JoKeR
Active member
Filozof Ömürlerinin Satışı’nı okurken, evvel Loukianos’un kendi ideolojisini üretmek için, evvelki devir filozofların ideolojilerine saldırdığını düşünmüştüm. İdeolojide bilindiği üzere bir gelenektir bu: Sendilk evvelki filozofları eleştirerek, onların tutarsızlıklarını, zayıf istikametlerini keşfederek, kendi teorini ortaya çıkarırsın. Bu, Batı’da hiç kimse tarafınca da yadırganmaz. Bir ideoloji yapma metodudur zira. Doğu’daysa, kendindilk evvelki filozof yahut düşünürleri bile, güya onları inceliyor, açıklıyor, şerh ediyormuşsun üzere eleştirmek zorundasındır, zira tenkit Doğu kültüründe güzel görülmez. Bu yüzden Doğu’da eleştirmek değil, şerh etmek gelişmiş, büyümüş, günümüze kadar da gelmiş. Ama şerh etme geleneğinin ortasında tenkidin olmadığını da kimse söyleyemez. Alenen değil de satır ortalarında yapılmıştır tahminen bu tenkitler. Başka türlü yani tenkit olmadan ne Batı’da ne de Doğu’da niyet üretmenin imkanı vardır.
FİLOZOFLAR SATIŞA ÇIKARILIR
Filozof Hayatlarının Satışı – Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı, Loukianos, Çev. Cengiz Çevik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Aralık 2021, 80 sayfa
sonrasındasında, yani Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’yı okuyunca, Loukianos’un Filozof Hayatlarının Satışı’nda ne yapmak istediği daha âlâ anlaşılıyor. O denli ya, Loukianos’un Sokrates, Pythagoras, Diogenes, Herakleitos, Aristoteles ve Platon’la ne alıp veremediği olabilir ki onları gülünç duruma düşürecek bir kitap yazsın. Kitabın genel şeması şu biçimde: Filozof Ömürlerinin Satışı’nda (Filozof Satışı diye çevirenler de var) filozoflar satışa çıkarılır. Müşteriler, çığırtkan (Hermes) ve satıcı (Zeus) vardır. Satıcı ve çığırtkan, dikkat edildiyse, Yunan mitolojisinde birer ilahtır. Her bir filozof için de, bir fiyat tayin edilmiştir. Müşteriler, filozoflara sorular sorarlar. “Peki seni satın alırsam bana ne öğreteceksin?” yahut “En âlâ bildiğin şey nedir?” üzere. O denli ya, müşteri işine yaracak şeyi almak ister. Kendisi için en uygun filozofu bulmak için de bu cins sorular sorar. Bunlar kitabın eğlenceli taraflarıdır. Konuşturulan filozofların eser ve niyetleri biliniyorsa, hiç değilse bunlara kulaktan dolma aşinalık kazanılmışsa, Loukianos’un esprileri daha kolay anlaşılıyor. ötürüsıyla ince ayar, daha doğrusu ölçüsünü aşmayan, kısa bir ideoloji tarihiyle de karşılaşıyoruz Filozof Ömürlerinin Satışı’nda.
KENDİ ELEŞTİRİSİNİ YAPAR
Loukianos her ne kadar Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’da bu kitabı aklasa da, aslında onca ima, hakaret ve parodi boşuna değildir. Filozofların tüm yönelim, tesir ve fikirleri ele alınmaz Filozof Ömürlerinin Satışı’nda. Denilebilir ki Loukianos’un gerçek tenkitleri, diğer bir sözle ismi geçen filozoflara yönelik tenkitleri bu kitabın mihenk taşıdır. Şayet bir güldürü değil de teori kitabı yazsaydı Loukianos, bu filozofları artık bizim gülüp geçtiğimiz, o dalgaya aldığı taraflarıyla topa tutacaktı. Öyleyse, evet Loukianos birinci elde, Filozof Ömürlerinin Satışı’nda kendi çağının eleştirisini filozoflar üzerinden yapmak istemişse de, ortada filozofları sert ve acımasız bir süzgeçten geçirmiştir.
