JoKeR
Active member
Ben hayatta olduğum surece Aziz Kur’an’ın bendesiyim. Bundan öbür benden bir şey nakledilirse o lafdan de o şahıstan de uzağım diyen Mevlana her şeydilk evvelce zâhiri ilimleri tahsil etmiş ve okutmuş bir din âlimidir. Bilahare manevi ilimlerde de derinleşmeye başladığında yaşadığı halleri, beyitleriyle insanlara aktarmaya, onları irşad etmeye uğraş göstermiştir. Kâmil manada bir âlim, bir sûfi ve bir şâir olan Mevlana Celaleddin-i Rumi’yi ilahi sevgilisine kavuşma günü olarak gördüğü Şeb-i Arus sebebiyle İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Genel Yöneticisi Prof. Dr. Mahmud Erol Kılıç ile konuştuk.
FOTOĞRAFLAR: SEDAT ÖZKÖMEÇ
MEVLANA’YI TANIDIĞIMDA İMAN VE HAYAT KALİTEM ARTTI
“Herkes kendi zannınca benim yârim oldu, Derûnumdaki sırları kimse araştırmadı” der Mevlana. Herkes Mevlana’yı tanır lakin kimse Mevlana’yı bilmez üzere geliyor bana. Siz Mevlana’yı hem tanıyan birebir vakitte bilen birisiniz. Sizin için Mevlana kimdir?
Ben Mevlana’yı okuduğum vakit iman ve hayat kalitem arttı. Şayet bugün kendimi Muhammedî olarak tanımlıyorsam, Müslüman olarak tanımlıyorsam ben bunu İbn Arabi ve Mevlana’ya borçluyum. Benim sorularım oburlarının kendine sormadığı sorular olabilir. Ben oyunu biraz büyük oynamayı seven bir adamım. Coşkulu bir adamım. Bu manada beni Mevlana coşturdu, İbn Arabi coşturdu diyebilirim. Bütün hocalara, hocaefendilere, imamlara, müezzinlere v.s. hepsine selam olsun fakat beni coşturamadılar. Lakin Mevlana’yı bulduğum vakit kalkıp sema edesim geldi. “Vay be” dediğim yerler oldu. “İşte tam bunu söylemek istiyordum da dilime gelmiyordu” dediğim yerler oldu. Onunla kendimi buldum diyebilirim. Diğeri bulmayabilir, hürmet duyarım. Sonuçta kendi fikri birikimimde teşekkür borçlu olduğum beslenme kaynaklarımın başında Mevlana gelmektedir.
ONDA KENDİNİ BULUYORSUN
Sizin hikayenizden yola çıkarsak şunu sormak isterim: İnsanları bu kadar etkilemesinin niçini nedir?
Mevlana üzere bilgelerin bütün dünyada karşılığını buluyor olmasının sebebi evrensellik noktasını yakalamasıdır. Onun şiirlerinde aslında sen kendini buluyorsun, seni anlatıyor aslında. Tabi karşılığı sende var ise. Bugün rastgele bir aşk şiirini okuyan, bir aşk müziği dinleyen kimseyi şayet ömründe hiç aşık olmamışsa, aşk nedir bilmiyorsa o şiir, o müzik ona hitap etmeyebilir. Çok doğal, var o denli beşerler. ötürüsıyla Mevlana’dan zevk almak biraz içten gelen bir şeydir.
