JoKeR
Active member
Yirmi milyona yakın insanın yaşadığı, 1950’lerden beri göç alan bir kent İstanbul. Seksenler ve doksanlar bu göçün en süratli olduğu vakit içinder. Taşı toprağı altın diye, heybesini alan gelmiş. Gelmiş fakat bu kente ne katmış, bu kentten ne götürmüş?
Mustafa Kutlu işte bu değişimin peşine düşmüş. 1985 ve 95 yılları içinde sokak sokak İstanbul’u dolaşarak, notlar almış. 30 yıl evvel tozlu raflarda unutulan bu evraklar, artık birer birer kitap haline geliyor. Topkapı’dan Topkapı’ya kitabında Suriçi’nin Topkapı Sarayı’na kadar olan kısmı, Haliç ile Çepeçevre İstanbul kitabında ise çift taraflı Haliç kıyısı ve Sarayburnu’ndan başlayarak surların etrafını dolaşmış. Ocak ayında çıkacak üçüncü kitapla da Boğaziçi seyahatlerini okuyacağız. Kutlu’yla bir hikayeci gözüyle dolaştığı eski İstanbul’u konuştuk.
– Eski İstanbul’la ilgili bir fazlaca kitap kaleme alınmış, fakat yakın tarih olan 30-40 yıl öncesi yok. Sizin o senelerda bu seyahatleri yapmanızdaki maksadınız neydi?
İstanbul’u tanımak kendimizi tanımak demektir zira. Kendi kültürümüzün, fikrimizin, inancımızın, hayat üslubumuzun en yeterli temsil edilebileceği yer Dersaadet’tir. Bu şehirden bîhaber olmak ecdadından, medeniyetinden, kültüründen, sanatından, nezaketinden hâsılı kendinden bîhaber olmak demektir. Burayı tanımak için 1985 ve 1995 yılları içinde şimdi her pazar günü aralıklı olarak dolaştım.
Mustafa Kutlu
İstanbul’u öncelikle bir hikâye muharriri olarak gezdim. Bir ikindi vakti hiç görmediğim ve girmediğim bir caminin bahçesinde oluyorum. Cemaatle tanışıp konuşuyorum. Kalabalık sokaklardan, harap meskenler ve bahçelerden, yeni inşa edilmekte olan semtlerden geçiyorum. Öteden beri Türkiye’de gördüğüm toplumsal değişim İstanbul ölçeğinde ilgi odağımı oluşturdu. İstanbul Türkiye’de yaşanan değişimi bütün çıplaklığı ile gözler önüne seriyor. En üzüldüğüm taraf, bu biçimdelar bir fotoğraf makinesi edinip de fotoğraf çekmemişiz.
İSTANBUL’UN YÜZDE YETMİŞİ KÖYLÜ
– Nelere şahit olduğunuzu kitaplarınızı okuyanlar nazarancektir. Özel olarak sizin ilginizi çeken şahitliklerden biraz bahsedebilir misiniz?
İstanbul geçen vakit içerisinde daima göç almıştır, lakin İstanbul’un geçmiş vakit içinderda nüfusu azdı ve bunlar mahalle kültürü içerisinde epey gelişkin, yüksek bir şeyi temsil ediyorlardı. Dışarıdan gelenlerden bir şeyler alsalar da kendi kültürleri içerisinde onları yoğururlardı. 1950’den daha sonra bu göçün artmasıyla bir arada, İstanbul’un bütün desteği yıkıldı.
Kurtarılmış küçük küçük adacıklar kaldı artık. Artık dışarıdan gelen insanlara kendi külçeşidini veremiyor. Dışarıdan gelen insanımız da tarım toplumunun külçeşidini taşıyor. Apartman ömrüne geçen köylüler, buraya adapte olamadı. ötürüsıyla kent ömrüne da adapte olamıyorlar, bu biçimde iki ortada bir derede kaldık. Bana sorarsan hâlâ İstanbul’un yüzde yetmişi köylüdür.
SURİÇİ İHMAL EDİLDİ
– esasen kitapta da “Göçle gelen yere intibak edemedi. İkinci üçüncü jenerasyonları beklemek lazım” diyorsunuz. 2. jenerasyon yaşıyor şu anda, tahminen orta sıra üçüncü jenerasyon, hâlâ intibak olunamamasının niçini ne?
