JoKeR
Active member
Mecmuaların edebiyat üstündeki tesiri görmezden gelinemeyecek kadar büyük. Fakat geçtiğimiz günlerde 1990 yılından bu yana orta çıkan Dergâh mecmuası kağıt krizini ileri sürerek yayına orta verdiğini duyurdu. Edebiyat dünyasına bomba üzere düşen bu haber üzerine bir daha esaslı olan bir fazlaca edebiyat mecmuası toplumsal medya üzerinden yaptığı duyurularla okurdan takviye istediğini deklare etti. Kimileri ise kapanmanın eşiğine geldiğini lisana getirdi. Edebiyatımızı besleyen temellerden olan dergicilikle ilgili alınan bu haberler edebiyat üretimi yapanları ve onları takip edenleri derinden üzdü. Ortaya çıkan durumla ilgili son bir aydan bu yana birbirinden farklı yorumlar yapıldı. Bazılarına göre mecmuaların kapanmasına reaksiyon gösterenler mecmuaları satın alsa ortada sorun kalmazdı. Bazılarına nazaranyse bu ivedilikle önüne geçilmesi gereken bir bahisti. Sıkıntıyı İtimat Turan, Alim Kahraman, Abdullah Uçman, Kamil Eşfak Berki, Yakup Öztürk, Necati Tonga ile üç ana soru etrafında konuştuk. Kendilerine yönelttiğimiz sorular şunlar:
– Dün ve bugün edebiyat mecmuaları edebiyata nasıl katkı sundu?
– Kağıt tedarikiyle ilgili yaşanan aksilikler edebiyat üzerinde nasıl bir tesir bırakır?
– Siz hangi mecmuaları takip ediyorsunuz?
Edebiyat alanında birbirinden kıymetli çalışmalar yapan bu isimlerin dikkat çeken kanaatleri var. Onların kimilerini şöyle sıralayıp tartışmaya da açabiliriz: n Mecmualar bir halde hâlâ bir fidelik pozisyonunda. n Gençler bu yeni durumda kolay kolay kitap bastıramayabilir. n Mecmuaların edebiyata katkısı dün de bugün de çok fazlaydı. n Mecmualar ocak olma fonksiyonunu yitirdi. n Hür tefekkürün kalesi artık toplumsal medya.
İNANÇ TURAN: Mecmualar gelişmenin fideliğidir
Mecmualar on dokuzuncu yüzyılın eseridir. En kuvvetli devirlerini de 1980’lere kadar hayatıştır. Bu hem bizim hem batı için geçerlidir. Bilhassa edebiyat ve fikir ve bilim mecmuaları gelişmenin “fideliği”dir. Taze olan orada uzunluk verir, kitaplarla gelişir. Bugün bile fikir, akademik dünyada yer alabilmek için “denetimli” mecmualarda yayın yapmak şarttır… Gelişim dedim: Mecmuaların güçten düşmüş görünmesinin sebebi tahminen de geçen yüzyılın son çeyreğinde gelişim teriminin ve gelişimi maksat bellemenin kademeli olarak ret edilmesinde de arayabiliriz. Tekrar de tam olarak mecmualar fonksiyonunu yitirmiştir diyemiyorum. Hâlâ direniyor mecmua anlayışı. Demek ki gelişim fikrini post çağdaş, post- kapitalist çapsızlık ortadan kaldırmadı. Şunu da vurgulamalıyım: Bilhassa edebiyat dergiciliğinin iki ayağı vardır: Kabul görmüş, kurumsallaşmış mecmualar ve tutum mecmuaları. Çoklukla hal mecmuaları genç dergileridir… Biri kabul görmüş anlayışların düzgün örneklerini verir, ötekisi yeniyi. Ben ikincilerden yanayım…
SORUN YALNIZCA KAĞIT SORUNU DEĞİL
bir hayli mecmua ya kapanıyor ya küçülüyor. Kitap alanında da durum bu… Ve yalnızca kâğıt sorunu da değil, döviz meblağlarının yüksekliği (hem baskı gerecini hem çevirilerde telif masrafını de koymalı) ve bilhassa katma paha vergilerinin yüksekliği de önemli bir darbe. Stoktaki kitaplardan vergi alınması bana bakılırsa garabet: Regan icat etti bunu.
DAHA AZ MECMUA TAKİP EDİYORUM
Son senelerda mecmua izlemeyi bir çok azaltmıştım. Göz sorunu bir yana yaşlandıkça titizlendiğim vakti kullanma sıkıntısı bir yana, hem bizde hem İngiliz, Amerikan, Fransız edebiyat dünyasındaki ataklığı, cüreti farklı bir şeyler yaratma teşebbüslerini “elit” diye küçümseme hatta yok etme ve “bayağılığın” yüceltilmesi de niye oldu bunda. Bir de bunun üstüne salgın bastırdı… Döviz yabancı mecmua izlememi kısıtladı. Yakınımızdaki bütün gazete ve mecmua bayileri kapandı… bu biçimdece beş altı yabancı ve bir o kadar Türkçe mecmuada takıldım kaldım. İsim vermeyeyim, yazık olacak!
