JoKeR
Active member
HÜSEYİN ŞEN
Son yıllarde İslam medeniyetinde kitap ve kütüphanelerin tarihine dair değerli eserler yayınlanıyor. Kütüphane tarihi çalışmalarında elbet en değerli temel kaynaklar günümüze kadar ulaşabilen ve kütüphane kataloğu içeren yazmalar oluşturuyor. Yeni Şafak Kitap’ın Ağustos 2017’de yayınlanan sayısında Eyyubi periyoduna ilişkin Eşrefiye Kütüphanesi’nin kataloğuna dair bir tanıtım yazısı yazmıştım.
Bu yazımızda ise Sultan II. Beyazıt periyodunda Osmanlı Saray Kütüphanesi için 1502-4 yılları içinde saray kütüphanecisi Hayreddin Hızır Atufi (ö. 1541) tarafınca kaleme alınan bir kütüphane envanterini ve bu envanterin tıpkıbasımını, transliterasyonuyla tahlillerini içeren epeyce değerli bir yayını tanıtacağız.
KÜLTÜR TARİHİNE AÇILAN PENCERE
Erken Osmanlı periyodu kütüphanelerine dair günümüze ulaşan en değerli kaynaklardan biri olan bu envanter, Prof. Dr. İsmail E. Erünsal tarafınca keşfedilen ve günümüzde Macaristan Bilimler Akademisi Kütüphanesi’nin Doğu Koleksiyonları kısmında MS Török F.59 numarada kayıtlı olan bir Osmanlıca/Arapça yazmadır.
Yaklaşık 5000 cilt ve 7000 yapıtın kaydını içeren bu yazma devrin şimdi bütün ilim alanlarını kapsamasıyla İslam ve Osmanlı kültür-bilim tarihine kıymetli bir pencere açıyor.
Brill Yayınevi tarafınca yayınlanan Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3-1503/4) [Bilgi Hazineleri: Bir Osmanlı Saray Kütüphanesi Envanteri (1502/3-1503/4)] eser iki ciltten oluşuyor. Yapıtın 1080 sayfalık birinci cildi farklı uzmanların mevzuyla alakalı kaleme aldıkları 28 makaleden meydana geliyor. Yaklaşık 400 sayfa olan ikinci cildinde ise yapıtın transliterasyonu ve renkli bir tıpkıbasımını yer alıyor.
Birinci ciltteki makaleler, envanterin ortasındaki mevzu sıralamasını takip ediyor. Kitabın giriş kısmında kitaptaki makalelerin 4-6 Nisan, 2014 tarihlerinde Harvard Üniversitesi’nde organize edilen üç günlük disiplinlerarası bir çalıştayda sunulan bildirimlerin genişletilmiş versiyonları oldukları vurgulanıyor.
KÜTÜPHANENİN TAHLİLİ
Treasures of Knowledge, Editörler: Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar, Cornell H. Fleischer Brill 1080+430 sayfa, 2019
Makaleler 3 farklı başlık altında sunuluyor. “Saray Kütüphanesi Envanterine Genel Bir Bakış ve Önemi” başlıklı birinci kısımda Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar ve Cornell H. Fleischer tarafınca kaleme alınan makaleler yer alıyor. “Bir Koleksiyon Olarak Saray Kütüphanesi ve Kitap Sanatları” başlıklı ikinci kısımda ise Zeynep Atbaş, Zeren Tanındı ve Judith Pfeiffer imzalı makaleler var. “Saray Kütüphanesi Envanterinde Kitap Başlıkları ve Disiplinleri” başlıklı üçüncü kısımda ise 29 farklı müellif tarafınca kaleme alınan 22 makale yer alıyor. Her bir makale Saray Kütüphanesi envanterindeki farklı disiplinlere ilişkin kitapları husus alıyor. Örneğin birinci makale tefsir ve kıraat, ikinci makale hadis, üçüncü makale dualar, zikirler, Kuran-ı Kerim ve sihirli kareler, dördüncü makale kelam, beşinci makale İslam fıkhı ve mezhepler, Hanefi mezhebinin önde gelenlerinin biyografileri, altıncı makale fıkıh yordamı, yedinci makale tasavvuf temalı kitapları ele alıyor. Geri kalan makalelerde ahlak, siyaset, tıp, tarih, tarım, coğrafya, filoloji ve edebiyat, sözlükbilim, zımnî ilimler, astronomi, matematik, mantık, cedel ve ideoloji temalı kitaplar ele alınıyor. Makalelerde envanterde yer alan listeyi pahalandıran bir tahlil yazısı yer alıyor ve ilaveten bu kitapların envanterde nerde yer aldığı, envanterin ne kadarını kapsadığı, şayet günümüze kadar ulaştıysa yazmaların nerde bulunduğu ve şayet yayınlandıysa yayın ayrıntıları veriliyor.
