide de bu niçinle çağdaş işler ürettim. Bugün biroldukça sanatçı ürettiği yapıtını satamadığını söylüyor. Ya da yapıtlarını sergileyecek rastgele bir galeri bulamadığını söylüyor. Ben bu usul handikaplara hiç takılmıyorum. Lakin maalesef yanlışsız, biroldukca galeri klasik sanatlarla bir stant kurmak istemiyor. Günümüz gelenekselcilerinin ne kadar çağdaş olduğunu ve klasik sanatlardan bihaber koleksiyonerlere de çalışmaları göstermek açısından bilhassa bienalin bu çağdaş ayağının çok kıymetli olduğunu düşünüyorum.

Nuruosmaniye Mahzen’i İstanbul’un karakteristik yapılarından biri. Sizce bu yapı yapıtlarla nasıl bir münasebet kuruyor?

L. K.: Aslında küratörün de yerden ayrılan hem de da yerle özdeşleşen üzere bir kurguyu evveladiğini görüyoruz. Yani Mahzen’de gördüğünüz işler karanlık bir ortamda güya yüzsenelerdır bir biçimde o yapının ortasında o materyaller varmış ve biz bu biçimde ufak tefek ögeler alıp onun içine koymuşuz üzere de görünüyor. Umarım izleyici de ne demek istediğimizi ya da ne yapmaya çalıştığımızı algılayabilmiş. O da bir formda sanatla bulaşabilmiştir.
 
Üst