Bir sefer onun da tekamülü var bunu gözlemliyorsunuz. hayatının gençlik periyodunda bir molla, bir medrese hocası. Şunu hayli güzel belirtelim ki Mevlana, elinde âsâsıyla dolaşan bir meczup değil. Yunus Emre hakeza… Kimi etraflarda bu biçimde bir anlayış var. Birtakım edebiyat etraflarında ise onu yalnızca bir şair olarak ele alanlar var. Yunus Emre bir âlim, bir sûfî. Evet, şiir söylüyor. birebir vakitte Türk lisanında söylüyor. Fakat bunlar ikincil özellikler. Sen Yunus Emre’nin “Bir ben var bende benden içeru” sözündeki psikolojiyi, oradaki ben mertebelerinden, benlik derecelerinden ne kastettiğini, nefsin makamlarından neler kastettiğini, “Şeriat, tarikat yoldur varana – Hakikat, beceri andan içeru” kelamlarıyla ne kasdettiğini yani dört dereceli din düzeylerini anlamazsan onun lisan biçimini, gramerini anlaman eksik bir gayret olur.
HER CANLI TEKAMÜL EDER
Mevlana Celaleddin-i Rumi, müridlerini kendine yoldaş edinirken onları “Hakk’ın konağının sırdaşları” olarak görürmüş. Sultan Veled’in, “İbtidânâme”sinde bahsetmiş olduğu üzere; Şems-i Tebrîzî’yi güneşe, Selâhaddîn-i Zerkûb’u aya, Hüsâmeddin Çelebi’yi de yıldıza benzetirmiş. Siz de konuşmalarınızda Şems-i Tebrîzî’nin Mevlânâ’nın aynası olduğunu ve bu iki zatın birbirlerinin aynasında Hakk’ı müşahede ettiklerine değiniyorsunuz…
bahsetmiş olduğumiz kişi Mevlana da olsa farklı bir kişi de olsa, bu bir canlı varlık. Canlı varlık tekamül eder. 15 yaşında bir Mevlana var, 20 yaşında bir Mevlana var, 25 yaşında bir Mevlana var… ötürüsıyla insan ortasında bulunduğu dereceye nazaran algısı açılıyor, değişiyor. Bilhassa seyr u sülük seyahati demek olan tasavvufta, “Bismillah” der demez sana o gün tüm mana kapıları açılıyor değil. Tasavvuf bir seyahat. Aslında tasavvufa girilmedilk öncedenki hayat da bir seyahat. Lakin bu tasavvufa girmeye kadar devam eder.- Tasavvufa girdikten daha sonra bu seyahat dikey ve enfesi bir hal alır yani bu defa tasavvufun ortasında devam eder. Ondan ötürüdır ki Mevlana’nın hayatını ben üçe ayırıyorum. Birincisi babasının eğitimi altında yaşadığı periyottur. Şeriat ilimleri ağır periyodu. Biliyorsunuz, babası “Sultânü’l-ulemâ”, büyük bir alim. Ancak bu biçimdeın alimleri bugünün alimleri üzere yalnızca zahiri alimler değil. Ortaçağ’ın alim tipi bugün bizim kaybettiğimiz alim tipi. Babası vefat ediyor daha sonrasında ikinci bir devir olarak babasının talebesi Seyyid Burhânüddîn Muhakkık-ı Tirmizî’nin eğitimi altına giriyor. Tarikat ilimleri ağır periyodu.
