JoKeR
Active member
Türk Romanında Basın ömrü, birinci Türk romanının yayımlandığı 1872’den 1940’a kadar otuz dört romancıdan yetmiş dokuz romanı inceleyerek Türk basınının çeşitli cephelerini ortaya çıkarıyor. Lakin bu vakit aralığında konusunu direkt basın ömründen alan roman sayısının on olduğu tespiti okura hatırlatılıyor. Bunlar içinde Esrâr-ı Cinayat, Mai ve Siyah, Karar Gecesi, Teşebbüs-i Şahsî üzere okurun aşina olduğu romanlar bulunduğu üzere Dünkülerin Romanı, Giderayak ve Külhani Edipler üzere bir oldukçalarımızın göz arkası ettiği romanlar da yer alıyor. Konusu dolaylı olarak basın hayatına temas eden romanların sayısı ise bu konuda bir kanaat ortaya koyacak kadar fazlaca ve çeşitli. Tayfun Haykır, bu çeşitlilik üzerinden birtakım tespitlerde bulunuyor. Sözgelimi, haber gazeteciliği yapan roman kahramanları yirmili yaşlarındayken niyet yazıları kaleme alanlar otuzlarının ortasını geçmiş görünüyor. bir daha şairler daha genç jenerasyondan seçilmişken, roman ve kıssa müellifleri olgun ve ciddiyeti kuşanmış bir portre çiziyor. Gazetecilikle meşgul bu kahramanların orta ve alt bölüme mensup olduğu lakin kültür düzeylerinin ekonomik düzeylerinin fazlaca üstünde bulunduğu söz ediliyor. Hayat üsluplarının, yaşadıkları maddî imkânsızlıkların, makûs çalışma koşullarının ve uğradıkları siyasî baskıların bu kahramanların bir aile ömrü kurmasının önünde mahzurlar teşkil ettiği de vurgulanıyor. Ancak karşı cinsle temas kelam konusu olduğunda kahramanların bir yalnızlık içerisinde olmadığı söz ediliyor. Hatta müellif kimliği taşımaları bu münasebetleri kolaylaştırıyor. Kahramanların hukuk, tıp, iktisat üzere yükseköğrenim bakılırsanleri idealist bir kişilik taşıyor ve müellifliği bir meslek olarak seçiyor.
Tayfun Haykır, roman şahıslarının özel hayatlarında bağımlısı oldukları alışkanlıkları tek tek ele alacak kadar çalışmasını derinleştiriyor. Kahramanların fazlaca büyük bir kısmının sigara tiryakisi olduğu görülüyor. Sigaranın ziyanlı olması bir yana bu alışkanlığın üretkenliği artırdığına dair romanlarda yönlendirmeler dikkat çekiyor. Bunu tıpkı olumlu görünüm içerisinde alkol takip ediyor. Giderayak romanının kahramanı Vurgun’un alkol yüzünden sıhhatinin bozulması haricinde bu müskirata dair olumsuz bir cümle ile karşılaşmıyoruz. Kumar, bu ikisinden daha az, uyuşturucu ise yalnızca bir romanda geçiyor. Tiryakiliği kahve, çay ve enfiye takip ediyor.
GAZETECİNİN MUHALİFLİĞİ
İncelenen romanlardaki müellif roman şahıslarının siyasî görüşleri tasnif edildiğinde bir daha bir çeşitlilikten kelam edebiliyoruz. Bir kısmı II. Abdülhamid’e muhalif, milliyetçi ve İttihatçı, bir kısmı II. Meşrutiyet’ten daha sonra İttihat ve Terakki Fırkası’na muhalif, öbür bir kısmı ise Ulusal Mücadele’de padişaha, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na karşı olup Mustafa Kemal’i destekliyor. Cumhuriyet inkılaplarını destekleyenler de bir öbür kümesi meydana getiriyor. Bu insanların basın dünyasında yer almalarındaki gayenin neler olduğu da Haykır’ın çalışması üzerinden görülebiliyor. Yalnızca müelliflerin değil, muhabir, mütercim hatta müvezzilerin matbuata girme dileklerinin başında idealizm birinci sırada geliyor. İsmini ebediyen yaşatmak, şöhret olmak, para kazanmak, gazeteciliği bir yükselme aracı olarak görmek de bu gayeler içinde. Roman kahramanlarının sanatla kurdukları alaka de bu çalışma kapsamında ele alınıyor. Sanatlar ortasında edebiyat ilgisi başta geliyor. Edebiyatta eski-yeni tartışmaları göze çarpıyor. Şiir, roman, kıssa, tiyatro ve seyahat yazılarına da istek yüksek. Fotoğraf ilgisi ve sanat dolu konuşmaların da roman sayfalarına yansıdığı görülüyor.