Filozof Hayatlarının Satışı anlaşılmamış, ötürüsıyla çok reaksiyonlara, sataşmalara hatta iftiralara uğramış olmalı ki Loukianos Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’yı yazma gereği duymuş. Olağan ki çağdaşları Loukianos’un filozofları değil, kendilerini eleştirdiğini biliyorlardı. Bu yüzden olsa gerek Loukianos’a fikir yahut yapıtla değil farklı yollarla savaş açmış olmalılar. Tercüman C. Cengiz Çevik’in verdiği bilgiye bakılırsa Loukianos “Sağlam destekleri olmayan öbür bir yoruma goreyse ‘Kâfir’ olarak anıldı ve köpeklerin önüne atılarak parçalandı.” Sokrates’in de idam edildiği hatırlanırsa, bu tip sivri lisanlı, doğruyu rastgele bir çıkar gözetmeden söyleyen, pervasız, hakikat haricinde tasası olmayan bireyler, tarihte bu türlü susturulmuştur. Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’nın genel şeması ise şu biçimde: Filozoflar, ölüler diyarından çıkıp gelirler. Loukianos’u (“Açık Sözlülük” olarak geçer ismi) Filozof Ömürlerinin Satışı’ndan dolayı cezalandırmak isterler. “Açık Sözlülük” ise mahkeme talebinde bulunur. “Felsefe”, “Çürütme”, “Hakikat”, “Adalet” tarafınca yargılanır. Yargılama kararında hatasız bulunur, hatta filozoflar onu kardeşleri üzere bağrına basarlar. Zira “Açık Sözlülük” öteki filozoflar üzere “Felsefe”ye bağlıdır, gönül vermiştir. Loukianos’un hareketi, ideolojinin yanlış yorumlanması ve şahsi menfaatler uğruna çarpıtılmasına yöneliktir. Muharririn çağdaşları içinde filozofların takipçileri olarak görünüp, onların unsurlarına bakılırsa yaşamayan, ikiyüzlü beşerler vardır. Loukianos, bunların gerçek yüzlerini göstermek, öbür bir tabirle foyasını ortaya çıkarmak istemiştir Filozof Ömürlerinin Satışı’nda. Bunun daha ileri safhasını Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı oluşturmuştur. Bu kitabında Loukianos yapıtını ve kendini savunmuştur. Aslında Filozof Ömürlerinin Satışı da bir savunmaydı. Neyin savunması? İdeolojinin, prensiplerin, dürüstlüğün savunması.
“Dirilen Ölüler”i anladık, pekala bu “Balıkçı” nedir? Balıkçı, Loukianos’un fantastik zekasının öteki bir dışavurumu. “Açık Sözlülük” kelamlarına ispat olarak çağdaşı insanların içine olta atılmasını teklif eder. Oltanın ucunda altın vardır. Zenginliğin beşere nasıl ziyan verdiğini anlatan filozofların takipçileri, bu ucunda altın olan oltaya gelirler. “Açık Sözlülük” haklı çıkmıştır. Diogenesçileri Diogenes, Platoncuları Platon ve Aristotelesçileri Aristoteles kabul etmez; görmek dahi istemezler onları. Bu noktada Loukianos’un Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’da takipçi-selef sıkıntısına da eğildiği söylenebilir. Felsefi, dini yahut siyasi hareketlerin tamamı, kendilerinden daha sonraki vakit içinderda istikametini kaybetmiş, zayıf ve menfaatçi şahıslar tarafınca çarpıtılarak kullanılmıştır. Yeni bir bahistir bu; tahminen de birinci Loukianos ve çağdaşlarında görülmüştür. Platon ve Aristoteles’in yapıtlarında bu bahis üzerine rastgele bir tartışma var mıdır bilmiyorum. Loukianos biraz da açtığı bu yeni tartışma ötürüsıyla günümüze seslenmektedir.
