JoKeR
Active member
R. Ruveyda Okumuş
Osmanlı’da saray hayatından diplomasiye tarih yazıcılığından biyografik yapıtlara imza atan Prof. Dr. Ali Akyıldız hayatı ve mevti hâlâ tartışılan Sultan Abdülaziz’in oğlu Veliaht Yusuf İzzeddin Efendi’nin hayatını kaleme aldı. Daha evvel padişah kızları olan Refia Sultan (1842-1880) ve Nazime Sultan (1867-1947) biyografileriyle son devir Osmanlı tarihi ve hanedan hayatına ışık tutan Akyıldız bu kez Yusuf İzzeddin Efendi’nin (1857-1916) ikbâlden intihara uzanan sarsıcı hayat hikayesini tarihi dokümanlarla okuyucuya sundu.
Yusuf İzzeddin Efendi, Osmanlı şehzadelerinin çocuk sahibi olmaları yasağına karşın amcası Sultan Abdülmecid’in muhtemelen bildiği biçimde varlığına göz yumduğu bir şehzade olarak 10 Ekim 1857’de dünyaya gelir. Babası Sultan Abdülaziz’in şehzadeliği vaktinde doğan Yusuf İzzeddin’in varlığı fakat dört yıl daha sonra babası tahta çıkmasıyla bir arada kamuoyuna duyurulabilmişti.
İKBAL YILLARI
Şehzade Yusuf İzzeddin, özel hocalardan Arapça, Farsça, Fransızca, matematik, hoş yazı, imla ve fotoğraf başta olmak üzere çeşitli dersler alır. Şair Ziya Paşa da bir süre şehzadeye edebiyat ve Arapça dersleri vermiştir. çabucak hemen dört yaşında babasının isteğiyle 1861 yılında askeriyeye kaydettirilen şehzade sıra dışı bir biçimde süratle askeri rütbeler alır. 15 yaşında Hassa Ordu Müşiri yani mareşallik rütbesi verilen şehzade babası yardımıyla görülmemiş bir askeri mesleğe sahip olur.
İLK AVRUPA SEYAHATİ
Sultan Abdülaziz’in 1867’de çıktığı ve 47 gün süren Osmanlı tarihinde tek istisna olan Avrupa seyahatine Veliaht Murat Efendi, Şehzade Abdülhamid Efendi ile bir arada oğlu Yusuf İzzeddin Efendi de katılmıştır. O esnada çabucak hemen 10 yaşında bulunmasına karşın Şehzade Yusuf İzzeddin Efendi babasının isteğiyle resmî merasim ve kabullerde yer almıştır.
Sultan Abdülaziz büyük oğlu şehzade Yusuf İzzeddin Efendi’nin veraset sistemine alışılmamış olarak veliahtlığa yükselmesi için ağır efor sarf eder. Askeri rütbeleri süratlice yükseltilmesi, resmî merasimlerde çoğunlukla oğlunu yanında bulundurması bu çabalardandır. Sultan Abdülaziz yetki, rütbe ve prestijle donattığı oğlunun kamuoyu tarafınca idareye yatkın ve kendinden daha sonra iktidarın doğal varisi olacağı beklentisindeydi. Lakin yaşanan hadiselerle Sultan’ın bu isteğini gerçekleşememiştir.
BABASININ KUŞKULU ÖLÜMÜ
30 Mayıs 1876’da Sultan Abdülaziz kendisine yapılan bir darbe sonucunda tahttan indirilir ve akabinde alıkonulduğu Feriye Sarayı’nda kuşkulu bir biçimde hayata veda eder. O esnada 19 yaşında genç ve gururlu bir şehzade olan Yusuf İzzeddin Efendi, evvel babasının katledildiği çabucak sonrasında ise bunun intihar olduğu fikrini benimsemiştir. tıpkı vakitte babasına karşı yapılan ihtilal hareketinden haberdar olduğu hatta bu ihtilali desteklediği istikametinde yabancı basında lisana getirilen argümanlar da pek çarpıcıdır. Rus generali Mihail Aleksandroviç Hzenkampf’ın 1908’de yayımlanan anılarında ise Yusuf İzzeddin Efendi’nin, 28 Ekim 1877’de Çar II. Aleksandır Nikolayevic’e yazdığı mektupta Sultan II. Abdülhamid yerine tahta çıkmasına yardım etmesi karşılığında Doğu’da Rus çıkarlarını koruyacağı ve barış ortasında olacağı tarafında iş birliği teklif ettiğinden de bahsedilmektedir. Bu ağır tezleri daha ileri götüren general kelam konusu mektubun da Rus Genelkurmay Arşivi’nde bulunduğunu kaydetmesi son derece kıymetlidir. bu biçimde bir mektup şayet var ise bulunup yayınlanması ve tarihi gerçeklerin aydınlatması da şüphesiz yerinde olacaktır.
