JoKeR
Active member
ARİF AY
Şiirimiz her periyot ufku geniş, dünyaya açık bir şiir olmuştur. Ülke haricinde okunurluğu yaygın olmasa da dünyada
olup bitenlere ilgisiz kalmamıştır. Yalnızca ülke ortasındaki olguları, olayları, değişimleri değil, dünyadakileri de kapsam alanına almış bir şiirdir. Dış dünyaya duyulan bu ilginin kültürel, sanatsal, tarihî, toplumsal, ekonomik, ideolojik bir fazlaca niçini vardır. Üç kıtada karar süren Osmanlı, ulaşabildiği her yere İslâm külçeşidini taşımış ve çeşitli yapıtlarla de bu kültürün kalıcılığını sağlamıştır. Dolaysıyla kimi şairler, büyük devletimizin yıkılışıyla elimizden çıkan topraklardaki bu kültür mirasına ilgisiz kalmamış, bu mirası da bir hasret duygusu olarak şiirlerine taşımışlardır. Öteki şairlerin büyük bir kısmı de Batılılaşma gayretinin gereği olarak şiirlerini Batılı kıymetler üzerine inşa etmişlerdir.
Kültür mirasımıza ve kendi medeniyet kıymetlerimize sahip çıkan şairler, Batıcılığa karşı oldukları için ona yönelik tenkitlerinden dolayı onu gündemlerinde tutarken, Batıcılığı bir ideoloji olarak benimseyen şairler de bu bağlılıktan dolayı Batı’yı gündemlerinin temeli olarak görmüşlerdir. İslâmî dünya görüşüne sahip şairler Batı’ya eleştirel bir gözle bakarken, Batıcı şairler de Batı’yı yüceltmenin ve onu topluma dayatmanın eforu ortasında olmuşlardır.
Turan Güler “Modern Türk Şiirinde Avrupa / Kentler ve İnsanlar” (Çizgi Yayınları) isimli kitabında bu eğilimleri ve bağlantıları niyet planında değerlendirirken, şiirlerle de bu değerlendirmeleri örneklendirir. Turan Güler’in bu çalışmasını hem bir birinci çalışma olması birebir vakitte şiirler üzerinden yaptığı yorumlar ve değerlendirmeler bakımından kıymetli ve bedelli buluyorum.
Modern Türk Şiirinde Avrupa / Kentler ve İnsanlarnTuran GülernÇizgi Yayınların2021n382 sayfa
Üç kısımdan oluşan kitabın yazılış emelini ön kelamda şu biçimde lisana getirir müellif:
“Elinizdeki bu çalışmanın emeli ise ‘Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı’ devrinin şiir çeşidinde Batı’dan ne ölçüde etkilendiğini ortaya koymaktan fazla Batı’nın bir imkân dahilinde yer ve insan boyutuyla imge, sembol, imaj, çağrışım, atıf ve tema olarak şiirdeki varlığını ortaya koymaktır. Bu gayeyle edebiyatımızın önde gelen şairleri içinde sayılan; Ziya Paşa, Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci, Abdülhak Hamid Tarhan, Tevfik Fikret, Mehmet Emin Yurdakul, Cenap Şahabettin, Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Haşim, Orhan Seyfi Orhon, Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Kutsi Tecer, Nazım Hikmet Ran, Necip Fazıl Kısakürek, Sabahattin Ali, Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Orhan Veli Kanık, Oktay Rıfat Horozcu, Melih Cevdet Anday, Cahit Külebi, Attila İlhan, Turgut Uyar, Ahmed Arif, Cemal Süreya, Sezai Karakoç, Cahit Zarifoğlu, İsmet Özel, Cahit Koytak, Arif Ay, Haydar Ergülen, Hakan Şakdemir, Hayriye Ünal üzere şairler kronolojik olarak ele alınmıştır. Alan yazın taraması tekniği ile tespit edilen bu şairlerin şiirleri metin incelemesi formülü ile tematik olarak incelenmiştir.”
