Muharrir Enes Ergür: Salahi Dede bizim musikimizde bir efsanedir

JoKeR

Active member
– Öncelikle yeni çıkan kitabınızda hayatını mercek altına aldığınız ‘’Salahi Dede’’ ismi gerçek bir isim midir, yoksa mahlas olarak mı kullanılıyor?

Bu ismi Safer Kol, onun bu musikideki bu kültürdeki durumundan dolayı veriyor. birinci vakit içinderda Safer Kol, Kitapçı Selahaddin Efendi’yi ‘’Salahi Dede’’ olarak isimlendirmeye başlıyor. Biraz da Dedelik bizde musikide mahareti işaret etmesi açısından kullanılan bir kavramdır. Hatta musikimiz açısından hayli kıymetli bir zat, benim de hocam olan Cinuçen Tanrıkorur bir yapıtını geçince Hammamizade İsmail Dede Efendi’ye ithaf ile ’’Dede mi oldun be mübarek’’ diyor. İsmi Salahaddin Demirtaş…

– Kitapçı Selahaddin Efendi ya da namı öbür Salahi Dede kimdir ve musiki kültürümüze ne üzere katkıları olmuştur?

1925 yılında çıkarılan Tekkelerin ilgası kanunundan evvel 1912 yılında doğmuş bir zat. Babası Demirtaş Hüsamettin Efendi zamanının kıymetli Zakirbaşılarından birisi. O periyot tabi bir çöküş periyodu yahut bir geçiş zamanı. O geçiş sürecinde yetişmiş insanlarımız özelde Tekke kültürü bağlamında genelde ise her açıdan azalmış. Zira çökme tek bir yerde olmaz. Bir yükseliş kelam konusu olduğunda her şey yükselir. Çöktüğünde her şey çöker. Yasal evresini hatırlayalım denizlerde Barbaros, Kürsüde Zenbilli Ali Efendi, Ebussuud Efendi veyahut Yahya Efendi, padişah Yasal Sultan Süleyman, mimar Mimar Sinan… yani yükselme olduğu vakit her yerde olur. Mevzumuza dönecek olursak; Salahi Dede’nin babası hayli prestij goren bir insan niye? Yetişmiş adam kalmadığı için şenlendirmeye gidiyor meclisi. Babasının her yordamı bilmesi ve her tekkeye gitmesi hasebiyle beklenen, özlenen bir zat olduğunu görüyoruz.

Salahi Dede’nin hatıratında zikrettiği bir sözü ve çift manalı bir kelam var diyor ki; Benim bu bilgim birikimim; yolda gitmekten. Yolda gitmek, Tarikata da yol deniyor biliyorsunuz bundan dolayı bu kelamın hem tarikat manası olmuş oluyor tıpkı vakitte zahiri manası ise babası ile bir tekkeye gitmek üzere yola çıktıkları vakit babası Demirtaş Hüsamettin Efendi o gece gidecekleri tekkede ne okuyacaksa, ne icra edecekse onları seyahat esnasında okuya okuya gidermiş. Bir bakıma talim ediyor. Yolda gitmekten kastı o. ötürüsıyla babasından meşk ediyor. Birinci hocası babası oluyor. Her tarikatın kendine has olan üslubunu, tarzını bu türlü meşk etmiş. Tasavvuf Musikisi daha hakikat sözüyle Tekke Musikisinin değerli bir bestekarıdır bu zat.