Babası Sultan Abdülaziz periyodunun ışıltılı günleri geride kalan Yusuf İzzeddin Efendi için otuz üç yıl devam edecek uzun ve sessiz bir devir başlar. Amcasının oğlu Sultan II. Abdülhamid vaktinde (1876-1909) Yusuf İzzeddin Efendi de başka şehzadeler üzere sıkı bir nezaret altında hayatını sürdürür. Bu senelerda Yusuf İzzeddin’in anne baba bir kardeşi Salih Sultan (1862-1941) ile çoğunlukla bir ortaya geldiği eşi Ahmet Zülküf Paşa’nın da yakın etrafından olduğu görülmektedir. tıpkı vakitte Yusuf İzzeddin Efendi’nin kardeşi bulunmasına karşın Abdülmecid Efendi hakkında Yıldız Sarayı’na jurnal vermiş, İttihatçılar’la da alaka kurmuş onlara birtakım kimi maddi dayanak de sağlamıştır. Doğduğundan beri iktidar hayalleri kuran şehzade sık sık gelecekten haber verdiğini söyleyenlerin cifr oyunlarına alet olmaktan da kurtulamamıştır. Terekesinden çıkan dokümanlar içinde cifr ile ilgili yazışmalar dikkat caziptir.
VELİAHT YUSUF İZZEDDİN
27 Nisan 1909’da Sultan II. Abdülhamid’in tahttan indirilerek yerine Sultan V. Mehmed Reşad’ın getirilmesiyle Yusuf İzzeddin Efendi veliaht-ı saltanat sıfatını alır ve Dolmabahçe Sarayı’ndaki Veliaht Dairesi kendisine tahsis edilir. Bu tarihten itibaren vefatına kadar 7 sene süren veliahtlığı boyunca hükümet ve bilhassa İttihatçılar Yusuf İzzeddin Efendi’yi etrafına yerleştirilen yaver ve teşrifatçılarla nezaret ve kontrol altında tutmaya çalışmış hatta bu bahiste ileri giderek kiminle görüşüp görüşmeyeceğine kadar müdahale etmişlerdir.
Yusuf İzzeddin Efendi veliahtlık senelerında çeşitli resmî merasimler, davet ve kabuller, yurtiçi ve yurtdışı seyahatlerde bulunur. Sultan Reşad ve maiyetinde devlet adamlarıyla bir arada Hereke, Bursa, İzmit, Edirne seyahatlerinde yer alan Yusuf İzzeddin Efendi, Temmuz 1915’de savaş devam ederken Çanakkale cephesini ziyaret eder. Yusuf İzzeddin Efendi veliahtlığıyla bir arada devleti ve padişahı temsilen bakılırsavlendirilerek çeşitli vakit içinderda İngiltere, Fransa, Almanya, Sırbistan, Romanya, İtalya ve Bulgaristan’a resmi ziyaretler yapar. İngiltere Hükümdarı VII. Edward’ın cenaze merasiminde Osmanlı padişahı ismine yer almak için Londra’ya giden veliaht Yusuf İzzeddin, Osmanlı tarihinde birinci kere veliaht sıfatıyla yurt haricinde resmi bir merasime katılmıştır.
Sarsıntılı bir ruh hali
Sultan Abdülaziz’in epey erken yaşta tahta hazırladığı hatta bu konuda teamüllerin dışına çıktığı şehzade Yusuf İzzeddin Efendi, evvel babasının tahttan indirilmesi ve kuşkulu bir biçimde vefatıyla altüst olan geleceği, eşi Çeşmiahu Hanım ve oğlu şehzade Mehmed Bahaeddin’in vefatlarının kederi İttihatçılar tarafınca adeta çepeçevre sarılan ömrü onda inişli çıkışlı bir ruh hali yaratmıştır. Kanser hastalığına yakalandığı ve bu sebepten İttihatçılar’ın bu hastalığı mazeret ederek onu veliahtlıktan ıskat edecekleri vehmine kapılmasıyla ruhi buhranları artar. 1912’de tedavi için Avrupa’ya giden şehzade, Balkanlar’da savaş durumunun çıkmasıyla İstanbul’a dönmek zorunda kalır. Tedavisi yarım kalan Yusuf İzzeddin sistemsiz bir hayat sürmesi ve günden güne ruhsal rahatsızlığının artmasıyla birlikte etrafından sıhhati ve veliahtlığıyla ilgili teminat mektupları almaktan geri durmaz. Sarsıntılı bir ruh halinde olan Yusuf İzzeddin Efendi yarım kalan çeşitli intihar teşebbüslerinde de bulunur.
