JoKeR
Active member
İslam Hukuku üzerine çalışmalarıyla tanıdığımız İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Saffet Köse’yle Ramazan ayının feyzini konuştuk.
– Ramazan ayı müslümanlar açısından kıymetli bir ay. İbadet ayı da denen bu ayı kıymetli kılan özellikler nelerdir?
Ramazan ayını kıymetli kılan beş temel özellikten bahsetmek mümkündür: Birincisi Kur’ân’ın indirildiği ay olmasıdır. Öteki bir söyleyişle Ramazan bir Kur’ân ayıdır. Hz. Peygamber’in her Ramazan’da kendisine gelen bütün ayetleri Hz. Cebrail’e (a.s.) okuduğu rivayet edilir. Vefatından evvelki son ramazanında ise iki kere okumuştur. Buna arza denir. Bunun bir anısı olarak mü’minler ramazanı ya Kur’ân okuyarak, şahsen ya da mukabele yoluyla hatim yaparak geçirirler. Hatta kentlerdeki birtakım mescitlerin hatim ile teravih kılınacak biçimde belirlenmesi bu hatıranın teravih namazı ile yaşanmasının ve ramazan gecelerinin bu türlü ihya edilmesinin hoş bir örneğidir. İkincisi Ramazan’ın ortasında, feyzinin ve rahmetinin bolluğu bir ömre bedel Kadir Gecesi vardır. Üçüncüsü Hz. Peygamberin hadis-i şeriflerinde geçtiği üzere ramazan ayı öncedeni rahmet, ortası mağfiret ve sonu cehennemden kurtuluş olan bir vakit dilimidir. Dördüncüsü o ayın sıhhati elveren mü’minler için oruçlu geçirilmesinin emredilmiş olmasıdır. Beşincisi de gecelerinin teravih namazları ile ihya edilmesidir. Bütün bu ve gibisi ibadetler Allah’a yaklaştıran tabiri caiz ise manevi taraftan şarj eden bir güce sahiptir.
Prof.Dr. Saffet Köse
İSLAMIN BEŞ ANA SUTUNUNDAN BİRİSİ
– Orucun tarihi süreç ortasında dini olarak yeri nedir?
Kur’ân-ı Kerîm, orucun evvelki ümmetlere de farz kılınmış bir ibadet olduğunu belirtir. Hakikaten bütün dinlerde oruç ibadetinin epeyce özel bir yeri vardır. Lakin beşerler ya aslını bozduklarından ya da unuttuklarından İslam yeniden aslına uygun halde orucu yasal kılmıştır. ötürüsıyla oruç İslam’ın beş ana sütunundan birisidir. Hicretin ikinci yılı Şaban ayının 10’unda miladi olarak da 6 Şubat 624 tarihinde Pazartesi günü farz kılındığı bildirilmiş ve peşinden gelen Ramazan ayında tutulmaya başlanmıştır. Bütün ibadetlerde olduğu üzere orucun kişisel ve toplumsal manada olumlu davranış değişiklikleri meydana getirmesi, daha yeterli bir insan olmak üzere eğitmesi yanında insan vücudunun buna olan muhtaçlığı sebebiyledir. Allah’ın kulların ibadetine gereksinimi olmadığı dikkate alınırsa öteki ibadetler üzere orucun da insan için legal kılındığını söylemek gerekir. Türlü ayetlerde tabir edildiği üzere buyruk ve yasaklarının Allah’ın kullarına zulmetmek üzere konulmadığı da dikkate alındığında insanın oruca katlanmasının kendi faydasına olduğu tabiatıyla ortaya çıkar. Buna göre insan bünyesinin yılın belirli vakitlerini oruçlu geçirecek biçimde programlandığını söylememiz gerekir. Vücudun ziyanlı unsurlardan arınması ve yenilenerek çıkması için disiplinli bir açlığa muhtaçlık olduğu anlaşılmaktadır. Hakikaten çağdaş bilim orucun birtakım faydalarını keşfetmiştir. Mü’minler yalnızca yararından dolayı oruç tutmazlar. Yoksa bu yalnızca perhiz manasına gelir ve ibadet olmaktan çıkar.