Onlar da o ana babadan doğdukları için, o konutta oturup kalktılar, orada yetiştiler. Üçüncü dördüncü jenerasyonu bekleyeceğiz artık. bu biçimdea kadar da kent nasıl bir yer olacak Allah bilir. Üstelik bir de bütün dünyanın üstümüze atak ettiği tekno kapitalist sistemin, dijital dünyanın baskısı altındayız.
Artık İstanbullu bir şey yapamaz. İstanbul ceddimizden gelen kendine mahsus birtakım hususiyetleri başat kültür olarak taşımakta ve yaymakta artık yaya kalmıştır. Salacak’tan baktığınız vakit kubbeler, minareler kenti İstanbul duruyor orada, lakin öbür tarafa baktığınız vakit, Maslak’tan Mahmutbey’e kadar gökdelenlerden oluşan bir Şikago bir New York görürsünüz. Bunun ikisi de İstanbul, lakin yürüyen ve güçlenen öbür taraf. Suriçi ihmal edilmiştir.
SİVAS KÖYLÜLERİNİN FUTBOL MAÇI
– Sürprizlerle karşılaştınız mı bu seyahatlerde?
Çok sürprizlerle karşılaştım, hayli şirin sahnelere denk geldim. örneğin Eğrikapı’dan içeri girdim, az ileri gittiğimde küçücük minyatür bir hamamla karşılaştım. O kadar hoş ki bakmaya kıyamazsın. Kapısında talik yazıyla “Taharetle erer Hak’ka erenler, şifa bulur bu hamama girenler” yazıyordu. İçeride kocaman bir odun sobası yanıyor, sahibi hiç gelmeyecek müşterisini bekliyordu.
İşte o adam İstanbul’un son sahibi. Haliç kıyısındaki Dalan’ın yaptırdığı basket alanlarında futbol oynayanların, Sivas’ın köy kadroları olduğunu öğrendiğimde fazlaca şaşırdım. ‘I love you Fenerbahçe’ yazıyordu örneğin Kasımpaşa’nın Kulaksız semtinde. Oysa Fenerbahçe şampiyon olmuş o sene. Lakin Kasımpaşa üzere kabadayıların olduğu bir semte İngilizce I love you yazısı girmiş, nasıl girmişse. İşte size İstanbul.
GELECEĞİ YAKALAMAYA ÇALIŞIYORUM
– Ben bu yazılarla geleceği bir köşesinden yakalamaya çalışıyorum demişsiniz bir de. Nasıl yani?
Nasıl bir değişime uğradığımızı, nasıl bir yolu tutturduğumuzu anlarsanız, o yolun makul bir yol olup olmadığını, bizi selamete ulaştırıp ulaştırmayacağını da anlarsınız. bir süre evvel Reis de dikine bina yapmayalım, artık yatay bina yapalım dedi örneğin. Bunun yanlış olduğu anlaşılıyor artık, ancak iş işten geçti. Ondan da vazgeçildiğini sanmıyorum, herbiçimde hayli büyük kâr getiriyor ki dikine binaları yapıyorlar, bu yanlış bir yol. Bu kitaplar yardımıyla tahminen bundan dönülmesi gerektiği niyeti hasıl olur.
SİZİ FUKARALIĞA ÇAĞIRIYORUM
– Yazılarınızda en hayli üzüldüğünüz konulardan bir tanesi de suyu akmayan çeşmeler. Hâlâ çeşmelerin suyu akmıyor, ne düşünüyorsunuz?
Eyüp’te bir semtin ismi Akarçeşme, orada çeşme var fakat akmıyor. Bakımı yapılıyor ancak musluklarını çalıyorlar. Bu gece koyuyorsun sonraki gün musluk yok. Kentin sokakları artık tekinsiz, yaramaz adamlarla dolu. ötürüsıyla sen yapıyorsun, o yıkıyor. Zira fazlaca kalabalık. İstanbul’un sorunları kangren olmuş, bana bakılırsa tahlili mümkün olmayan bir kent. Onun için ben hayli radikal şeyler söylüyorum. örneğin kentleri boşaltın diyorum. Anadolu topraklarına gidin, yeni kentler kurun diyorum. Alışılmış ki teklif ettiğim epey da matah epeyce da istek edilir bir şey değil.
– Ne teklif ediyorsunuz?