Bıraktığı iki mektup
1 Şubat 1916 günü Yusuf İzzeddin Efendi, Aksaray Pertevniyal Valide Sultan Camii’nde metfun olan oğlu ve eşinin mezarlarını ziyaret ettikten daha sonra Zincirlikuyu Köşkü’nde sol kol bileğini ustura ile keserek hayatına son verir. Tüm müdahaleye karşın o esnada vefat eden veliaht gerisinde bıraktığı iki mektupta intihar ettiğini açıkça söz etmektedir. Veliahdın naaşını inceleyen hekim heyetinin görüşü ve yapılan soruşturma sonucunda de olayın intihar olduğuna kanaat getirilmiştir. Yusuf İzzeddin Efendi’nin naaşı 2 Şubat 1916 günü düzenlenen merasimle ve Ayasofya Camii’nde kılınan cenaze namazının akabinde dedesi II. Mahmud Türbesi’ne defnedilir.
Son devir Osmanlı şehzadeleri ortasında en varlıklı olan Yusuf İzzeddin Efendi’nin dükkanları, çiftlikleri, kasır ve köşkleri bulunmaktaydı. Bunlar içinde Çamlıca Köşkü, Zincirlikuyu Köşkü, Çavuşbaşı ve Hekimbaşı çiftlikleri sayılabilir. Kendisinin vefatıyla bir arada gerisinde kalan Hatice Şükriye Sultan, Mehmed Nizameddin Efendi, Mihriban Mihrişah Sultan olmak üzere üç çocuğunun çabucak hemen yaşları küçük olduğu için olduğu için ailesine bir vasi atanmış ve vasinin kontrolünü de kardeşi Abdülmecid Efendi üstlenmiştir.
Yusuf İzzeddin Efendi’nin ikbal, idbar ve intihara uzanan 68 yıllık hayatını mevzu alan biyografik kitap hem de Sultan Abdülaziz, Sultan II. Abdülhamid ve Sultan Mehmed Reşad bölümlerini, yaşanan siyasi, toplumsal olayları da ele almasıyla yakın tarihe kaynaklık etmektedir.
Osmanlı’da saray hayatından diplomasiye tarih yazıcılığından biyografik yapıtlara imza atan Prof. Dr. Ali Akyıldız hayatı ve mevti hâlâ tartışılan Sultan Abdülaziz’in oğlu Veliaht Yusuf İzzeddin Efendi’nin hayatını kaleme aldı. Daha evvel padişah kızları olan Refia Sultan (1842-1880) ve Nazime Sultan (1867-1947) biyografileriyle son devir Osmanlı tarihi ve hanedan hayatına ışık tutan Akyıldız bu kez Yusuf İzzeddin Efendi’nin (1857-1916) ikbâlden intihara uzanan sarsıcı hayat hikayesini tarihi dokümanlarla okuyucuya sundu.
Yusuf İzzeddin Efendi, Osmanlı şehzadelerinin çocuk sahibi olmaları yasağına karşın amcası Sultan Abdülmecid’in muhtemelen bildiği biçimde varlığına göz yumduğu bir şehzade olarak 10 Ekim 1857’de dünyaya gelir. Babası Sultan Abdülaziz’in şehzadeliği vaktinde doğan Yusuf İzzeddin’in varlığı fakat dört yıl daha sonra babası tahta çıkmasıyla bir arada kamuoyuna duyurulabilmişti.
İKBAL YILLARI
Şehzade Yusuf İzzeddin, özel hocalardan Arapça, Farsça, Fransızca, matematik, hoş yazı, imla ve fotoğraf başta olmak üzere çeşitli dersler alır. Şair Ziya Paşa da bir süre şehzadeye edebiyat ve Arapça dersleri vermiştir. çabucak hemen dört yaşında babasının isteğiyle 1861 yılında askeriyeye kaydettirilen şehzade sıra dışı bir biçimde süratle askeri rütbeler alır. 15 yaşında Hassa Ordu Müşiri yani mareşallik rütbesi verilen şehzade babası yardımıyla görülmemiş bir askeri mesleğe sahip olur.
İLK AVRUPA SEYAHATİ
Sultan Abdülaziz’in 1867’de çıktığı ve 47 gün süren Osmanlı tarihinde tek istisna olan Avrupa seyahatine Veliaht Murat Efendi, Şehzade Abdülhamid Efendi ile bir arada oğlu Yusuf İzzeddin Efendi de katılmıştır. O esnada çabucak hemen 10 yaşında bulunmasına karşın Şehzade Yusuf İzzeddin Efendi babasının isteğiyle resmî merasim ve kabullerde yer almıştır.