ŞEMS, ONA MELAMET KAPISINI AÇIYOR
Medrese hocası iken, tefsir-hadis-fıkıh okuturken talebeleri, çabucak sonrasında işin içine manevi ilimler de girince müridleri oluşmaya başlıyor. etrafında tıpkı zamandarvişleri ve hem talebeleri olan bir pir pozisyonuna geliyor Mevlana. Ancak bu durum, birlikteinde bir ekip zorluklar getiriyordu. Bu fazlacaluk, bu kesret bir yerden daha sonra insanın huzurunu kaçırıyor. Daha üst bir hal arayışında olan o huzursuz kalbin karşısına o esnada Muhammed Şemseddin diye biri çıkıyor ve hayatını altüst ediyor. Geldiği vakit ardında yüzlerce öğrenci falan yok, tek başına. İbn Arabi de o denli. Kentten şehire dolaşırken gerisinde yüzlerce müridi ile dolaşan biri değil. İbn Arabi’nin tekkesi dahi yok. kimi vakit bir cami onun tekkesi, kimi vakit bir medrese, kimi vakit bir kervansaray, kimi vakit bir saray kimi vakit bir köy odası yahut sokak, çarşı vs. Bütün yeryüzü onların tekkesi. ötürüsıyla Mevlana’nın Şems ile müsabakası işte üçüncü merhaleyi başlatıyor. Hakikat ilimleri ağır periyodu başlıyor. Şems ona tasavvufun içerisindeki daha üst sevinç olan melamet zevk kapılarının açılmasını sağlıyor. O noktada Mevlana tamamiyle değişiyor. aslına bakarsan yıllardır içinin aradığı buydu, tenhalarda arıyordu bunu. Sıkıntıya giriyordu kırk gün, çıkıyor yine bir kırk gün daha… O halvette iken talebeleri rahatsız oluyordu aslında, “Çıksa da bir an evvel hocamızla ders yapsak” diye düşünüyorlardı.. kimi vakit öğrenciler de hocayı yorar. Hepsi de hocanın ilmini elde etmeye çalışıyor, zahiri ilim de dini ilim de olsa bu biçimde bir bencillik vardır. “Şu hocadan alabildiğim kadar alayım” diye düşünür insan. Alıyorsun, alıyorsun da onu kurutuyorsun, yoruyorsun. bu biçimde “susmak lazım” dediği bir merhale başlıyor Mevlana’nın, “Sus artık” derken kendine hitap ediyor. İşte bu kapıyı ona Şems açıyor. Ancak ondan sonrasında Şems bakıyor ki Mevlana da ona tıpkı kendi talebelerinin ona bağlandığı üzere bağlanıyor. İşte bu biçimde Şems haber vermeden kendini ortadan çekiyor.
bu biçimdece Şems-i Tebrîzî, Konya’yı terk ediyor?
Bu şuna emsal. Büyümek ister çocuk, ayağa kalkmak ister. Ayağa kalkacağı vakit evvel annesinin küçük parmağına tutunur tay tay durur. daha sonra anne, birden çeker elini evvel çocuk bir bocalar düşer lakin daha sonra kalkar yürümeye başlar. Şems, o parmağını Mevlana’dan çekmesi gerekiyordu ki artık kendi ayakları üzerinde dursun. Bir iki yıl kadar Mevlana epey sendeledi, bir anlığına boşluğa düştü ancak tatlı, hoş bir boşluk. Akabinde gerçek Mevlana gelecek. Şayet Şems ile tanışmasaydı Mevlana, talebeleriyle medrese hocası olarak hayli büyük bir alim-sufi tipinde kalacaktı. Tahminen dini kitaplar yazacaktı, sema falan etmeyen ağır duran tipik bir medrese mollası olarak kalacaktı.
Tahminen tam benzetilmez lakin Yunus Emre ve Tabduk Emre bağlantısı gibi…
Hepsinde misal şey var, hepsinde… Çünkü seyr u sülukda da dereceler var. Bir derecinin üstünde öteki derece var. örneğin Muhyiddin İbn Arabi, der ki “Ben üç yüz küsur pıra hizmet ettim, her birinin esması farklıydı.”
Kuru bir İslam hiç bir gence hitap etmiyor
“Modern gencin önünde kâmil örnekler kalmamıştır” diyorsunuz. Mevlana’dan, kadim gelenekten koptuk ortayı artık nasıl kapatabiliriz?