ABDULLAH UÇMAN: Okuyucu sayısı düşebilir
Geçmişte olduğu üzere günümüzde de bir kısım edebiyat mecmualarının, edebiyatın ve bu bağlamda şair, hikâyeci ve romancıların yetişmesinde değerli rolleri olağan olarak kelam konusudur. Cumhuriyet’tilk evvel aklımıza birinci gelen mecmualardan Servet-i Fünun, Türk Yurdu, Genç Kalemler ve Hayat Mecmuası, Tevfik Fikret, Cenab Şahabeddin, Halid Ziya, Mehmed Rauf, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Halide Edip, Refik Halit, Yakup Kadri, Faruk Nafiz ve Halit Fahri üzere Türk edebiyatının bellibaşlı isimlerinin ortaya çıkmasında ve bir ekol oluşmasında hayli kıymetli bir işleve sahiptir. Tıpkı biçimde Cumhuriyet’ten daha sonraki senelerda Varlık, Yeditepe, İstanbul ve Hisar üzere mecmualar de, edebiyat dünyasında yeni isimlerin yetişmesinde muhakkak ölçüde de olsa rol oynamışlardır.
KUBBEALTI AKADEMİ DE YAYINA ORTA VERDİ
Geçtiğimiz aylarda kâğıt fiyatlarının olağandışı biçimde artmasıyla bir arada esaslı birtakım yayınevleri bile ileriye dönük yayın programlarını gözden geçirmeye, eskisinden daha az sayıda kitap basmaya başladı. Maliyetler artınca, ister istemez kitapların üstündeki etiketler de değişti. Daha evvel 20-25 liraya satılan bir kitabın fiyatının 45-50 liraya çıktığını görüyoruz. Bu durum okuyucu sayısının düşmesine yol açacağı üzere, daha evvel şu yahut bu türlü yapıtlarını yayımlatan kabiliyetli ve heveskâr gençlerin artık kolay kolay kitaplarını yayımlatamayacağını gösteriyor. 70’li senelerdan beri yayımını sürdüren Kubbealtı Akademi Mecmuası 2021’in Haziran ayında yayımına son verdi. Bu ay da 384. sayısıyla Dergâh, kapandı. Yeni kabiliyetlerin isimlerini duyurmada kıymetli bir rol üstüne alan Dergâh’ın kapanmasına şahsen çok üzüldüğümü belirmeliyim.
TAKİP ETTİĞİM MECMUALAR
Son senelerda epeyce fazla mecmua takip edemiyorum. Takip edebildiklerim içinde Dergâh, Türk Edebiyatı, Kitap-lık, Edebiyat Ortamı, Kent ve Kültür ile Karabatak mecmuaları bulunuyor.
YAKUP ÖZTÜRK: Hür tefekkürün yeni kalesi toplumsal medya
Katkı sözü mecmualar ve edebiyat ilgisinde epey yetersiz kalır. Mecmualar, edebiyatın şahsen kendisidir. Burada arbedesi verilmemiş hayli az yenilik; metni, editör makasının kıyıcılığından geçmemiş hayli az sanatçı edebiyatta bir gelecek vaat etmiştir. elbette kudretli editörlerin yönetiminde çıkan mecmualardan bahsediyorum. Mecmuaların dünü ile bugünü içindeki tek müştereklik mektep olmalarıdır lakin onlar artık hür tefekkürün yeni kalesi toplumsal medya karşısında bir hareket olma, tek bir şuur ya da ideoloji etrafında toplanma hususiyetini kaybetmiştir. Bu da şaşılacak, eleştirilecek bir şey değildir.
DİJİTALE YENİLDİ
Kâğıt tedarikindeki problemleri mazeret edenleri bir yana bırakırsak mecmuaların geri çekileceğini, hacimlerini daraltacağını, tat vermeyen dijitale geçeceklerini, genç sanatkarların yayıncı bulmakta daha fazlaca sorun yaşayacaklarını düşünmek mümkün. Ben mesleğime hürmetimden kapımda kitap kargoları görmek zorunda olduğum için kitap pahalılığından bahsedemeyeceğim.
EDEBİYAT DIŞI ÂLÂ MECMUALAR
Dergâh, Post Hikaye, Mavi Yeşil, Şiraze son vakit içinderda Mızmız. Fakat edebiyat dışı bir fazlaca dergiyle de meşgulüm. Bunda biraz da Varlık’taki üzere kapak evrakları etkili oluyor. Bursa’ya ebediyen hasret duyacağım için Bursa Günlüğü, Turgut Kut sayısı yaptıkları için Yemek ve Kültür, sanata ve arkeolojiye kayıtsız kalamamaktan dolayı Sanat Dünyamız, Milliyet Arkeoloji, Arkeo Atlas üzere mecmuaları takip ediyorum.
KAMİL EŞFAK BERKİ: Birinci mecmuadan beri mecmualar sempati odağı
Bizde birinci mecmuadan beri mecmualar sempati odağı olagelmiştir. Toprak ve fideliktir mecmua. İçtenlikleriyle yetenekler birinci orda görünürler. Direkt kitapla çıkmak çağdaş dünyada dışta kalmak oluyor. Şiirin adaleti üzere neşriyatın da adaleti olmalı. Heves, temizlik, lirizm içimizden dışarı doğrudur. Bir yetenek kendisi üzere olanları arayacaktır. Ontolojik bir beraberlik yönelişi olgusudur diyebiliriz. “Mecmua” bir ortaya gelenler demek olur. Doğal olarak, üstelik fıtri mahiyette idealizmi varlığında içerir. İşte dergiciliğin özgül tartısı. Bu kademede mecmua sanat/edebiyat/fikriyatın, ciddiyet ve hatta iffet özelliğini de unutmamak gerekir.
