JoKeR
Active member
Bir cihan yangını akabinde, o günün kurallarıyla kapanan Darülelhan’ın küllerine sahip çıkmaya çalışan İstanbul Belediye Konservatuvarı, elbet yeni ve çağdaş Türkiye’de Türk müziğinin yuvası olacak kurumlardan birincisidir. Akabinde İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Müziği Devlet Konservatuvarı ve İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı ortasındaki Osmanlı-Türk Müziği Kısmı, bu misyonu devam ettirir. Nihayetinde de Osmanlı Periyodu Müziği Uygulama ve Araştırma Merkezi, Darülelhan’ın mirasçısı olarak Türk müziğine hizmet eder. İşte bu değerli kurumların kıssası bizi Türk müziğine gönül veren Gönül Paçacı Tunçay ile buluşturuyor.
Mühendislik öğrencisiyken İstanbul Belediye Konservatuvarı’ndan gelen seslere kulak veren ve kütüphanede bulduğu “Türk Musikisi Ansiklopedisi” ile yolunu müziğine döndüren Paçacı, bugün Türk müziğine dair kayda paha çalışmalar yapıyor. Çalışmalarıyla geçmişten günümüze, günümüzden de geleceğe köprüler inşa ediyor.
Paçacı, bu yıl için OMAR ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin ortak bir konser projesi üzerine çalışıyor. Projede geçmişten bugüne edebiyat ve musiki ilgisi ele alınıyor. Konser öncesinde icra edilecek yapıtların özelliği ne ise o alanda çalışan bir akademisyen konuşma yapıyor, akabinde OMAR’ın Türk Müziği İcra Heyeti sahne alıyor. Birinci konser bestelenmiş Farsça güfteler üzerine hazırlanmış. İkincisinde Nabi’nin bestelenmiş lakin çoğunluğu icra edilmemiş yapıtları seslendirilmiş. Üçüncüsü ise Yahya Nazîm Efendi’nin yapıtları üzerine hazırlanıyor. Dördüncü ve son şâir ise Enderunî Vasıf olacak. Biz de bu provalar etabında Gönül Paçacı Tunçay ile İstanbul Üniversitesi Beyazıt Kampüsü’nde tarihi rektörlük binasında buluşuyoruz. Hem çalışmalarını birebir vakitte “aklım başımda iken” diyerek tanımladığı 18. yaşında çıktığı Türk müziği seyahatini konuşuyoruz.
MÜZİK KENT HAYATINDA BELİRLEYİCİYDİ
Herhangi bir sanat branşında muvaffakiyet gösterdiğinizde gelen birinci sorulardan biri bu yeteneğin kökeni ile ilgilidir. Hatta birçok röportajın da klişesidir, “Ailenizde bu sanatla ilgilenen birileri var mı?” sorusu. Ben de bu klişeden kaçamayarak, Paçacı’ya ailesinde müzikle ilgilenen biri olup olmadığını soruyorum. Kendisi olgunlukla cevaplıyor: “Aileden gelen bir yetenek olduğunu söylerler, hakikat. Ailemde müzikle ilgili bir hassaslık var diyebilirim. her insanın müzikle bir bağı vardı. Anne ve babamın kulağı uygundu. Birebir biçimde dedemin de. Kendisi hafızdı. Bu niçinle repertuvarı uygundu, bunu ben konservatuvara girdikten daha sonra fark ettim. Ailem sahiden müzik ayırmayan bir aileydi lakin Türk müziği her Anadolu ailesinde olduğu üzere daha hayli söylenir, dinlenirdi. Babamın fazlaca hoş plakları vardı. Hala bende olan taş plakları var. Etrafında de bir sürü müzik sohbetinin yapıldığını hatırlıyorum. Hatta ailemizde devreden bir güfte defteri de vardı. O artık bende mahfuz.”
Paçacı, çocukluğunu eski bir Anadolu kenti olan Sivas’ta geçirmiş. Birinci ve ortaokulu burada tamamlamış. “Şimdiye bakılırsa benim dönemimde müziğin yaygın olduğu çevreler daha fazlaydı” diyor. Tüm okullarda kesinlikle bir okul korosu olurmuş. Hatta o okul korolarından bugünün değerli müzik insanları yetişmiş. Ortaokulda Paçacı’ya keman çalan ve yıllar daha sonra Belediye Konservatuvarı’nda bir daha karşılaştığı İstanbul Radyosu’nda şef ve değerli kemençevî Hasan Esen de bunlardan biri. Teyze oğullarından biri keman, oburu ud çalarmış. bu biçimde için kız-erkek fark etmeksizin genel niyet, müziğin ikinci iş olarak yapılmasıymış. Bir de kız çocuklarının epeyce göz önünde olması istenmezmiş. “Babamın da hiç bir bağnazlığı yoktu bu bahiste sadece biz kız çocuğu olduğumuz için belli etraflarda kalırdık. Babam en büyük ablam başta olmak üzere her birimize yüksek tahsili kaide koşmuştu. Kendi mesleğimiz olmasını isterdi. Doğal bu da bizde profesyonel müzik hayatı fikrini ortadan kaldırıyordu. Ancak ben konserlerin olduğu vakit kentte bir dalgalanma olduğunu hatırlıyorum. Kültürel ve sanatsal ortamın kent hayatında belirleyici olduğu vakit içinderdı” diyor o günler için.
Hasan Esen ve Gönül Paçacı
MÜHENDİSLİKTEN KONSERVATUVARA
Üniversite tercihleri vakti geldiğinde, fen kısmı öğrencisi Paçacı’nın tercihi doğayı sevmesi, tabiata kıymet vermesi niçiniyle İstanbul Üniversitesi Orman Mühendisliği olmuş. “Orman Mühendisliği’ne girdim fakat bitirmedim” diyor Paçacı. İstanbul’u kazandığında kendindilk evvelki iki ablası da buradaymış. Biri Hukuk Fakültesi’ni bitirmek üzereyken oburu, İstanbul Teknik Üniversitesi Güç Bölümü’nde okuyormuş. Aile çabucak hemen konutunu İstanbul’a taşımadığı için okula da yakın olması sebebiyle Çemberlitaş Kız Yurdu’na yerleşmiş.