– Orucun da öteki ibadetler üzere mertebeleri var mı?
İbadeti makbul kılan iki özellik vardır. Birincisi ibadeti yalnızca O’nun isteğini gözeterek ifa etmek ikincisi de davranışlar üzerinde ibadetin tesirini göstermektir. Ünlü İslam alimi Gazzâlî orucu fazilet bakımından üç derece olarak ele alır: Birincisi fıkhi çerçevede kalan ve yalnızca yeme, içme ve eşi ile cinsel alakadan uzak kalarak tutulanıdır ki bu avamın orucudur. İkincisi buna ilaveten organlarını kötülüklerden koruyarak tutulanıdır ki bu havas dediğimiz Allah’ın özel kullarının tuttuğu oruçtur. örneğin eline oruç tutturur kötüyü tutmaz, gözüne oruç tutturur berbat bakmaz, yüzüne oruç tutturur berbata yönelmez, lisanına oruç tutturur berbatlığı söylemez, kulağına oruç tutturur kötüyü dinlemez, ayağına oruç tutturur makus olana gitmez, beynine oruç tutturur kötüyü tasarlamaz, planlamaz. Üçüncüsü bu ikisine ilaveten bir de kalbine makûs fikrin girmesini engelleyerek tutulanıdır ki bu da havâssu’l-havâss denilen Allah’ın en özel kullarının orucudur. Oruç, bu bilince ne kadar yakın olursa Allah katındaki kıymeti ve günlük hayatta davranışlar üstündeki tesiri de o kadar kuvvetli olur.
İBADET ŞEKİLSEL HAREKETLERDEN İBARET DEĞİLDİR
– Orucun ana gayesi, amacı nedir?
Bir fıkıh terimi olarak oruç, imsâk vakti ya da fecr-i sâdık da denilen tan yerinin ağarmasından güneşin batmasına kadar geçen müddette oruç tutma niyetiyle yeme, içme ve cinsel alakadan uzak durmak demektir. Bu tarif orucun maddi ya da biçimi boyutunu söz eder. İbadetlerde hal, özü koruyan bir özelliğe sahiptir. Lakin ibadetler yalnızca şekilsel hareketlerden ibaret değildir. Onun bir de ruhu vardır. Ruhu dikkate alınmayan bir ibadet, hayat açısından hayli fazla manası ve değeri olmayan bir hareketler tertibinden ibaret kalır. Bu bir manada canı çıkmış ceset üzeredir. Bu sebeple Hz. Peygamber, “Oruç esirgeyici bir zırhtır, oruçlu olduğunuzda kelam ve hareketlerinize dikkat edin” buyurmuş bunu daha açık bir biçimde şu biçimde tabir etmiştir: “Nice oruç tutan insan vardır onun yanına kalan açlık ve susuzluktan öteki bir şey değildir.” ötürüsıyla ilgili ayet ve hadislerde bahsedildiği üzere oruç, kötülüklerden kollayıcı, nimetleri hatırlayıp şükrüne vesile ve nefsi terbiyeye imkan sağlayan bir ibadettir.
Orucun şuuruna varalım
– Ramazan ayını nasıl geçirmeliyiz, bu ayda bilhassa nelere dikkat etmeliyiz?
Ramazan ayında tutulan orucun şuuruna varıp daha sonrasında da bu hassaslık ile günahlara karşı oruçlu olmanın gururunu yaşamak gerekir. Oruç tutarken bu kararlılığı perçinlemenin peşinde olmak, Ramazan daha sonrasında da bu şuuru canlı tutmak orucun tesirini sürdürmenin azminde olmak gerekir.
İkincisi ramazan gecelerinin ihyası için teravih namazlarını kılmak, mümkünse cemaatle kılmak gerekir. Hz. Peygamberin teravih namazlarının faziletinden bahseden biroldukça hadisi vardır.
Üçüncüsü Ramazan bir Kur’ân ayıdır. Kur’ân, bizim Rabbimizle elest bezminde yapmış olduğumuz Rab-Kul kontratına dair kararlardan oluşan bir kitaptır. Onu okuyup anlamalı ve Rabbimize verdiğimiz kelamların neler olduğunu, bizden neler istendiğini öğrenmenin peşinde olmalıyız.