İnsanlara Kanaat Ekonomisi’ni teklif ediyorum. Bana “Sen bizi fukaralığa mı çağırıyorsun?” diyorlar. Evet, fukaralığa çağırıyorum. Az yiyeceksin, az konuşacaksın, az uyuyacaksın. Tasavvufun üç temeli budur. Bu kadar yorgandan dışarı bacağını çıkarmak bize yakışmaz. Onun için birbirimize düşüyoruz.
AMERİKAN STİLİ
– Artık döndük ona, minimalist hayat modası var. Moda olunca uymak kolay mı oluyor?
Bizim kendi niyetimizden gelince bir şey olmuyor, lakin dışarıdan bir şey gelirse o tamam. Artık köye gitmek, orada yaşamak da moda, yeni köylü diye belgeseller var, yüksek yerlerden emekli olmuşlar, parayı da bulmuşlar. aslına bakarsanız gidecekleri yeri de seçmişler, Yozgat’ın Şefaatli ilçesinin bir köyü değil, Köyceğiz’de bir yer yani. Keçi yetiştiriyorlar, organik tarım yapıyorlar, ateşin başında gitar çalıyorlar. Tüm dünyayı saran Amerikan üslubu üzere bir taşra olmuş.
BiZDE ÖTEKi DiYE BiRiSi YOK
-Marmara Kıraathanesi pasaj olmuş, Erenler kahvesi var o sırada. Türkocağı açılıyor, İlesam çabucak sonrasında herbiçimde. Bu yerlerin kültür sanat dünyasına tesiri neydi?
İçişleri Bakanı Cemil Çiçek’e Yeni Şafak gazetesinde açık mektup yazmıştım. Bu caddede bizim niyetimizi tabir eden birtakım kapalı, harap olan yerleri kültürel faaliyet yürütecek vakıflara, derneklere vermelerini istemiştim. Hayatta yaptığı en âlâ işlerden biridir, Çarşıkapı’dan başlayıp da Sultanahmet’e kadar bir sürü kültürel yer meydana geldi. O yerlere da Marmara’nın son atlıları yani bizler devam ettik. İlesam’da epeyce hoş günler geçirdik. İnsanların birbirini tanıması epeyce önemli. O yerlerde beşerler birbirlerini tanırdı. Ben eğitimde de yüz yüze eğitimden yanayım. Arkadaşlık dostluk da birbirine yakın olmakla ilgilidir. bu biçimdece beşerler birbirlerini tanır. Bana nazaran bir insanın en çok muhtaçlık duyduğu şey, yeri geldiğinde başını omzuna yaslayıp ağlayacak bir dostunun olmasıdır.
– Oldu mu o denli dostlarınız?
Olmaz olur mu? Artık daha ferdi hayatlar yaşanıyor, ona bir şey diyemem. Bu bütün dünyayı pençesine almış olan kapitalist ömrün tezahüründen öbür bir şey değil. Tüketim toplumu ve bencil toplum. Bizde öteki diye birisi yoktur. Öteki demek için evvel ben diyeceksin. Ben olmadan öteki olmaz. Biz yetmiş iki millete bir göz ile bakıyoruz. Orada öteki olur mu hiç?
Sevda Dursun, Mustafa Kutlu ile İstanbul’u konuştu.
VEDA ÜZERE GELDi
– Kitabı buluş öykünüz de farklı, insan yazdığı kitabı unutur mu?
Kütüphanemde fazlaca kitabım yok, olanlardan bir kısmını da yayınevine götürmek için kaldırdığımda, altından daktilo edilmiş üç evrak çıktı. Ne kadar derbeder bir yazı ömrüm olduğunu anlayın, yazdığım kitapları unutmuşum. Bulunca bir sevindim bir sevindim. Hem bir hatıra, birebir vakitte bugün İstanbul’la ilgilenen muharrir, şair, fotoğrafçı, belediyeci, kent tarihçisi kim var ise hepsinin okuması lazım gelen kitaplar oldu.
– Yayınlanması için bugün tekrar okuduğunuzda ne hissettiniz?
Ben duygusal bir adamım, o sahneleri hatırladıkça, Yahya Kemal diyor ya, “Ömrün şu biten neşvesi tâm olsun erenler, Son meclîsi câm üstüne câm olsun erenler…” bu biçimde bir veda üzere geldi bana. Çok hüzünlendim. Zira gezdiğimiz yerlerdeki tekkeler, esasen yıkılmak üzere olan yerlerdi. Artık gitsek yıkılmıştır. Suriçi’ne epey üzülüyorum, nefsi İstanbul dediğimiz yer Suriçi’dir, temel muhafazamız gereken yer. Maalesef ahalisinden kimse kalmadı, dışarıdan gelenlerle doldu.