Türkiye’de 1978-1980 yılları bilhassa üniversiteli gençler içinde sağ-sol çatışmasının tepe yılları olarak bilinir. Siyasi bir aidiyeti olmayan bir epeyce genç, bu olayların getirileri ile eğitimine devam etmek durumunda kalmıştır bu vakitte. Paçacı’nın da lisans yılları bu günlere denk gelmiş. “Bir sene Beyazıt’ta Cemil Bilsel’de okuduk lakin fakülteye gitmek isteseniz, gidemiyorsunuz. bu biçimde Bahçeköy, İstanbul dışı üzere. Otobüs sağcıların, servis solcuların bu biçimde bir durum da var. Tıp, diş hekimliği ile daima beraberyiz FKB’de. Lakin zooloji dersinde mikroskopla bakıyoruz, botanik dersinde yaprakları inceliyoruz. Benim düşündüğüm üzere bir eğitim değildi. Fen mezunuydum ancak istediğim ortamı bulamamıştım” diyerek anlatıyor o günleri. Beyazıt-Çemberlitaş ortası geçen günlerine renk katan Çemberlitaş’ta okurken yurdun civarındaki İstanbul Belediye Konservatuvarı’ndan gelen sesler olurmuş. Bir gün yurdun çalışma odasındaki kütüphanede bulduğu, Yılmaz Öztuna’nın iki ciltlik “Türk Musikisi Ansiklopedisi” ise onu mühendislikten asıl yoluna, müziğe döndüren bir hazinenin anahtarı olmuş. Paçacı bulduğu hazineyi, “Ben ders çalışırken bir yandan da o ansiklopediyi okumaya başladım. 18-19 yaşımda birçoklarını anlamayarak fakat bunun öteki bir şey olduğunu fark ederek, kaynakçalarına bakarak, iki ciltlik o devasa ansiklopediyi okudum. Bu okumalarla müziğin, tarihi kaynakları itibariyle bizim aklımıza, hayalimize gelmeyen ancak epey kıymetli, hayli önemli alakaların bulunduğu bir alan olduğunu farkettim. Biraz da korktum olağan lakin bunun devam etmesi gerektiğini hissettim. Üstelik Öztuna’da resmi bir lisanın olduğunun da farkındayım fakat kaynak etkileyiciydi, mesela daha evvel kulağınızda olan Evliya Çelebi ile münasebet kuruyor, bir diğer düzlemde Zekâi Dede sizi yakalıyor… Bunu fazlaca yerde söylemedim lakin benim yolum bu biçimde başladı” kelamlarıyla anlatıyor.
Önce Çemberlitaş Kız Yurdu’nun çabucak yakınındaki Belediye Konservatuvarı’nın kapısını çalmış. “Burada idare ve Batı Müziği Kısmı var, Türk Müziği Kısmı Beşiktaş’ta. Ancak imtihanları burada yapılıyor” denilince kendi başına imtihanlara girmiş. Beşiktaş’ta okuyacağı için ortamı, atmosferi görmek niyetiyle Türk Müziği Bölümü’nü ziyarete gitmiş. Paçacı, “Hocaları gördüm, öğrencilerin terbiyesini, oradaki havayı… Küçücük iki sınıfta hocalarına gösterdikleri muhabbet… Çok etkilendim. Orada öbür bir hava vardı, bunu hatırlıyorum” diyor. Ayrıyeten orada ortaokuldayken koroda keman çalan arkadaşı Hasan Esen’i yeniden görmüş. Belediye Konservatuvarı’na bununla birlikte başlamışlar. Sonraki sene Esen, İstanbul Teknik Üniversitesi’ne geçmiş. Paçacı ise İTÜ’ye girmek için tarihleri kaçırmış ve bir sene daha sonra başlamış. çabucak hemen öğrencisi olmadan İTÜ konservatuvarını da görmek istemiş, gidip hocalarla tanışmış. Bu tanışmayı, “Çok sevgi gösterdiler fakat ‘Evladım tarihleri kaçırdın’ dediler. Hiç unutmuyorum koskoca konservatuvar müdürü Ercüment Berker’in odasına girdim oturtup konuştu benimle. O yerlerin benim gerçek yuvam olduğu hissi oluştu içimde” kelamlarıyla anlatıyor. Belediye Konservatuvarı’nda bir sene okuduktan daha sonra Devlet Konservatuvarı’na kayıt yaptıran Paçacı bu biçimdece mühendislik fakültesini bırakarak iki konservatuvara da devam etmeye başlamış.
TMDK Öğrenci Korosunda nŞef Tulûn Korman ile.n
Müzik bir söz biçimi ve aslolan melodi
“Özellikle sözel karakterdeki müziklerde yani gelenekle epey sıkı bağları olan, hayat üslubuyla icra biçimi ile kulağınızda kalan seslerle ilgili bir özel durumu olan müziği dışarıdan aldığınız ithal kavramlarla açıklamak bir zavallılık getiriyor” diyor Paçacı. Geçmişteki eski yayınlarda “Majör makamı”, “Minor makamı” üzere Batı müziğinden yanılgılı çevrilen tabirleri örnek gösteriyor. Türk müziği icracılarının bu biçimde algılanmasını çok doğal karşılıyor ve açıklamasını şöyleki yapıyor: “Bu sesleri bir makam olarak duyuyor zira. Perdeler müziği olarak duyuyor. Fakat öteki taraftan da iki tane dizi var. Aralıkları itibariyle onlara “büyük dizi”, “küçük dizi” diyebiliriz. Bu tabirler Batı müziğinde ve orada öteki bir müzik lisanı var. Bizde de doğal seslerin bileşimini onların tınılarını, dediğinizde prozodik olarak güfteyle bağını güftenin ritmini, ritmik fazlaca sesliliği hepsini bir ortada kullanan fakat tek sesli diye geçiştirilen bir müzik var. İzzettin Ökte merhum, epey yeterli bir tanburî. Ona ‘Türk müziğinin tek sesli bulunmasına ne diyorsunuz?’ diye daima o bildiğimiz soru soruluyor. Karşılığı o kadar hoş ki, ‘Evet Türk müziği tek seslidir, lakin çıkan ses, tek ses değildir.’ Eskilerin bu inceliğin farkında olması, müziğin görgüsünden gelmelerinden dolayı. Zira armonikleriyle tınlıyor, ritmin tınısı farklı, sazların herbirinin rengi başka, onların büyük metotların içerisinde formlarla birleştiği vakit verdikleri şey başka. Aslında bunlar birleşip tek bir melodi ortasında ilerliyor lakin bir eski fasıl kaydını dinleyin bakalım, tek sesli mi o?”
“Müzik bir tabir biçimi, aslolan da melodidir” diyor Paçacı. Tek başına bir neyin ya da bir Batı enstrümanı olan flütün ne olursa olsun epeyce sesli çalınamayacağını vurguluyor. Geçmişte Türk müziğini saz sayısı ve sahnelenmesiyle eleştirenlere ise şunları söylüyor: “Orkestranın hayli disiplinli durması, fazla saz ihtiva etmesi giyiniş, duruş… bu biçimde bir sahneleme kompleksiyle Türk müziğini de Batı müziğine benzetmeye çalışanlar yahut bu tipten bir sahneleme yapılmamasından dolayı küçümsendiği devirler oldu… Ben hiç o denli düşünmüyorum. Münir Bey’in bir eski kaydını dinleyin. Sadece iki enstrüman, orkestra üzere çalıyorlar. Münir Beyefendi de hayli büyük bir yetkinlikle okuyor. Diğer hiç bir şeye muhtaçlığı yok.”
1977 İBK birinci sınıf İ.Hakkı Özkan’la.