OKUMA ZEVKİ YAKALANMIŞTI
Bir mecmua varlığıyla bir ısı yayar. Gelecekte kalıcı olacak isimleri baştan görme amacı,
mecmuaların asıl hedefi değil midir? Toplumdaki şuurlu okurlar, kaliteye teşne beşerler kalıcılık ismine bir hassasiyeti olan, inceleyen eleştiren kıymetlendiren kalemlere yönelirler. Dünyada bunun kurumlaşmış örnekleri olduğunu biliyoruz.
Şu ortalar mecmualar zora girmiş durumda. Kağıt meblağları o kadar artıyor ki ismi yerleşik olanlar dahi dehşet arasındaler. Sinemadan misal getirelim… Pelikül alıp başını giderse tahminen de gitmekte ise o mecra da krizdedir bu biçimde. Sinema gerçeği ne olur? Çok mecmua gerçeğinden ne haber? Kitabı unutacak değiliz. Fiyatlar o kadar göze batar hale gelmiş ki beşerde haliyle ertelemeler baş gösteriyor. Ucu da açık. meğer ne hoş bir ivme yakalanmıştı. Okuma zevki bir daha yakalanmaktaydı toplumda. Türk klasikleri de hakkı olan yere kavuşuyordu. Ya zınk deyip durursa?
Çok optimistlik faaliyette. Dijital dünya ne güne duruyor? Matbu mecmuadan dijitale… Kitap aslına bakarsan başlamıştı. Pekala ancak toplumsal DNA ne olacak? Edebiyatın, fikrin genetik kazanımları ne olacak? Ben derim ki, bir yeniliğe geçince mutad olana nanay yapmanın alemi yoktur.
ALİM KAHRAMAN: Mecmualar ocak olma fonksiyonunu yitirdi
Dün derken, bizde dergiciliğin yüz yetmiş yıllık bir geçmişi var (bu tarih, dünyada XVII. yüzyıldan başlatılıyor). Edebiyat mecmualarının ise o kadar da ömrü yok. XIX. yüzyılın son çeyreği ortasında birinci tepeyi yapmıştır onlar da. Edebiyat mecmuaları, edebiyatın yoğrulduğu, kalbinin attığı yerler olmuştur daima. Ondan evvel edebî muhitler vardı. Kimi konutlar, konaklar, dükkânlar.. Toplanılıp edebî -daha fazlaca şiir- sohbetlerinin yapıldığı bu yerlerde şairler kendi şiirlerini okur, kritikler yapılırdı. Gazete ve dergilerle bu muhitler onların yayım yerlerine da taşınmış oldu. Mecmua muhitleri, mahfiller edebiyatın geliştiği, yeni anlayış ve akımların filizlendiği yerler olmuştur birçok vakit. Dinamiktir. Ustalarla heveskârları, yeni şair ve edebiyatçıları bir ortaya getirir. Bir ocaktır. İnsan yetiştirir. Şair ve müellifler orada pişer.
KAĞIT SORUNU MAZERET
Ben bu mevzuda kağıt yetersizliğini öne almıyorum. Artık mazeretler o denli olsa da… Şayet problem kağıt yetersizliği olsaydı evvel yayınevlerinin kapanması gerekmez miydi? Dergiye harcanan kağıt, kitaba harcananın yanında nedir ki? Uzun bir müddetden beri mecmualar “ocak” olma fonksiyonunu yitirdi. 1980’lerde, ulaşımın bu kadar gelişmediği bir devirde, ne eder eder, bir yolunu bulur İstanbul’dan Ankara’ya giderdim. Orada, yazılarımın çıkmaya başladığı Mavera mecmuasına kendimi atmak için. Üstelik mesaiye bağlı çalışıyordum, memurdum.
Bugünkü bir mecmuayı düşünün. Müelliflerinin birden fazla, mecmuanın yayın yerine hiç uğramadan, onu çıkaranla yüz yüze gelmeden uzaktan senelerca yazılarını gönderebiliyor. Ustayla çırağın diz dize geldiği, bakışların birbirine değdiği, çayın da münasebetin de demlendiği o sohbet ortamları ne oldu?
İnsan bağlantıları biçim değiştirdi. Bundan mecmualar de etkileniyor elbette. Bir gün mecmuanın de biçim değiştirerek yoluna devam etmesi doğaldır. Ama gün o gün gelmedi bana bakılırsa çabucak hemen. Mecmua kavramı büyük yaralar almış olsa bile. Okuyucu, kavramı da mana değiştirdi bugün. Mecmua heyecanı duyan kaç okuyucu kaldı? Okumak için ekranından onca laf, bin bir kılığa bürünmüş olarak akıp dururken. Üstelik her an ona müdahil olma imkânı da varken.
