JoKeR
Active member
Hatıratları insan ruhunun karmakarışık ve bilmecelerle dolu ruh yapısının eseri formunda tanımlayan Prof. Dr. Ali Birinci, kelam konusu tarih olduğunda bu tıp eserler için şu kararı verir: “Tarihin en hassas ve tehlikeli gerecini teşkil etmektedir.”
Bu hassas ve tehlikeli malzemeyi kaynak olarak kullanan tarihçiyi bekleyen tuzakları da işaret etmekten geri durmaz Prof. Birinci:
1- öncedena metnin müellifi âlâ tanınmalı.
2- Anılarını hangi saiklerle yazdığı güzel tespit edilmeli.
3- Açık yahut zımnî bir maksadı olup olmadığına dikkat edilmeli.
4- Hatırat metninin asli nüsha olup olmadığının tespit edilmeli.
5- Şayet metin sadeleştirilmişse ilmî bir çalışmada kullanılmamalı.
Şayet bütün bu tuzakları tek tek muvaffakiyetle atlattıysanız artık sıra hatıratlardan yaralanmaya geldi. Bir hatırat ele alıp incelediğimiz mevzuya nasıl katkı yapar? Sorunun karşılığını en ehil kalemlerden birinde, Osmanlı askerî tarihine dair kıymetli çalışmalar yapan Doç. Dr. Mehmet Beşikçi’de buluyoruz. Birinci Dünya Savaşı’na katılan Osmanlı askerlerinin anılarının izini sürdüğü Cihan Harbini Yaşamak ve Hatırlamak: Osmanlı Askerlerinin Cephe Anıları ve Türkiye’de Birinci Dünya Savaşı Hafızası (İletişim, 2019) isimli bir kitap da kaleme alan müellif mevzuyu şu örnekle açıklıyor:
“Örneğin, Tanzimat’tan daha sonra Osmanlı İmparatorluğu’nda mecburî askerlik sisteminin tarihini incelerken şayet yalnızca asker alma kanunları ve ilgili resmi talimatnamelerle yetinirseniz, aslında gerçeklikte hiç var olmamış bir harikalık ve pürüzsüzlükte işlenmiş bir sistem resmetmeye başlayabilirsiniz. Resmî dokümanların doğurduğu bu formellik pratikte yaşanmış meseleleri, sistemin kendini pratik şartlara nasıl adapte ettiği, uygulayıcıların pragmatik kararları, zarurî askerliğin muhatabı olan aktörlerin bu uygulamaya nasıl reaksiyon verdiği üzere değerli detayları görmenizi engelleyecektir. bu biçimdesi bir tek-boyutluluktan ve formellikten kaçınmanın bir yolu, mevzubahis olan periyotta ve problemde dahli olmuş insanların hatırat, günlük, hatta mektup üzere şahsi yazılı kayıtlarının dikkatli bir gözle okunması ve kıymetlendirilmesi olabilir.” Beşikçi’ye göre hatırat ve günlük üzere metinler ile resmî evraklar içinde bir rekabet görmek ya da birini ötekinin alternatifi haline getirmek yararsızdır, ortalarındaki tamamlayıcılık boyutuna odaklanmak gerekir.
Artık gelin, savaşın resmi evraklara ya da haberlere mevzu olan tarafınca çok cephe gerisine, harekât planlarının kurgulandığı masalara ve insan kıssalarına odaklanan 10 hatıratı yakından tanıyalım.
Mustafa Kemal Atatürk – Nutuk
Kurtuluş Savaşı’nda yaşananların bir bütün halinde anlatıldığı “Nutuk”, 15-20 Ekim 1927 tarihleri içinde Cumhuriyet Halk Fırkası kongresinde şahsen Mustafa Kemal Atatürk tarafınca okunmuştur. “Nutuk”un Arap harfli birinci baskısı 1927’de, Latin harfli birinci baskısı 1934’te yapılmıştır. Yapı Kredi Yayınları tarafınca yayımlanan “Nutuk” ise 1927 tarihindeki yepyeni baskıdan hareketle hazırlanmış ve bir epeyce neşirdeki yanılgılı okumalar da düzeltilmiştir.
– Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk
– Yapı Kredi Yayınları
– Haz. Ziver Öktem-Yücel Demirel
Ali İhsan Sâbis, Harp Anılarım
Soyadını, Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi’nde İngilizlere karşı kazandığı Sâbis muharebelerinden alan Ali İhsan Sabis Ulusal Mücadele’ye katılmış, İkinci Dünya Savaşı senelerında ise gazetelerde askerlikle ilgili yazılar kaleme almıştır. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’den Afyonkarahisar milletvekili olarak meclise giren Ali İhsan Paşa anılarını Harp Anılarım ismiyle 5 cilt halinde yayınlamıştır. 1957’de vefat eden Paşa’nın anıları 1990-1993 yılları içinde bir daha yayınlanmıştır.
– Ali İhsan Sâbis
– Harp Anılarım
– 6 cilt
– Irmak Yayınları
Cemal Paşa, Hatırat:1913-1922
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önderlerinden Bahriye nâzırı Cemal Paşa, Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu’na nazaran Enver Paşa’dan daha sonra gelen ikinci adam olmuş ve asıl ününü bu yolla sağlamıştı. Mahmut Şevket Paşa suikastı, Trablusgarp Savaşları, Balkan Savaşları, Birinci. Dünya Savaşı’na giriş, Kanal Harekâtı, Şerif Hüseyin İsyanı ve Ermeni olayları üzere başlıkları içeren Cemal Paşa’nın hatıratı “Hatırat: 1913-1922” ismiyle birinci sefer 1922’de yayınlanmıştır. Almanca ve İngilizce olarak da yayınlanan hatırat yeni harflerle 1959’da yayınlanmıştır. İlmi neşri, DBY Yayınları’ndan çıkmıştır.
– Cemal Paşa
– Hatırat:1913-1922
– Haz. Ahmet Zeki İzgöer
– DBY Yayınları
Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimiz
Ulusal Mücadele’nin Doğu Cephesi’nde kazandığı büyük başarılardan dolayı “Doğu fâtihi” unvanıyla anılan Kâzım Karabekir’in birinci gençlik senelerından itibaren yaşadığı olayları günü gününe kaydetme alışkanlığı vardı. Çok velut olan Karabekir’in daha hayli hâtırat tipinde verdiği yapıtların en kıymetlisi Türk ordusuna ithaf ettiği “İstiklâl Harbimiz”dir. Birinci sefer 1960’ta yayınlanan ve Mondros’tan Lozan’a kadarki safahatı dokümanlarıyla ortaya koyan eser mahkeme tarafınca toplatılmış sonrasındasında hür bırakılmıştır.
– Kâzım Karabekir
– İstiklâl Harbimiz
– 2 cilt
– Haz. Ziver Öktem
– Yapı Kredi Yayınları
Halide Edib Adıvar, Türk’ün Ateşle İmtihanı
1920’de Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katılan, onbaşı ve üstçavuş rütbelerini alan Halide Edib Adıvar, Kurtuluş Savaşı sırasında yaşadıklarını Türk’ün Ateşle İmtihanı isimli hatıratında anlatmıştır. Halide Edib Kurtuluş Savaşı anılarını birinci vakit içinderda 1928’de The Turkish Ordeal ismiyle İngilizce olarak yayınlamıştır. çabucak sonrasında da Türkçe kaleme almış, kitap olarak birinci defa 1962’de basılmıştır. Kitap, muharririn hayattayken yapılan son baskısı temel alınarak yayınlanmaktadır.
