JoKeR
Active member
Bir varmış, bir yokmuş. evvelce vakit ortasında, kalbur saman ortasında… diye başlayan masallarla hangimiz büyümedik ki? Hangimiz bir masal kahramanı olmak istemedik ki? Bol hayal gücü, muzip yaratıklar, güldüren şaşırtan maceraları kim sevmez? Masal anlatıcılığı hayli eski bir gelenek olsa da günümüzde de devam ediyor. Bu geleneği sürdürenlerden biri de Zeynep Betül Akyıldız. Akyıldız, masalları müzikle harmanlayıp hem çocuklara birebir vakitte yetişkinlere anlatarak büyüleyici masalların içine dahil ediyor. Sevinci, yüksek gücü ve beğenilen sesiyle bizi masal aleminin en mucizevi köşelerinde gezdiriyor. Biz de bu hafta Akyıldız ile masalsı bir röportaj gerçekleştirerek, masalın hem çocuklar birebir vakitte yetişkinler üstündeki tesirlerini, ebeveynlerin çocuklar için hangi masal tiplerini anlatması gerektiğini konuştuk.
– Öncelikle yegane mirasımız olan masallar sizin için ne tabir ediyor?
Masal anlatıcılığı aslında epey eski bir gelenek. Şimdiki klasik ve çağdaş sanatların anneannesi desek hakkını fakat vermiş oluruz. Bundan yıllar, yüzseneler evvel beşerler bir ortaya geldiklerinde birbirlerine daima bir şeyler anlatırlarmış. İnternetin, telefonun, yazının olmadığı vakit içinderda birbirlerine o anlattıklarını aktarmanın tek yolu “dil” olmuş. Koca dünya kulaktan kulağa oyunu oynar üzere nesilden nesle aktarmış bu anlatılanları, bu geleneğin en hayret ettiğim ve hayran kaldığım noktası budur. Masallar, kelamlı kültürün hayli değerli bir çeşidi. İçinde yalnızca periler, su ejderleri, hükümdarlar yok, beraberinde hukuk sisteminin oturmamış olduğu vakit içinderda kelamlı bir anayasa üzere üniversal bedellerin taşıyıcısı olmuşlar. beraberinde içlerinde daha çözemediğimiz birçok semboller taşıyorlar. Bu tıpkı bir müzeye gidip tarihi yapıtları incelemek üzere. Bir anlatıcı olarak ben de masallarla çalışırken her keresinde yüzyıllık bir tarihi yapıta bakıyormuş üzere birebir hürmet ve hayranlık hissiyle doluyorum.
– Beşerler masalların çocuklar için olduğunu düşünüyor genelde. Masalın yaşı var mıdır sizce?
Masallar hepimiz için. Kelamlı kültürün karar sürdüğü vakit içinderda çocuk-yetişkin üzere bir ayrım olmadığını görüyoruz. Çağımızda ise bu kavramlar kendi içlerinde bile alt başlıklara bölünüyor. O vakitler yetişkinler, yaşlılar, çocuklar, bebekler hepsi bir ortada oturur, birebir şeyden yer, birebir masalı dinlerdi diyebiliriz. ötürüsıyla masallar çocuklar içindir demek yanlışsız olmaz, aksine yetişkinlerin sürdürdüğü ve epey keyif aldığı bir gelenekten bahsediyoruz. Masalların çocuklar için olduğu yanılsamasını ise sanıyorum ki hepimiz ortaokul sıralarındayken edindik. olağanüstü ögeler taşıyan cinsin ismini “masal”, yaşanmış yahut yaşanabilecek olay örgüsüne sahip tıbbın ismini ise “hikaye” olarak öğrendik. Hâlbuki “masal” çeşidinin en değerli özelliği anonim olması, kelamlı kültüre ilişkin olması. İçinde olağanüstü ögeler de yer alabilir, yaşanabilecek olaylar da… Hatta masallar yırtıcı, müthiş, cinsel yahut argo ögeler taşıyor olabilir. Bu evrede “Çocuklar için midir?” sorusuna geri dönüyoruz. Bu satırları soran okuyucularımıza ben sorayım, sizce de çocuklar için midir?
– Birebir masal hem yetişkinlere tıpkı vakitte çocuklara anlatılabilir mi?