Mustafa Kutlu işte bu değişimin peşine düşmüş. 1985 ve 95 yılları içinde sokak sokak İstanbul’u dolaşarak, notlar almış. 30 yıl evvel tozlu raflarda unutulan bu evraklar, artık birer birer kitap haline geliyor. Topkapı’dan Topkapı’ya kitabında Suriçi’nin Topkapı Sarayı’na kadar olan kısmı, Haliç ile Çepeçevre İstanbul kitabında ise çift taraflı Haliç kıyısı ve Sarayburnu’ndan başlayarak surların etrafını dolaşmış. Ocak ayında çıkacak üçüncü kitapla da Boğaziçi seyahatlerini okuyacağız. Kutlu’yla bir hikayeci gözüyle dolaştığı eski İstanbul’u konuştuk.
– Eski İstanbul’la ilgili bir fazlaca kitap kaleme alınmış, fakat yakın tarih olan 30-40 yıl öncesi yok. Sizin o senelerda bu seyahatleri yapmanızdaki maksadınız neydi?
İstanbul’u tanımak kendimizi tanımak demektir zira. Kendi kültürümüzün, fikrimizin, inancımızın, hayat üslubumuzun en yeterli temsil edilebileceği yer Dersaadet’tir. Bu şehirden bîhaber olmak ecdadından, medeniyetinden, kültüründen, sanatından, nezaketinden hâsılı kendinden bîhaber olmak demektir. Burayı tanımak için 1985 ve 1995 yılları içinde şimdi her pazar günü aralıklı olarak dolaştım.
Mustafa Kutlu
İstanbul’u öncelikle bir hikâye muharriri olarak gezdim. Bir ikindi vakti hiç görmediğim ve girmediğim bir caminin bahçesinde oluyorum. Cemaatle tanışıp konuşuyorum. Kalabalık sokaklardan, harap meskenler ve bahçelerden, yeni inşa edilmekte olan semtlerden geçiyorum. Öteden beri Türkiye’de gördüğüm toplumsal değişim İstanbul ölçeğinde ilgi odağımı oluşturdu. İstanbul Türkiye’de yaşanan değişimi bütün çıplaklığı ile gözler önüne seriyor. En üzüldüğüm taraf, bu biçimdelar bir fotoğraf makinesi edinip de fotoğraf çekmemişiz.
İSTANBUL’UN YÜZDE YETMİŞİ KÖYLÜ
– Nelere şahit olduğunuzu kitaplarınızı okuyanlar nazarancektir. Özel olarak sizin ilginizi çeken şahitliklerden biraz bahsedebilir misiniz?
İstanbul geçen vakit içerisinde daima göç almıştır, lakin İstanbul’un geçmiş vakit içinderda nüfusu azdı ve bunlar mahalle kültürü içerisinde epey gelişkin, yüksek bir şeyi temsil ediyorlardı. Dışarıdan gelenlerden bir şeyler alsalar da kendi kültürleri içerisinde onları yoğururlardı. 1950’den daha sonra bu göçün artmasıyla bir arada, İstanbul’un bütün desteği yıkıldı.
Kurtarılmış küçük küçük adacıklar kaldı artık. Artık dışarıdan gelen insanlara kendi külçeşidini veremiyor. Dışarıdan gelen insanımız da tarım toplumunun külçeşidini taşıyor. Apartman ömrüne geçen köylüler, buraya adapte olamadı. ötürüsıyla kent ömrüne da adapte olamıyorlar, bu biçimde iki ortada bir derede kaldık. Bana sorarsan hâlâ İstanbul’un yüzde yetmişi köylüdür.
SURİÇİ İHMAL EDİLDİ
– esasen kitapta da “Göçle gelen yere intibak edemedi. İkinci üçüncü jenerasyonları beklemek lazım” diyorsunuz. 2. jenerasyon yaşıyor şu anda, tahminen orta sıra üçüncü jenerasyon, hâlâ intibak olunamamasının niçini ne?
Onlar da o ana babadan doğdukları için, o konutta oturup kalktılar, orada yetiştiler. Üçüncü dördüncü jenerasyonu bekleyeceğiz artık. bu biçimdea kadar da kent nasıl bir yer olacak Allah bilir. Üstelik bir de bütün dünyanın üstümüze atak ettiği tekno kapitalist sistemin, dijital dünyanın baskısı altındayız.
