Savaşı fotoğraftan okumak mümkün

JoKeR

Active member
İnsanoğlu savaştan uzak kalamıyor. Günümüzde devam eden sayısız savaş var ve her geçen gün daha fazla sivil bu niçinle mağdur oluyor. Bunları toplumsal medyadan da takip etmek mümkün. Artık siviller de bir savaş muhabiri üzere dünyaya yayın yapabiliyor. Savaşı görmek ve fotoğraflar üzerinden kıymetlendirmek yeni bir durum değil. 1853-56 Kırım Harbi’nden beri savaşlar fotoğraflanıyor. Birinci Dünya Savaşı’nda da fotoğraflar bir propaganda aracıydı. Kısa mühlet evvel Ketebe Yayınları’ndan Avcı Siperinde Harp Sinematografı isimli kitabını çıkartan Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi öğretim üyesi Mustafa Göleç’le hem fotoğraflanan bir savaş olarak Birinci Dünya Savaşı’nı birebir vakitte bugünün herkes tarafınca kayıt altına alınan savaşlarını konuştuk. Göleç, “Kimsenin ünlü savaş muhabirlerinden veyahut haber ajanslarından manzara beklediği yok. Dünyanın rastgele bir yerinde, fail ya da mağdur elindeki bir cep telefonu kamerası, insanlığın ortak gözü oluveriyor. Artık kimse avcı siperinde değil, herkes sinematograf” tabirlerini kullanıyor.



Avcı Siperinde Harp Sinematografı isimli kitabınız epeyce sayıda fotoğraf içeriyor. Bu çalışmaya nasıl başladınız?

Müverrihler, muharrirler, muhabirler şahit oldukları veyahut duydukları savaş haberlerini yazmaktan hiç geri durmamışlar. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında bunlara yeni biri eklenmiş, foto muhabiri. 1853-56 Kırım Harbi’nden beri savaşlar, sadece yazılan değil, hem de görüntülenen hadiseler. Bugün kafalarımızdaki savaş algısı veyahut imgesi, savaş hakkında yazılanlardan fazlaca bu imajlardan besleniyor. Savaş fotoğrafı deyince gözümüzün önünde beliriveren kimi ikonik fotoğraflar var. Amerikan askerlerini Iwo Jima’ya bayrak dikerken, Rus askerlerini Berlin’de Reichstag binası çatısında bayrak sallarken, Vietnamlı çocukları Amerikan bombardımanında kaçarken gösteren çarpıcı fotoğraflar. Ancak savaş bunlardan, bu olağanüstü anlardan ibaret değil. Savaşın o kadar çarpıcı olmayan, gündelik, daha kolay imgelerini az görüyor ve biliyoruz. Bu durum Birinci Dünya Savaşı fotoğrafları için de geçerli. Savaşan taraflar kendilerini kuvvetli ve legal göstermek için, savaş aykırıları savaşı mahkûm etmek için savaşın en “parlak” ve en “karanlık” yüzlerini sergilemiş, gri alanları görmezden gelmişler. 1915-18 yılları içinde yayınlanan Muharebe-i Genele Fotoğrafları albümlerini gördüğümde beni bu şaşırttı. Yaklaşık bin altı yüz fotoğraf karesi barındıran bu koleksiyonda savaşın olağanüstü ve olağan imgeleri bir ortadaydı. Bu fotoğraflar sırf orduları, askerleri ve silahları göstermiyordu. Karşımda bunlarla bir arada savaş senelerında insanlık halleri diyebileceğim bir epeyce anın imajı vardı.





Muharabe-i Genele Fotoğrafları mecmuası o periyotta nasıl bir yayın yapıyor?


Mecmua üç yılı aşkın bir süre beş batı ve dört doğu lisanında yayınlanıyor. İçerdiği fotoğraflar savaşa Almanların gözünden bir bakış sunuyor. Mecmuanın bir propaganda fonksiyonu gördüğü açık. Başta Almanlar olmak üzere müttefiklerin askeri açıdan kuvvetli, iktisadi açıdan kendine kâfi ve moral bakımdan sağlam olduğu gösterilmek isteniyor. Müttefiklerin kazanımları ve düşmanların kayıpları abartıyla sunuluyor. Almanlar Müslüman halkları, birçoğu İngiliz ve Fransız sömürgesi olan Müslüman halkları etkilemek istiyorlar. Bu yüzden Türkçe’nin yanı sıra Arapça, Farsça ve Urduca olarak yayınlıyorlar mecmuayı. Bin altı yüz kadar fotoğraf ile mecmua Birinci Dünya Savaşı’nın görsel belgeliklerinden birisi.



SAVAŞ YALNIZCA ORDULAR DEĞİL

Birinci Dünya Savaşı yazılmanın yanında fotoğraflanan da bir savaş. Bu fotoğrafların savaşı daha âlâ anlamamıza yol açtığını söyleyebilir miyiz?