Dördüncüsü oruç ile açlık-susuzluğu yaşayan bir mü’min muhtaçlık sahiplerini gözeterek orucunun tesirini toplumsal hassaslık formunda gösterebilmelidir.
Beşincisi yoksun kalınan nimetler sebebiyle onların değerini bilmeli ve israf ve savurganlıktan uzak durmalıdır.
Sabır faziletini güçlendirmelidir.
özetlemek gerekirsesı ramazanda kazanılan oruç ruhunu bir seneye yayarak bütün seneyi oruçlu geçirmiş üzere Allah’ın ihsan ve lütfuna mazhar olmanın peşinde olmalıdır. Hz. Mevlana’nın dediği üzere din kokudur. Mü’minin üzerinden dinin kokusu gelmelidir. Bunu oruç ile de göstermek gerekir.
Sabır en pahalı fazilettir
– Oruç kişi ve toplum üzerinde ne üzere olumlu tesirler oluşturur?
Orucun fert ve toplum üstündeki tesirleri konusunda şunlar söylenebilir:
Oruç, helal hassaslığını güçlendiren bir ibadettir. Orucu emreden ayetlerin birkaç ayet öncesi ve daha sonrasındasında helal yarar ve helal besinin değerine dikkat çekilmektedir. Bunun manası şu olmalıdır. Orucun başladığı imsak vakti ile sonlandığı akşam ezanı vakti içinde bir mü’min olağan vakit içinderda kendisine helal olan yiyecek-içecek ve eşi ile cinsel ilgiden uzakta durmaktadır. Bununla kendine olağan vakit içinderda helal olan şeyleri O’nun isteği için terkeden bir mü’min bu güç ile haram olanlara hiç yaklaşmayacağının kelamını vermektedir. Bu epeyce değerlidir, zira insanın besininin helal olup olmamasının ibadetlerin kabulünden iç huzuruna ve aile mutluluğundan toplumsal dirliğe varıncaya kadar tesiri vardır. Bundan dolayı bu bahiste hassas olunması bütün peygamberlere, bütün mü’minlere ve bütün insanlara emredilen bir konu olmuştur. Hz. Peygamber açık biçimde yediği içtiği şeylerde helal hassaslığı olmayanın ibadet ve dualarının Allah tarafınca reddedildiğini açık biçimde söz eder. Ayrıyeten helal çıkar ve helal besinin insan davranışlarının düzgün ya da makus oluşunu etkilediğine dair yorumlar vardır. Şöyle ki, insan yiyip içtiği besinlerden elde edilen güç ile hareketini sağlar. Şayet bu güç helalden elde edilen besinin yapıtı ise organlar üstündeki tesiri de o derece olumlu olur ve âlâ sonuçlar (salih amel) doğar. Ancak haram hasılattan elde edilen besinin verdiği bir güç ise o da insanı berbatlığa yönlendirir. Bunu pak toprağın eserinin de pak ve bereketli olacağı pis ve kirli toprağın eserin de kirli olacağını tabir eden ayet (A‘râf, 7/58) ile izah ederler. O yüzden helal peşinden koşmayı farz üstüne farz olarak niteleyen Hz. Peygamber bu çabayı cihadın bir tipi olarak söz eder. Buna bakılırsa oruç, helal kazanma ve helal şuuru konusunda bir hassaslık oluşturması gerekir.
Orucun bir öteki fonksiyonu açlığı ve susuzluğu yaşayarak açlık çekenleri ve pak içme suyundan yoksun kalanları anlamayı ve onlarla bütünleşmeyi bu biçimdece onlarla dayanışma içine girmeye imkan sağlamasıdır. olağan olarak Allah her insanın rızkını üstlenmiştir. Fakat ya insanların bunu kovalamaması ya da sömürgecilerin el koyması veyahut da afetler ile sınanmadan doğan sıkıntılar sebebiyle açlık ve susuzluk çekenler her vakit bulunabilir. İşte imkanı olanların olmayanların yardımına koşmaları dini ve insani bir nazaranvdir. Bunun itici gücü de açlık ve susuzluğu yaşamaktır. Oruç bu istikamette bir fonksiyona de sahiptir. Yedi yıllık kıtlık periyodunu yönetmek üzere kral tarafınca hazine bakanlığına getirilen Hz. Yusuf beyhude oruç sayısını arttırınca kendine bunun niçini sorulduğunda, “açlığı yaşayarak açları daha güzel manaya ve ötürüsıyla onlara daha âlâ hizmet vermek için” diye yanıt verir. Günümüzde de açlık çeken ve pak içme suyu bulamayan hayli sayıda insanın bulunduğu dikkate alınırsa bu açıdan orucun fonksiyonu daha düzgün anlaşılabilir.