Müzik Müzesi hayali
Paçacı’ya şimdiye kadar pek hayli teşebbüste bulunulan fakat bir türlü kurulamayan Türk Müziği Müzesi projesini soruyorum. “Bu yalnızca bana verilen bir kelam değil. Bu Osmanlı’nın son devirlerinden itibaren konuşuluyor. Başta Rauf Yekta Beyefendi yazıyor. Ancak olağan bu biçimde korunması hedefli. ondan sonrasında da bir devir, ‘Bunlar müzelik materyal değil’ diye itiraz ediliyor. Ancak sonuçta bütün uygar memleketlerde kendi müziğine ve dünya müziğine ait müzeler var” diyerek yanıtlıyor. Geçmişte Etem Ruhi Üngör’ün arşivi için başlatılan müze çalışmalarından bahsediyor: “Kendisi aslına bakarsan küçücük konutunu müze üzere tasarlamış. 90 metrekarelik bir meskenin tüm duvarları, nesnelerin birbirleriyle bağlantısı, envanterlerine bakılırsa dizilmişti. Ömrünü vermiş esasen, Anadolu seyahatleri yapmış, saz toplamış… Kazakistan’dan Afganistan’dan topladığı sazlar, nefir, rebab ve kaç otantik sazlar… Neyzen Teyfik’in neyi vardı örneğin. Akıl hastanesinde kaldığı periyotta kırmasın öbür hastalar diye karyola dtalimatından yaptığı neyi. bu biçimde pek fazlaca özel gereç vardı. Maalesef olmadı, müze kurulamadı.” “Biz kendimizi kendimize anlatmaya çalışıyoruz” diyor Paçacı ve müziğin materyaline, geçmişine büyük bir hürmeti olduğunu söylüyor: “Ben Etem Bey’in meskeninde Cemil Bey’in sazını da gördüm, Sultan Abdülaziz’in lavtasını da, Kazasker’in neyini de gördüm. ‘Milli kültür’ deniyor daima. bu biçimde bunlara natürel ki bir ulusal kültür pahası olarak değer verilmesi ve sergilenmesi gerekiyor.” Paçacı, “Bizim üzere insanların bunları diğerleriyle paylaşmak ve bir biçimde onların ayrıntıları üzerinden aktarılmasını sağlamak üzere kendimize biçtiğimiz bir rol var. Aslında durumdan görev çıkarıyoruz. Etem Bey’de de bunu gördüm. Onun en büyük gayesi bir müzik müzesi kurmaktı” diyor. Kendisi de geçmiş senelerda bir Türk müziği müzesinin epeyce küçük bir prototipini, 2010’da “Neşriyat-ı Musiki Sergisi” ile hazırladığını anlatıyor. Paçacı’ya şimdiye kadar pek fazlaca teşebbüste bulunulan fakat bir türlü kurulamayan Türk Müziği Müzesi projesini soruyorum. “Bu yalnızca bana verilen bir kelam değil. Bu Osmanlı’nın son periyotlarından itibaren konuşuluyor. Başta Rauf Yekta Beyefendi yazıyor. Fakat doğal bu biçimde korunması emelli. ondan sonrasında da bir devir, ‘Bunlar müzelik gereç değil’ diye itiraz ediliyor. Ancak sonuçta bütün uygar memleketlerde kendi müziğine ve dünya müziğine ait müzeler var” diyerek yanıtlıyor. Geçmişte Etem Ruhi Üngör’ün arşivi için başlatılan müze çalışmalarından bahsediyor: “Kendisi aslına bakarsan küçücük meskenini müze üzere tasarlamış. 90 metrekarelik bir konutun tüm duvarları, nesnelerin birbirleriyle bağı, envanterlerine nazaran dizilmişti. Ömrünü vermiş aslına bakarsan, Anadolu seyahatleri yapmış, saz toplamış… Kazakistan’dan Afganistan’dan topladığı sazlar, nefir, rebab ve kaç otantik sazlar… Neyzen Teyfik’in neyi vardı örneğin. Akıl hastanesinde kaldığı devirde kırmasın öbür hastalar diye karyola dtalimatından yaptığı neyi. bu biçimde pek fazlaca özel materyal vardı. Maalesef olmadı, müze kurulamadı.” “Biz kendimizi kendimize anlatmaya çalışıyoruz” diyor Paçacı ve müziğin materyaline, geçmişine büyük bir hürmeti olduğunu söylüyor: “Ben Etem Bey’in meskeninde Cemil Bey’in sazını da gördüm, Sultan Abdülaziz’in lavtasını da, Kazasker’in neyini de gördüm. ‘Milli kültür’ deniyor daima. bu biçimde bunlara olağan ki bir ulusal kültür kıymeti olarak değer verilmesi ve sergilenmesi gerekiyor.” Paçacı, “Bizim üzere insanların bunları diğerleriyle paylaşmak ve bir biçimde onların ayrıntıları üzerinden aktarılmasını sağlamak üzere kendimize biçtiğimiz bir rol var. Aslında durumdan görev çıkarıyoruz. Etem Bey’de de bunu gördüm. Onun en büyük maksadı bir müzik müzesi kurmaktı” diyor. Kendisi de geçmiş senelerda bir Türk müziği müzesinin epeyce küçük bir prototipini, 2010’da “Neşriyat-ı Musiki Sergisi” ile hazırladığını anlatıyor.
OMAR arşivi Türkiye’de ilk
OMAR yayınlarından biri de Darülelhan Mecmuası. 1926’da 7. sayısında yayını durdurulan mecmua, OMAR tarafınca 8. sayıdan itibaren devam ettirilmiş. 13. sayıya ulaşan mecmuanın bir de Dr. Nuri Özcan tarafınca hazırlanan, İstanbul kütüphanelerindeki güfte mecmuaları ile ilgili tertipli bir eki var.OMAR yayınlarından biri de Darülelhan Mecmuası. 1926’da 7. sayısında yayını durdurulan mecmua, OMAR tarafınca 8. sayıdan itibaren devam ettirilmiş. 13. sayıya ulaşan mecmuanın bir de Dr. Nuri Özcan tarafınca hazırlanan, İstanbul kütüphanelerindeki güfte mecmuaları ile ilgili tertipli bir eki var.
Sahaflardan nota almaya, eski yazı fasıl mecmuası toplamaya daha öğrencilik günlerinden başlamış. OMAR arşivini oluştururken de evvel kendisinde olan dokümanlar kayda alınmış. sonrasındasında arkadaşı, koleksiyoner Turhan Günay’ın da katkılarıyla OMAR’ın mevcut araştırma karşılaştırma portalı için epeyce önemli bir altyapı birikimi oluşturulmuş. OMAR’ın temel projesi süratle ilerlemiş. Bugün eski güfte mecmualarından, matbu ve bir ekip kıymetli yazmalardan sisteme girilmiş 3-4 bin eser, girilmeye hazır da bir 3-4 bin eser daha bulunuyor. Bütünüyle de taramalar ise 20 bini geçmiş. Döküman arşivinden daha sonra OMAR için bir de ses arşivi oluşturma çalışması var. Paçacı bu arşivi ve bağışları şu biçimde anlatıyor: “Bize hayli önemli ses arşivi bağışları oldu. Nevzat Atlığ bütün imajlı ve sesli arşivini OMAR’da kullanılmak üzere üniversite ile bir protokol yapıldı ve bağışlandı. Ankara’dan TRT’den emekli Tanburî Yılmaz Pakalınlar, İzmir’den eski demiryolları genel müdür yardımcısı Orhan Yıldırım, koleksiyonerlerden Osman Yılmaz, Ohannes Untur, Neyyire Tümşen… Her biri OMAR koleksiyonumuza epeyce kıymetli bağışlarda bulundular. Artık notalar için yazılı evraklar için yaptığımız arşiv çalışmasını sesler üzerinden de yapmaya başladık. Görsel seviyesinden, işitme düzebir daha geçilecek bir arşiv düzenlenecek. Bu manada Türkiye’de bir birinci olacak.”