Giriş kısmında Batılılaşma tarihini özetleyen Turan Güler, bilhassa şiirde görülen değişimin devlet ve toplum yapımızın da değişiminin ana ögesi olduğuna vurgu yapar. Osmanlı kültürüyle yetişen Namık Kemal, Ziya Paşa, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamid Tarhan, Muallim Naci üzere şairler şiirlerini Divan şiiri ölçü ve kalıpları ortasında Batılı kavramlarla örerek değişimin öncülüğünü yaparlar. Servet-i Fünun, Ulusal Edebiyat periyotlarında Divan şiirinin tesiri giderek azalır ve 1940’lı senelerda artık Batı stili şiir varlığını gösterir. “Nihayetinde çağdaş Türk şiiri Batılı manada varlığını ortaya koymuştur denilebilir. Şiirdeki bu değişim yalnızca biçimde, üslupta, temada olan değişim değildir. Şiirin kelam varlığı da bu değişimden nasibini alır. Şiirdeki bu değişim bununla birlikte değişen medeniyet algımızın kelama yansıyan kısmını gösterir. Bunun somut göstergeleri hakkında biroldukca farklı çalışma yapılmıştır” diyen Turan Güler, akabinde Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Tanzimat Fermanı’na dair şu tespitine yer verir: “İmparatorluk, asırlar ortasında yaşadığı bir medeniyet dairesinden çıkarak, çaba halinde olduğu öbür bir medeniyet dairesine girdiğini ilan ediyor, onun pahalarını açıkça kabul ediyordu.”
MEDENİYETLERE ŞAİR BAKIŞI
Turan Güler, birinci kısımda genel kanaatler açısından Batı medeniyetine olumsuz ya da olumlu bakanların görüşlerinden hareketle değerlendirmelerde bulunur. Şiir örnekleriyle de bu değerlendirmelere somutluk kazandırır. Batı’ya özenişimizi ahmakça bir taklit olarak bakılırsan Encümen-i Şu’ara topluluğunun kıymetli şairlerinden biri olan Hersekli Arif Hikmet Bey’in (1839-1903) şu kelamlarına yer verir Turan Güler: “Demek isterim ki, temâyülât ya akıllane ya ahmakane. (…) Temâyül-i ahmakane, bir kimsenin üzerindeki libas bi’il-istihsan, kendi kişiselyetini düşünmeksizin o denli bir libas biçtirip giymeğe özenmektir.”
Mehmet Akif Ersoy da Batı’ya olumsuz bakanlar içindedır. Ne ki, Mehmet Akif’in bakışı tam bir olumsuz bakış değildir. O, “Garb’ın efkârını ve eserlerini” direkt düşman tanımamızın gerçek olmadığını söyler. O, “Ne hüsrandır ki: Şark’ın ben vefasız, kansız evladı / Serapa Garb’a çiğnettim de çıktım hâk-ı ecdadı!” dese de Batı’nın ilminin ve sanatının alınmasını her fırsatta lisana getirir: “Alınız ilmini Garb’ın, alınız san’atını; / Veriniz tıpkı vakitte mesainize son sür’atini / Zira kabil değil yaşamak bunlarsız; / Zira milliyeti yok san’atın, ilmin; yalnız” halbuki, sanatı oluşturan ölçütler üniversal olsa da özü itibariyle, o sanatın çıktığı milletin ruhunu yansıtır ve o milletin hayat şeklinden, dünyaya bakışından izler taşır.
Faruk Nafiz Çamlıbel (1898-1973) “Sanat” isimli şiirinde: “Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken / Yazılmamış bir destan üzere Anadolu’muz / Arkadaş, biz bu yolda Türküler tuttururken / Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz!” diyerek, daha net bir duruş stantlar.
Batı’ya karşı en keskin tutumu, en asil duruşu Necip Fazıl, Sezai Karakoç ve Nuri Pakdil, Rasim Özdenören, Atasoy Müftüoğlu ve M. Akif İnan’da görürüz. Sözgelimi, Sezai Karakoç şunları der: “Bana ne Paris’ten / Newyork’tan Londra’dan / Moskova’dan Pekin’den / Senin yanında / Bütün bu türedi uygarlıklar umurumda mı / Sen bir uygarlık oldun bir ömür uzunluğu / Geceme gündüzüme” (Gün Doğmadan, s. 427)
Batı’ya olumlu bakan şairlerden birkaçı: Namık Kemal, Abdülhak Hamid Tarhan, Tevfik Fikret, Nazım Hikmet, Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday.