Masal anlatıcılığının günümüzde popülerleşmesiyle bir arada en çok merak edilen ve tartışılan soruyu sormuş oldunuz. Bu noktada psikologlar ve yeni kuşak anlatıcılar ikiye bölünmüş durumda, çocuk ve yetişkin masalları katiyen başka olmalıdır diyen bir küme da var, “Hayır efendim, masallar herkes içindir, yetişkinlere nasıl anlatıyorsam çocuklara da o denli anlatırım” diyen de. Bu evrede hem bir masal anlatıcısı birebir vakitte psikolog olarak orta yolcu bir tutumum var. Masallar hepimiz için dedik, evet. Fakat yüzseneler öncesinin çocuğuyla bugünün çocuklarını birebir kategoriye koymak gerçek olmaz. Eski vakit içinderda yetişkinle birebir masalı dinleyen çocuğun masalları kavraması doğal sürecinin bir modülü. Günümüzdeyse çocuklar yaşlara bakılırsa kategorize edilen kitaplarla, çizgi sinemalarla büyüyor. Bu biraz da ömrü boyunca akvaryumda hayatış bir evcil balığı bir anda açık denize salmaya benziyor, balık ziyan bakılırsabilir, görmeyebilir de. Bu noktada biz anlatıcılar değerli bir güce sahibiz, bir nevi orkestra şefiyiz. Birebir masalı değişik formlarda anlatabiliriz. Ben de çocuk/yetişkin ayrımı yaparken bu esneklikten yararlanıyor, birebir masalları yetişkinlere ve çocuklara farklı formlarda anlatıyorum. Bir masalın o yaş kümesi için tehlikeli bulabileceğim ögeleri var ise masal iskeletine dokunmadan ziyanlı bulabileceğim ögelerini törpülüyor, buna göre düzenlemeler yapıyorum.
MASALLARIN BİRLEŞTİRİCİ BİR GÜCÜ VAR
– Bir psikolog olarak sizce hem çocuklar tıpkı vakitte yetişkinler için masalların ruhsal tesirleri nelerdir?
Öncelikle iki küme da o denli eğleniyor, o denli eğleniyor ki! Bol hayal gücü, muzip yaratıklar, güldüren şaşırtan maceraları kim sevmez! Daima birlikte gevşemeye fazlaca gereksinimimiz var, toplum sıhhati açısından doldurulamaz bir yeri olduğunu düşünüyorum. Masalların hem de birleştirici bir gücü var, değişik kültürlerden masallar bir ortaya gelerek anlatılıyor, kim bilir ne yaralar sarılıyor. Masallar fazlaca şey öğretiyor beraberinde. Bilirsiniz, birfazlaca masalda kahramanlar yorulsa da sıkılsa da durmadan bir şeylere uğraşlar, bizlere azmi, sabrı ve sebatı öğretirler. beraberinde masallar bu biçimdeki adaleti temsil ettiği için kuvvetli bir adalet duygusu taşıyor, bir masalı dinlerken adil bir son olacağını hissettiğimiz için kendimizi inançta hissediyoruz. Bu bir sinema izlerken ya da bir roman okurken bu biçimde olmaz, her türlü son bizi bekliyor olabilir. Tüm bunların haricinde masal dinlemek kendini bırakmak ve odaklanmakla ilgili biraz da. Benim müşahedem yetişkinler kendini bırakmakta biraz daha zorlanabiliyorlar, bıraktıklarındaysa fazlaca daha eğleniyorlar. Çocuklar ise aşikâr bir dikkat mühletini aştıktan daha sonra odaklanmakta zorlanabiliyorlar. Bu iki müşahedem de bizler toplum olarak dinleme kültürü edindikçe azalıyor. Yani masal dinlemek en epey da bize kendini akışa bırakmayı ve kulak verip dinlemeyi öğretiyor.
– Siz masalları müzikle harmanlayıp o denli anlatıyorsunuz. Müzik ve masallar içinde nasıl alaka var?