“OMAR olarak, günümüze birtakım şeyleri aktarmakla birlikte günümüzün kıymetlerini de eş vakitli olarak kalıcı kılıyor, günümüze müzik üzerinden bir çentik atıyoruz” diyor Paçacı. Bu kıymetli işlerden birincisi, eski notasyonlardan, Hamparsum ve Bizans notasıyla yazılmış yapıtlardan seslendirmeler yapıyorlar. Bu seslendirmelerden birincisi bir Suzidil faslı. Hayatta olan ve en kıdemli serhanende denilebilecek Nureddin Çelik ile bir arada yapılmış. İkincisi ise Osmanlıca baskı Müntehabat yayınlarından seçilmiş bir hüzzam faslı. Paçacı gündemde kıymetli iki yayın daha olduğunu söylüyor. Bu yayınlardan birincisi, 1870’lerden itibaren matbu fasıllardan 1900’lere kadar olanlardan birinci örneklerin periyot anlayışıyla seslendirilmesi ve tıpkı basımının yapılacağı bir albüm ve kitap. İkincisi ise, şu an çevirilerinin ve kimi seslendirmelerinin yapıldığı, İstanbul’da basılmış ve bizdeki nota yayınlarından epey daha evvel çıkmış olan Karamanlıca yani Bizans notasyonuyla ve Grek harfleriyle yazılmış müzik kitapları çalışması. Paçacı, bu çalışmayı şu sözlerle anlatıyor: “Bu kitapları tanıtan ve ortasındaki müzik yapıtlarını ihtiva eden, notalarını bugünkü notaya çevrilmiş ve kimileri seslendirilmiş biçimde bir büyük kapital eser hazırlıyoruz. Ben kalıcı olan şeyler yapmak istiyorum. İleride müzik yazmaya, beste yapmaya devam edeceğim lakin emekliliğimdilk evvel kendime biçtiğim 3-4 sene içerisinde bu serileri tamamlayacağız.”
Bu yolda devam etmeliyim
1996’da Kâni Karaca ile.
“Ben çabucak hemen 18-19 yaşımda o ansiklopedi ciltlerini okuduktan daha sonra bir amaç belirledim kendime” diyor Paçacı. O günkü maksadını gerçekleştirmiş olmanın mutluluğuyla anlatıyor: “Ben Belediye Konservatuvarı’na başlayıp da önüme Darülelhan’ın eski notaları tesadüfen geldiği vakit, açıkçası pek bir şey anlamadım. Notayı takip ediyordum ancak eski yazı bilmediğimden kelamları anlamıyordum. Edebiyat mezunu olmadığım için vezinleri çılgın üzere müzikle çalışmıştım. Her şeye karşın ben aklım başımdayken ‘Klasik Türk müziğini ilmen de icra olarak da güzel öğrenmeliyim ve bunun için de sağlam bir duruşum olmalı’ niyetiyle konservatuvarı tercih ettim. Hem Belediye tıpkı zamandavlet Konservatuvarı’nı. Benim eğitimim bu istikamette olmalı, geleceğim de bu tarafta devam etmeli kanısıyla şuurlu olarak seçtim.”
Belediye Konservatuvarı arşivinde çalışmaya başladığı devirde Kadıköy’e taşınırken pek berbat koşullardan taşınan Darülelhan arşivi ile karşılaşmış. Paçacı, bu arşivi derlemeye istekli olmuş. Erdoğan Köroğlu ve Ruhi Ayangil ile arşivinden arta kalanları düzenlemişler. Fakat arşivin konservatuvarda kalmasına müsaade edilmemiş. Paçacı bahisle ilgili olarak, “Muhtemelen iç çatışmalardan, Az Eserler Kütüphanesi’ne gönderildi. Ancak âlâ ki de gönderilmiş, artık hepsi koruma altında. O bedelli taş plaklar, kayıtlar kamyonlara kürekle atılmış. Biz bulduğumuzu koruma etmeye çalıştık” diyor. İTÜ Konservatuvarı’nı bitirip de Türk müziği alanında birinci kere yüksek lisans açılınca Paçacı, bu süreçte konservatuvardaki biroldukça pahalı hocanın yanı sıra Marmara Üniversitesi’nde Prof. Dr. Mustafa Tahralı’nın dersini de almış. 1992 yılında Boğaziçi Üniversitesi’ndeki Türk Müziği Kulübü’nün sanat direktörlüğünü ve Osmanlı Müzik Teorisi hocalığına başlamış. çabucak hemen bir yıllık bir yüksek lisans öğrencisiyken Rauf Yekta Bey’in “Türk Müziği Nazariyatı” kitabını çevirmeye başlamış. “Şimdi düşünüyorum o gün için çok yüksek bir maksat. Ben aslında devir yayınlarıyla karşılaştırıp, notlamaya da niyetlenmiştim lakin yapmadım. Evlenmiştim, bir iki yerde de ders veriyordum. O beni zorlayacaktı” diyerek anlatıyor o dönemki çalışmalarını.
Devlet Konservatuvarı’nın bir denkliği yoktu
1983’te İcra Heyeti şefi İstek Rit ile.
“Belediye Konservatuvarı’na girdim lakin konservatuvarla birlikte yüksekokul diplomam olması lazımdı. Zira babamdan saklı mühendisliği bırakmıştım ancak bir üniversite mezunu olmam ailemiz için şarttı” diyor Paçacı. Belediye Konservatuvarı’nda verilen Türk müziği eğitiminin bir denkliği yokmuş. O periyotta Türk müziği eğitimi veren ve lisans seviyesinde diploma verebilen tek kurum Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı’ymış. 1975’te kurulan konservatuvar, evvel Kültür Bakanlığı akabinde İstanbul Teknik Üniversitesi’ne bağlanmış. Paçacı orada kemanı seçerek birinci iki sene Orhan Borar’dan Batı müziği biçiminde keman dersi almış. Akabinde Türk müziğine geçmiş ve Cevdet Çağla’nın talebesi olmuş. “Batı müziğini fazlaca yeterli çalıyordum, beşinci konumu bitirmiştim. Fakat Türk müziğine geçince parmaklarım alışık olmadığı için zevk vermedi. Mezun olduktan daha sonra bıraktım kemanı” diyor Paçacı. beraberinde Belediye Konservatuvarı’nda da Munir Bey’in yönettiği ve “öğrenciliğimizde hayranlıkla seyrettiğimiz vaktinin tek Türk müziği icra topluluğu” diyerek anlattığı İcra Heyeti imtihanını kazanarak 1983’te bu topluluğa ses sanatkarı olarak girmiş.
“Belediye Konservatuvarı ve 1986’dan itibaren İstanbul Üniversitesi ortasında 2011 yılına kadar daima yarı vakitli ve sertifikayla eğitim veren bir statüde kaldı Türk Müziği Kısmı. Benim bütün hocalarım oradan mezundu lakin bir diploma muadeletleri yoktu. Beni aslında en çok mutsuz edip, ateşleyen sorun budur: Hocalarımın mutsuzluğu ve kısmın o değerli eğitime karşın diploma verilmiyor olması” diyor Paçacı. Fakat OMAR’ı kurmasından bir sene öncesinde bu durum değişmiş. Kültür Bakanlığı’nda vazife alan Paçacı’ya İcra Heyeti’ne dönmesi için teklifte bulunulurken, bununla birlikte lisans eğitiminin de kelamı verilmiş. O devir idarede Rektör Yardımcısı olan Prof. Dr. Faik Çelik, Paçacı’ya dayanak olarak Osmanlı Periyodu Mukayeseli Müzik Lisans Bölümü’nün açılmasına yardım etmiş. “daha sonrasında 2012’de de ben OMAR’ı kurdum. “ diyor.