Sokrates’in Savunması’yla birlikte Loukianos’un bu iki kitabında asıl dikkat cazip konu, inanç-düşünce-hayat tutarlılığına yönelik yapılan vurgudur. Sokrates “Tek kıymet verdiğim şeyin haksızlık etmemek, günah işlememek olduğunu yalnız sözlerimle değil, edimlerimle de gösterdim.” der. Loukianos’un “Balıkçı”sı ise, çağdaşları ortasına oltasını atarken ideoloji “İlkelerine bakılırsa yaşadığı anlaşılan kişileri”n peşindedir. Demek ki bu iki filozof için ideoloji, bir nevi hayat şekli, hatta dinin ta kendisidir. Bütün dinlerin de, inanan şahıslardan istediği şey birebirdir: Nasılsan o denli görün, neye inanıyorsan, ona göre yaşa. daha sonraki yüzsenelerda demek ki ideolojinin bu dini istikameti bütünüyle ortadan kalkıyor. Ders kitaplarından öğrendiğimize bakılırsa ideoloji, “hikmet sevgisi”dir. Başka tabirle ideoloji bir ömür biçimi değildir. Loukianos için de ideoloji bir hayat anlayış ve biçimidir. O, bu yüzden çağdaşlarını bir nevi siz Diogenes, Platon yahut Demokritos’u benimsiyor lakin onların işaret ettiği unsurlara bakılırsa hayatıyorsunuz diye suçluyor. Çağdaş çağda doğal ideolojinin bu inanç/din istikameti bütünüyle silinir, yok sayılır, hatta ideolojiyle din karşı karşıya getirilir.
bu biçimde rahatlıkla Loukianos bu iki yapıtıyla bir nevi Sokrates’in yaptığını yapmıştır diyebiliriz. Sokrates de “bilge değilken, kendilerini bilge sananları”n foyasını ortaya çıkarmıştı. Sokrates’in Savunması’nda sık sık bu nokta vurgulanır. Sokrates, çağdaşı bireylere ayna tutmuştu. Onlara kendilerinin ne olmadıklarını göstermiştir de denilebilir. Günümüzde de insanların en çok korktukları şey bu değil midir? Ne olduklarıyla ilgilenmezler, kendilerini ne sanıyorlarsa, onunla ilgilenirler. Diğerleri onu nasıl görüyor, etrafa kendini nasıl yansıtıyor, bu, kendi gerçeğinden daha kıymetli olmuştur. MÖ. yahut MS. insanın bu sorunu değişmemiştir. Sokrates de buna savaş açmıştı. Bu yüzden kendine bir “at sineği” diyordu. Loukianos da belirli ki kendi çağının “at sineği” olmuştur. O, Sokrates’ten aldığı mirası çağdaşlarına uygulamıştır. Sokrates’in de “kâfir” ilan edildiğini hatırlayalım.
FİLOZOFLAR SATIŞA ÇIKARILIR
Filozof Hayatlarının Satışı – Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı, Loukianos, Çev. Cengiz Çevik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Aralık 2021, 80 sayfa
sonrasındasında, yani Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’yı okuyunca, Loukianos’un Filozof Hayatlarının Satışı’nda ne yapmak istediği daha âlâ anlaşılıyor. O denli ya, Loukianos’un Sokrates, Pythagoras, Diogenes, Herakleitos, Aristoteles ve Platon’la ne alıp veremediği olabilir ki onları gülünç duruma düşürecek bir kitap yazsın. Kitabın genel şeması şu biçimde: Filozof Ömürlerinin Satışı’nda (Filozof Satışı diye çevirenler de var) filozoflar satışa çıkarılır. Müşteriler, çığırtkan (Hermes) ve satıcı (Zeus) vardır. Satıcı ve çığırtkan, dikkat edildiyse, Yunan mitolojisinde birer ilahtır. Her bir filozof için de, bir fiyat tayin edilmiştir. Müşteriler, filozoflara sorular sorarlar. “Peki seni satın alırsam bana ne öğreteceksin?” yahut “En âlâ bildiğin şey nedir?” üzere. O denli ya, müşteri işine yaracak şeyi almak ister. Kendisi için en uygun filozofu bulmak için de bu cins sorular sorar. Bunlar kitabın eğlenceli taraflarıdır. Konuşturulan filozofların eser ve niyetleri biliniyorsa, hiç değilse bunlara kulaktan dolma aşinalık kazanılmışsa, Loukianos’un esprileri daha kolay anlaşılıyor. ötürüsıyla ince ayar, daha doğrusu ölçüsünü aşmayan, kısa bir ideoloji tarihiyle de karşılaşıyoruz Filozof Ömürlerinin Satışı’nda.