Namık Kemal “Hürriyet Kasidesi”nde Fransız İhtilâli’ni hazırlayan müelliflerin kavramlarına yer verir. Abdülhak Hamid Tarhan “Hep veyahut Hiç” isimli kitabında ilerlemek için Avrupa’yı taklit etmeyi önerir okuyucusuna. Batı destanlarını ve mitolojisini şiirine temel alan ve medeniyeti Batı’da bakılırsan Melih Cevdet Anday, kendi insanımıza “ayı” diyecek kadar Batı’ya hayranlık duyan bir şairdir: “Şu haline bak da utan / Ne okuma bilirsin ne sayı / Ne üstünde var ne başında / Ne midende ne kursağında / Bari gel de görgün arttır / Medeniyet öğren ayı.” (Sözcükler, s.68)
AVRUPA’YA DAİR GÖRÜŞLER
İkinci kısımda: “Osmanlı Türk aydın ve bürokrasisinin çağdaşlaşma serüveninin bir modülü olan çağdaş Türk şiiri, XVIII. yüzyılın başlarından itibaren çıktığı bu seyahatte değerli etaplar katetmiştir. Bugünkü çağdaş şiirin ve çalışmada söz edilen Avrupa etkisinin anlaşılabilmesi de bu sürecin başlangıcı ile ilişkilidir” diyen Turan Güler, çeşitli vesilelerle Türk şiirinde geçen Avrupa ülke ve kentlerini şiirlerden örneklerle Avrupa’ya olumlu ya da olumsuz bakışları ortaya koyar.
Üçüncü kısımda; ‘Avrupa insanı’ başlığı altında şiirlerde geçen şair, muharrir, ressam, heykeltıraş, müzisyen, filozof, düşünür, aktivist vs. yer alır. Yazının hudutlarını aşacağından, çok kapsamlı bu kısımdan örnekler vermeyeceğiz.
özetlemek gerekirsesı, Turan Güler’in tabir ettiği üzere: “Divan şairi için “yek sengine acem mülkü feda” edilen İstanbul’un yanı sıra Paris “aklı olanın” gezip nazaranceği kentler olarak tasvir edilmeye başlanmıştır. bir daha Divan şairi ve aydını için birer ‘zındık’ olan Voltaire ve Rousseau üzere isimler daha sonraki periyotlarda birer ülkü karakter olarak anılmıştır.”
İki yüzyıllık vakit dilimini içine alan Batılılaşma serüvenine bir de şiirin penceresinden bakmayı istek edenlere önereceğimiz bir çalışma Turan Güler’in “Modern Türk Şiirinde Avrupa / Kentler ve İnsanlar” kitabı.
Şiirimiz her periyot ufku geniş, dünyaya açık bir şiir olmuştur. Ülke haricinde okunurluğu yaygın olmasa da dünyada
olup bitenlere ilgisiz kalmamıştır. Yalnızca ülke ortasındaki olguları, olayları, değişimleri değil, dünyadakileri de kapsam alanına almış bir şiirdir. Dış dünyaya duyulan bu ilginin kültürel, sanatsal, tarihî, toplumsal, ekonomik, ideolojik bir fazlaca niçini vardır. Üç kıtada karar süren Osmanlı, ulaşabildiği her yere İslâm külçeşidini taşımış ve çeşitli yapıtlarla de bu kültürün kalıcılığını sağlamıştır. Dolaysıyla kimi şairler, büyük devletimizin yıkılışıyla elimizden çıkan topraklardaki bu kültür mirasına ilgisiz kalmamış, bu mirası da bir hasret duygusu olarak şiirlerine taşımışlardır. Öteki şairlerin büyük bir kısmı de Batılılaşma gayretinin gereği olarak şiirlerini Batılı kıymetler üzerine inşa etmişlerdir.
Kültür mirasımıza ve kendi medeniyet kıymetlerimize sahip çıkan şairler, Batıcılığa karşı oldukları için ona yönelik tenkitlerinden dolayı onu gündemlerinde tutarken, Batıcılığı bir ideoloji olarak benimseyen şairler de bu bağlılıktan dolayı Batı’yı gündemlerinin temeli olarak görmüşlerdir. İslâmî dünya görüşüne sahip şairler Batı’ya eleştirel bir gözle bakarken, Batıcı şairler de Batı’yı yüceltmenin ve onu topluma dayatmanın eforu ortasında olmuşlardır.
Turan Güler “Modern Türk Şiirinde Avrupa / Kentler ve İnsanlar” (Çizgi Yayınları) isimli kitabında bu eğilimleri ve bağlantıları niyet planında değerlendirirken, şiirlerle de bu değerlendirmeleri örneklendirir. Turan Güler’in bu çalışmasını hem bir birinci çalışma olması birebir vakitte şiirler üzerinden yaptığı yorumlar ve değerlendirmeler bakımından kıymetli ve bedelli buluyorum.