Sabır ile oruç içinde bir bağlantı vardır. Sabır, İslam’ın üzerinde durduğu en kıymetli faziletlerden birisidir. Kur’ân-ı Kerîm’de yüz civarında ayette sabırdan bahsedilir. Oruç sabrı güçlendirir. Zira beraberinde oruç nefsini denetim altında tutma hareketidir. Lisanını ve organlarını denetim altına alıp aksiyonlarını olumlu manada yönlendiremeyen kişinin oruçtan fazla bir nasibi yoktur. Bu da sabrı güçlendiren bir özelliktir.
Oruç sebebiyle en hayati nimetlerden aşikâr bir süreliğine yoksun kalmak onların değerini bilmenin ve ötürüsıyla nimete şükrün vesilesidir. Orucu emreden ayetlerden birisinde oruç ile şükür içinde ilişki kurmasının sebeplerinden birisi de budur. Bu da Allah’ın nimetlerini artırmasına, kulun da nimetin değerini bilmesine vesiledir.
Oruç nefsi terbiye aracıdır. Aliya İzzet Begoviç’in şu tabirleri bunu veciz halde tabir eder: “Oruçta insani olan bir şeyler var. Ben hapisteyken, şayet güzel yemek yemişsem kendimi daima daha makûs hissetmişimdir. Açlık bana hep meskenin kusursuz bir köşesinden daha faydalı olmuştur. En berbat kombinasyon, boş bir ruh ile dolu bir midedir.”
– Ramazan ayı müslümanlar açısından kıymetli bir ay. İbadet ayı da denen bu ayı kıymetli kılan özellikler nelerdir?
Ramazan ayını kıymetli kılan beş temel özellikten bahsetmek mümkündür: Birincisi Kur’ân’ın indirildiği ay olmasıdır. Öteki bir söyleyişle Ramazan bir Kur’ân ayıdır. Hz. Peygamber’in her Ramazan’da kendisine gelen bütün ayetleri Hz. Cebrail’e (a.s.) okuduğu rivayet edilir. Vefatından evvelki son ramazanında ise iki kere okumuştur. Buna arza denir. Bunun bir anısı olarak mü’minler ramazanı ya Kur’ân okuyarak, şahsen ya da mukabele yoluyla hatim yaparak geçirirler. Hatta kentlerdeki birtakım mescitlerin hatim ile teravih kılınacak biçimde belirlenmesi bu hatıranın teravih namazı ile yaşanmasının ve ramazan gecelerinin bu türlü ihya edilmesinin hoş bir örneğidir. İkincisi Ramazan’ın ortasında, feyzinin ve rahmetinin bolluğu bir ömre bedel Kadir Gecesi vardır. Üçüncüsü Hz. Peygamberin hadis-i şeriflerinde geçtiği üzere ramazan ayı öncedeni rahmet, ortası mağfiret ve sonu cehennemden kurtuluş olan bir vakit dilimidir. Dördüncüsü o ayın sıhhati elveren mü’minler için oruçlu geçirilmesinin emredilmiş olmasıdır. Beşincisi de gecelerinin teravih namazları ile ihya edilmesidir. Bütün bu ve gibisi ibadetler Allah’a yaklaştıran tabiri caiz ise manevi taraftan şarj eden bir güce sahiptir.
Prof.Dr. Saffet Köse
İSLAMIN BEŞ ANA SUTUNUNDAN BİRİSİ
– Orucun tarihi süreç ortasında dini olarak yeri nedir?