Ben işin manasına ermek, hakikatine ermek istiyorum. Halin, hareketin, suretin, sayıların gerisine geçmek istiyorum diyen kişinin karşısına kesinlikle bir gün Mevlana çıkar. O noktada olmayan birine de bence Mevlana vermemek lazım. Hem Mevlana’ya hem o şahsa yazık olur. Daha yeni doğmuş bir bebeğin ağzına baklava sokmak üzere bir şey. Büyüme emareleri var bizim çocuklarda. Çocuklar derken kimisi 20 kimisi 50-60 yaşlarında, bu toprakların çocuklarını kasdediyorum. İrfandan hikmetten koparılmış çocuklar. Dışarıda, taşrada epey dolaştılar. “Ben taşrada arar idim ol can ortasında can imiş” der Niyazi Mısri. Bu gençlik artık senin dışsal, soğuk dini detaylarınle doymuyor. Kendi özünü onlara tanıtacak şeyler istiyor. Yani Tasavvuftan ayrıştırılarak anlatılan kupkuru din gençlere hitap etmiyor artık. Tasavvuf, bence en merkezi İslami ilmidir. Çağdaş vakit içinderda anlaşılması güç hale gelmiştir. Kadim vakit içinderda bugünkü kadar anlaşılma sorunu yaşamamıştır. İnsanlık, klâsik kıymetlerden uzaklaştıkça manevi mevzular anlaşılmaz hale geldi. Anlaşılabilmesi için kimi vakit maddeciliğin sonuna kadar gidip, onun açmazlarını görmek gerekir. Batı’da bu başlamıştır. Batı, şu an Aydınlanmayı, Fransız İhtilalini, sanayi ihtilalini sorgulamaktadır. Artık, pozitivist ihtilallerin bugünkü tabiat tahribatının, siyasi yozlaşmanın, yabanî kapitalizmin müsebbibi olarak bakılırsanler çoğalmaktadır. Karşılığında daha bütüncül ve kutsalı öne alan bakış açıları güçlenmeye başlamıştır. Bugün Batı’da bu manada yüksek kalitede çalışmalar yapılmaktadır. Memleketimiz de bu gidişattan uzak kalamayacaktır. Mana temel husus onun uzantısıdır. Manaya hakim olan unsura de hakim olur, el-Ma’na hüvellah demişler.
Ne Şems’i ne tasavvufu biliyoruz
Biz aslında Şems’in nasıl biri olduğunu bilmiyor, Mevlana’yı öne çıkarıp onu yanına koyuyoruz…
Şems’in ömrüne dair de birtakım bilgiler var. Makalat isimli bir yapıtı var örneğin. Lakin daha fazlaca yalnızlığı seven bir sufi. Birtakım arifler başlarında adam çoğalmaya başladığında o kenti birden terk ederler. Kalabalıktan kaçarlar. Yalnızlığı severler, yani Allah’la tenhada başbaşa kalmayı severler.
Tahminen Şems’i tanımadığımız üzere, tasavvufun da tam olarak ne olduğunu bilmiyoruz. Ne dersiniz?
Artık bunun önünde iki cins mahzur var. Biri tasavvuf dışı, başkası tasavvuf içi pürüz. Tasavvufa ilimler hiyerarşisi ortasında yer açmamak üzere onu tümden reddeden bir anlayış var kimi dini ilim merkezlerinde. İlahiyat fakültelerinde tasavvuf anabilim kolları var fakat her vakit varoluşları sorgulanmıştır. Ben o anabilim kısmında uzun yıllar çalışmış birisiyim. Tasavvuf hocaları olarak bize yan bakışları her vakit üzerimizde hissetmişizdir. Bu, gelenekte olmayan bir şey. Geleneğimizdeki dini ilimler içerisinde başta Gazali’nin İhyau-Ulumiddin kitabında yahut Taşköprüzâde’nin Mevzuatu’l-Ulum kitabı ve bunun üzere öteki ilimler hiyerarşisine dair kitaplarımızda tasavvuf, dini ilimler içerisinde fazlaca değerli bir mevkide. Bu eski dünyada emsalsiz bir gerçek. Lakin çağdaş vakitte pozitivizm ve rasyonalizmin ülkemizde hakim bakış açısı olması ve bunun selefizmle evliliğinden ülkemizde bu biçimde bir dini zihniyet oluşmuştur. Bir de iç etken diyebileceğimiz konular vardır. “Ben tasavvufu temsil ediyorum” diyen kişi ve kümelerin tasavvufun hakikatini idrak etmeden, bir Mevlana’dan, bir İbn Arabi’den haberi olmadan tasavvuftan dem vurduklarını görmekteyiz. Tasavvuf “benlikten geçme yolu” iken “ben, ben” diye hareket eden sözümona pirlerin kendinden uzaklaştırdığı bir kitle bulunmaktadır.