Birinci cildin sonundaki eklerde birinci vakit içinderda Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan yazmaların içinde Sultan II. Beyazıt’ın mührünü taşıyan yazmaların bir listesi veriliyor. İkinci ekte ise II. Beyazıt’ın mührünü taşıyan lakin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nin haricindeki kütüphanelere transfer edilen yazmaların bir listesi veriliyor. Bu listede Türkiye’deki kütüphaneler dışında yabancı kütüphanelerin de yer alması dikkat çekiyor. Üçüncü ekte ise Gülru Necipoğlu Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde bulunan ve II. Beyazıt’ın mührünü taşıyan birtakım yazmalardaki başlıklar ile envanterdeki kayıtları mukayese ediyor. Bu ekte yazmaların başlıklarının yer aldığı varakların renkli fotoğrafları de yer alıyor.
KIYMETLİ BİR VESİKA
Eklerden daha sonra ise Atufi’nin envanterinin başında yer alan ve Atufi tarafınca eklenmiş iki önsözün İngilizce çevirileri yer alıyor. Bu önsözlerden Türkçe olanı bir kütüphanedeki kitapların tanzimi ve envanter kaydına dair kurallar ve bu kuralların istisnalarını içeriyor. Arapça önsöz ise II. Beyazıt’a uzunca bir övgü kısmından daha sonra sultanın envanterin kaleme alınmasına dair buyruğunu ihtiva ediyor. Sonuç olarak diyebiliriz ki bu envanter yalnızca sıradan bir kütüphane envanteri değil, bunun epeyce ötesinde tarihî kıymet taşıyan bir vesikadır. Treasures of Knowledge isimli eser, gerek otuzdan fazla kıymetli müellifi, gerek hacmi, gerek kapsamı ve derinliği açısından Türk-İslam kütüphaneleri tarihi alanına anıtsal bir katkıdır. Ayrıyeten eser bu stil tarih vesika ve evrakların nasıl çalışılması gerektiği konusunda da hoş bir örnektir. Bundan dolayı bu yapıtın yayınlanmış olmasını büyük bir memnunlukla karşılıyor, bir an evvel Türkçeye kazandırılması ya da en azından yurdumuzun değerli kütüphanelerinde yerini almasını canı gönülden temenni ediyorum.
Son yıllarde İslam medeniyetinde kitap ve kütüphanelerin tarihine dair değerli eserler yayınlanıyor. Kütüphane tarihi çalışmalarında elbet en değerli temel kaynaklar günümüze kadar ulaşabilen ve kütüphane kataloğu içeren yazmalar oluşturuyor. Yeni Şafak Kitap’ın Ağustos 2017’de yayınlanan sayısında Eyyubi periyoduna ilişkin Eşrefiye Kütüphanesi’nin kataloğuna dair bir tanıtım yazısı yazmıştım.
Bu yazımızda ise Sultan II. Beyazıt periyodunda Osmanlı Saray Kütüphanesi için 1502-4 yılları içinde saray kütüphanecisi Hayreddin Hızır Atufi (ö. 1541) tarafınca kaleme alınan bir kütüphane envanterini ve bu envanterin tıpkıbasımını, transliterasyonuyla tahlillerini içeren epeyce değerli bir yayını tanıtacağız.
KÜLTÜR TARİHİNE AÇILAN PENCERE
Erken Osmanlı periyodu kütüphanelerine dair günümüze ulaşan en değerli kaynaklardan biri olan bu envanter, Prof. Dr. İsmail E. Erünsal tarafınca keşfedilen ve günümüzde Macaristan Bilimler Akademisi Kütüphanesi’nin Doğu Koleksiyonları kısmında MS Török F.59 numarada kayıtlı olan bir Osmanlıca/Arapça yazmadır.
Yaklaşık 5000 cilt ve 7000 yapıtın kaydını içeren bu yazma devrin şimdi bütün ilim alanlarını kapsamasıyla İslam ve Osmanlı kültür-bilim tarihine kıymetli bir pencere açıyor.
Brill Yayınevi tarafınca yayınlanan Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3-1503/4) [Bilgi Hazineleri: Bir Osmanlı Saray Kütüphanesi Envanteri (1502/3-1503/4)] eser iki ciltten oluşuyor. Yapıtın 1080 sayfalık birinci cildi farklı uzmanların mevzuyla alakalı kaleme aldıkları 28 makaleden meydana geliyor. Yaklaşık 400 sayfa olan ikinci cildinde ise yapıtın transliterasyonu ve renkli bir tıpkıbasımını yer alıyor.