Kur’ân-ı Kerîm, orucun evvelki ümmetlere de farz kılınmış bir ibadet olduğunu belirtir. Hakikaten bütün dinlerde oruç ibadetinin epeyce özel bir yeri vardır. Lakin beşerler ya aslını bozduklarından ya da unuttuklarından İslam yeniden aslına uygun halde orucu yasal kılmıştır. ötürüsıyla oruç İslam’ın beş ana sütunundan birisidir. Hicretin ikinci yılı Şaban ayının 10’unda miladi olarak da 6 Şubat 624 tarihinde Pazartesi günü farz kılındığı bildirilmiş ve peşinden gelen Ramazan ayında tutulmaya başlanmıştır. Bütün ibadetlerde olduğu üzere orucun kişisel ve toplumsal manada olumlu davranış değişiklikleri meydana getirmesi, daha yeterli bir insan olmak üzere eğitmesi yanında insan vücudunun buna olan muhtaçlığı sebebiyledir. Allah’ın kulların ibadetine gereksinimi olmadığı dikkate alınırsa öteki ibadetler üzere orucun da insan için legal kılındığını söylemek gerekir. Türlü ayetlerde tabir edildiği üzere buyruk ve yasaklarının Allah’ın kullarına zulmetmek üzere konulmadığı da dikkate alındığında insanın oruca katlanmasının kendi faydasına olduğu tabiatıyla ortaya çıkar. Buna göre insan bünyesinin yılın belirli vakitlerini oruçlu geçirecek biçimde programlandığını söylememiz gerekir. Vücudun ziyanlı unsurlardan arınması ve yenilenerek çıkması için disiplinli bir açlığa muhtaçlık olduğu anlaşılmaktadır. Hakikaten çağdaş bilim orucun birtakım faydalarını keşfetmiştir. Mü’minler yalnızca yararından dolayı oruç tutmazlar. Yoksa bu yalnızca perhiz manasına gelir ve ibadet olmaktan çıkar.
– Orucun da öteki ibadetler üzere mertebeleri var mı?
İbadeti makbul kılan iki özellik vardır. Birincisi ibadeti yalnızca O’nun isteğini gözeterek ifa etmek ikincisi de davranışlar üzerinde ibadetin tesirini göstermektir. Ünlü İslam alimi Gazzâlî orucu fazilet bakımından üç derece olarak ele alır: Birincisi fıkhi çerçevede kalan ve yalnızca yeme, içme ve eşi ile cinsel alakadan uzak kalarak tutulanıdır ki bu avamın orucudur. İkincisi buna ilaveten organlarını kötülüklerden koruyarak tutulanıdır ki bu havas dediğimiz Allah’ın özel kullarının tuttuğu oruçtur. örneğin eline oruç tutturur kötüyü tutmaz, gözüne oruç tutturur berbat bakmaz, yüzüne oruç tutturur berbata yönelmez, lisanına oruç tutturur berbatlığı söylemez, kulağına oruç tutturur kötüyü dinlemez, ayağına oruç tutturur makus olana gitmez, beynine oruç tutturur kötüyü tasarlamaz, planlamaz. Üçüncüsü bu ikisine ilaveten bir de kalbine makûs fikrin girmesini engelleyerek tutulanıdır ki bu da havâssu’l-havâss denilen Allah’ın en özel kullarının orucudur. Oruç, bu bilince ne kadar yakın olursa Allah katındaki kıymeti ve günlük hayatta davranışlar üstündeki tesiri de o kadar kuvvetli olur.
İBADET ŞEKİLSEL HAREKETLERDEN İBARET DEĞİLDİR
– Orucun ana gayesi, amacı nedir?