FOTOĞRAFLAR: SEDAT ÖZKÖMEÇ
MEVLANA’YI TANIDIĞIMDA İMAN VE HAYAT KALİTEM ARTTI
“Herkes kendi zannınca benim yârim oldu, Derûnumdaki sırları kimse araştırmadı” der Mevlana. Herkes Mevlana’yı tanır lakin kimse Mevlana’yı bilmez üzere geliyor bana. Siz Mevlana’yı hem tanıyan birebir vakitte bilen birisiniz. Sizin için Mevlana kimdir?
Ben Mevlana’yı okuduğum vakit iman ve hayat kalitem arttı. Şayet bugün kendimi Muhammedî olarak tanımlıyorsam, Müslüman olarak tanımlıyorsam ben bunu İbn Arabi ve Mevlana’ya borçluyum. Benim sorularım oburlarının kendine sormadığı sorular olabilir. Ben oyunu biraz büyük oynamayı seven bir adamım. Coşkulu bir adamım. Bu manada beni Mevlana coşturdu, İbn Arabi coşturdu diyebilirim. Bütün hocalara, hocaefendilere, imamlara, müezzinlere v.s. hepsine selam olsun fakat beni coşturamadılar. Lakin Mevlana’yı bulduğum vakit kalkıp sema edesim geldi. “Vay be” dediğim yerler oldu. “İşte tam bunu söylemek istiyordum da dilime gelmiyordu” dediğim yerler oldu. Onunla kendimi buldum diyebilirim. Diğeri bulmayabilir, hürmet duyarım. Sonuçta kendi fikri birikimimde teşekkür borçlu olduğum beslenme kaynaklarımın başında Mevlana gelmektedir.
ONDA KENDİNİ BULUYORSUN
Sizin hikayenizden yola çıkarsak şunu sormak isterim: İnsanları bu kadar etkilemesinin niçini nedir?
Mevlana üzere bilgelerin bütün dünyada karşılığını buluyor olmasının sebebi evrensellik noktasını yakalamasıdır. Onun şiirlerinde aslında sen kendini buluyorsun, seni anlatıyor aslında. Tabi karşılığı sende var ise. Bugün rastgele bir aşk şiirini okuyan, bir aşk müziği dinleyen kimseyi şayet ömründe hiç aşık olmamışsa, aşk nedir bilmiyorsa o şiir, o müzik ona hitap etmeyebilir. Çok doğal, var o denli beşerler. ötürüsıyla Mevlana’dan zevk almak biraz içten gelen bir şeydir.
Bir sefer onun da tekamülü var bunu gözlemliyorsunuz. hayatının gençlik periyodunda bir molla, bir medrese hocası. Şunu hayli güzel belirtelim ki Mevlana, elinde âsâsıyla dolaşan bir meczup değil. Yunus Emre hakeza… Kimi etraflarda bu biçimde bir anlayış var. Birtakım edebiyat etraflarında ise onu yalnızca bir şair olarak ele alanlar var. Yunus Emre bir âlim, bir sûfî. Evet, şiir söylüyor. birebir vakitte Türk lisanında söylüyor. Fakat bunlar ikincil özellikler. Sen Yunus Emre’nin “Bir ben var bende benden içeru” sözündeki psikolojiyi, oradaki ben mertebelerinden, benlik derecelerinden ne kastettiğini, nefsin makamlarından neler kastettiğini, “Şeriat, tarikat yoldur varana – Hakikat, beceri andan içeru” kelamlarıyla ne kasdettiğini yani dört dereceli din düzeylerini anlamazsan onun lisan biçimini, gramerini anlaman eksik bir gayret olur.