KENDİ ELEŞTİRİSİNİ YAPAR
Loukianos her ne kadar Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’da bu kitabı aklasa da, aslında onca ima, hakaret ve parodi boşuna değildir. Filozofların tüm yönelim, tesir ve fikirleri ele alınmaz Filozof Ömürlerinin Satışı’nda. Denilebilir ki Loukianos’un gerçek tenkitleri, diğer bir sözle ismi geçen filozoflara yönelik tenkitleri bu kitabın mihenk taşıdır. Şayet bir güldürü değil de teori kitabı yazsaydı Loukianos, bu filozofları artık bizim gülüp geçtiğimiz, o dalgaya aldığı taraflarıyla topa tutacaktı. Öyleyse, evet Loukianos birinci elde, Filozof Ömürlerinin Satışı’nda kendi çağının eleştirisini filozoflar üzerinden yapmak istemişse de, ortada filozofları sert ve acımasız bir süzgeçten geçirmiştir.
Filozof Hayatlarının Satışı anlaşılmamış, ötürüsıyla çok reaksiyonlara, sataşmalara hatta iftiralara uğramış olmalı ki Loukianos Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’yı yazma gereği duymuş. Olağan ki çağdaşları Loukianos’un filozofları değil, kendilerini eleştirdiğini biliyorlardı. Bu yüzden olsa gerek Loukianos’a fikir yahut yapıtla değil farklı yollarla savaş açmış olmalılar. Tercüman C. Cengiz Çevik’in verdiği bilgiye bakılırsa Loukianos “Sağlam destekleri olmayan öbür bir yoruma goreyse ‘Kâfir’ olarak anıldı ve köpeklerin önüne atılarak parçalandı.” Sokrates’in de idam edildiği hatırlanırsa, bu tip sivri lisanlı, doğruyu rastgele bir çıkar gözetmeden söyleyen, pervasız, hakikat haricinde tasası olmayan bireyler, tarihte bu türlü susturulmuştur. Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’nın genel şeması ise şu biçimde: Filozoflar, ölüler diyarından çıkıp gelirler. Loukianos’u (“Açık Sözlülük” olarak geçer ismi) Filozof Ömürlerinin Satışı’ndan dolayı cezalandırmak isterler. “Açık Sözlülük” ise mahkeme talebinde bulunur. “Felsefe”, “Çürütme”, “Hakikat”, “Adalet” tarafınca yargılanır. Yargılama kararında hatasız bulunur, hatta filozoflar onu kardeşleri üzere bağrına basarlar. Zira “Açık Sözlülük” öteki filozoflar üzere “Felsefe”ye bağlıdır, gönül vermiştir. Loukianos’un hareketi, ideolojinin yanlış yorumlanması ve şahsi menfaatler uğruna çarpıtılmasına yöneliktir. Muharririn çağdaşları içinde filozofların takipçileri olarak görünüp, onların unsurlarına bakılırsa yaşamayan, ikiyüzlü beşerler vardır. Loukianos, bunların gerçek yüzlerini göstermek, öbür bir tabirle foyasını ortaya çıkarmak istemiştir Filozof Ömürlerinin Satışı’nda. Bunun daha ileri safhasını Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı oluşturmuştur. Bu kitabında Loukianos yapıtını ve kendini savunmuştur. Aslında Filozof Ömürlerinin Satışı da bir savunmaydı. Neyin savunması? İdeolojinin, prensiplerin, dürüstlüğün savunması.