GAZETECİ BAYAN
Bayanların basın omurundaki varlıkları ise çok düşük düzeylerde. Tayfun Haykır romanlarda az sayıdaki hanımın edebî faaliyetlerde bulunmakla birlikte gazetecilik yaptıklarını lisana getiriyor. Akılcı oldukları, bayan kimliklerinden dolayı çeşitli zorluklarla karşılaştıkları da vurgulanıyor. Onların basını bir meslek hâline getirememelerinin sebeplerinden biri olarak erkek basın çalışanlarının birçoğunun bayan düşkünlüğü gösteriliyor. bir daha de II. Meşrutiyet’in ilanından daha sonra kimi romanlarda bayanlara yer açmak için uğraş gösteren erkek roman bireylerine yer veriliyor. Bayan müstearı kullanarak bayanları teşvik etmeleri bu çabaya bir numune. Cumhuriyet’ten daha sonra ise bayanın bir birey olarak paha görmesine dair kurgu ögeleriyle nispeten daha fazlaca karşılaşıyoruz.
Gazete sahipleri ekonomik durumları uygun kimseler. Yüksek hasılatları yalnızca gazetenin epeyce satması ile olmuyor. Kimileri ellerindeki gücü siyasî ve ticarî bağlantılarında kullanıyorlar. Hatta milletvekili olmak ya da bir siyasî parti üyesi bulunmak üzere özellikleri de var. Bugün teknolojik imkânlarla neredeyse kaybolmuş bir meslek olan mürettiplik romanlarda bilgi gerektiren ve her insanın yapmayı göze alamayacağı bir iş olarak anlatılıyor. Mürettipler ağır kurallarda uzun saatler çalışıyor. Sabır ve dikkat onların terk edemeyeceği iki durum. Bugün yazıişleri müdürüne karşılık gelen tahrir müdürü de gazeteye girecek yazıların konusuna, üslup ve hacmine karar veren ve bunları denetleyen bireyler olarak romanlarda görünüyor. Gazeteden en geç çıkan o. Yönetim müdürleri ise çalışanlar üstündeki tavırları ötürüsıyla oldukçaça eleştirilen bireyler. Görsel materyalin tedarikinden de ressamlar ve çinkograflar sorumlu. Çinko plakalar üzerine ressamların çizdiği fotoğraflar bu plakalar yardımıyla baskıya hazır hâle geliyor. Gazete dağıtıcısı müvezziler ise daha ucuz işgücü manasına geldiği için çocuklardan seçiliyor.
Gazete idarehanelerinde ortak yazı odaları var. Bu odaların ortasında üzeri kâğıt ve kalemle dolu bir masa görünüyor. Gazetecilerin bir kısmı bu odayı kullanırken kimileri kahvehanelerde, hatta vapur ve tren seyahatlerinde yazılarını yazıyorlar. Gazetecilerin haber toplama ve yazmak için başvurdukları çeşitli yollardan bahsediliyor. Birinci yol, öteki gazeteleri taramak ve başka gazetecilerden yararlanmak. Okur mektupları da haber kaynağı. Milletlerarası havadislere ulaşmak için liman ve istasyonlarda gelen yolculardan bilgi almak da o devir gazeteciliğinin ilgi cazip taraflarından biri. Tayfun Haykır’ın Nâzım H. Polat danışmanlığında hazırladığı doktora tezinden kitaplaşan bu yapıtta burada küçücük bir kısmını aktardığımız bir epey sorun ve sayısız detay bulunuyor. Kitabın sonrasındasında bu konularda çalışacak araştırmacılara birtakım tablolarla gereç sunması da çok değerli.
Tayfun Haykır, roman şahıslarının özel hayatlarında bağımlısı oldukları alışkanlıkları tek tek ele alacak kadar çalışmasını derinleştiriyor. Kahramanların fazlaca büyük bir kısmının sigara tiryakisi olduğu görülüyor. Sigaranın ziyanlı olması bir yana bu alışkanlığın üretkenliği artırdığına dair romanlarda yönlendirmeler dikkat çekiyor. Bunu tıpkı olumlu görünüm içerisinde alkol takip ediyor. Giderayak romanının kahramanı Vurgun’un alkol yüzünden sıhhatinin bozulması haricinde bu müskirata dair olumsuz bir cümle ile karşılaşmıyoruz. Kumar, bu ikisinden daha az, uyuşturucu ise yalnızca bir romanda geçiyor. Tiryakiliği kahve, çay ve enfiye takip ediyor.