– Halide Edib Adıvar
– Türk’ün Ateşle İmtihanı
– Haz. Mehmet Kalpaklı-Yeşim Kalpaklı
– Can Yayınları
Ahmed İzzet Paşa, Feryadım
Son Osmanlı sadrazamlarından Ahmed İzzet Paşa, 1924 yılında tamamladığı hatıratında mütareke devri İstanbul›u, İtilâf devletleri ve vakit zaman değişen siyasetleri akıcı ve çarpıcı bir üslupla anlatıyor. Hatıratında İstanbul’un Ulusal Mücadele’deki yardımlarının unutulmaması gerektiğini vurgulayan Ahmed İzzet Paşa’nın anıları birinci sefer Alman gazeteci ve müellifi Karl Klinghard tarafınca Almancaya çevrilerek 1927’de yayınlanmış, akabinde bir kısmı Akşam gazetesinde tefrika edilmiş, tamamı sonrasındasında Türkçe olarak yayınlanmıştır.
– Ahmed İzzet Paşa
– Feryadım
– Haz. Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar
– Timaş Yayınları
Naci Kâşif Kıcıman, Medine Müdafaası veya Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı?
Birinci Dünya Savaşı esnasında Medine’yi iki yıl yedi ay boyunca savunan “Medine Müdafii” Fahreddin Paşa rastgele bir yağmaya yahut İngilizlerin eline geçmesine fırsat vermemek için kutsal emanetleri muvaffakiyetle İstanbul’a nakletmişti. Fahreddin Paşa komutasındaki orduda istihbarat zabitliği yapan Naci Kâşif Kıcıman o periyotta yaşadıklarını Medine Müdafaası veya Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı? ismiyle kaleme aldı.
– Naci Kâşif Kıcıman
– Medine Müdafaası veya Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı?
– Sebil Yayınları
Fahrettin Altay, On Yıl Savaş ve daha sonrası
Ulusal Mücadele’de İnönü Muharebeleri, Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz’a katılan ve Mersin milletvekili olarak TBMM’de bakılırsav yapan Fahrettin Altay’ın
vefatından kısa bir süre evvel kaleme aldığı anıları, askeri ve diplomatik açıdan büyük ehemmiyet taşıyor. “Sayfalar dolusu bu kitaptaki yüzlerce sözümden şayet bir teki dahi ulusal tarihimiz için faydalı oluyorsa kendimi hayli daha fazla memnun sayacağım” diyen Altay, On Yıl Savaş ve daha sonrası’nda Kurtuluş Savaşı ve daha sonrasının panoramasını çiziyor.
– Fahrettin Altay
– On Yıl Savaş ve daha sonrası
– Türkiye İş Kültür Yayınları
Enver Paşa, Enver Paşa’nın Anıları
İttihak ve Terakki’nin üç önderinden biri olan ve Osmanlı Harbiye Nazırlığı’na kadar yükselen Enver Paşa’nın anıları, gençlik, öğrencilik ve subaylık senelerından, II. Meşrutiyet’e kadarki periyodu ele alıyor. Enver Paşa’nın, Balkan dağlarında çete kovalama ve çatışmalarla başlayan askerlik ömrü, Talât Beyefendi ile tanışması, İttihat ve Terakki’ye girişi ve dağa çıkışını merak ediyorsanız bu anılar tam size bakılırsa.
– Enver Paşa’nın Anıları
– Haz. Halil Erdoğan Cengiz
– Türkiye İş Kültür Yayınları
Hüseyin Raci Efendi, Zağra Müftüsünün Anıları
Yahya Kemal’in “Türklerin vatan edebiyatında en samimi, yüksek bir şaheserdir” dediği kitap, tarihimizde “93 Harbi” diye anılan 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rumeli’deki Müslümanların başına gelenlere şahitlik eden Zağra Müftüsü Hüseyin Râci Efendi’nin kaleminden çıkmıştır. Yepyeni ismi Târihçe-i Vak‘a-i Zağra olan anılar, muharriri hayattayken yayınlanamamış, çabucak sonrasında oğlu tarafınca kitaplaştırılmıştır.