Bir fıkıh terimi olarak oruç, imsâk vakti ya da fecr-i sâdık da denilen tan yerinin ağarmasından güneşin batmasına kadar geçen müddette oruç tutma niyetiyle yeme, içme ve cinsel alakadan uzak durmak demektir. Bu tarif orucun maddi ya da biçimi boyutunu söz eder. İbadetlerde hal, özü koruyan bir özelliğe sahiptir. Lakin ibadetler yalnızca şekilsel hareketlerden ibaret değildir. Onun bir de ruhu vardır. Ruhu dikkate alınmayan bir ibadet, hayat açısından hayli fazla manası ve değeri olmayan bir hareketler tertibinden ibaret kalır. Bu bir manada canı çıkmış ceset üzeredir. Bu sebeple Hz. Peygamber, “Oruç esirgeyici bir zırhtır, oruçlu olduğunuzda kelam ve hareketlerinize dikkat edin” buyurmuş bunu daha açık bir biçimde şu biçimde tabir etmiştir: “Nice oruç tutan insan vardır onun yanına kalan açlık ve susuzluktan öteki bir şey değildir.” ötürüsıyla ilgili ayet ve hadislerde bahsedildiği üzere oruç, kötülüklerden kollayıcı, nimetleri hatırlayıp şükrüne vesile ve nefsi terbiyeye imkan sağlayan bir ibadettir.
Orucun şuuruna varalım
– Ramazan ayını nasıl geçirmeliyiz, bu ayda bilhassa nelere dikkat etmeliyiz?
Ramazan ayında tutulan orucun şuuruna varıp daha sonrasında da bu hassaslık ile günahlara karşı oruçlu olmanın gururunu yaşamak gerekir. Oruç tutarken bu kararlılığı perçinlemenin peşinde olmak, Ramazan daha sonrasında da bu şuuru canlı tutmak orucun tesirini sürdürmenin azminde olmak gerekir.
İkincisi ramazan gecelerinin ihyası için teravih namazlarını kılmak, mümkünse cemaatle kılmak gerekir. Hz. Peygamberin teravih namazlarının faziletinden bahseden biroldukça hadisi vardır.
Üçüncüsü Ramazan bir Kur’ân ayıdır. Kur’ân, bizim Rabbimizle elest bezminde yapmış olduğumuz Rab-Kul kontratına dair kararlardan oluşan bir kitaptır. Onu okuyup anlamalı ve Rabbimize verdiğimiz kelamların neler olduğunu, bizden neler istendiğini öğrenmenin peşinde olmalıyız.
Dördüncüsü oruç ile açlık-susuzluğu yaşayan bir mü’min muhtaçlık sahiplerini gözeterek orucunun tesirini toplumsal hassaslık formunda gösterebilmelidir.
Beşincisi yoksun kalınan nimetler sebebiyle onların değerini bilmeli ve israf ve savurganlıktan uzak durmalıdır.
Sabır faziletini güçlendirmelidir.
özetlemek gerekirsesı ramazanda kazanılan oruç ruhunu bir seneye yayarak bütün seneyi oruçlu geçirmiş üzere Allah’ın ihsan ve lütfuna mazhar olmanın peşinde olmalıdır. Hz. Mevlana’nın dediği üzere din kokudur. Mü’minin üzerinden dinin kokusu gelmelidir. Bunu oruç ile de göstermek gerekir.
Sabır en pahalı fazilettir
– Oruç kişi ve toplum üzerinde ne üzere olumlu tesirler oluşturur?