Hiç elbet. Tek bir fotoğraf sayfalar dolusu izahı ortasında saklıyor birden fazla vakit. İmparator ve hükümdarların, devlet erkeklerinın, generallerin portreleri ile asker kümeleri, esir kafileleri, göçmen kalabalıklarının panoramik imgeleri bir kontrast teşkil ediyor. Orduların nizam ve tertibi, askerlerin üniformaları, sahip oldukları silahlar fazlaca şey söylüyor. Bundan da ötesi savaşın cephede olmadığını görüyorsunuz. Savaşanın yalnızca ordular olmadığını anlıyorsunuz. Tarlalarda takım biçenler olmasaydı, fabrikalarda çalışanlar olmasaydı savaşın sürdürelemeyeceğine kanaat getiriyorsunuz. Tarlalarda, fabrikalarda, cadde ve sokaklarda, meydanlarda bayanlara ve çocuklara bakıyorsunuz. İnsanların acılar çektiklerini, kayıplar verdiklerini, fazlaca çalıştıkları, âlâ beslenemediklerini anlıyorsunuz. Çatışma imajlarına, çatışma daha sonrası harp alanlarının durumuna, vücut bütünlüğü bozulmuş cesetlere, azalarını yitirmiş yaralılara, hürriyetini kaybetmiş esirlere bakınca savaşın tahripkâr tabiatını hissediyorsunuz.

Pekala fotoğraflar üzerinden bir savaşa bakabilmek neleri değiştirdi?

Fotoğraf yazıya nazaran iletisini süratli ve ağır aktarabilen bir teknoloji. Üstelik kozmik bir lisanı var. Bir yazı kimi insanlara bir şeyler söyler, fotoğrafsa çabucak herkese. Yazının bildirisini birçok vakit şuurumuzla algılıyoruz. Fotoğraf o denli değil. Şuurumuz ve bilinçaltımız karşılık veriyor gördüğümüz bir imgeye. Savaş fotoğraflarına bakarken, savaşa dair yazıları okurken olduğundan farklı bir psikolojiye bürünüyoruz. Savaşın özne ve objeleri ile empati yapabilme yeteneğimiz fazlaca artıyor. Savaş olağan olarak diplomatik çekişmeler, iktisadi çıkarlar, askeri stratejilerle ilgili bir şey fakat bir yandan da milyonlarca insanın ömrüne dokunan da bir şey. Canını kaybeden, uzuvlarını yitiren, sevdiklerini kaybeden, konutlarından yurtlarından olan insanlar… Savaş herkesi ve her şeyi bir biçimde değiştiriyor. Yazının bu değişimi anlatma yetisi pek sonlu. Fotoğraf epey daha geniş ve kapsayıcı bir görüş sağlıyor.

HAKİKAT İÇİN UĞRAŞ GEREKİYOR

Bugün maalesef birden çok savaşın devam ettiği bir devirden geçiyoruz. Artık görsel çalışmalar, fotoğraf ve görüntüler çarpıtılıyor yahut dönüştürülüyor. Bu bağlamda savaş fotoğrafçılığının bize sundukları sizce değişti mi? Fotoğrafın hakikati gösterme hünerinin ortadan kalktığını söyleyebilir miyiz?

Savaş üzerine okur ve düşünürken savaş durumunun olağan olduğunu demek istemiyorum bir daha ancak hiç de istisnai olmadığını anlıyoruz. Yirminci yüzyılın karnesi bu açıdan hiç de parlak değildi ve ne yazık ki yirmi birinci yüzyılın birinci çeyreği de o denli oldu. Artık savaş fotoğraflanan bir şey olmaktan da çıktı. Körfez Savaşı sırasında Bağdat’tan CNN canlı yayını ile konutlarımıza servis edilen savaş manzaraları kısa bir süre şaşkınlık yaratmıştı, vakit içinde bunu da kanıksadık. Gazze’de, dünyanın diğer yerlerinde gece karanlığında yanıp sönen ışıklarıyla havada süzülen roketlerin kentlerin üzerine mevt yağdırdığı imgeler kurgu ve gerçeklik ayrımını oldukça belirsizleştirdi. olağan olarak günümüzde de savaşlara evvelce olduğu üzere bağlantı savaşları eşlik ediyor. Hakikat üzerinde kıyasıya bir rekabet sürüp gidiyor ancak artık savaş fotoğrafçılığı eskisinden çok daha farklı bir çerçevede fonksiyon görüyor. Kimsenin ünlü savaş muhabirlerinden veya haber ajanslarından imaj beklediği yok. Dünyanın rastgele bir yerinde, fail ya da mağdur elindeki bir cep telefonu kamerası, insanlığın ortak gözü oluveriyor. Artık kimse avcı siperinde değil, herkes sinematograf. Tahminen oldukçasesli lakin tam bu yüzden her insanın kendi hakikatini bulup yüceltebildiği bir irtibat savaşı artık yaşadığımız. ötürüsıyla her ne ise hakikat denen o şeyin ipuçları kimi vakit daha yakın ve daha fazlaca görünse de onu kavramak için gayret göstermek hâlâ gerekiyor ve bundan daha sonra da gerekecektir.
 
Üst