O kültür tohumu toprağa çabucak hemen yaşı ufacıkken atılmış. daha sonrasında o tohum patlayacağı vakit ne patlayacak? Ne ektiysen o patlar. Tasavvuf ekilmiş, Tasavvuf musikisi ekmişler, tekke musiki ekmişler daha sonrasında da bunların yapıtları çıkmaya başlamış lakin hizmeti yalnızca bu yapıtları vermekle sonlu değil. Musikimiz açısından, tekke musikimiz açısından Salahi Dede’nin en büyük özelliği bu azın azı kalmış olan tekke kültürüne babası vesilesiyle son derece hakim olması. Bu kültürün yaşamasına, o ekollerin devamındaki, bilhassa zikir yönteminin devamında öğrendiklerini taliplilerine vermesi en büyük hizmeti. Salahi Dede hatıratında anlatıyor; Konutlarda oturup iki tane ilahi geçeceğimiz vakit dışarı ses gitmesin diye pencerelere yatakları, yastıkları dayardık diyor. örneğin bir konuta meşke gidiyorlar ‘’Buyruğun tut rahmanın’’ ilahisini okuyorlar. Başlıyorlar ‘’Buyruğun tut rahmanın, tevhide gel tevhide, tazelensin imanın, tevhide gel tevhide’’ dedikten daha sonra ‘’hak la ilahe illallah’’ biçiminde nakaratı var o kısmı besteye uygun biçimde ‘’ray ra ra ray ray ray ray ray ram’’ formunda söyleyip aslını okuyamıyorlar. La ilahe illallah dedik diye sorun çıkmasın biçiminde düşünüyorlar. Bunlar ve gibisi hadiseler daima o periyotta yaşanmış. daha sonra Salahi Dede askerliğini yapıp dönüyor ve Muzaffer Ozak ile tanışıyor Albay Selahaddin Gürer vasıtasıyla. Birinci evvel Muzaffer Ozak’ın muhasebeciliğini yapıyor. Albay Selahaddin Gürer, besteleri de olan çeşitli tarikatlardaki zikir yöntemlerinin bugüne gelmesinde epeyce kıymetli bir büyüğümüzdür. İki tane Selahaddin’imiz var birisi Salahi Dede, Kitapçı Selahaddin Beyefendi ya da namı öbür Kitabi Selahaddin Beyefendi ( Selahaddin Demirtaş ) başkası Selahaddin Gürer Albay Salahaddin Beyefendi. Muhasebeci olarak göreve başladığında Muzaffer Efendi’nin yanında bir de Ali Bilici var. bu biçimde Muzaffer Efendi Salahi Dede’nin ismi ve Ali Bilici’nin soyadından oluşan Salih Bilici yayın meskenini kuruyor. Ondan evvelce Ergin kitabevi var ve bu yayın meskenini onlara devrediyor. Muzaffer Efendi’nin vefatına kadar bir arada bu işlere devam ediyorlar. Yani Salahi Dede muhasebecilik işinden artık kitapçılık işine, yayıncılığa geçiyor. 1960 ihtilalinde Arapça kitap basmaktan mahpus yatıyorlar. Bastıkları kitap ise Mızraklı İlmihal. 90 gün mahpus yatıyorlar. Bu mühletin 33 günü Tabutluk denilen hücrede geçiyor. daha sonrası koğuşta. Kitapta fotoğrafları bulunuyor. Bu olaylardan daha sonra 80 darbesine kadar bir daha yayıncılığına devam ediyor lakin 80 ihtilalinden de daha sonra artık eski dertlerin da etkisiyle birlikte emekli oluyor biraz bu işlerden elini eteğini çekiyor hatta bunun üzerine Safer Kol Hazretleri, vakfa da gelmekten çekinen Salahi Dede’yi ondan istifade etmek ismine meşk için meskenine davet ediyor. Değerli olan bir öbür veçhe ise Salahi Dede bir halin, bir yaşayışın aktarılması noktasında örnek aldığımız kişiselyetlerden biridir. Eski yöntemlere vukufiyeti o dereceydi ki örneğin sen bir adap yapıyorsun; ‘’Bu falan tarikatın yordamıdır. Bu tarikatın tarzında yoktur’’ diyerek uyarıyor.

Kültür Bakanlığı sanatkarı, muharrir, bestekar Cumhur Enes Ergür ve Muhammed Sefa Ulusoy.



Salahi Dede bizim musikimizde bir efsanedir

– Pekala ‘’Salahi Dede’’ kitabını yazmak fikri nasıl ortaya çıktı?