HER CANLI TEKAMÜL EDER
Mevlana Celaleddin-i Rumi, müridlerini kendine yoldaş edinirken onları “Hakk’ın konağının sırdaşları” olarak görürmüş. Sultan Veled’in, “İbtidânâme”sinde bahsetmiş olduğu üzere; Şems-i Tebrîzî’yi güneşe, Selâhaddîn-i Zerkûb’u aya, Hüsâmeddin Çelebi’yi de yıldıza benzetirmiş. Siz de konuşmalarınızda Şems-i Tebrîzî’nin Mevlânâ’nın aynası olduğunu ve bu iki zatın birbirlerinin aynasında Hakk’ı müşahede ettiklerine değiniyorsunuz…
bahsetmiş olduğumiz kişi Mevlana da olsa farklı bir kişi de olsa, bu bir canlı varlık. Canlı varlık tekamül eder. 15 yaşında bir Mevlana var, 20 yaşında bir Mevlana var, 25 yaşında bir Mevlana var… ötürüsıyla insan ortasında bulunduğu dereceye nazaran algısı açılıyor, değişiyor. Bilhassa seyr u sülük seyahati demek olan tasavvufta, “Bismillah” der demez sana o gün tüm mana kapıları açılıyor değil. Tasavvuf bir seyahat. Aslında tasavvufa girilmedilk öncedenki hayat da bir seyahat. Lakin bu tasavvufa girmeye kadar devam eder.- Tasavvufa girdikten daha sonra bu seyahat dikey ve enfesi bir hal alır yani bu defa tasavvufun ortasında devam eder. Ondan ötürüdır ki Mevlana’nın hayatını ben üçe ayırıyorum. Birincisi babasının eğitimi altında yaşadığı periyottur. Şeriat ilimleri ağır periyodu. Biliyorsunuz, babası “Sultânü’l-ulemâ”, büyük bir alim. Ancak bu biçimdeın alimleri bugünün alimleri üzere yalnızca zahiri alimler değil. Ortaçağ’ın alim tipi bugün bizim kaybettiğimiz alim tipi. Babası vefat ediyor daha sonrasında ikinci bir devir olarak babasının talebesi Seyyid Burhânüddîn Muhakkık-ı Tirmizî’nin eğitimi altına giriyor. Tarikat ilimleri ağır periyodu.
ŞEMS, ONA MELAMET KAPISINI AÇIYOR
Medrese hocası iken, tefsir-hadis-fıkıh okuturken talebeleri, çabucak sonrasında işin içine manevi ilimler de girince müridleri oluşmaya başlıyor. etrafında tıpkı zamandarvişleri ve hem talebeleri olan bir pir pozisyonuna geliyor Mevlana. Ancak bu durum, birlikteinde bir ekip zorluklar getiriyordu. Bu fazlacaluk, bu kesret bir yerden daha sonra insanın huzurunu kaçırıyor. Daha üst bir hal arayışında olan o huzursuz kalbin karşısına o esnada Muhammed Şemseddin diye biri çıkıyor ve hayatını altüst ediyor. Geldiği vakit ardında yüzlerce öğrenci falan yok, tek başına. İbn Arabi de o denli. Kentten şehire dolaşırken gerisinde yüzlerce müridi ile dolaşan biri değil. İbn Arabi’nin tekkesi dahi yok. kimi vakit bir cami onun tekkesi, kimi vakit bir medrese, kimi