Mühendislik öğrencisiyken İstanbul Belediye Konservatuvarı’ndan gelen seslere kulak veren ve kütüphanede bulduğu “Türk Musikisi Ansiklopedisi” ile yolunu müziğine döndüren Paçacı, bugün Türk müziğine dair kayda paha çalışmalar yapıyor. Çalışmalarıyla geçmişten günümüze, günümüzden de geleceğe köprüler inşa ediyor.
Paçacı, bu yıl için OMAR ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin ortak bir konser projesi üzerine çalışıyor. Projede geçmişten bugüne edebiyat ve musiki ilgisi ele alınıyor. Konser öncesinde icra edilecek yapıtların özelliği ne ise o alanda çalışan bir akademisyen konuşma yapıyor, akabinde OMAR’ın Türk Müziği İcra Heyeti sahne alıyor. Birinci konser bestelenmiş Farsça güfteler üzerine hazırlanmış. İkincisinde Nabi’nin bestelenmiş lakin çoğunluğu icra edilmemiş yapıtları seslendirilmiş. Üçüncüsü ise Yahya Nazîm Efendi’nin yapıtları üzerine hazırlanıyor. Dördüncü ve son şâir ise Enderunî Vasıf olacak. Biz de bu provalar etabında Gönül Paçacı Tunçay ile İstanbul Üniversitesi Beyazıt Kampüsü’nde tarihi rektörlük binasında buluşuyoruz. Hem çalışmalarını birebir vakitte “aklım başımda iken” diyerek tanımladığı 18. yaşında çıktığı Türk müziği seyahatini konuşuyoruz.
MÜZİK KENT HAYATINDA BELİRLEYİCİYDİ
Herhangi bir sanat branşında muvaffakiyet gösterdiğinizde gelen birinci sorulardan biri bu yeteneğin kökeni ile ilgilidir. Hatta birçok röportajın da klişesidir, “Ailenizde bu sanatla ilgilenen birileri var mı?” sorusu. Ben de bu klişeden kaçamayarak, Paçacı’ya ailesinde müzikle ilgilenen biri olup olmadığını soruyorum. Kendisi olgunlukla cevaplıyor: “Aileden gelen bir yetenek olduğunu söylerler, hakikat. Ailemde müzikle ilgili bir hassaslık var diyebilirim. her insanın müzikle bir bağı vardı. Anne ve babamın kulağı uygundu. Birebir biçimde dedemin de. Kendisi hafızdı. Bu niçinle repertuvarı uygundu, bunu ben konservatuvara girdikten daha sonra fark ettim. Ailem sahiden müzik ayırmayan bir aileydi lakin Türk müziği her Anadolu ailesinde olduğu üzere daha hayli söylenir, dinlenirdi. Babamın fazlaca hoş plakları vardı. Hala bende olan taş plakları var. Etrafında de bir sürü müzik sohbetinin yapıldığını hatırlıyorum. Hatta ailemizde devreden bir güfte defteri de vardı. O artık bende mahfuz.”
Paçacı, çocukluğunu eski bir Anadolu kenti olan Sivas’ta geçirmiş. Birinci ve ortaokulu burada tamamlamış. “Şimdiye bakılırsa benim dönemimde müziğin yaygın olduğu çevreler daha fazlaydı” diyor. Tüm okullarda kesinlikle bir okul korosu olurmuş. Hatta o okul korolarından bugünün değerli müzik insanları yetişmiş. Ortaokulda Paçacı’ya keman çalan ve yıllar daha sonra Belediye Konservatuvarı’nda bir daha karşılaştığı İstanbul Radyosu’nda şef ve değerli kemençevî Hasan Esen de bunlardan biri. Teyze oğullarından biri keman, oburu ud çalarmış. bu biçimde için kız-erkek fark etmeksizin genel niyet, müziğin ikinci iş olarak yapılmasıymış. Bir de kız çocuklarının epeyce göz önünde olması istenmezmiş. “Babamın da hiç bir bağnazlığı yoktu bu bahiste sadece biz kız çocuğu olduğumuz için belli etraflarda kalırdık. Babam en büyük ablam başta olmak üzere her birimize yüksek tahsili kaide koşmuştu. Kendi mesleğimiz olmasını isterdi. Doğal bu da bizde profesyonel müzik hayatı fikrini ortadan kaldırıyordu. Ancak ben konserlerin olduğu vakit kentte bir dalgalanma olduğunu hatırlıyorum. Kültürel ve sanatsal ortamın kent hayatında belirleyici olduğu vakit içinderdı” diyor o günler için.
Hasan Esen ve Gönül Paçacı
MÜHENDİSLİKTEN KONSERVATUVARA
Üniversite tercihleri vakti geldiğinde, fen kısmı öğrencisi Paçacı’nın tercihi doğayı sevmesi, tabiata kıymet vermesi niçiniyle İstanbul Üniversitesi Orman Mühendisliği olmuş. “Orman Mühendisliği’ne girdim fakat bitirmedim” diyor Paçacı. İstanbul’u kazandığında kendindilk evvelki iki ablası da buradaymış. Biri Hukuk Fakültesi’ni bitirmek üzereyken oburu, İstanbul Teknik Üniversitesi Güç Bölümü’nde okuyormuş. Aile çabucak hemen konutunu İstanbul’a taşımadığı için okula da yakın olması sebebiyle Çemberlitaş Kız Yurdu’na yerleşmiş.
Türkiye’de 1978-1980 yılları bilhassa üniversiteli gençler içinde sağ-sol çatışmasının tepe yılları olarak bilinir. Siyasi bir aidiyeti olmayan bir epeyce genç, bu olayların getirileri ile eğitimine devam etmek durumunda kalmıştır bu vakitte. Paçacı’nın da lisans yılları bu günlere denk gelmiş. “Bir sene Beyazıt’ta Cemil Bilsel’de okuduk lakin fakülteye gitmek isteseniz, gidemiyorsunuz. bu biçimde Bahçeköy, İstanbul dışı üzere. Otobüs sağcıların, servis solcuların bu biçimde bir durum da var. Tıp, diş hekimliği ile daima beraberyiz FKB’de. Lakin zooloji dersinde mikroskopla bakıyoruz, botanik dersinde yaprakları inceliyoruz. Benim düşündüğüm üzere bir eğitim değildi. Fen mezunuydum ancak istediğim ortamı bulamamıştım” diyerek anlatıyor o günleri. Beyazıt-Çemberlitaş ortası geçen günlerine renk katan Çemberlitaş’ta okurken yurdun civarındaki İstanbul Belediye Konservatuvarı’ndan gelen sesler olurmuş. Bir gün yurdun çalışma odasındaki kütüphanede bulduğu, Yılmaz Öztuna’nın iki ciltlik “Türk Musikisi Ansiklopedisi” ise onu mühendislikten asıl yoluna, müziğe döndüren bir hazinenin anahtarı olmuş. Paçacı bulduğu hazineyi, “Ben ders çalışırken bir yandan da o ansiklopediyi okumaya başladım. 18-19 yaşımda birçoklarını anlamayarak fakat bunun öteki bir şey olduğunu fark ederek, kaynakçalarına bakarak, iki ciltlik o devasa ansiklopediyi okudum. Bu okumalarla müziğin, tarihi kaynakları itibariyle bizim aklımıza, hayalimize gelmeyen ancak epey kıymetli, hayli önemli alakaların bulunduğu bir alan olduğunu farkettim. Biraz da korktum olağan lakin bunun devam etmesi gerektiğini hissettim. Üstelik Öztuna’da resmi bir lisanın olduğunun da farkındayım fakat kaynak etkileyiciydi, mesela daha evvel kulağınızda olan Evliya Çelebi ile münasebet kuruyor, bir diğer düzlemde Zekâi Dede sizi yakalıyor… Bunu fazlaca yerde söylemedim lakin benim yolum bu biçimde başladı” kelamlarıyla anlatıyor.