2010 yılında Salahi Dede’nin kızı Semra Hanım, Türk Tasavvuf Musikisi ve Folklorünü Araştırma ve Yaşatma Vakfı’na gelmişlerdi ki Salahi Dede’nin bu vakıfta birfazlaca hizmetleri vardır. Semra Hanım’ın ziyareti vesilesiyle, sohbet esnasında Salahi Dede hakkında birtakım çalışmalar yapılması gereksinimi dillendirildi. Vakfımızın mütevelli heyeti lideri Ömer Tuğrul İnançer Beyefendi Salahi Dede ile ilgili bir kitap çalışması yapılmasını ve bu çalışmayı da ‘’Enes yapsın’’ formunda bir söz ile bu vazifeyi bana tevdi etti. O esnada ben vakıfta yoktum. Gıyabımızda bu biçimde bir vazifelendirme oldu daha sonra sıkıntıyı bana ilettiler ve ben de Semra Hanım ile irtibata geçtim, bu biçimdelikle kitabımızın oluşmasını sağlayacak olan bilgi kırıntılarını teker teker toplamaya başladım.

– Kitabı hazırlamadan evvel Salahi Dede’yi ne kadar tanıyordunuz?

Salahi Dede bizim musikimizde bir efsanedir. İsim olarak biliriz. Birtakım beşerler vardır ki biliriz fakat tanımayız. Bilmek diğer şeydir tanımak öteki şey. ötürüsıyla Salahi Dede’yi biliriz, görmüşüzdür, duymuşuzdur, ne iş yaptığını, çalışmalarını biliriz fakat nasıl bir adam? Hangi hizmetlerde bulunmuş?O perdeyi aralamak lazım. örneğin pek epeyce hocamız var pek epeyce üstadımız var birlikte yer içeriz ancak araştırma yapan birisi gelse sorsa ‘’askerliğini nerede yapmıştır?’’ bilmeyiz. O mevzuyu hiç paylaşmadıysak bilemeyiz. ötürüsıyla ismen bildiğim, bu musikideki değerini, yerini ve hacmini bildiğim bir zattı ancak biyografik manada benim de malumatım yoktu. Birçok şeyi bu çalışma vesilesiyle kitabı hazırlarken öğrendim.

– Gereç toplama süreci nasıldı, zorlandınız mı?

Zeki Altun kitabı ile birlikte bu kitap ikinci biyografi çalışmam. İkisinde de birebir şeyi yaşadım o da şu; bizim kültürümüz malesef yazılı bir kültür olmadığı için, daima kelamlı olduğu için beşerler hakkında yazılı kaynak bulmak epey güç. Hele bu, daha yeni merhum olmuş, daha tarihe de mal olmamış şahıslar hakkında ise fazlaca fazlaca daha güç. Daima tevatür daima rivayetler halinde bir bilgi transferi kelam konusu. Bu noktada örneğin birtakım yakınlarım ‘’Falan falan isminde bir büyüğümüz var, Salahi Dede ile epey yılları birlikte geçti kesinlikle onunla görüş’’ dediler gittim o zat ile görüştüm. Salahi Dede ile epeyce muhabbet etmiş olan, seyahat etmiş olan, ona yetişmiş olanlardan mülakat adabıyla bilgiler aldım. Bir yapboz üzere düşünelim bu işi. Birisi doğum tarihini söylemiş oldu, birisi askerliğini söylemiş oldu, birisi bakılırsav yaptığı yerleri söylemiş oldu, birisi kitapçılığa ne vakit başladığını söylemiş oldu, birisi öteki bir şey ötekisi başka bir şey söylemiş oldu derken ben oradaki ayrıntıları cımbızlayarak bu yapbozu tamamlamış oldum.

– Kitabın içeriğinde okurları neler bekliyor?