Sultan Abdülaziz büyük oğlu şehzade Yusuf İzzeddin Efendi’nin veraset sistemine alışılmamış olarak veliahtlığa yükselmesi için ağır efor sarf eder. Askeri rütbeleri süratlice yükseltilmesi, resmî merasimlerde çoğunlukla oğlunu yanında bulundurması bu çabalardandır. Sultan Abdülaziz yetki, rütbe ve prestijle donattığı oğlunun kamuoyu tarafınca idareye yatkın ve kendinden daha sonra iktidarın doğal varisi olacağı beklentisindeydi. Lakin yaşanan hadiselerle Sultan’ın bu isteğini gerçekleşememiştir.
BABASININ KUŞKULU ÖLÜMÜ
30 Mayıs 1876’da Sultan Abdülaziz kendisine yapılan bir darbe sonucunda tahttan indirilir ve akabinde alıkonulduğu Feriye Sarayı’nda kuşkulu bir biçimde hayata veda eder. O esnada 19 yaşında genç ve gururlu bir şehzade olan Yusuf İzzeddin Efendi, evvel babasının katledildiği çabucak sonrasında ise bunun intihar olduğu fikrini benimsemiştir. tıpkı vakitte babasına karşı yapılan ihtilal hareketinden haberdar olduğu hatta bu ihtilali desteklediği istikametinde yabancı basında lisana getirilen argümanlar da pek çarpıcıdır. Rus generali Mihail Aleksandroviç Hzenkampf’ın 1908’de yayımlanan anılarında ise Yusuf İzzeddin Efendi’nin, 28 Ekim 1877’de Çar II. Aleksandır Nikolayevic’e yazdığı mektupta Sultan II. Abdülhamid yerine tahta çıkmasına yardım etmesi karşılığında Doğu’da Rus çıkarlarını koruyacağı ve barış ortasında olacağı tarafında iş birliği teklif ettiğinden de bahsedilmektedir. Bu ağır tezleri daha ileri götüren general kelam konusu mektubun da Rus Genelkurmay Arşivi’nde bulunduğunu kaydetmesi son derece kıymetlidir. bu biçimde bir mektup şayet var ise bulunup yayınlanması ve tarihi gerçeklerin aydınlatması da şüphesiz yerinde olacaktır.
Babası Sultan Abdülaziz periyodunun ışıltılı günleri geride kalan Yusuf İzzeddin Efendi için otuz üç yıl devam edecek uzun ve sessiz bir devir başlar. Amcasının oğlu Sultan II. Abdülhamid vaktinde (1876-1909) Yusuf İzzeddin Efendi de başka şehzadeler üzere sıkı bir nezaret altında hayatını sürdürür. Bu senelerda Yusuf İzzeddin’in anne baba bir kardeşi Salih Sultan (1862-1941) ile çoğunlukla bir ortaya geldiği eşi Ahmet Zülküf Paşa’nın da yakın etrafından olduğu görülmektedir. tıpkı vakitte Yusuf İzzeddin Efendi’nin kardeşi bulunmasına karşın Abdülmecid Efendi hakkında Yıldız Sarayı’na jurnal vermiş, İttihatçılar’la da alaka kurmuş onlara birtakım kimi maddi dayanak de sağlamıştır. Doğduğundan beri iktidar hayalleri kuran şehzade sık sık gelecekten haber verdiğini söyleyenlerin cifr oyunlarına alet olmaktan da kurtulamamıştır. Terekesinden çıkan dokümanlar içinde cifr ile ilgili yazışmalar dikkat caziptir.
VELİAHT YUSUF İZZEDDİN
27 Nisan 1909’da Sultan II. Abdülhamid’in tahttan indirilerek yerine Sultan V. Mehmed Reşad’ın getirilmesiyle Yusuf İzzeddin Efendi veliaht-ı saltanat sıfatını alır ve Dolmabahçe Sarayı’ndaki Veliaht Dairesi kendisine tahsis edilir. Bu tarihten itibaren vefatına kadar 7 sene süren veliahtlığı boyunca hükümet ve bilhassa İttihatçılar Yusuf İzzeddin Efendi’yi etrafına yerleştirilen yaver ve teşrifatçılarla nezaret ve kontrol altında tutmaya çalışmış hatta bu bahiste ileri giderek kiminle görüşüp görüşmeyeceğine kadar müdahale etmişlerdir.