KURUCULARINDANIM
Yazı yazdığım mecmualar var. Kitap-lık, Türk Edebiyatı üzere… Yedi İklim 35 yıl evvel kurucularından olduğum bir mecmua. Her ay elime ulaştırıyorlar sağolsunlar. Dergâh’ı, Hece’yi de izlerim senelerdan beri. Ama Dergâh’ın kapandığını duydum hayli yakın bir süre evvel. Dilerim verdikleri yayın “ara”sı bir an evvel biter.
TURGAY ANAR: Edebiyatın mayalandığı yer
Edebiyatın asıl mayalandığı yer ve ona çeşitli formlarda tesir eden merkez, edebiyat mecmualardır. Onların olmadığı bir ortam, edebiyatın bir hayli açıdan güdük kalmasına sebep olur. Aktüel edebiyatın serpildiği bir derginin- buna 1980 öncesinde gazeteleri de eklememiz gereklidir ama- olmadığı bir ortam, ülkü manada kısırdır. Mecmuaların kendine has bir tabiatı vardı evvelden. Bir kez mecmua çıkarmak, büyük bir heyecan, hayal ve ülküyle mana kazanırdı. Cemal Süreya, Papirüs’ü çıkarabilmek için otomobilini satmıştı mesela. Sezai Karakoç, bin türlü fedakarlıkla Diriliş’i ayakta tutmuştu…
BİR ZEVK VE GAYRET ALANI
Bilhassa sanal ağların dar korselerle insanı sarmasından epeyce evvel, edebiyat mecmuaları yahut dergicilik bir zevk ve çaba alanı olarak karşımıza çıkar. Savı olan bireyler bir ortaya gelir ve davalarını, sanat görüşlerini, yapıtlarını burada okurlara sunarlardı. Mecmua bir hengame silahı üzere de düşünülebilir. Bu yüzden mecmualardaki yazılar vakit zaman polemikler başlatırdı ve bu da kamuoyunun hareketlenmesine sebep olurdu. Edebiyat mecmualarından polemikler hiç eksik olmazdı. Fotoğraflı Ay’da Nazım Hikmet’in “Putları Yıkıyoruz” yazı dizisi ki yalnızca iki yazı yazmış ve sonrasındasında da toparlayıcı bir yazı ile yıkılması planlanan putlardan “Dahi-i azam” lakaplı Abdülhak Hâmid ve “millî şair” unvanlı Mehmet Emin Yurdakul’un niye alaşağı edilmesi gerektiğini açıklamıştı. Aylarca sürmüştü bu polemik… Hülasa edebiyat mecmuaları, edebî paylaşımların yapıldığı, edebî irtibat kurulduğu, tartışmaların yapıldığı merkezlerdi. Mecmualar bir “okul” olmalı, okuruna ve muharririne yeni bir edebi cihan verebilmelidir.
NECATİ TONGA: Geçmişte katkıları daha barizdi
Daha geniş bir çerçevede söylersek vadeli yayınlar, geçmişte edebiyat hayatının gelişmesinde epey büyük roller oynadılar. Öykü, makale, deneme, röportaj, fıkra, sohbet üzere nesir etrafındaki edebî çeşitlerin ortaya çıkışında gazete ve mecmuaların değerli tesirleri oldu. Sıkıntıyı günümüz gazetelerinin edebiyat-sanat bakımından yoksunluklarına bakıp da değerlendirmemek lazım. örneğin fazlaca uzun değil, bundan en çok yarım asır evvelki gazete sayfalarına baktığımızda devrin kıymetli edebiyatçılarının yapıtlarıyla gazete sütunlarını doldurduklarını görürüz. Düşünmek lazım: Artık cinayet haberlerinin uzunluktan boya yer aldığı sayfalarda geçmişte tefrika romanlar, şiirler, kıssalar, fıkralar neşredilirdi. Bu sebeple diyebilirim ki geçmişte hem gazetelerin birebir vakitte mecmuaların edebiyat âlemimize katkıları günümüzdekinden daha besbelliydi.
PAHALILIK DEĞERLİ BİR SORUN
Son vakit içinderda toplumsal medya üzerinden yaşanan tartışmalar kâğıt badiresini gündeme getirdi, ama sıkıntı oldukça uzun vakittir var ve yalnızca dergilerle sonlu değil. Salgının yaygınlaşması ve ekonomik zahmetler üzere sebeplerle kâğıt bütün dünyada zamlandı. Bir yıldan uzun bir müddetdir editörlerin ellerindeki belgeleri mecburen beklettiklerine, kâğıt kahrından şikâyetçi olduklarına ve yayınevlerinin basacakları kitaplarda daha seçici davrandıklarına şâhidim. Dergâh’ın yayınına orta vermesi, birtakım mecmuaların abonelerine yaptıkları davetler kâğıt tedarikindeki külfetleri bir daha gündeme getirdi. O sebeple kâğıt probleminin temelini bugünde değil, biraz daha geçmişte aramak gerekir diye düşünüyorum. Edebiyat-yayın dünyası bu kriz ortamından ne yazık ki epeyce etkilenmektedir.