Artık İstanbullu bir şey yapamaz. İstanbul ceddimizden gelen kendine mahsus birtakım hususiyetleri başat kültür olarak taşımakta ve yaymakta artık yaya kalmıştır. Salacak’tan baktığınız vakit kubbeler, minareler kenti İstanbul duruyor orada, lakin öbür tarafa baktığınız vakit, Maslak’tan Mahmutbey’e kadar gökdelenlerden oluşan bir Şikago bir New York görürsünüz. Bunun ikisi de İstanbul, lakin yürüyen ve güçlenen öbür taraf. Suriçi ihmal edilmiştir.
SİVAS KÖYLÜLERİNİN FUTBOL MAÇI
– Sürprizlerle karşılaştınız mı bu seyahatlerde?
Çok sürprizlerle karşılaştım, hayli şirin sahnelere denk geldim. örneğin Eğrikapı’dan içeri girdim, az ileri gittiğimde küçücük minyatür bir hamamla karşılaştım. O kadar hoş ki bakmaya kıyamazsın. Kapısında talik yazıyla “Taharetle erer Hak’ka erenler, şifa bulur bu hamama girenler” yazıyordu. İçeride kocaman bir odun sobası yanıyor, sahibi hiç gelmeyecek müşterisini bekliyordu.
İşte o adam İstanbul’un son sahibi. Haliç kıyısındaki Dalan’ın yaptırdığı basket alanlarında futbol oynayanların, Sivas’ın köy kadroları olduğunu öğrendiğimde fazlaca şaşırdım. ‘I love you Fenerbahçe’ yazıyordu örneğin Kasımpaşa’nın Kulaksız semtinde. Oysa Fenerbahçe şampiyon olmuş o sene. Lakin Kasımpaşa üzere kabadayıların olduğu bir semte İngilizce I love you yazısı girmiş, nasıl girmişse. İşte size İstanbul.
GELECEĞİ YAKALAMAYA ÇALIŞIYORUM
– Ben bu yazılarla geleceği bir köşesinden yakalamaya çalışıyorum demişsiniz bir de. Nasıl yani?
Nasıl bir değişime uğradığımızı, nasıl bir yolu tutturduğumuzu anlarsanız, o yolun makul bir yol olup olmadığını, bizi selamete ulaştırıp ulaştırmayacağını da anlarsınız. bir süre evvel Reis de dikine bina yapmayalım, artık yatay bina yapalım dedi örneğin. Bunun yanlış olduğu anlaşılıyor artık, ancak iş işten geçti. Ondan da vazgeçildiğini sanmıyorum, herbiçimde hayli büyük kâr getiriyor ki dikine binaları yapıyorlar, bu yanlış bir yol. Bu kitaplar yardımıyla tahminen bundan dönülmesi gerektiği niyeti hasıl olur.
SİZİ FUKARALIĞA ÇAĞIRIYORUM
– Yazılarınızda en hayli üzüldüğünüz konulardan bir tanesi de suyu akmayan çeşmeler. Hâlâ çeşmelerin suyu akmıyor, ne düşünüyorsunuz?
Eyüp’te bir semtin ismi Akarçeşme, orada çeşme var fakat akmıyor. Bakımı yapılıyor ancak musluklarını çalıyorlar. Bu gece koyuyorsun sonraki gün musluk yok. Kentin sokakları artık tekinsiz, yaramaz adamlarla dolu. ötürüsıyla sen yapıyorsun, o yıkıyor. Zira fazlaca kalabalık. İstanbul’un sorunları kangren olmuş, bana bakılırsa tahlili mümkün olmayan bir kent. Onun için ben hayli radikal şeyler söylüyorum. örneğin kentleri boşaltın diyorum. Anadolu topraklarına gidin, yeni kentler kurun diyorum. Alışılmış ki teklif ettiğim epey da matah epeyce da istek edilir bir şey değil.
– Ne teklif ediyorsunuz?
İnsanlara Kanaat Ekonomisi’ni teklif ediyorum. Bana “Sen bizi fukaralığa mı çağırıyorsun?” diyorlar. Evet, fukaralığa çağırıyorum. Az yiyeceksin, az konuşacaksın, az uyuyacaksın. Tasavvufun üç temeli budur. Bu kadar yorgandan dışarı bacağını çıkarmak bize yakışmaz. Onun için birbirimize düşüyoruz.