Öncelikle bir kişinin biyografisini yazabilmek için o kişinin yapıtlarının olması hayli değerli zira kimi anlatsanız biyografisini 3 sayfada bitirirsiniz en çok 10 sayfada biter. Şurada doğdu, şuralarda çalıştı, şu hocalardan ders aldı, şu talebeleri yetiştirdi, şu kadar sene görevde bulundu ve vefat etti. Bunlar ne kadar zenginleştirilmek istenirse istensin 10 sayfa lakin olur. İşi büyüten, hacmini genişleten metinler ise yaşadığı kimi olaylar, birtakım anılarıdır. Lakin bunlar da bir yere kadar kitabın hacminde tesirli oluyor. örneğin eser vermemiş büyüklerimiz için ne yapıyorlar? Hatıra kitapları çıkartıyorlar. Herkes o zat ile ilgili bir şeyler anlatıyor, yaşadıklarını, paylaştıkları anıları vs. Zira yazacak malzeme bitiyor. ömrü ile ilgili ayrıntıları mülakatlardan çıkarttık. Artı fotoğraflar. Ailesinden ve ahbabından, yaranından temin ettiğimiz fotoğraflar ve bestelemiş olduğu yapıtların notaları kitabımız bu ana başlıklardan oluşuyor. Tabi bu ortada ses kayıtları var… örneğin Salahi Dede’nin evladında ve veyahut da talebelerinde olan ses kayıtları var bu kayıtlarda ilahiler okumuş. Bu noktada hürmetle yad edelim; Salahi Dede’nin talebelerinden Güner Aygün’den çok istifade ettim kitabın hazırlığı esnasında. O bana bir liste verdi. Vaktinde Salahi Dedenin yazdırdığı bir liste bu. Salahi Dede ‘’Benim bestelerim bunlardır’’ diye yazdırmış. Hamdolsun araştırmalarımız ve bu kitap sonucunda şu an elimizde o listede bulunan yapıtlardan daha fazla yapıtı var.

Salahi Dede’nin 37 tane bestesi var

– Musiki dünyası için de kıymetli bir keşif olmuş…


Tabi… Sonuçta o listeler yardımıyla elimizdeki eksik yapıtları ses kayıtlarından bularak temin ettik. Onları notaya aldık. Salahi Dede gün gelir notaya alırlar diye okumuş bırakmış. Hatta kitaptaki tabirle söyleyecek olursam; Hazretin ismine kayıtlı 29 beste vardı elimizde. Bu çalışma sonucunda 8 eser daha bulmuş olduk. Kasetlerde kalmış yahut müsvedde olarak kenarda duran yapıtların de ilavesiyle Salahi Dede’nin repertuardaki eser sayısını 37 ye ulaştırdık. Bu çalışma yapılmasaydı elbette birisi bulurdu fakat bu çalışmada bizim iftihar vesilemizdir ki kenarda kalmış, tahminen kaybolacak, tahminen unutulacak gidecek 8 tane daha Salahi Dede yapıtını tespit etme imkanı verdi bu çalışma bize.

– Son olarak Salahi Dede besteleri müzikalite açısından nasıldır?

Salahi Dede’nin 37 tane bestesi var. 1.000 bestesi olan birisine denilse ki; ‘’Şu 1.000 besteni bir kenara koy, Salahi Dede’nin bir bestesi senin olsun’’ Kabul eder. Bu o insanların düşük düzeyde beste yaptığını söylemek için değil, Salahi Dede’nin bestelerini tebcil etmek için, onun yüksekliğini, kadr-i balasını tabir etmek için söylemiş olduğim bir şey. Sahiden her bir yapıtı müzikal olarak epey hoş olmasının yanında ilahilerinin tamamı işlevseldir. Yani ne demek işlevsel? Tekkede musiki bir işlev için vardır. O işlev da Zikrullah’a refakattir. Tekkelerde Esma’ül Hüsna’dan terkip edilmiş birtakım esmalar söylenirken onun ritmik ve dinamik yapısına bakılırsa ilahi okunur. Bu görev Zakirbaşılara aittir. Salahi Dede hem de değerli bir Zakirbaşıdır. ötürüsıyla yapıtları o sevince uygundur. O ritmik, dinamik yapıya uygundur bu da onun müziğinin kalitesini gösterir.

– Vakit ayırdığınız için teşekkür ederiz.

Öncelikle röportaj için Yeni Şafak ailesine, size ve bu çalışmayı neşre layık gördükleri için de İz Yayıncılığa epey teşekkür ediyorum.


Cumhur Enes Ergür kimdir?

1974 yılında İstanbul Fatih’te doğdu. İTÜ Türk Mûsikîsi Devlet Konservatuarında eğitim aldı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul Tarihi Türk Müziği Topluluğu’nda ses sanatkarı olarak vazifeye devam etmektedir. 2011 yılında “Salâhi Dede – Salâhaddin Demirtaş ömrü ve Eserleri” kitabı 2021 yılında “Salâhi Dede” ismi ile, 2020 yılında “99 Bestekârdan İlâhîler” ve bir daha 2021 yılında “Zeki Altun” isimli kitabı neşredildi.
 
Üst