Orucun fert ve toplum üstündeki tesirleri konusunda şunlar söylenebilir:
Oruç, helal hassaslığını güçlendiren bir ibadettir. Orucu emreden ayetlerin birkaç ayet öncesi ve daha sonrasındasında helal yarar ve helal besinin değerine dikkat çekilmektedir. Bunun manası şu olmalıdır. Orucun başladığı imsak vakti ile sonlandığı akşam ezanı vakti içinde bir mü’min olağan vakit içinderda kendisine helal olan yiyecek-içecek ve eşi ile cinsel ilgiden uzakta durmaktadır. Bununla kendine olağan vakit içinderda helal olan şeyleri O’nun isteği için terkeden bir mü’min bu güç ile haram olanlara hiç yaklaşmayacağının kelamını vermektedir. Bu epeyce değerlidir, zira insanın besininin helal olup olmamasının ibadetlerin kabulünden iç huzuruna ve aile mutluluğundan toplumsal dirliğe varıncaya kadar tesiri vardır. Bundan dolayı bu bahiste hassas olunması bütün peygamberlere, bütün mü’minlere ve bütün insanlara emredilen bir konu olmuştur. Hz. Peygamber açık biçimde yediği içtiği şeylerde helal hassaslığı olmayanın ibadet ve dualarının Allah tarafınca reddedildiğini açık biçimde söz eder. Ayrıyeten helal çıkar ve helal besinin insan davranışlarının düzgün ya da makus oluşunu etkilediğine dair yorumlar vardır. Şöyle ki, insan yiyip içtiği besinlerden elde edilen güç ile hareketini sağlar. Şayet bu güç helalden elde edilen besinin yapıtı ise organlar üstündeki tesiri de o derece olumlu olur ve âlâ sonuçlar (salih amel) doğar. Ancak haram hasılattan elde edilen besinin verdiği bir güç ise o da insanı berbatlığa yönlendirir. Bunu pak toprağın eserinin de pak ve bereketli olacağı pis ve kirli toprağın eserin de kirli olacağını tabir eden ayet (A‘râf, 7/58) ile izah ederler. O yüzden helal peşinden koşmayı farz üstüne farz olarak niteleyen Hz. Peygamber bu çabayı cihadın bir tipi olarak söz eder. Buna bakılırsa oruç, helal kazanma ve helal şuuru konusunda bir hassaslık oluşturması gerekir.
Orucun bir öteki fonksiyonu açlığı ve susuzluğu yaşayarak açlık çekenleri ve pak içme suyundan yoksun kalanları anlamayı ve onlarla bütünleşmeyi bu biçimdece onlarla dayanışma içine girmeye imkan sağlamasıdır. olağan olarak Allah her insanın rızkını üstlenmiştir. Fakat ya insanların bunu kovalamaması ya da sömürgecilerin el koyması veyahut da afetler ile sınanmadan doğan sıkıntılar sebebiyle açlık ve susuzluk çekenler her vakit bulunabilir. İşte imkanı olanların olmayanların yardımına koşmaları dini ve insani bir nazaranvdir. Bunun itici gücü de açlık ve susuzluğu yaşamaktır. Oruç bu istikamette bir fonksiyona de sahiptir. Yedi yıllık kıtlık periyodunu yönetmek üzere kral tarafınca hazine bakanlığına getirilen Hz. Yusuf beyhude oruç sayısını arttırınca kendine bunun niçini sorulduğunda, “açlığı yaşayarak açları daha güzel manaya ve ötürüsıyla onlara daha âlâ hizmet vermek için” diye yanıt verir. Günümüzde de açlık çeken ve pak içme suyu bulamayan hayli sayıda insanın bulunduğu dikkate alınırsa bu açıdan orucun fonksiyonu daha düzgün anlaşılabilir.
Sabır ile oruç içinde bir bağlantı vardır. Sabır, İslam’ın üzerinde durduğu en kıymetli faziletlerden birisidir. Kur’ân-ı Kerîm’de yüz civarında ayette sabırdan bahsedilir. Oruç sabrı güçlendirir. Zira beraberinde oruç nefsini denetim altında tutma hareketidir. Lisanını ve organlarını denetim altına alıp aksiyonlarını olumlu manada yönlendiremeyen kişinin oruçtan fazla bir nasibi yoktur. Bu da sabrı güçlendiren bir özelliktir.
Oruç sebebiyle en hayati nimetlerden aşikâr bir süreliğine yoksun kalmak onların değerini bilmenin ve ötürüsıyla nimete şükrün vesilesidir. Orucu emreden ayetlerden birisinde oruç ile şükür içinde ilişki kurmasının sebeplerinden birisi de budur. Bu da Allah’ın nimetlerini artırmasına, kulun da nimetin değerini bilmesine vesiledir.
Oruç nefsi terbiye aracıdır. Aliya İzzet Begoviç’in şu tabirleri bunu veciz halde tabir eder: “Oruçta insani olan bir şeyler var. Ben hapisteyken, şayet güzel yemek yemişsem kendimi daima daha makûs hissetmişimdir. Açlık bana hep meskenin kusursuz bir köşesinden daha faydalı olmuştur. En berbat kombinasyon, boş bir ruh ile dolu bir midedir.”