– Hüseyin Raci Efendi
– Zağra Müftüsünün Anıları
– Haz. M. Ertuğrul Düzdağ
– İz Yayınları
Bu hassas ve tehlikeli malzemeyi kaynak olarak kullanan tarihçiyi bekleyen tuzakları da işaret etmekten geri durmaz Prof. Birinci:
1- öncedena metnin müellifi âlâ tanınmalı.
2- Anılarını hangi saiklerle yazdığı güzel tespit edilmeli.
3- Açık yahut zımnî bir maksadı olup olmadığına dikkat edilmeli.
4- Hatırat metninin asli nüsha olup olmadığının tespit edilmeli.
5- Şayet metin sadeleştirilmişse ilmî bir çalışmada kullanılmamalı.
Şayet bütün bu tuzakları tek tek muvaffakiyetle atlattıysanız artık sıra hatıratlardan yaralanmaya geldi. Bir hatırat ele alıp incelediğimiz mevzuya nasıl katkı yapar? Sorunun karşılığını en ehil kalemlerden birinde, Osmanlı askerî tarihine dair kıymetli çalışmalar yapan Doç. Dr. Mehmet Beşikçi’de buluyoruz. Birinci Dünya Savaşı’na katılan Osmanlı askerlerinin anılarının izini sürdüğü Cihan Harbini Yaşamak ve Hatırlamak: Osmanlı Askerlerinin Cephe Anıları ve Türkiye’de Birinci Dünya Savaşı Hafızası (İletişim, 2019) isimli bir kitap da kaleme alan müellif mevzuyu şu örnekle açıklıyor:
“Örneğin, Tanzimat’tan daha sonra Osmanlı İmparatorluğu’nda mecburî askerlik sisteminin tarihini incelerken şayet yalnızca asker alma kanunları ve ilgili resmi talimatnamelerle yetinirseniz, aslında gerçeklikte hiç var olmamış bir harikalık ve pürüzsüzlükte işlenmiş bir sistem resmetmeye başlayabilirsiniz. Resmî dokümanların doğurduğu bu formellik pratikte yaşanmış meseleleri, sistemin kendini pratik şartlara nasıl adapte ettiği, uygulayıcıların pragmatik kararları, zarurî askerliğin muhatabı olan aktörlerin bu uygulamaya nasıl reaksiyon verdiği üzere değerli detayları görmenizi engelleyecektir. bu biçimdesi bir tek-boyutluluktan ve formellikten kaçınmanın bir yolu, mevzubahis olan periyotta ve problemde dahli olmuş insanların hatırat, günlük, hatta mektup üzere şahsi yazılı kayıtlarının dikkatli bir gözle okunması ve kıymetlendirilmesi olabilir.” Beşikçi’ye göre hatırat ve günlük üzere metinler ile resmî evraklar içinde bir rekabet görmek ya da birini ötekinin alternatifi haline getirmek yararsızdır, ortalarındaki tamamlayıcılık boyutuna odaklanmak gerekir.
Artık gelin, savaşın resmi evraklara ya da haberlere mevzu olan tarafınca çok cephe gerisine, harekât planlarının kurgulandığı masalara ve insan kıssalarına odaklanan 10 hatıratı yakından tanıyalım.
Mustafa Kemal Atatürk – Nutuk
Kurtuluş Savaşı’nda yaşananların bir bütün halinde anlatıldığı “Nutuk”, 15-20 Ekim 1927 tarihleri içinde Cumhuriyet Halk Fırkası kongresinde şahsen Mustafa Kemal Atatürk tarafınca okunmuştur. “Nutuk”un Arap harfli birinci baskısı 1927’de, Latin harfli birinci baskısı 1934’te yapılmıştır. Yapı Kredi Yayınları tarafınca yayımlanan “Nutuk” ise 1927 tarihindeki yepyeni baskıdan hareketle hazırlanmış ve bir epeyce neşirdeki yanılgılı okumalar da düzeltilmiştir.
– Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk
– Yapı Kredi Yayınları
– Haz. Ziver Öktem-Yücel Demirel
Ali İhsan Sâbis, Harp Anılarım
Soyadını, Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi’nde İngilizlere karşı kazandığı Sâbis muharebelerinden alan Ali İhsan Sabis Ulusal Mücadele’ye katılmış, İkinci Dünya Savaşı senelerında ise gazetelerde askerlikle ilgili yazılar kaleme almıştır. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’den Afyonkarahisar milletvekili olarak meclise giren Ali İhsan Paşa anılarını Harp Anılarım ismiyle 5 cilt halinde yayınlamıştır. 1957’de vefat eden Paşa’nın anıları 1990-1993 yılları içinde bir daha yayınlanmıştır.
– Ali İhsan Sâbis
– Harp Anılarım
– 6 cilt
– Irmak Yayınları
Cemal Paşa, Hatırat:1913-1922
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önderlerinden Bahriye nâzırı Cemal Paşa, Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu’na nazaran Enver Paşa’dan daha sonra gelen ikinci adam olmuş ve asıl ününü bu yolla sağlamıştı. Mahmut Şevket Paşa suikastı, Trablusgarp Savaşları, Balkan Savaşları, Birinci. Dünya Savaşı’na giriş, Kanal Harekâtı, Şerif Hüseyin İsyanı ve Ermeni olayları üzere başlıkları içeren Cemal Paşa’nın hatıratı “Hatırat: 1913-1922” ismiyle birinci sefer 1922’de yayınlanmıştır. Almanca ve İngilizce olarak da yayınlanan hatırat yeni harflerle 1959’da yayınlanmıştır. İlmi neşri, DBY Yayınları’ndan çıkmıştır.
– Cemal Paşa
– Hatırat:1913-1922
– Haz. Ahmet Zeki İzgöer
– DBY Yayınları
Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimiz
Ulusal Mücadele’nin Doğu Cephesi’nde kazandığı büyük başarılardan dolayı “Doğu fâtihi” unvanıyla anılan Kâzım Karabekir’in birinci gençlik senelerından itibaren yaşadığı olayları günü gününe kaydetme alışkanlığı vardı. Çok velut olan Karabekir’in daha hayli hâtırat tipinde verdiği yapıtların en kıymetlisi Türk ordusuna ithaf ettiği “İstiklâl Harbimiz”dir. Birinci sefer 1960’ta yayınlanan ve Mondros’tan Lozan’a kadarki safahatı dokümanlarıyla ortaya koyan eser mahkeme tarafınca toplatılmış sonrasındasında hür bırakılmıştır.
– Kâzım Karabekir
– İstiklâl Harbimiz
– 2 cilt
– Haz. Ziver Öktem
– Yapı Kredi Yayınları
Halide Edib Adıvar, Türk’ün Ateşle İmtihanı
1920’de Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katılan, onbaşı ve üstçavuş rütbelerini alan Halide Edib Adıvar, Kurtuluş Savaşı sırasında yaşadıklarını Türk’ün Ateşle İmtihanı isimli hatıratında anlatmıştır. Halide Edib Kurtuluş Savaşı anılarını birinci vakit içinderda 1928’de The Turkish Ordeal ismiyle İngilizce olarak yayınlamıştır. çabucak sonrasında da Türkçe kaleme almış, kitap olarak birinci defa 1962’de basılmıştır. Kitap, muharririn hayattayken yapılan son baskısı temel alınarak yayınlanmaktadır.