Modern Türk Şiirinde Avrupa / Kentler ve İnsanlarnTuran GülernÇizgi Yayınların2021n382 sayfa
Üç kısımdan oluşan kitabın yazılış emelini ön kelamda şu biçimde lisana getirir müellif:
“Elinizdeki bu çalışmanın emeli ise ‘Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı’ devrinin şiir çeşidinde Batı’dan ne ölçüde etkilendiğini ortaya koymaktan fazla Batı’nın bir imkân dahilinde yer ve insan boyutuyla imge, sembol, imaj, çağrışım, atıf ve tema olarak şiirdeki varlığını ortaya koymaktır. Bu gayeyle edebiyatımızın önde gelen şairleri içinde sayılan; Ziya Paşa, Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci, Abdülhak Hamid Tarhan, Tevfik Fikret, Mehmet Emin Yurdakul, Cenap Şahabettin, Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Haşim, Orhan Seyfi Orhon, Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Kutsi Tecer, Nazım Hikmet Ran, Necip Fazıl Kısakürek, Sabahattin Ali, Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Orhan Veli Kanık, Oktay Rıfat Horozcu, Melih Cevdet Anday, Cahit Külebi, Attila İlhan, Turgut Uyar, Ahmed Arif, Cemal Süreya, Sezai Karakoç, Cahit Zarifoğlu, İsmet Özel, Cahit Koytak, Arif Ay, Haydar Ergülen, Hakan Şakdemir, Hayriye Ünal üzere şairler kronolojik olarak ele alınmıştır. Alan yazın taraması tekniği ile tespit edilen bu şairlerin şiirleri metin incelemesi formülü ile tematik olarak incelenmiştir.”
Giriş kısmında Batılılaşma tarihini özetleyen Turan Güler, bilhassa şiirde görülen değişimin devlet ve toplum yapımızın da değişiminin ana ögesi olduğuna vurgu yapar. Osmanlı kültürüyle yetişen Namık Kemal, Ziya Paşa, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamid Tarhan, Muallim Naci üzere şairler şiirlerini Divan şiiri ölçü ve kalıpları ortasında Batılı kavramlarla örerek değişimin öncülüğünü yaparlar. Servet-i Fünun, Ulusal Edebiyat periyotlarında Divan şiirinin tesiri giderek azalır ve 1940’lı senelerda artık Batı stili şiir varlığını gösterir. “Nihayetinde çağdaş Türk şiiri Batılı manada varlığını ortaya koymuştur denilebilir. Şiirdeki bu değişim yalnızca biçimde, üslupta, temada olan değişim değildir. Şiirin kelam varlığı da bu değişimden nasibini alır. Şiirdeki bu değişim bununla birlikte değişen medeniyet algımızın kelama yansıyan kısmını gösterir. Bunun somut göstergeleri hakkında biroldukca farklı çalışma yapılmıştır” diyen Turan Güler, akabinde Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Tanzimat Fermanı’na dair şu tespitine yer verir: “İmparatorluk, asırlar ortasında yaşadığı bir medeniyet dairesinden çıkarak, çaba halinde olduğu öbür bir medeniyet dairesine girdiğini ilan ediyor, onun pahalarını açıkça kabul ediyordu.”
MEDENİYETLERE ŞAİR BAKIŞI
Turan Güler, birinci kısımda genel kanaatler açısından Batı medeniyetine olumsuz ya da olumlu bakanların görüşlerinden hareketle değerlendirmelerde bulunur. Şiir örnekleriyle de bu değerlendirmelere somutluk kazandırır. Batı’ya özenişimizi ahmakça bir taklit olarak bakılırsan Encümen-i Şu’ara topluluğunun kıymetli şairlerinden biri olan Hersekli Arif Hikmet Bey’in (1839-1903) şu kelamlarına yer verir Turan Güler: “Demek isterim ki, temâyülât ya akıllane ya ahmakane. (…) Temâyül-i ahmakane, bir kimsenin üzerindeki libas bi’il-istihsan, kendi kişiselyetini düşünmeksizin o denli bir libas biçtirip giymeğe özenmektir.”