TAKİP ETTİĞİM SAYI AZALDI
Edebiyatın nabzının hâlâ mecmualarda attığına inanıyorum. Evvelden daha epey mecmua takip ederdim, ancak maalesef son vakit içinderda bu sayı biraz azaldı. Şimdilerde Türk Edebiyatı, Dergâh, Nihayet, Söğüt, Varlık, Türk Lisanı, Kitap-lık, Notos Hikaye çabucak her sayısını takip etmeye çalıştığım mecmualar. Bu mecmualara Mahalle Mektebi (Konya), Dört Mevsim (Tokat-Turhal), Yitiksöz (Maraş) ve Mavi-Yeşil (Rize) üzere taşrada yayımlanan ancak içerikleriyle, mizanpajlarıyla göz dolduran mecmuaları eklemem lazım.
– Dün ve bugün edebiyat mecmuaları edebiyata nasıl katkı sundu?
– Kağıt tedarikiyle ilgili yaşanan aksilikler edebiyat üzerinde nasıl bir tesir bırakır?
– Siz hangi mecmuaları takip ediyorsunuz?
Edebiyat alanında birbirinden kıymetli çalışmalar yapan bu isimlerin dikkat çeken kanaatleri var. Onların kimilerini şöyle sıralayıp tartışmaya da açabiliriz: n Mecmualar bir halde hâlâ bir fidelik pozisyonunda. n Gençler bu yeni durumda kolay kolay kitap bastıramayabilir. n Mecmuaların edebiyata katkısı dün de bugün de çok fazlaydı. n Mecmualar ocak olma fonksiyonunu yitirdi. n Hür tefekkürün kalesi artık toplumsal medya.
İNANÇ TURAN: Mecmualar gelişmenin fideliğidir
Mecmualar on dokuzuncu yüzyılın eseridir. En kuvvetli devirlerini de 1980’lere kadar hayatıştır. Bu hem bizim hem batı için geçerlidir. Bilhassa edebiyat ve fikir ve bilim mecmuaları gelişmenin “fideliği”dir. Taze olan orada uzunluk verir, kitaplarla gelişir. Bugün bile fikir, akademik dünyada yer alabilmek için “denetimli” mecmualarda yayın yapmak şarttır… Gelişim dedim: Mecmuaların güçten düşmüş görünmesinin sebebi tahminen de geçen yüzyılın son çeyreğinde gelişim teriminin ve gelişimi maksat bellemenin kademeli olarak ret edilmesinde de arayabiliriz. Tekrar de tam olarak mecmualar fonksiyonunu yitirmiştir diyemiyorum. Hâlâ direniyor mecmua anlayışı. Demek ki gelişim fikrini post çağdaş, post- kapitalist çapsızlık ortadan kaldırmadı. Şunu da vurgulamalıyım: Bilhassa edebiyat dergiciliğinin iki ayağı vardır: Kabul görmüş, kurumsallaşmış mecmualar ve tutum mecmuaları. Çoklukla hal mecmuaları genç dergileridir… Biri kabul görmüş anlayışların düzgün örneklerini verir, ötekisi yeniyi. Ben ikincilerden yanayım…
SORUN YALNIZCA KAĞIT SORUNU DEĞİL
bir hayli mecmua ya kapanıyor ya küçülüyor. Kitap alanında da durum bu… Ve yalnızca kâğıt sorunu da değil, döviz meblağlarının yüksekliği (hem baskı gerecini hem çevirilerde telif masrafını de koymalı) ve bilhassa katma paha vergilerinin yüksekliği de önemli bir darbe. Stoktaki kitaplardan vergi alınması bana bakılırsa garabet: Regan icat etti bunu.
DAHA AZ MECMUA TAKİP EDİYORUM
Son senelerda mecmua izlemeyi bir çok azaltmıştım. Göz sorunu bir yana yaşlandıkça titizlendiğim vakti kullanma sıkıntısı bir yana, hem bizde hem İngiliz, Amerikan, Fransız edebiyat dünyasındaki ataklığı, cüreti farklı bir şeyler yaratma teşebbüslerini “elit” diye küçümseme hatta yok etme ve “bayağılığın” yüceltilmesi de niye oldu bunda. Bir de bunun üstüne salgın bastırdı… Döviz yabancı mecmua izlememi kısıtladı. Yakınımızdaki bütün gazete ve mecmua bayileri kapandı… bu biçimdece beş altı yabancı ve bir o kadar Türkçe mecmuada takıldım kaldım. İsim vermeyeyim, yazık olacak!
ABDULLAH UÇMAN: Okuyucu sayısı düşebilir
Geçmişte olduğu üzere günümüzde de bir kısım edebiyat mecmualarının, edebiyatın ve bu bağlamda şair, hikâyeci ve romancıların yetişmesinde değerli rolleri olağan olarak kelam konusudur. Cumhuriyet’tilk evvel aklımıza birinci gelen mecmualardan Servet-i Fünun, Türk Yurdu, Genç Kalemler ve Hayat Mecmuası, Tevfik Fikret, Cenab Şahabeddin, Halid Ziya, Mehmed Rauf, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Halide Edip, Refik Halit, Yakup Kadri, Faruk Nafiz ve Halit Fahri üzere Türk edebiyatının bellibaşlı isimlerinin ortaya çıkmasında ve bir ekol oluşmasında hayli kıymetli bir işleve sahiptir. Tıpkı biçimde Cumhuriyet’ten daha sonraki senelerda Varlık, Yeditepe, İstanbul ve Hisar üzere mecmualar de, edebiyat dünyasında yeni isimlerin yetişmesinde muhakkak ölçüde de olsa rol oynamışlardır.