AMERİKAN STİLİ
– Artık döndük ona, minimalist hayat modası var. Moda olunca uymak kolay mı oluyor?
Bizim kendi niyetimizden gelince bir şey olmuyor, lakin dışarıdan bir şey gelirse o tamam. Artık köye gitmek, orada yaşamak da moda, yeni köylü diye belgeseller var, yüksek yerlerden emekli olmuşlar, parayı da bulmuşlar. aslına bakarsanız gidecekleri yeri de seçmişler, Yozgat’ın Şefaatli ilçesinin bir köyü değil, Köyceğiz’de bir yer yani. Keçi yetiştiriyorlar, organik tarım yapıyorlar, ateşin başında gitar çalıyorlar. Tüm dünyayı saran Amerikan üslubu üzere bir taşra olmuş.
BiZDE ÖTEKi DiYE BiRiSi YOK
-Marmara Kıraathanesi pasaj olmuş, Erenler kahvesi var o sırada. Türkocağı açılıyor, İlesam çabucak sonrasında herbiçimde. Bu yerlerin kültür sanat dünyasına tesiri neydi?
İçişleri Bakanı Cemil Çiçek’e Yeni Şafak gazetesinde açık mektup yazmıştım. Bu caddede bizim niyetimizi tabir eden birtakım kapalı, harap olan yerleri kültürel faaliyet yürütecek vakıflara, derneklere vermelerini istemiştim. Hayatta yaptığı en âlâ işlerden biridir, Çarşıkapı’dan başlayıp da Sultanahmet’e kadar bir sürü kültürel yer meydana geldi. O yerlere da Marmara’nın son atlıları yani bizler devam ettik. İlesam’da epeyce hoş günler geçirdik. İnsanların birbirini tanıması epeyce önemli. O yerlerde beşerler birbirlerini tanırdı. Ben eğitimde de yüz yüze eğitimden yanayım. Arkadaşlık dostluk da birbirine yakın olmakla ilgilidir. bu biçimdece beşerler birbirlerini tanır. Bana nazaran bir insanın en çok muhtaçlık duyduğu şey, yeri geldiğinde başını omzuna yaslayıp ağlayacak bir dostunun olmasıdır.
– Oldu mu o denli dostlarınız?
Olmaz olur mu? Artık daha ferdi hayatlar yaşanıyor, ona bir şey diyemem. Bu bütün dünyayı pençesine almış olan kapitalist ömrün tezahüründen öbür bir şey değil. Tüketim toplumu ve bencil toplum. Bizde öteki diye birisi yoktur. Öteki demek için evvel ben diyeceksin. Ben olmadan öteki olmaz. Biz yetmiş iki millete bir göz ile bakıyoruz. Orada öteki olur mu hiç?
Sevda Dursun, Mustafa Kutlu ile İstanbul’u konuştu.
VEDA ÜZERE GELDi
– Kitabı buluş öykünüz de farklı, insan yazdığı kitabı unutur mu?
Kütüphanemde fazlaca kitabım yok, olanlardan bir kısmını da yayınevine götürmek için kaldırdığımda, altından daktilo edilmiş üç evrak çıktı. Ne kadar derbeder bir yazı ömrüm olduğunu anlayın, yazdığım kitapları unutmuşum. Bulunca bir sevindim bir sevindim. Hem bir hatıra, birebir vakitte bugün İstanbul’la ilgilenen muharrir, şair, fotoğrafçı, belediyeci, kent tarihçisi kim var ise hepsinin okuması lazım gelen kitaplar oldu.
– Yayınlanması için bugün tekrar okuduğunuzda ne hissettiniz?
Ben duygusal bir adamım, o sahneleri hatırladıkça, Yahya Kemal diyor ya, “Ömrün şu biten neşvesi tâm olsun erenler, Son meclîsi câm üstüne câm olsun erenler…” bu biçimde bir veda üzere geldi bana. Çok hüzünlendim. Zira gezdiğimiz yerlerdeki tekkeler, esasen yıkılmak üzere olan yerlerdi. Artık gitsek yıkılmıştır. Suriçi’ne epey üzülüyorum, nefsi İstanbul dediğimiz yer Suriçi’dir, temel muhafazamız gereken yer. Maalesef ahalisinden kimse kalmadı, dışarıdan gelenlerle doldu.