Önce Çemberlitaş Kız Yurdu’nun çabucak yakınındaki Belediye Konservatuvarı’nın kapısını çalmış. “Burada idare ve Batı Müziği Kısmı var, Türk Müziği Kısmı Beşiktaş’ta. Ancak imtihanları burada yapılıyor” denilince kendi başına imtihanlara girmiş. Beşiktaş’ta okuyacağı için ortamı, atmosferi görmek niyetiyle Türk Müziği Bölümü’nü ziyarete gitmiş. Paçacı, “Hocaları gördüm, öğrencilerin terbiyesini, oradaki havayı… Küçücük iki sınıfta hocalarına gösterdikleri muhabbet… Çok etkilendim. Orada öbür bir hava vardı, bunu hatırlıyorum” diyor. Ayrıyeten orada ortaokuldayken koroda keman çalan arkadaşı Hasan Esen’i yeniden görmüş. Belediye Konservatuvarı’na bununla birlikte başlamışlar. Sonraki sene Esen, İstanbul Teknik Üniversitesi’ne geçmiş. Paçacı ise İTÜ’ye girmek için tarihleri kaçırmış ve bir sene daha sonra başlamış. çabucak hemen öğrencisi olmadan İTÜ konservatuvarını da görmek istemiş, gidip hocalarla tanışmış. Bu tanışmayı, “Çok sevgi gösterdiler fakat ‘Evladım tarihleri kaçırdın’ dediler. Hiç unutmuyorum koskoca konservatuvar müdürü Ercüment Berker’in odasına girdim oturtup konuştu benimle. O yerlerin benim gerçek yuvam olduğu hissi oluştu içimde” kelamlarıyla anlatıyor. Belediye Konservatuvarı’nda bir sene okuduktan daha sonra Devlet Konservatuvarı’na kayıt yaptıran Paçacı bu biçimdece mühendislik fakültesini bırakarak iki konservatuvara da devam etmeye başlamış.
TMDK Öğrenci Korosunda nŞef Tulûn Korman ile.n
Müzik bir söz biçimi ve aslolan melodi
“Özellikle sözel karakterdeki müziklerde yani gelenekle epey sıkı bağları olan, hayat üslubuyla icra biçimi ile kulağınızda kalan seslerle ilgili bir özel durumu olan müziği dışarıdan aldığınız ithal kavramlarla açıklamak bir zavallılık getiriyor” diyor Paçacı. Geçmişteki eski yayınlarda “Majör makamı”, “Minor makamı” üzere Batı müziğinden yanılgılı çevrilen tabirleri örnek gösteriyor. Türk müziği icracılarının bu biçimde algılanmasını çok doğal karşılıyor ve açıklamasını şöyleki yapıyor: “Bu sesleri bir makam olarak duyuyor zira. Perdeler müziği olarak duyuyor. Fakat öteki taraftan da iki tane dizi var. Aralıkları itibariyle onlara “büyük dizi”, “küçük dizi” diyebiliriz. Bu tabirler Batı müziğinde ve orada öteki bir müzik lisanı var. Bizde de doğal seslerin bileşimini onların tınılarını, dediğinizde prozodik olarak güfteyle bağını güftenin ritmini, ritmik fazlaca sesliliği hepsini bir ortada kullanan fakat tek sesli diye geçiştirilen bir müzik var. İzzettin Ökte merhum, epey yeterli bir tanburî. Ona ‘Türk müziğinin tek sesli bulunmasına ne diyorsunuz?’ diye daima o bildiğimiz soru soruluyor. Karşılığı o kadar hoş ki, ‘Evet Türk müziği tek seslidir, lakin çıkan ses, tek ses değildir.’ Eskilerin bu inceliğin farkında olması, müziğin görgüsünden gelmelerinden dolayı. Zira armonikleriyle tınlıyor, ritmin tınısı farklı, sazların herbirinin rengi başka, onların büyük metotların içerisinde formlarla birleştiği vakit verdikleri şey başka. Aslında bunlar birleşip tek bir melodi ortasında ilerliyor lakin bir eski fasıl kaydını dinleyin bakalım, tek sesli mi o?”
“Müzik bir tabir biçimi, aslolan da melodidir” diyor Paçacı. Tek başına bir neyin ya da bir Batı enstrümanı olan flütün ne olursa olsun epeyce sesli çalınamayacağını vurguluyor. Geçmişte Türk müziğini saz sayısı ve sahnelenmesiyle eleştirenlere ise şunları söylüyor: “Orkestranın hayli disiplinli durması, fazla saz ihtiva etmesi giyiniş, duruş… bu biçimde bir sahneleme kompleksiyle Türk müziğini de Batı müziğine benzetmeye çalışanlar yahut bu tipten bir sahneleme yapılmamasından dolayı küçümsendiği devirler oldu… Ben hiç o denli düşünmüyorum. Münir Bey’in bir eski kaydını dinleyin. Sadece iki enstrüman, orkestra üzere çalıyorlar. Münir Beyefendi de hayli büyük bir yetkinlikle okuyor. Diğer hiç bir şeye muhtaçlığı yok.”
1977 İBK birinci sınıf İ.Hakkı Özkan’la.