KUBBEALTI AKADEMİ DE YAYINA ORTA VERDİ
Geçtiğimiz aylarda kâğıt fiyatlarının olağandışı biçimde artmasıyla bir arada esaslı birtakım yayınevleri bile ileriye dönük yayın programlarını gözden geçirmeye, eskisinden daha az sayıda kitap basmaya başladı. Maliyetler artınca, ister istemez kitapların üstündeki etiketler de değişti. Daha evvel 20-25 liraya satılan bir kitabın fiyatının 45-50 liraya çıktığını görüyoruz. Bu durum okuyucu sayısının düşmesine yol açacağı üzere, daha evvel şu yahut bu türlü yapıtlarını yayımlatan kabiliyetli ve heveskâr gençlerin artık kolay kolay kitaplarını yayımlatamayacağını gösteriyor. 70’li senelerdan beri yayımını sürdüren Kubbealtı Akademi Mecmuası 2021’in Haziran ayında yayımına son verdi. Bu ay da 384. sayısıyla Dergâh, kapandı. Yeni kabiliyetlerin isimlerini duyurmada kıymetli bir rol üstüne alan Dergâh’ın kapanmasına şahsen çok üzüldüğümü belirmeliyim.
TAKİP ETTİĞİM MECMUALAR
Son senelerda epeyce fazla mecmua takip edemiyorum. Takip edebildiklerim içinde Dergâh, Türk Edebiyatı, Kitap-lık, Edebiyat Ortamı, Kent ve Kültür ile Karabatak mecmuaları bulunuyor.
YAKUP ÖZTÜRK: Hür tefekkürün yeni kalesi toplumsal medya
Katkı sözü mecmualar ve edebiyat ilgisinde epey yetersiz kalır. Mecmualar, edebiyatın şahsen kendisidir. Burada arbedesi verilmemiş hayli az yenilik; metni, editör makasının kıyıcılığından geçmemiş hayli az sanatçı edebiyatta bir gelecek vaat etmiştir. elbette kudretli editörlerin yönetiminde çıkan mecmualardan bahsediyorum. Mecmuaların dünü ile bugünü içindeki tek müştereklik mektep olmalarıdır lakin onlar artık hür tefekkürün yeni kalesi toplumsal medya karşısında bir hareket olma, tek bir şuur ya da ideoloji etrafında toplanma hususiyetini kaybetmiştir. Bu da şaşılacak, eleştirilecek bir şey değildir.
DİJİTALE YENİLDİ
Kâğıt tedarikindeki problemleri mazeret edenleri bir yana bırakırsak mecmuaların geri çekileceğini, hacimlerini daraltacağını, tat vermeyen dijitale geçeceklerini, genç sanatkarların yayıncı bulmakta daha fazlaca sorun yaşayacaklarını düşünmek mümkün. Ben mesleğime hürmetimden kapımda kitap kargoları görmek zorunda olduğum için kitap pahalılığından bahsedemeyeceğim.
EDEBİYAT DIŞI ÂLÂ MECMUALAR
Dergâh, Post Hikaye, Mavi Yeşil, Şiraze son vakit içinderda Mızmız. Fakat edebiyat dışı bir fazlaca dergiyle de meşgulüm. Bunda biraz da Varlık’taki üzere kapak evrakları etkili oluyor. Bursa’ya ebediyen hasret duyacağım için Bursa Günlüğü, Turgut Kut sayısı yaptıkları için Yemek ve Kültür, sanata ve arkeolojiye kayıtsız kalamamaktan dolayı Sanat Dünyamız, Milliyet Arkeoloji, Arkeo Atlas üzere mecmuaları takip ediyorum.
KAMİL EŞFAK BERKİ: Birinci mecmuadan beri mecmualar sempati odağı
Bizde birinci mecmuadan beri mecmualar sempati odağı olagelmiştir. Toprak ve fideliktir mecmua. İçtenlikleriyle yetenekler birinci orda görünürler. Direkt kitapla çıkmak çağdaş dünyada dışta kalmak oluyor. Şiirin adaleti üzere neşriyatın da adaleti olmalı. Heves, temizlik, lirizm içimizden dışarı doğrudur. Bir yetenek kendisi üzere olanları arayacaktır. Ontolojik bir beraberlik yönelişi olgusudur diyebiliriz. “Mecmua” bir ortaya gelenler demek olur. Doğal olarak, üstelik fıtri mahiyette idealizmi varlığında içerir. İşte dergiciliğin özgül tartısı. Bu kademede mecmua sanat/edebiyat/fikriyatın, ciddiyet ve hatta iffet özelliğini de unutmamak gerekir.