vakit bir kervansaray, kimi vakit bir saray kimi vakit bir köy odası yahut sokak, çarşı vs. Bütün yeryüzü onların tekkesi. ötürüsıyla Mevlana’nın Şems ile müsabakası işte üçüncü merhaleyi başlatıyor. Hakikat ilimleri ağır periyodu başlıyor. Şems ona tasavvufun içerisindeki daha üst sevinç olan melamet zevk kapılarının açılmasını sağlıyor. O noktada Mevlana tamamiyle değişiyor. aslına bakarsan yıllardır içinin aradığı buydu, tenhalarda arıyordu bunu. Sıkıntıya giriyordu kırk gün, çıkıyor yine bir kırk gün daha… O halvette iken talebeleri rahatsız oluyordu aslında, “Çıksa da bir an evvel hocamızla ders yapsak” diye düşünüyorlardı.. kimi vakit öğrenciler de hocayı yorar. Hepsi de hocanın ilmini elde etmeye çalışıyor, zahiri ilim de dini ilim de olsa bu biçimde bir bencillik vardır. “Şu hocadan alabildiğim kadar alayım” diye düşünür insan. Alıyorsun, alıyorsun da onu kurutuyorsun, yoruyorsun. bu biçimde “susmak lazım” dediği bir merhale başlıyor Mevlana’nın, “Sus artık” derken kendine hitap ediyor. İşte bu kapıyı ona Şems açıyor. Ancak ondan sonrasında Şems bakıyor ki Mevlana da ona tıpkı kendi talebelerinin ona bağlandığı üzere bağlanıyor. İşte bu biçimde Şems haber vermeden kendini ortadan çekiyor.
bu biçimdece Şems-i Tebrîzî, Konya’yı terk ediyor?
Bu şuna emsal. Büyümek ister çocuk, ayağa kalkmak ister. Ayağa kalkacağı vakit evvel annesinin küçük parmağına tutunur tay tay durur. daha sonra anne, birden çeker elini evvel çocuk bir bocalar düşer lakin daha sonra kalkar yürümeye başlar. Şems, o parmağını Mevlana’dan çekmesi gerekiyordu ki artık kendi ayakları üzerinde dursun. Bir iki yıl kadar Mevlana epey sendeledi, bir anlığına boşluğa düştü ancak tatlı, hoş bir boşluk. Akabinde gerçek Mevlana gelecek. Şayet Şems ile tanışmasaydı Mevlana, talebeleriyle medrese hocası olarak hayli büyük bir alim-sufi tipinde kalacaktı. Tahminen dini kitaplar yazacaktı, sema falan etmeyen ağır duran tipik bir medrese mollası olarak kalacaktı.
Tahminen tam benzetilmez lakin Yunus Emre ve Tabduk Emre bağlantısı gibi…
Hepsinde misal şey var, hepsinde… Çünkü seyr u sülukda da dereceler var. Bir derecinin üstünde öteki derece var. örneğin Muhyiddin İbn Arabi, der ki “Ben üç yüz küsur pıra hizmet ettim, her birinin esması farklıydı.”
Kuru bir İslam hiç bir gence hitap etmiyor
“Modern gencin önünde kâmil örnekler kalmamıştır” diyorsunuz. Mevlana’dan, kadim gelenekten koptuk ortayı artık nasıl kapatabiliriz?