Müzik hayatımda neredeyse masallardan da evvel vardı. Bir müzisyen olarak bir masal okuduğumda, dinlediğimde ya da anlattığımda zihnimde evvel o masalın müziğini duyuyorum daima. Bu yüzden kendime “müzisyen anlatıcı” diyor, müzik ve masalları birbirinden ayıramıyorum. Roma’daki bir masal anlatıcılığı şenliğinde lakabım “storysinger”dı. Her masalın kendi ortasında bir ritmi var, tıpkı müzik üzere. Bu yüzden eşleştirmek sıkıntı olmuyor. Gerek çocuklar gerekse yetişkinler masalın içine müziğin gücüyle fazlaca daha çabuk giriyorlar. Veyahut hüzünlü bir anda muzip bir melodi çalarak anlatımın seyrini büsbütün değiştirebiliyoruz. Çocuk dinleyicilerim bu biçimde oyunbazlıkları, müzikler sırasında dans etmeyi, masallara yazdığım müziklerin kelamlarını söylemeyi epey seviyor. Masal anlatımı bittikten daha sonra masalın müziği onlara bir ikram olarak kalmış oluyor, buna bayılıyorlar. Söyleye söyleye dolaşmalarına ise ben bayılıyorum.
– Pekala ebeveynler çocuklar için hangi masal cinslerini anlatmalı, siz nasıl anlatılmasını önerirsiniz?
Masallar epeyce çeşitli olduğu için içerdiği ögelere doğal ki dikkat etmek gerekir. Çocuk için sakıncalı bulunan ögelerin masalın özgününü bozmayacak biçimde düzenlenmesinde bir sakınca yok, ufak değişiklikler yapmak esasen anlatıcılığın tabiatında var. Fakat bir psikolog olarak masallardaki kaygı ve şiddet ögelerinin büsbütün kaldırılmasından yana değilim, bunun yerine bunların nasıl anlatıldığıyla daha hayli ilgilenebiliriz. Çok fecî ve berbat kalpli bir ejderhayı, şaşkın ve makus bir ejderha olarak anlatabiliriz örneğin, sesini bile o denli taklit ederiz. Veyahut masallarda birileri yaralanabilir, yanılgı yapabilir, talihsizlikler yaşanabilir. Tüm bunları nasıl bağlıyoruz, bu nokta fazlaca kıymetli. Çocuklara sorular yönlendirerek bir arada açıklamak da benim sevdiğim tekniklerden. Şunu unutmamak lazım, bir yetişkin olarak okuduğumuz, dinlediğimiz masala kendi içimizde mana bulmuşsak çocukların sorularına gerisi dolu cevaplar verebiliriz. Bu yüzden masalla öncesinde vakit geçirmek epey değerli. Masallardaki birtakım kavramları çocuğumuza anlatmadan evvel kendi zihnimizde oturtamıyorsak bir uzmandan dayanak almayı öneririm.
– Öncelikle yegane mirasımız olan masallar sizin için ne tabir ediyor?
Masal anlatıcılığı aslında epey eski bir gelenek. Şimdiki klasik ve çağdaş sanatların anneannesi desek hakkını fakat vermiş oluruz. Bundan yıllar, yüzseneler evvel beşerler bir ortaya geldiklerinde birbirlerine daima bir şeyler anlatırlarmış. İnternetin, telefonun, yazının olmadığı vakit içinderda birbirlerine o anlattıklarını aktarmanın tek yolu “dil” olmuş. Koca dünya kulaktan kulağa oyunu oynar üzere nesilden nesle aktarmış bu anlatılanları, bu geleneğin en hayret ettiğim ve hayran kaldığım noktası budur. Masallar, kelamlı kültürün hayli değerli bir çeşidi. İçinde yalnızca periler, su ejderleri, hükümdarlar yok, beraberinde hukuk sisteminin oturmamış olduğu vakit içinderda kelamlı bir anayasa üzere üniversal bedellerin taşıyıcısı olmuşlar. beraberinde içlerinde daha çözemediğimiz birçok semboller taşıyorlar. Bu tıpkı bir müzeye gidip tarihi yapıtları incelemek üzere. Bir anlatıcı olarak ben de masallarla çalışırken her keresinde yüzyıllık bir tarihi yapıta bakıyormuş üzere birebir hürmet ve hayranlık hissiyle doluyorum.
– Beşerler masalların çocuklar için olduğunu düşünüyor genelde. Masalın yaşı var mıdır sizce?