Müzik Müzesi hayali
Paçacı’ya şimdiye kadar pek hayli teşebbüste bulunulan fakat bir türlü kurulamayan Türk Müziği Müzesi projesini soruyorum. “Bu yalnızca bana verilen bir kelam değil. Bu Osmanlı’nın son devirlerinden itibaren konuşuluyor. Başta Rauf Yekta Beyefendi yazıyor. Ancak olağan bu biçimde korunması hedefli. ondan sonrasında da bir devir, ‘Bunlar müzelik materyal değil’ diye itiraz ediliyor. Ancak sonuçta bütün uygar memleketlerde kendi müziğine ve dünya müziğine ait müzeler var” diyerek yanıtlıyor. Geçmişte Etem Ruhi Üngör’ün arşivi için başlatılan müze çalışmalarından bahsediyor: “Kendisi aslına bakarsan küçücük konutunu müze üzere tasarlamış. 90 metrekarelik bir meskenin tüm duvarları, nesnelerin birbirleriyle bağlantısı, envanterlerine bakılırsa dizilmişti. Ömrünü vermiş esasen, Anadolu seyahatleri yapmış, saz toplamış… Kazakistan’dan Afganistan’dan topladığı sazlar, nefir, rebab ve kaç otantik sazlar… Neyzen Teyfik’in neyi vardı örneğin. Akıl hastanesinde kaldığı periyotta kırmasın öbür hastalar diye karyola dtalimatından yaptığı neyi. bu biçimde pek fazlaca özel gereç vardı. Maalesef olmadı, müze kurulamadı.” “Biz kendimizi kendimize anlatmaya çalışıyoruz” diyor Paçacı ve müziğin materyaline, geçmişine büyük bir hürmeti olduğunu söylüyor: “Ben Etem Bey’in meskeninde Cemil Bey’in sazını da gördüm, Sultan Abdülaziz’in lavtasını da, Kazasker’in neyini de gördüm. ‘Milli kültür’ deniyor daima. bu biçimde bunlara natürel ki bir ulusal kültür pahası olarak değer verilmesi ve sergilenmesi gerekiyor.” Paçacı, “Bizim üzere insanların bunları diğerleriyle paylaşmak ve bir biçimde onların ayrıntıları üzerinden aktarılmasını sağlamak üzere kendimize biçtiğimiz bir rol var. Aslında durumdan görev çıkarıyoruz. Etem Bey’de de bunu gördüm. Onun en büyük gayesi bir müzik müzesi kurmaktı” diyor. Kendisi de geçmiş senelerda bir Türk müziği müzesinin epeyce küçük bir prototipini, 2010’da “Neşriyat-ı Musiki Sergisi” ile hazırladığını anlatıyor. Paçacı’ya şimdiye kadar pek fazlaca teşebbüste bulunulan fakat bir türlü kurulamayan Türk Müziği Müzesi projesini soruyorum. “Bu yalnızca bana verilen bir kelam değil. Bu Osmanlı’nın son periyotlarından itibaren konuşuluyor. Başta Rauf Yekta Beyefendi yazıyor. Fakat doğal bu biçimde korunması emelli. ondan sonrasında da bir devir, ‘Bunlar müzelik gereç değil’ diye itiraz ediliyor. Ancak sonuçta bütün uygar memleketlerde kendi müziğine ve dünya müziğine ait müzeler var” diyerek yanıtlıyor. Geçmişte Etem Ruhi Üngör’ün arşivi için başlatılan müze çalışmalarından bahsediyor: “Kendisi aslına bakarsan küçücük meskenini müze üzere tasarlamış. 90 metrekarelik bir konutun tüm duvarları, nesnelerin birbirleriyle bağı, envanterlerine nazaran dizilmişti. Ömrünü vermiş aslına bakarsan, Anadolu seyahatleri yapmış, saz toplamış… Kazakistan’dan Afganistan’dan topladığı sazlar, nefir, rebab ve kaç otantik sazlar… Neyzen Teyfik’in neyi vardı örneğin. Akıl hastanesinde kaldığı devirde kırmasın öbür hastalar diye karyola dtalimatından yaptığı neyi. bu biçimde pek fazlaca özel materyal vardı. Maalesef olmadı, müze kurulamadı.” “Biz kendimizi kendimize anlatmaya çalışıyoruz” diyor Paçacı ve müziğin materyaline, geçmişine büyük bir hürmeti olduğunu söylüyor: “Ben Etem Bey’in meskeninde Cemil Bey’in sazını da gördüm, Sultan Abdülaziz’in lavtasını da, Kazasker’in neyini de gördüm. ‘Milli kültür’ deniyor daima. bu biçimde bunlara olağan ki bir ulusal kültür kıymeti olarak değer verilmesi ve sergilenmesi gerekiyor.” Paçacı, “Bizim üzere insanların bunları diğerleriyle paylaşmak ve bir biçimde onların ayrıntıları üzerinden aktarılmasını sağlamak üzere kendimize biçtiğimiz bir rol var. Aslında durumdan görev çıkarıyoruz. Etem Bey’de de bunu gördüm. Onun en büyük maksadı bir müzik müzesi kurmaktı” diyor. Kendisi de geçmiş senelerda bir Türk müziği müzesinin epeyce küçük bir prototipini, 2010’da “Neşriyat-ı Musiki Sergisi” ile hazırladığını anlatıyor.
OMAR arşivi Türkiye’de ilk
OMAR yayınlarından biri de Darülelhan Mecmuası. 1926’da 7. sayısında yayını durdurulan mecmua, OMAR tarafınca 8. sayıdan itibaren devam ettirilmiş. 13. sayıya ulaşan mecmuanın bir de Dr. Nuri Özcan tarafınca hazırlanan, İstanbul kütüphanelerindeki güfte mecmuaları ile ilgili tertipli bir eki var.OMAR yayınlarından biri de Darülelhan Mecmuası. 1926’da 7. sayısında yayını durdurulan mecmua, OMAR tarafınca 8. sayıdan itibaren devam ettirilmiş. 13. sayıya ulaşan mecmuanın bir de Dr. Nuri Özcan tarafınca hazırlanan, İstanbul kütüphanelerindeki güfte mecmuaları ile ilgili tertipli bir eki var.
Sahaflardan nota almaya, eski yazı fasıl mecmuası toplamaya daha öğrencilik günlerinden başlamış. OMAR arşivini oluştururken de evvel kendisinde olan dokümanlar kayda alınmış. sonrasındasında arkadaşı, koleksiyoner Turhan Günay’ın da katkılarıyla OMAR’ın mevcut araştırma karşılaştırma portalı için epeyce önemli bir altyapı birikimi oluşturulmuş. OMAR’ın temel projesi süratle ilerlemiş. Bugün eski güfte mecmualarından, matbu ve bir ekip kıymetli yazmalardan sisteme girilmiş 3-4 bin eser, girilmeye hazır da bir 3-4 bin eser daha bulunuyor. Bütünüyle de taramalar ise 20 bini geçmiş. Döküman arşivinden daha sonra OMAR için bir de ses arşivi oluşturma çalışması var. Paçacı bu arşivi ve bağışları şu biçimde anlatıyor: “Bize hayli önemli ses arşivi bağışları oldu. Nevzat Atlığ bütün imajlı ve sesli arşivini OMAR’da kullanılmak üzere üniversite ile bir protokol yapıldı ve bağışlandı. Ankara’dan TRT’den emekli Tanburî Yılmaz Pakalınlar, İzmir’den eski demiryolları genel müdür yardımcısı Orhan Yıldırım, koleksiyonerlerden Osman Yılmaz, Ohannes Untur, Neyyire Tümşen… Her biri OMAR koleksiyonumuza epeyce kıymetli bağışlarda bulundular. Artık notalar için yazılı evraklar için yaptığımız arşiv çalışmasını sesler üzerinden de yapmaya başladık. Görsel seviyesinden, işitme düzebir daha geçilecek bir arşiv düzenlenecek. Bu manada Türkiye’de bir birinci olacak.”