Ben işin manasına ermek, hakikatine ermek istiyorum. Halin, hareketin, suretin, sayıların gerisine geçmek istiyorum diyen kişinin karşısına kesinlikle bir gün Mevlana çıkar. O noktada olmayan birine de bence Mevlana vermemek lazım. Hem Mevlana’ya hem o şahsa yazık olur. Daha yeni doğmuş bir bebeğin ağzına baklava sokmak üzere bir şey. Büyüme emareleri var bizim çocuklarda. Çocuklar derken kimisi 20 kimisi 50-60 yaşlarında, bu toprakların çocuklarını kasdediyorum. İrfandan hikmetten koparılmış çocuklar. Dışarıda, taşrada epey dolaştılar. “Ben taşrada arar idim ol can ortasında can imiş” der Niyazi Mısri. Bu gençlik artık senin dışsal, soğuk dini detaylarınle doymuyor. Kendi özünü onlara tanıtacak şeyler istiyor. Yani Tasavvuftan ayrıştırılarak anlatılan kupkuru din gençlere hitap etmiyor artık. Tasavvuf, bence en merkezi İslami ilmidir. Çağdaş vakit içinderda anlaşılması güç hale gelmiştir. Kadim vakit içinderda bugünkü kadar anlaşılma sorunu yaşamamıştır. İnsanlık, klâsik kıymetlerden uzaklaştıkça manevi mevzular anlaşılmaz hale geldi. Anlaşılabilmesi için kimi vakit maddeciliğin sonuna kadar gidip, onun açmazlarını görmek gerekir. Batı’da bu başlamıştır. Batı, şu an Aydınlanmayı, Fransız İhtilalini, sanayi ihtilalini sorgulamaktadır. Artık, pozitivist ihtilallerin bugünkü tabiat tahribatının, siyasi yozlaşmanın, yabanî kapitalizmin müsebbibi olarak bakılırsanler çoğalmaktadır. Karşılığında daha bütüncül ve kutsalı öne alan bakış açıları güçlenmeye başlamıştır. Bugün Batı’da bu manada yüksek kalitede çalışmalar yapılmaktadır. Memleketimiz de bu gidişattan uzak kalamayacaktır. Mana temel husus onun uzantısıdır. Manaya hakim olan unsura de hakim olur, el-Ma’na hüvellah demişler.
Ne Şems’i ne tasavvufu biliyoruz
Biz aslında Şems’in nasıl biri olduğunu bilmiyor, Mevlana’yı öne çıkarıp onu yanına koyuyoruz…
Şems’in ömrüne dair de birtakım bilgiler var. Makalat isimli bir yapıtı var örneğin. Lakin daha fazlaca yalnızlığı seven bir sufi. Birtakım arifler başlarında adam çoğalmaya başladığında o kenti birden terk ederler. Kalabalıktan kaçarlar. Yalnızlığı severler, yani Allah’la tenhada başbaşa kalmayı severler.
Tahminen Şems’i tanımadığımız üzere, tasavvufun da tam olarak ne olduğunu bilmiyoruz. Ne dersiniz?
Artık bunun önünde iki cins mahzur var. Biri tasavvuf dışı, başkası tasavvuf içi pürüz. Tasavvufa ilimler hiyerarşisi ortasında yer açmamak üzere onu tümden reddeden bir anlayış var kimi dini ilim merkezlerinde. İlahiyat fakültelerinde tasavvuf anabilim kolları var fakat her vakit varoluşları sorgulanmıştır. Ben o anabilim kısmında uzun yıllar çalışmış birisiyim. Tasavvuf hocaları olarak bize yan bakışları her vakit üzerimizde hissetmişizdir. Bu, gelenekte olmayan bir şey. Geleneğimizdeki dini ilimler içerisinde başta Gazali’nin İhyau-Ulumiddin kitabında yahut Taşköprüzâde’nin Mevzuatu’l-Ulum kitabı ve bunun üzere öteki ilimler hiyerarşisine dair kitaplarımızda tasavvuf, dini ilimler içerisinde fazlaca değerli bir mevkide. Bu eski dünyada emsalsiz bir gerçek. Lakin çağdaş vakitte pozitivizm ve rasyonalizmin ülkemizde hakim bakış açısı olması ve bunun selefizmle evliliğinden ülkemizde bu biçimde bir dini zihniyet oluşmuştur. Bir de iç etken diyebileceğimiz konular vardır. “Ben tasavvufu temsil ediyorum” diyen kişi ve kümelerin tasavvufun hakikatini idrak etmeden, bir Mevlana’dan, bir İbn Arabi’den haberi olmadan tasavvuftan dem vurduklarını görmekteyiz. Tasavvuf “benlikten geçme yolu” iken “ben, ben” diye hareket eden sözümona pirlerin kendinden uzaklaştırdığı bir kitle bulunmaktadır.