OKUMA ZEVKİ YAKALANMIŞTI
Bir mecmua varlığıyla bir ısı yayar. Gelecekte kalıcı olacak isimleri baştan görme amacı,
mecmuaların asıl hedefi değil midir? Toplumdaki şuurlu okurlar, kaliteye teşne beşerler kalıcılık ismine bir hassasiyeti olan, inceleyen eleştiren kıymetlendiren kalemlere yönelirler. Dünyada bunun kurumlaşmış örnekleri olduğunu biliyoruz.
Şu ortalar mecmualar zora girmiş durumda. Kağıt meblağları o kadar artıyor ki ismi yerleşik olanlar dahi dehşet arasındaler. Sinemadan misal getirelim… Pelikül alıp başını giderse tahminen de gitmekte ise o mecra da krizdedir bu biçimde. Sinema gerçeği ne olur? Çok mecmua gerçeğinden ne haber? Kitabı unutacak değiliz. Fiyatlar o kadar göze batar hale gelmiş ki beşerde haliyle ertelemeler baş gösteriyor. Ucu da açık. meğer ne hoş bir ivme yakalanmıştı. Okuma zevki bir daha yakalanmaktaydı toplumda. Türk klasikleri de hakkı olan yere kavuşuyordu. Ya zınk deyip durursa?
Çok optimistlik faaliyette. Dijital dünya ne güne duruyor? Matbu mecmuadan dijitale… Kitap aslına bakarsan başlamıştı. Pekala ancak toplumsal DNA ne olacak? Edebiyatın, fikrin genetik kazanımları ne olacak? Ben derim ki, bir yeniliğe geçince mutad olana nanay yapmanın alemi yoktur.
ALİM KAHRAMAN: Mecmualar ocak olma fonksiyonunu yitirdi
Dün derken, bizde dergiciliğin yüz yetmiş yıllık bir geçmişi var (bu tarih, dünyada XVII. yüzyıldan başlatılıyor). Edebiyat mecmualarının ise o kadar da ömrü yok. XIX. yüzyılın son çeyreği ortasında birinci tepeyi yapmıştır onlar da. Edebiyat mecmuaları, edebiyatın yoğrulduğu, kalbinin attığı yerler olmuştur daima. Ondan evvel edebî muhitler vardı. Kimi konutlar, konaklar, dükkânlar.. Toplanılıp edebî -daha fazlaca şiir- sohbetlerinin yapıldığı bu yerlerde şairler kendi şiirlerini okur, kritikler yapılırdı. Gazete ve dergilerle bu muhitler onların yayım yerlerine da taşınmış oldu. Mecmua muhitleri, mahfiller edebiyatın geliştiği, yeni anlayış ve akımların filizlendiği yerler olmuştur birçok vakit. Dinamiktir. Ustalarla heveskârları, yeni şair ve edebiyatçıları bir ortaya getirir. Bir ocaktır. İnsan yetiştirir. Şair ve müellifler orada pişer.
KAĞIT SORUNU MAZERET
Ben bu mevzuda kağıt yetersizliğini öne almıyorum. Artık mazeretler o denli olsa da… Şayet problem kağıt yetersizliği olsaydı evvel yayınevlerinin kapanması gerekmez miydi? Dergiye harcanan kağıt, kitaba harcananın yanında nedir ki? Uzun bir müddetden beri mecmualar “ocak” olma fonksiyonunu yitirdi. 1980’lerde, ulaşımın bu kadar gelişmediği bir devirde, ne eder eder, bir yolunu bulur İstanbul’dan Ankara’ya giderdim. Orada, yazılarımın çıkmaya başladığı Mavera mecmuasına kendimi atmak için. Üstelik mesaiye bağlı çalışıyordum, memurdum.
Bugünkü bir mecmuayı düşünün. Müelliflerinin birden fazla, mecmuanın yayın yerine hiç uğramadan, onu çıkaranla yüz yüze gelmeden uzaktan senelerca yazılarını gönderebiliyor. Ustayla çırağın diz dize geldiği, bakışların birbirine değdiği, çayın da münasebetin de demlendiği o sohbet ortamları ne oldu?
İnsan bağlantıları biçim değiştirdi. Bundan mecmualar de etkileniyor elbette. Bir gün mecmuanın de biçim değiştirerek yoluna devam etmesi doğaldır. Ama gün o gün gelmedi bana bakılırsa çabucak hemen. Mecmua kavramı büyük yaralar almış olsa bile. Okuyucu, kavramı da mana değiştirdi bugün. Mecmua heyecanı duyan kaç okuyucu kaldı? Okumak için ekranından onca laf, bin bir kılığa bürünmüş olarak akıp dururken. Üstelik her an ona müdahil olma imkânı da varken.
KURUCULARINDANIM
Yazı yazdığım mecmualar var. Kitap-lık, Türk Edebiyatı üzere… Yedi İklim 35 yıl evvel kurucularından olduğum bir mecmua. Her ay elime ulaştırıyorlar sağolsunlar. Dergâh’ı, Hece’yi de izlerim senelerdan beri. Ama Dergâh’ın kapandığını duydum hayli yakın bir süre evvel. Dilerim verdikleri yayın “ara”sı bir an evvel biter.