– Halide Edib Adıvar
– Türk’ün Ateşle İmtihanı
– Haz. Mehmet Kalpaklı-Yeşim Kalpaklı
– Can Yayınları
Ahmed İzzet Paşa, Feryadım
Son Osmanlı sadrazamlarından Ahmed İzzet Paşa, 1924 yılında tamamladığı hatıratında mütareke devri İstanbul›u, İtilâf devletleri ve vakit zaman değişen siyasetleri akıcı ve çarpıcı bir üslupla anlatıyor. Hatıratında İstanbul’un Ulusal Mücadele’deki yardımlarının unutulmaması gerektiğini vurgulayan Ahmed İzzet Paşa’nın anıları birinci sefer Alman gazeteci ve müellifi Karl Klinghard tarafınca Almancaya çevrilerek 1927’de yayınlanmış, akabinde bir kısmı Akşam gazetesinde tefrika edilmiş, tamamı sonrasındasında Türkçe olarak yayınlanmıştır.
– Ahmed İzzet Paşa
– Feryadım
– Haz. Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar
– Timaş Yayınları
Naci Kâşif Kıcıman, Medine Müdafaası veya Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı?
Birinci Dünya Savaşı esnasında Medine’yi iki yıl yedi ay boyunca savunan “Medine Müdafii” Fahreddin Paşa rastgele bir yağmaya yahut İngilizlerin eline geçmesine fırsat vermemek için kutsal emanetleri muvaffakiyetle İstanbul’a nakletmişti. Fahreddin Paşa komutasındaki orduda istihbarat zabitliği yapan Naci Kâşif Kıcıman o periyotta yaşadıklarını Medine Müdafaası veya Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı? ismiyle kaleme aldı.
– Naci Kâşif Kıcıman
– Medine Müdafaası veya Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı?
– Sebil Yayınları
Fahrettin Altay, On Yıl Savaş ve daha sonrası
Ulusal Mücadele’de İnönü Muharebeleri, Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz’a katılan ve Mersin milletvekili olarak TBMM’de bakılırsav yapan Fahrettin Altay’ın
vefatından kısa bir süre evvel kaleme aldığı anıları, askeri ve diplomatik açıdan büyük ehemmiyet taşıyor. “Sayfalar dolusu bu kitaptaki yüzlerce sözümden şayet bir teki dahi ulusal tarihimiz için faydalı oluyorsa kendimi hayli daha fazla memnun sayacağım” diyen Altay, On Yıl Savaş ve daha sonrası’nda Kurtuluş Savaşı ve daha sonrasının panoramasını çiziyor.
– Fahrettin Altay
– On Yıl Savaş ve daha sonrası
– Türkiye İş Kültür Yayınları
Enver Paşa, Enver Paşa’nın Anıları
İttihak ve Terakki’nin üç önderinden biri olan ve Osmanlı Harbiye Nazırlığı’na kadar yükselen Enver Paşa’nın anıları, gençlik, öğrencilik ve subaylık senelerından, II. Meşrutiyet’e kadarki periyodu ele alıyor. Enver Paşa’nın, Balkan dağlarında çete kovalama ve çatışmalarla başlayan askerlik ömrü, Talât Beyefendi ile tanışması, İttihat ve Terakki’ye girişi ve dağa çıkışını merak ediyorsanız bu anılar tam size bakılırsa.
– Enver Paşa’nın Anıları
– Haz. Halil Erdoğan Cengiz
– Türkiye İş Kültür Yayınları
Hüseyin Raci Efendi, Zağra Müftüsünün Anıları
Yahya Kemal’in “Türklerin vatan edebiyatında en samimi, yüksek bir şaheserdir” dediği kitap, tarihimizde “93 Harbi” diye anılan 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rumeli’deki Müslümanların başına gelenlere şahitlik eden Zağra Müftüsü Hüseyin Râci Efendi’nin kaleminden çıkmıştır. Yepyeni ismi Târihçe-i Vak‘a-i Zağra olan anılar, muharriri hayattayken yayınlanamamış, çabucak sonrasında oğlu tarafınca kitaplaştırılmıştır.
– Hüseyin Raci Efendi
– Zağra Müftüsünün Anıları
– Haz. M. Ertuğrul Düzdağ
– İz Yayınları