“OMAR olarak, günümüze birtakım şeyleri aktarmakla birlikte günümüzün kıymetlerini de eş vakitli olarak kalıcı kılıyor, günümüze müzik üzerinden bir çentik atıyoruz” diyor Paçacı. Bu kıymetli işlerden birincisi, eski notasyonlardan, Hamparsum ve Bizans notasıyla yazılmış yapıtlardan seslendirmeler yapıyorlar. Bu seslendirmelerden birincisi bir Suzidil faslı. Hayatta olan ve en kıdemli serhanende denilebilecek Nureddin Çelik ile bir arada yapılmış. İkincisi ise Osmanlıca baskı Müntehabat yayınlarından seçilmiş bir hüzzam faslı. Paçacı gündemde kıymetli iki yayın daha olduğunu söylüyor. Bu yayınlardan birincisi, 1870’lerden itibaren matbu fasıllardan 1900’lere kadar olanlardan birinci örneklerin periyot anlayışıyla seslendirilmesi ve tıpkı basımının yapılacağı bir albüm ve kitap. İkincisi ise, şu an çevirilerinin ve kimi seslendirmelerinin yapıldığı, İstanbul’da basılmış ve bizdeki nota yayınlarından epey daha evvel çıkmış olan Karamanlıca yani Bizans notasyonuyla ve Grek harfleriyle yazılmış müzik kitapları çalışması. Paçacı, bu çalışmayı şu sözlerle anlatıyor: “Bu kitapları tanıtan ve ortasındaki müzik yapıtlarını ihtiva eden, notalarını bugünkü notaya çevrilmiş ve kimileri seslendirilmiş biçimde bir büyük kapital eser hazırlıyoruz. Ben kalıcı olan şeyler yapmak istiyorum. İleride müzik yazmaya, beste yapmaya devam edeceğim lakin emekliliğimdilk evvel kendime biçtiğim 3-4 sene içerisinde bu serileri tamamlayacağız.”
Bu yolda devam etmeliyim
1996’da Kâni Karaca ile.
“Ben çabucak hemen 18-19 yaşımda o ansiklopedi ciltlerini okuduktan daha sonra bir amaç belirledim kendime” diyor Paçacı. O günkü maksadını gerçekleştirmiş olmanın mutluluğuyla anlatıyor: “Ben Belediye Konservatuvarı’na başlayıp da önüme Darülelhan’ın eski notaları tesadüfen geldiği vakit, açıkçası pek bir şey anlamadım. Notayı takip ediyordum ancak eski yazı bilmediğimden kelamları anlamıyordum. Edebiyat mezunu olmadığım için vezinleri çılgın üzere müzikle çalışmıştım. Her şeye karşın ben aklım başımdayken ‘Klasik Türk müziğini ilmen de icra olarak da güzel öğrenmeliyim ve bunun için de sağlam bir duruşum olmalı’ niyetiyle konservatuvarı tercih ettim. Hem Belediye tıpkı zamandavlet Konservatuvarı’nı. Benim eğitimim bu istikamette olmalı, geleceğim de bu tarafta devam etmeli kanısıyla şuurlu olarak seçtim.”
Belediye Konservatuvarı arşivinde çalışmaya başladığı devirde Kadıköy’e taşınırken pek berbat koşullardan taşınan Darülelhan arşivi ile karşılaşmış. Paçacı, bu arşivi derlemeye istekli olmuş. Erdoğan Köroğlu ve Ruhi Ayangil ile arşivinden arta kalanları düzenlemişler. Fakat arşivin konservatuvarda kalmasına müsaade edilmemiş. Paçacı bahisle ilgili olarak, “Muhtemelen iç çatışmalardan, Az Eserler Kütüphanesi’ne gönderildi. Ancak âlâ ki de gönderilmiş, artık hepsi koruma altında. O bedelli taş plaklar, kayıtlar kamyonlara kürekle atılmış. Biz bulduğumuzu koruma etmeye çalıştık” diyor. İTÜ Konservatuvarı’nı bitirip de Türk müziği alanında birinci kere yüksek lisans açılınca Paçacı, bu süreçte konservatuvardaki biroldukça pahalı hocanın yanı sıra Marmara Üniversitesi’nde Prof. Dr. Mustafa Tahralı’nın dersini de almış. 1992 yılında Boğaziçi Üniversitesi’ndeki Türk Müziği Kulübü’nün sanat direktörlüğünü ve Osmanlı Müzik Teorisi hocalığına başlamış. çabucak hemen bir yıllık bir yüksek lisans öğrencisiyken Rauf Yekta Bey’in “Türk Müziği Nazariyatı” kitabını çevirmeye başlamış. “Şimdi düşünüyorum o gün için çok yüksek bir maksat. Ben aslında devir yayınlarıyla karşılaştırıp, notlamaya da niyetlenmiştim lakin yapmadım. Evlenmiştim, bir iki yerde de ders veriyordum. O beni zorlayacaktı” diyerek anlatıyor o dönemki çalışmalarını.
Devlet Konservatuvarı’nın bir denkliği yoktu
1983’te İcra Heyeti şefi İstek Rit ile.
“Belediye Konservatuvarı’na girdim lakin konservatuvarla birlikte yüksekokul diplomam olması lazımdı. Zira babamdan saklı mühendisliği bırakmıştım ancak bir üniversite mezunu olmam ailemiz için şarttı” diyor Paçacı. Belediye Konservatuvarı’nda verilen Türk müziği eğitiminin bir denkliği yokmuş. O periyotta Türk müziği eğitimi veren ve lisans seviyesinde diploma verebilen tek kurum Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı’ymış. 1975’te kurulan konservatuvar, evvel Kültür Bakanlığı akabinde İstanbul Teknik Üniversitesi’ne bağlanmış. Paçacı orada kemanı seçerek birinci iki sene Orhan Borar’dan Batı müziği biçiminde keman dersi almış. Akabinde Türk müziğine geçmiş ve Cevdet Çağla’nın talebesi olmuş. “Batı müziğini fazlaca yeterli çalıyordum, beşinci konumu bitirmiştim. Fakat Türk müziğine geçince parmaklarım alışık olmadığı için zevk vermedi. Mezun olduktan daha sonra bıraktım kemanı” diyor Paçacı. beraberinde Belediye Konservatuvarı’nda da Munir Bey’in yönettiği ve “öğrenciliğimizde hayranlıkla seyrettiğimiz vaktinin tek Türk müziği icra topluluğu” diyerek anlattığı İcra Heyeti imtihanını kazanarak 1983’te bu topluluğa ses sanatkarı olarak girmiş.
“Belediye Konservatuvarı ve 1986’dan itibaren İstanbul Üniversitesi ortasında 2011 yılına kadar daima yarı vakitli ve sertifikayla eğitim veren bir statüde kaldı Türk Müziği Kısmı. Benim bütün hocalarım oradan mezundu lakin bir diploma muadeletleri yoktu. Beni aslında en çok mutsuz edip, ateşleyen sorun budur: Hocalarımın mutsuzluğu ve kısmın o değerli eğitime karşın diploma verilmiyor olması” diyor Paçacı. Fakat OMAR’ı kurmasından bir sene öncesinde bu durum değişmiş. Kültür Bakanlığı’nda vazife alan Paçacı’ya İcra Heyeti’ne dönmesi için teklifte bulunulurken, bununla birlikte lisans eğitiminin de kelamı verilmiş. O devir idarede Rektör Yardımcısı olan Prof. Dr. Faik Çelik, Paçacı’ya dayanak olarak Osmanlı Periyodu Mukayeseli Müzik Lisans Bölümü’nün açılmasına yardım etmiş. “daha sonrasında 2012’de de ben OMAR’ı kurdum. “ diyor.