Masallar hepimiz için. Kelamlı kültürün karar sürdüğü vakit içinderda çocuk-yetişkin üzere bir ayrım olmadığını görüyoruz. Çağımızda ise bu kavramlar kendi içlerinde bile alt başlıklara bölünüyor. O vakitler yetişkinler, yaşlılar, çocuklar, bebekler hepsi bir ortada oturur, birebir şeyden yer, birebir masalı dinlerdi diyebiliriz. ötürüsıyla masallar çocuklar içindir demek yanlışsız olmaz, aksine yetişkinlerin sürdürdüğü ve epey keyif aldığı bir gelenekten bahsediyoruz. Masalların çocuklar için olduğu yanılsamasını ise sanıyorum ki hepimiz ortaokul sıralarındayken edindik. olağanüstü ögeler taşıyan cinsin ismini “masal”, yaşanmış yahut yaşanabilecek olay örgüsüne sahip tıbbın ismini ise “hikaye” olarak öğrendik. Hâlbuki “masal” çeşidinin en değerli özelliği anonim olması, kelamlı kültüre ilişkin olması. İçinde olağanüstü ögeler de yer alabilir, yaşanabilecek olaylar da… Hatta masallar yırtıcı, müthiş, cinsel yahut argo ögeler taşıyor olabilir. Bu evrede “Çocuklar için midir?” sorusuna geri dönüyoruz. Bu satırları soran okuyucularımıza ben sorayım, sizce de çocuklar için midir?
– Birebir masal hem yetişkinlere tıpkı vakitte çocuklara anlatılabilir mi?
Masal anlatıcılığının günümüzde popülerleşmesiyle bir arada en çok merak edilen ve tartışılan soruyu sormuş oldunuz. Bu noktada psikologlar ve yeni kuşak anlatıcılar ikiye bölünmüş durumda, çocuk ve yetişkin masalları katiyen başka olmalıdır diyen bir küme da var, “Hayır efendim, masallar herkes içindir, yetişkinlere nasıl anlatıyorsam çocuklara da o denli anlatırım” diyen de. Bu evrede hem bir masal anlatıcısı birebir vakitte psikolog olarak orta yolcu bir tutumum var. Masallar hepimiz için dedik, evet. Fakat yüzseneler öncesinin çocuğuyla bugünün çocuklarını birebir kategoriye koymak gerçek olmaz. Eski vakit içinderda yetişkinle birebir masalı dinleyen çocuğun masalları kavraması doğal sürecinin bir modülü. Günümüzdeyse çocuklar yaşlara bakılırsa kategorize edilen kitaplarla, çizgi sinemalarla büyüyor. Bu biraz da ömrü boyunca akvaryumda hayatış bir evcil balığı bir anda açık denize salmaya benziyor, balık ziyan bakılırsabilir, görmeyebilir de. Bu noktada biz anlatıcılar değerli bir güce sahibiz, bir nevi orkestra şefiyiz. Birebir masalı değişik formlarda anlatabiliriz. Ben de çocuk/yetişkin ayrımı yaparken bu esneklikten yararlanıyor, birebir masalları yetişkinlere ve çocuklara farklı formlarda anlatıyorum. Bir masalın o yaş kümesi için tehlikeli bulabileceğim ögeleri var ise masal iskeletine dokunmadan ziyanlı bulabileceğim ögelerini törpülüyor, buna göre düzenlemeler yapıyorum.
MASALLARIN BİRLEŞTİRİCİ BİR GÜCÜ VAR
– Bir psikolog olarak sizce hem çocuklar tıpkı vakitte yetişkinler için masalların ruhsal tesirleri nelerdir?