GAZETECİNİN MUHALİFLİĞİ
İncelenen romanlardaki müellif roman şahıslarının siyasî görüşleri tasnif edildiğinde bir daha bir çeşitlilikten kelam edebiliyoruz. Bir kısmı II. Abdülhamid’e muhalif, milliyetçi ve İttihatçı, bir kısmı II. Meşrutiyet’ten daha sonra İttihat ve Terakki Fırkası’na muhalif, öbür bir kısmı ise Ulusal Mücadele’de padişaha, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na karşı olup Mustafa Kemal’i destekliyor. Cumhuriyet inkılaplarını destekleyenler de bir öbür kümesi meydana getiriyor. Bu insanların basın dünyasında yer almalarındaki gayenin neler olduğu da Haykır’ın çalışması üzerinden görülebiliyor. Yalnızca müelliflerin değil, muhabir, mütercim hatta müvezzilerin matbuata girme dileklerinin başında idealizm birinci sırada geliyor. İsmini ebediyen yaşatmak, şöhret olmak, para kazanmak, gazeteciliği bir yükselme aracı olarak görmek de bu gayeler içinde. Roman kahramanlarının sanatla kurdukları alaka de bu çalışma kapsamında ele alınıyor. Sanatlar ortasında edebiyat ilgisi başta geliyor. Edebiyatta eski-yeni tartışmaları göze çarpıyor. Şiir, roman, kıssa, tiyatro ve seyahat yazılarına da istek yüksek. Fotoğraf ilgisi ve sanat dolu konuşmaların da roman sayfalarına yansıdığı görülüyor.
GAZETECİ BAYAN
Bayanların basın omurundaki varlıkları ise çok düşük düzeylerde. Tayfun Haykır romanlarda az sayıdaki hanımın edebî faaliyetlerde bulunmakla birlikte gazetecilik yaptıklarını lisana getiriyor. Akılcı oldukları, bayan kimliklerinden dolayı çeşitli zorluklarla karşılaştıkları da vurgulanıyor. Onların basını bir meslek hâline getirememelerinin sebeplerinden biri olarak erkek basın çalışanlarının birçoğunun bayan düşkünlüğü gösteriliyor. bir daha de II. Meşrutiyet’in ilanından daha sonra kimi romanlarda bayanlara yer açmak için uğraş gösteren erkek roman bireylerine yer veriliyor. Bayan müstearı kullanarak bayanları teşvik etmeleri bu çabaya bir numune. Cumhuriyet’ten daha sonra ise bayanın bir birey olarak paha görmesine dair kurgu ögeleriyle nispeten daha fazlaca karşılaşıyoruz.
Gazete sahipleri ekonomik durumları uygun kimseler. Yüksek hasılatları yalnızca gazetenin epeyce satması ile olmuyor. Kimileri ellerindeki gücü siyasî ve ticarî bağlantılarında kullanıyorlar. Hatta milletvekili olmak ya da bir siyasî parti üyesi bulunmak üzere özellikleri de var. Bugün teknolojik imkânlarla neredeyse kaybolmuş bir meslek olan mürettiplik romanlarda bilgi gerektiren ve her insanın yapmayı göze alamayacağı bir iş olarak anlatılıyor. Mürettipler ağır kurallarda uzun saatler çalışıyor. Sabır ve dikkat onların terk edemeyeceği iki durum. Bugün yazıişleri müdürüne karşılık gelen tahrir müdürü de gazeteye girecek yazıların konusuna, üslup ve hacmine karar veren ve bunları denetleyen bireyler olarak romanlarda görünüyor. Gazeteden en geç çıkan o. Yönetim müdürleri ise çalışanlar üstündeki tavırları ötürüsıyla oldukçaça eleştirilen bireyler. Görsel materyalin tedarikinden de ressamlar ve çinkograflar sorumlu. Çinko plakalar üzerine ressamların çizdiği fotoğraflar bu plakalar yardımıyla baskıya hazır hâle geliyor. Gazete dağıtıcısı müvezziler ise daha ucuz işgücü manasına geldiği için çocuklardan seçiliyor.
Gazete idarehanelerinde ortak yazı odaları var. Bu odaların ortasında üzeri kâğıt ve kalemle dolu bir masa görünüyor. Gazetecilerin bir kısmı bu odayı kullanırken kimileri kahvehanelerde, hatta vapur ve tren seyahatlerinde yazılarını yazıyorlar. Gazetecilerin haber toplama ve yazmak için başvurdukları çeşitli yollardan bahsediliyor. Birinci yol, öteki gazeteleri taramak ve başka gazetecilerden yararlanmak. Okur mektupları da haber kaynağı. Milletlerarası havadislere ulaşmak için liman ve istasyonlarda gelen yolculardan bilgi almak da o devir gazeteciliğinin ilgi cazip taraflarından biri. Tayfun Haykır’ın Nâzım H. Polat danışmanlığında hazırladığı doktora tezinden kitaplaşan bu yapıtta burada küçücük bir kısmını aktardığımız bir epey sorun ve sayısız detay bulunuyor. Kitabın sonrasındasında bu konularda çalışacak araştırmacılara birtakım tablolarla gereç sunması da çok değerli.