Birinci ciltteki makaleler, envanterin ortasındaki mevzu sıralamasını takip ediyor. Kitabın giriş kısmında kitaptaki makalelerin 4-6 Nisan, 2014 tarihlerinde Harvard Üniversitesi’nde organize edilen üç günlük disiplinlerarası bir çalıştayda sunulan bildirimlerin genişletilmiş versiyonları oldukları vurgulanıyor.
KÜTÜPHANENİN TAHLİLİ
Treasures of Knowledge, Editörler: Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar, Cornell H. Fleischer Brill 1080+430 sayfa, 2019
Makaleler 3 farklı başlık altında sunuluyor. “Saray Kütüphanesi Envanterine Genel Bir Bakış ve Önemi” başlıklı birinci kısımda Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar ve Cornell H. Fleischer tarafınca kaleme alınan makaleler yer alıyor. “Bir Koleksiyon Olarak Saray Kütüphanesi ve Kitap Sanatları” başlıklı ikinci kısımda ise Zeynep Atbaş, Zeren Tanındı ve Judith Pfeiffer imzalı makaleler var. “Saray Kütüphanesi Envanterinde Kitap Başlıkları ve Disiplinleri” başlıklı üçüncü kısımda ise 29 farklı müellif tarafınca kaleme alınan 22 makale yer alıyor. Her bir makale Saray Kütüphanesi envanterindeki farklı disiplinlere ilişkin kitapları husus alıyor. Örneğin birinci makale tefsir ve kıraat, ikinci makale hadis, üçüncü makale dualar, zikirler, Kuran-ı Kerim ve sihirli kareler, dördüncü makale kelam, beşinci makale İslam fıkhı ve mezhepler, Hanefi mezhebinin önde gelenlerinin biyografileri, altıncı makale fıkıh yordamı, yedinci makale tasavvuf temalı kitapları ele alıyor. Geri kalan makalelerde ahlak, siyaset, tıp, tarih, tarım, coğrafya, filoloji ve edebiyat, sözlükbilim, zımnî ilimler, astronomi, matematik, mantık, cedel ve ideoloji temalı kitaplar ele alınıyor. Makalelerde envanterde yer alan listeyi pahalandıran bir tahlil yazısı yer alıyor ve ilaveten bu kitapların envanterde nerde yer aldığı, envanterin ne kadarını kapsadığı, şayet günümüze kadar ulaştıysa yazmaların nerde bulunduğu ve şayet yayınlandıysa yayın ayrıntıları veriliyor.
Birinci cildin sonundaki eklerde birinci vakit içinderda Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan yazmaların içinde Sultan II. Beyazıt’ın mührünü taşıyan yazmaların bir listesi veriliyor. İkinci ekte ise II. Beyazıt’ın mührünü taşıyan lakin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nin haricindeki kütüphanelere transfer edilen yazmaların bir listesi veriliyor. Bu listede Türkiye’deki kütüphaneler dışında yabancı kütüphanelerin de yer alması dikkat çekiyor. Üçüncü ekte ise Gülru Necipoğlu Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde bulunan ve II. Beyazıt’ın mührünü taşıyan birtakım yazmalardaki başlıklar ile envanterdeki kayıtları mukayese ediyor. Bu ekte yazmaların başlıklarının yer aldığı varakların renkli fotoğrafları de yer alıyor.
KIYMETLİ BİR VESİKA
Eklerden daha sonra ise Atufi’nin envanterinin başında yer alan ve Atufi tarafınca eklenmiş iki önsözün İngilizce çevirileri yer alıyor. Bu önsözlerden Türkçe olanı bir kütüphanedeki kitapların tanzimi ve envanter kaydına dair kurallar ve bu kuralların istisnalarını içeriyor. Arapça önsöz ise II. Beyazıt’a uzunca bir övgü kısmından daha sonra sultanın envanterin kaleme alınmasına dair buyruğunu ihtiva ediyor. Sonuç olarak diyebiliriz ki bu envanter yalnızca sıradan bir kütüphane envanteri değil, bunun epeyce ötesinde tarihî kıymet taşıyan bir vesikadır. Treasures of Knowledge isimli eser, gerek otuzdan fazla kıymetli müellifi, gerek hacmi, gerek kapsamı ve derinliği açısından Türk-İslam kütüphaneleri tarihi alanına anıtsal bir katkıdır. Ayrıyeten eser bu stil tarih vesika ve evrakların nasıl çalışılması gerektiği konusunda da hoş bir örnektir. Bundan dolayı bu yapıtın yayınlanmış olmasını büyük bir memnunlukla karşılıyor, bir an evvel Türkçeye kazandırılması ya da en azından yurdumuzun değerli kütüphanelerinde yerini almasını canı gönülden temenni ediyorum.