Öncelikle iki küme da o denli eğleniyor, o denli eğleniyor ki! Bol hayal gücü, muzip yaratıklar, güldüren şaşırtan maceraları kim sevmez! Daima birlikte gevşemeye fazlaca gereksinimimiz var, toplum sıhhati açısından doldurulamaz bir yeri olduğunu düşünüyorum. Masalların hem de birleştirici bir gücü var, değişik kültürlerden masallar bir ortaya gelerek anlatılıyor, kim bilir ne yaralar sarılıyor. Masallar fazlaca şey öğretiyor beraberinde. Bilirsiniz, birfazlaca masalda kahramanlar yorulsa da sıkılsa da durmadan bir şeylere uğraşlar, bizlere azmi, sabrı ve sebatı öğretirler. beraberinde masallar bu biçimdeki adaleti temsil ettiği için kuvvetli bir adalet duygusu taşıyor, bir masalı dinlerken adil bir son olacağını hissettiğimiz için kendimizi inançta hissediyoruz. Bu bir sinema izlerken ya da bir roman okurken bu biçimde olmaz, her türlü son bizi bekliyor olabilir. Tüm bunların haricinde masal dinlemek kendini bırakmak ve odaklanmakla ilgili biraz da. Benim müşahedem yetişkinler kendini bırakmakta biraz daha zorlanabiliyorlar, bıraktıklarındaysa fazlaca daha eğleniyorlar. Çocuklar ise aşikâr bir dikkat mühletini aştıktan daha sonra odaklanmakta zorlanabiliyorlar. Bu iki müşahedem de bizler toplum olarak dinleme kültürü edindikçe azalıyor. Yani masal dinlemek en epey da bize kendini akışa bırakmayı ve kulak verip dinlemeyi öğretiyor.
– Siz masalları müzikle harmanlayıp o denli anlatıyorsunuz. Müzik ve masallar içinde nasıl alaka var?
Müzik hayatımda neredeyse masallardan da evvel vardı. Bir müzisyen olarak bir masal okuduğumda, dinlediğimde ya da anlattığımda zihnimde evvel o masalın müziğini duyuyorum daima. Bu yüzden kendime “müzisyen anlatıcı” diyor, müzik ve masalları birbirinden ayıramıyorum. Roma’daki bir masal anlatıcılığı şenliğinde lakabım “storysinger”dı. Her masalın kendi ortasında bir ritmi var, tıpkı müzik üzere. Bu yüzden eşleştirmek sıkıntı olmuyor. Gerek çocuklar gerekse yetişkinler masalın içine müziğin gücüyle fazlaca daha çabuk giriyorlar. Veyahut hüzünlü bir anda muzip bir melodi çalarak anlatımın seyrini büsbütün değiştirebiliyoruz. Çocuk dinleyicilerim bu biçimde oyunbazlıkları, müzikler sırasında dans etmeyi, masallara yazdığım müziklerin kelamlarını söylemeyi epey seviyor. Masal anlatımı bittikten daha sonra masalın müziği onlara bir ikram olarak kalmış oluyor, buna bayılıyorlar. Söyleye söyleye dolaşmalarına ise ben bayılıyorum.
– Pekala ebeveynler çocuklar için hangi masal cinslerini anlatmalı, siz nasıl anlatılmasını önerirsiniz?
Masallar epeyce çeşitli olduğu için içerdiği ögelere doğal ki dikkat etmek gerekir. Çocuk için sakıncalı bulunan ögelerin masalın özgününü bozmayacak biçimde düzenlenmesinde bir sakınca yok, ufak değişiklikler yapmak esasen anlatıcılığın tabiatında var. Fakat bir psikolog olarak masallardaki kaygı ve şiddet ögelerinin büsbütün kaldırılmasından yana değilim, bunun yerine bunların nasıl anlatıldığıyla daha hayli ilgilenebiliriz. Çok fecî ve berbat kalpli bir ejderhayı, şaşkın ve makus bir ejderha olarak anlatabiliriz örneğin, sesini bile o denli taklit ederiz. Veyahut masallarda birileri yaralanabilir, yanılgı yapabilir, talihsizlikler yaşanabilir. Tüm bunları nasıl bağlıyoruz, bu nokta fazlaca kıymetli. Çocuklara sorular yönlendirerek bir arada açıklamak da benim sevdiğim tekniklerden. Şunu unutmamak lazım, bir yetişkin olarak okuduğumuz, dinlediğimiz masala kendi içimizde mana bulmuşsak çocukların sorularına gerisi dolu cevaplar verebiliriz. Bu yüzden masalla öncesinde vakit geçirmek epey değerli. Masallardaki birtakım kavramları çocuğumuza anlatmadan evvel kendi zihnimizde oturtamıyorsak bir uzmandan dayanak almayı öneririm.