Mehmet Akif Ersoy da Batı’ya olumsuz bakanlar içindedır. Ne ki, Mehmet Akif’in bakışı tam bir olumsuz bakış değildir. O, “Garb’ın efkârını ve eserlerini” direkt düşman tanımamızın gerçek olmadığını söyler. O, “Ne hüsrandır ki: Şark’ın ben vefasız, kansız evladı / Serapa Garb’a çiğnettim de çıktım hâk-ı ecdadı!” dese de Batı’nın ilminin ve sanatının alınmasını her fırsatta lisana getirir: “Alınız ilmini Garb’ın, alınız san’atını; / Veriniz tıpkı vakitte mesainize son sür’atini / Zira kabil değil yaşamak bunlarsız; / Zira milliyeti yok san’atın, ilmin; yalnız” halbuki, sanatı oluşturan ölçütler üniversal olsa da özü itibariyle, o sanatın çıktığı milletin ruhunu yansıtır ve o milletin hayat şeklinden, dünyaya bakışından izler taşır.
Faruk Nafiz Çamlıbel (1898-1973) “Sanat” isimli şiirinde: “Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken / Yazılmamış bir destan üzere Anadolu’muz / Arkadaş, biz bu yolda Türküler tuttururken / Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz!” diyerek, daha net bir duruş stantlar.
Batı’ya karşı en keskin tutumu, en asil duruşu Necip Fazıl, Sezai Karakoç ve Nuri Pakdil, Rasim Özdenören, Atasoy Müftüoğlu ve M. Akif İnan’da görürüz. Sözgelimi, Sezai Karakoç şunları der: “Bana ne Paris’ten / Newyork’tan Londra’dan / Moskova’dan Pekin’den / Senin yanında / Bütün bu türedi uygarlıklar umurumda mı / Sen bir uygarlık oldun bir ömür uzunluğu / Geceme gündüzüme” (Gün Doğmadan, s. 427)
Batı’ya olumlu bakan şairlerden birkaçı: Namık Kemal, Abdülhak Hamid Tarhan, Tevfik Fikret, Nazım Hikmet, Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday.
Namık Kemal “Hürriyet Kasidesi”nde Fransız İhtilâli’ni hazırlayan müelliflerin kavramlarına yer verir. Abdülhak Hamid Tarhan “Hep veyahut Hiç” isimli kitabında ilerlemek için Avrupa’yı taklit etmeyi önerir okuyucusuna. Batı destanlarını ve mitolojisini şiirine temel alan ve medeniyeti Batı’da bakılırsan Melih Cevdet Anday, kendi insanımıza “ayı” diyecek kadar Batı’ya hayranlık duyan bir şairdir: “Şu haline bak da utan / Ne okuma bilirsin ne sayı / Ne üstünde var ne başında / Ne midende ne kursağında / Bari gel de görgün arttır / Medeniyet öğren ayı.” (Sözcükler, s.68)
AVRUPA’YA DAİR GÖRÜŞLER
İkinci kısımda: “Osmanlı Türk aydın ve bürokrasisinin çağdaşlaşma serüveninin bir modülü olan çağdaş Türk şiiri, XVIII. yüzyılın başlarından itibaren çıktığı bu seyahatte değerli etaplar katetmiştir. Bugünkü çağdaş şiirin ve çalışmada söz edilen Avrupa etkisinin anlaşılabilmesi de bu sürecin başlangıcı ile ilişkilidir” diyen Turan Güler, çeşitli vesilelerle Türk şiirinde geçen Avrupa ülke ve kentlerini şiirlerden örneklerle Avrupa’ya olumlu ya da olumsuz bakışları ortaya koyar.
Üçüncü kısımda; ‘Avrupa insanı’ başlığı altında şiirlerde geçen şair, muharrir, ressam, heykeltıraş, müzisyen, filozof, düşünür, aktivist vs. yer alır. Yazının hudutlarını aşacağından, çok kapsamlı bu kısımdan örnekler vermeyeceğiz.
özetlemek gerekirsesı, Turan Güler’in tabir ettiği üzere: “Divan şairi için “yek sengine acem mülkü feda” edilen İstanbul’un yanı sıra Paris “aklı olanın” gezip nazaranceği kentler olarak tasvir edilmeye başlanmıştır. bir daha Divan şairi ve aydını için birer ‘zındık’ olan Voltaire ve Rousseau üzere isimler daha sonraki periyotlarda birer ülkü karakter olarak anılmıştır.”
İki yüzyıllık vakit dilimini içine alan Batılılaşma serüvenine bir de şiirin penceresinden bakmayı istek edenlere önereceğimiz bir çalışma Turan Güler’in “Modern Türk Şiirinde Avrupa / Kentler ve İnsanlar” kitabı.