Yusuf İzzeddin Efendi veliahtlık senelerında çeşitli resmî merasimler, davet ve kabuller, yurtiçi ve yurtdışı seyahatlerde bulunur. Sultan Reşad ve maiyetinde devlet adamlarıyla bir arada Hereke, Bursa, İzmit, Edirne seyahatlerinde yer alan Yusuf İzzeddin Efendi, Temmuz 1915’de savaş devam ederken Çanakkale cephesini ziyaret eder. Yusuf İzzeddin Efendi veliahtlığıyla bir arada devleti ve padişahı temsilen bakılırsavlendirilerek çeşitli vakit içinderda İngiltere, Fransa, Almanya, Sırbistan, Romanya, İtalya ve Bulgaristan’a resmi ziyaretler yapar. İngiltere Hükümdarı VII. Edward’ın cenaze merasiminde Osmanlı padişahı ismine yer almak için Londra’ya giden veliaht Yusuf İzzeddin, Osmanlı tarihinde birinci kere veliaht sıfatıyla yurt haricinde resmi bir merasime katılmıştır.
Sarsıntılı bir ruh hali
Sultan Abdülaziz’in epey erken yaşta tahta hazırladığı hatta bu konuda teamüllerin dışına çıktığı şehzade Yusuf İzzeddin Efendi, evvel babasının tahttan indirilmesi ve kuşkulu bir biçimde vefatıyla altüst olan geleceği, eşi Çeşmiahu Hanım ve oğlu şehzade Mehmed Bahaeddin’in vefatlarının kederi İttihatçılar tarafınca adeta çepeçevre sarılan ömrü onda inişli çıkışlı bir ruh hali yaratmıştır. Kanser hastalığına yakalandığı ve bu sebepten İttihatçılar’ın bu hastalığı mazeret ederek onu veliahtlıktan ıskat edecekleri vehmine kapılmasıyla ruhi buhranları artar. 1912’de tedavi için Avrupa’ya giden şehzade, Balkanlar’da savaş durumunun çıkmasıyla İstanbul’a dönmek zorunda kalır. Tedavisi yarım kalan Yusuf İzzeddin sistemsiz bir hayat sürmesi ve günden güne ruhsal rahatsızlığının artmasıyla birlikte etrafından sıhhati ve veliahtlığıyla ilgili teminat mektupları almaktan geri durmaz. Sarsıntılı bir ruh halinde olan Yusuf İzzeddin Efendi yarım kalan çeşitli intihar teşebbüslerinde de bulunur.
Bıraktığı iki mektup
1 Şubat 1916 günü Yusuf İzzeddin Efendi, Aksaray Pertevniyal Valide Sultan Camii’nde metfun olan oğlu ve eşinin mezarlarını ziyaret ettikten daha sonra Zincirlikuyu Köşkü’nde sol kol bileğini ustura ile keserek hayatına son verir. Tüm müdahaleye karşın o esnada vefat eden veliaht gerisinde bıraktığı iki mektupta intihar ettiğini açıkça söz etmektedir. Veliahdın naaşını inceleyen hekim heyetinin görüşü ve yapılan soruşturma sonucunda de olayın intihar olduğuna kanaat getirilmiştir. Yusuf İzzeddin Efendi’nin naaşı 2 Şubat 1916 günü düzenlenen merasimle ve Ayasofya Camii’nde kılınan cenaze namazının akabinde dedesi II. Mahmud Türbesi’ne defnedilir.
Son devir Osmanlı şehzadeleri ortasında en varlıklı olan Yusuf İzzeddin Efendi’nin dükkanları, çiftlikleri, kasır ve köşkleri bulunmaktaydı. Bunlar içinde Çamlıca Köşkü, Zincirlikuyu Köşkü, Çavuşbaşı ve Hekimbaşı çiftlikleri sayılabilir. Kendisinin vefatıyla bir arada gerisinde kalan Hatice Şükriye Sultan, Mehmed Nizameddin Efendi, Mihriban Mihrişah Sultan olmak üzere üç çocuğunun çabucak hemen yaşları küçük olduğu için olduğu için ailesine bir vasi atanmış ve vasinin kontrolünü de kardeşi Abdülmecid Efendi üstlenmiştir.
Yusuf İzzeddin Efendi’nin ikbal, idbar ve intihara uzanan 68 yıllık hayatını mevzu alan biyografik kitap hem de Sultan Abdülaziz, Sultan II. Abdülhamid ve Sultan Mehmed Reşad bölümlerini, yaşanan siyasi, toplumsal olayları da ele almasıyla yakın tarihe kaynaklık etmektedir.