TURGAY ANAR: Edebiyatın mayalandığı yer
Edebiyatın asıl mayalandığı yer ve ona çeşitli formlarda tesir eden merkez, edebiyat mecmualardır. Onların olmadığı bir ortam, edebiyatın bir hayli açıdan güdük kalmasına sebep olur. Aktüel edebiyatın serpildiği bir derginin- buna 1980 öncesinde gazeteleri de eklememiz gereklidir ama- olmadığı bir ortam, ülkü manada kısırdır. Mecmuaların kendine has bir tabiatı vardı evvelden. Bir kez mecmua çıkarmak, büyük bir heyecan, hayal ve ülküyle mana kazanırdı. Cemal Süreya, Papirüs’ü çıkarabilmek için otomobilini satmıştı mesela. Sezai Karakoç, bin türlü fedakarlıkla Diriliş’i ayakta tutmuştu…
BİR ZEVK VE GAYRET ALANI
Bilhassa sanal ağların dar korselerle insanı sarmasından epeyce evvel, edebiyat mecmuaları yahut dergicilik bir zevk ve çaba alanı olarak karşımıza çıkar. Savı olan bireyler bir ortaya gelir ve davalarını, sanat görüşlerini, yapıtlarını burada okurlara sunarlardı. Mecmua bir hengame silahı üzere de düşünülebilir. Bu yüzden mecmualardaki yazılar vakit zaman polemikler başlatırdı ve bu da kamuoyunun hareketlenmesine sebep olurdu. Edebiyat mecmualarından polemikler hiç eksik olmazdı. Fotoğraflı Ay’da Nazım Hikmet’in “Putları Yıkıyoruz” yazı dizisi ki yalnızca iki yazı yazmış ve sonrasındasında da toparlayıcı bir yazı ile yıkılması planlanan putlardan “Dahi-i azam” lakaplı Abdülhak Hâmid ve “millî şair” unvanlı Mehmet Emin Yurdakul’un niye alaşağı edilmesi gerektiğini açıklamıştı. Aylarca sürmüştü bu polemik… Hülasa edebiyat mecmuaları, edebî paylaşımların yapıldığı, edebî irtibat kurulduğu, tartışmaların yapıldığı merkezlerdi. Mecmualar bir “okul” olmalı, okuruna ve muharririne yeni bir edebi cihan verebilmelidir.
NECATİ TONGA: Geçmişte katkıları daha barizdi
Daha geniş bir çerçevede söylersek vadeli yayınlar, geçmişte edebiyat hayatının gelişmesinde epey büyük roller oynadılar. Öykü, makale, deneme, röportaj, fıkra, sohbet üzere nesir etrafındaki edebî çeşitlerin ortaya çıkışında gazete ve mecmuaların değerli tesirleri oldu. Sıkıntıyı günümüz gazetelerinin edebiyat-sanat bakımından yoksunluklarına bakıp da değerlendirmemek lazım. örneğin fazlaca uzun değil, bundan en çok yarım asır evvelki gazete sayfalarına baktığımızda devrin kıymetli edebiyatçılarının yapıtlarıyla gazete sütunlarını doldurduklarını görürüz. Düşünmek lazım: Artık cinayet haberlerinin uzunluktan boya yer aldığı sayfalarda geçmişte tefrika romanlar, şiirler, kıssalar, fıkralar neşredilirdi. Bu sebeple diyebilirim ki geçmişte hem gazetelerin birebir vakitte mecmuaların edebiyat âlemimize katkıları günümüzdekinden daha besbelliydi.
PAHALILIK DEĞERLİ BİR SORUN
Son vakit içinderda toplumsal medya üzerinden yaşanan tartışmalar kâğıt badiresini gündeme getirdi, ama sıkıntı oldukça uzun vakittir var ve yalnızca dergilerle sonlu değil. Salgının yaygınlaşması ve ekonomik zahmetler üzere sebeplerle kâğıt bütün dünyada zamlandı. Bir yıldan uzun bir müddetdir editörlerin ellerindeki belgeleri mecburen beklettiklerine, kâğıt kahrından şikâyetçi olduklarına ve yayınevlerinin basacakları kitaplarda daha seçici davrandıklarına şâhidim. Dergâh’ın yayınına orta vermesi, birtakım mecmuaların abonelerine yaptıkları davetler kâğıt tedarikindeki külfetleri bir daha gündeme getirdi. O sebeple kâğıt probleminin temelini bugünde değil, biraz daha geçmişte aramak gerekir diye düşünüyorum. Edebiyat-yayın dünyası bu kriz ortamından ne yazık ki epeyce etkilenmektedir.
TAKİP ETTİĞİM SAYI AZALDI
Edebiyatın nabzının hâlâ mecmualarda attığına inanıyorum. Evvelden daha epey mecmua takip ederdim, ancak maalesef son vakit içinderda bu sayı biraz azaldı. Şimdilerde Türk Edebiyatı, Dergâh, Nihayet, Söğüt, Varlık, Türk Lisanı, Kitap-lık, Notos Hikaye çabucak her sayısını takip etmeye çalıştığım mecmualar. Bu mecmualara Mahalle Mektebi (Konya), Dört Mevsim (Tokat-Turhal), Yitiksöz (Maraş) ve Mavi-Yeşil (Rize) üzere taşrada yayımlanan ancak içerikleriyle, mizanpajlarıyla göz dolduran mecmuaları eklemem lazım.