“Dirilen Ölüler”i anladık, pekala bu “Balıkçı” nedir? Balıkçı, Loukianos’un fantastik zekasının öteki bir dışavurumu. “Açık Sözlülük” kelamlarına ispat olarak çağdaşı insanların içine olta atılmasını teklif eder. Oltanın ucunda altın vardır. Zenginliğin beşere nasıl ziyan verdiğini anlatan filozofların takipçileri, bu ucunda altın olan oltaya gelirler. “Açık Sözlülük” haklı çıkmıştır. Diogenesçileri Diogenes, Platoncuları Platon ve Aristotelesçileri Aristoteles kabul etmez; görmek dahi istemezler onları. Bu noktada Loukianos’un Dirilen Ölüler Yahut Balıkçı’da takipçi-selef sıkıntısına da eğildiği söylenebilir. Felsefi, dini yahut siyasi hareketlerin tamamı, kendilerinden daha sonraki vakit içinderda istikametini kaybetmiş, zayıf ve menfaatçi şahıslar tarafınca çarpıtılarak kullanılmıştır. Yeni bir bahistir bu; tahminen de birinci Loukianos ve çağdaşlarında görülmüştür. Platon ve Aristoteles’in yapıtlarında bu bahis üzerine rastgele bir tartışma var mıdır bilmiyorum. Loukianos biraz da açtığı bu yeni tartışma ötürüsıyla günümüze seslenmektedir.
Sokrates’in Savunması’yla birlikte Loukianos’un bu iki kitabında asıl dikkat cazip konu, inanç-düşünce-hayat tutarlılığına yönelik yapılan vurgudur. Sokrates “Tek kıymet verdiğim şeyin haksızlık etmemek, günah işlememek olduğunu yalnız sözlerimle değil, edimlerimle de gösterdim.” der. Loukianos’un “Balıkçı”sı ise, çağdaşları ortasına oltasını atarken ideoloji “İlkelerine bakılırsa yaşadığı anlaşılan kişileri”n peşindedir. Demek ki bu iki filozof için ideoloji, bir nevi hayat şekli, hatta dinin ta kendisidir. Bütün dinlerin de, inanan şahıslardan istediği şey birebirdir: Nasılsan o denli görün, neye inanıyorsan, ona göre yaşa. daha sonraki yüzsenelerda demek ki ideolojinin bu dini istikameti bütünüyle ortadan kalkıyor. Ders kitaplarından öğrendiğimize bakılırsa ideoloji, “hikmet sevgisi”dir. Başka tabirle ideoloji bir ömür biçimi değildir. Loukianos için de ideoloji bir hayat anlayış ve biçimidir. O, bu yüzden çağdaşlarını bir nevi siz Diogenes, Platon yahut Demokritos’u benimsiyor lakin onların işaret ettiği unsurlara bakılırsa hayatıyorsunuz diye suçluyor. Çağdaş çağda doğal ideolojinin bu inanç/din istikameti bütünüyle silinir, yok sayılır, hatta ideolojiyle din karşı karşıya getirilir.
bu biçimde rahatlıkla Loukianos bu iki yapıtıyla bir nevi Sokrates’in yaptığını yapmıştır diyebiliriz. Sokrates de “bilge değilken, kendilerini bilge sananları”n foyasını ortaya çıkarmıştı. Sokrates’in Savunması’nda sık sık bu nokta vurgulanır. Sokrates, çağdaşı bireylere ayna tutmuştu. Onlara kendilerinin ne olmadıklarını göstermiştir de denilebilir. Günümüzde de insanların en çok korktukları şey bu değil midir? Ne olduklarıyla ilgilenmezler, kendilerini ne sanıyorlarsa, onunla ilgilenirler. Diğerleri onu nasıl görüyor, etrafa kendini nasıl yansıtıyor, bu, kendi gerçeğinden daha kıymetli olmuştur. MÖ. yahut MS. insanın bu sorunu değişmemiştir. Sokrates de buna savaş açmıştı. Bu yüzden kendine bir “at sineği” diyordu. Loukianos da belirli ki kendi çağının “at sineği” olmuştur. O, Sokrates’ten aldığı mirası çağdaşlarına uygulamıştır. Sokrates’in de “kâfir” ilan edildiğini hatırlayalım.