Suriye krizini çevreleyen taşlar yavaşça yerinden oynuyor.
Farklı düzlemlerde Rusya ve Türkiye ile yürütülen müzakerelerin yanı sıra bölge başkanlarını Beyaz Saray’da ağırlamaya başlayan ABD Lideri Joe Biden’ın temaslarından çıkacak sonuçlar Suriye’de tahlilin parametrelerini değiştirebilir.
Mümkün durum değişiklikleri kuzeydoğu Suriye’de Kürtlerin liderliğindeki özerklik projesinin geleceğini de direkt ilgilendiriyor.
ABD’nin Suriye siyaseti birkaç yerde değişim işaretleri veriyor.
öncedena Biden, ABD’li petrol şirketi Delta Crescent Energy’ye tanınan yaptırım muafiyetini uzatmadı. Biden’ın selefi Donald Trump’ın Fırat’ın doğusunda ‘petrole bekçilik’ misyonuna son vermesi Rusya ile diyaloga girmeyi kolaylaştıran bir adımdı.
Rusya-ABD diyalogunun sonuçları
Biden ile Rusya Federasyonu Lideri Vladimir Putin’in 16 Haziran’da Cenevre’deki birinci buluşmasından daha sonra taraflar oduna karşılık taviz yaklaşımıyla durumlarını revize ettikleri izlenimi verdi.
Bu yakınlaşmanın tutarlılığı, Birlemiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu’nun insani yardımların geçişi için Bab el Hava Hudut Kapısı’nın açık tutulması sonucuyla test edildi. Birinci kere iki ülke Suriye konusunda ortak bir metin çıkardı.
ABD’nin BM Daimi Temsilcisi Linda Thomas Greenfield, bu müstesna duruma “ABD ve Rusya’nın insani teşebbüsü paylaşabilmeleri önemlidir” diyerek parmak basarken, Rus mevkidaşı Vasiliy Nebenzya bunun tüm Orta Doğu’nun yararlanacağı bir dönüm noktası olması temennisinde bulundu.
Lakin taraflar, önderler tepesinden BM dönemecine kadar yalnızca kapı pazarlığı yapmamıştı. Kürt kaynaklar Suriye’de iki ülkenin kabaca anlaştığını söylüyor.
Amerikan-Rus diyalogunun demiri yumuşattığına dair birinci gösterge, 9 Temmuz’da BM’deki oylamadan evvel 28 Haziran’da Roma’da 15 ülkeden dışişleri bakanlarının katıldığı Suriye toplantısındaki havaydı.
Arap kaynaklara nazaran, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken evvelari insani yardımların genişletilerek ulaştırılması, Irak-Şam İslam Devleti’yle (IŞİD) uğraşın sürdürülmesi, ateşkesin korunması, Kürtler ortası birlik görüşmeleri ile Kürtler ve Şam içinde diyalogun desteklenmesi olarak sıralarken, Trump periyodunun siyasetine renk veren “İran’ın Suriye’den atılması” gayesini ise yenidenlamadı.
Ayrıyeten Esad idaresini maksat alan kelamlardan kaçındı. Kürtlerin Şam’la diyalogunu destekleyen söz de bir birinci sayılır.
Taslak metinde Suriye’nin bir daha inşasını ve Şam’la diplomatik olağanlaşmayı siyasi tahlil sürecinin ilerlemesine bağlayan iki husus vardı; son bildiride bunlar da çıkartıldı.
Kimi Arap temsilciler tahlil için Arap rolünün devreye girmesi ve Suriye’nin Arap Birliği’ne dönmesi gerektiği üzerinde dururken Sezar Maddesi’nin kendilerine hareket alanı bırakmadığından yakındı. Bu Arap tavrına İtalya ve Yunanistan üzere Avrupa Birliği (AB) üyelerinin Şam’la olağanlaşma eğilimlerini de eklemek gerekiyor.
Yeni gerçeklikler karşısında yaptırımların lisanıyla konuşmayan bir Amerikan görünümü şu cinsten bir iyimserliğe yol açıyor: Suriye’deki Amerikan askeri varlığı, özerk idarenin geleceği, yaptırımların kaldırılması, Şam’la münasebetlerin olağanlaştırılması, Cenevre sürecinin ilerletilmesi ve İdlib başta olmak üzere Şam’ın denetimi haricindeki bölgelerin durumuna odaklanacak biçimde Rus-Amerikan diyalogu derinleşebilir.
Sonuçta Bab el Hava kapısını açık tutulması, ABD’nin bir daha inşa ve diplomatik olağanlaşmayı imkânsız kılan tavrında bir nevi sessizlik ayarına geçmeyi sağladı.
BM Özel Temsilcisi Geir Pedersen siyasi tahlili kadük bırakmamak için adım adım gidilmesinden yana. Haliyle bu esnemenin pratik sonuçları vakit alabilir. Rus-Amerikan diyalogunun ilerlemesi halinde Fırat’ın doğusundaki durum pazarlığın en kritik başlığı olmaya aday gözüküyor.
16 Haziran’daki Cenevre buluşmasından daha sonra Rus Dışişleri Bakanı Sergel Lavrov, Kürtleri Şam’la müzakereye girmeye çağırdı. Kürtler de buna hazır oldukları karşılığını verdi.
Doğal Rusya’nın Kürtleri Şam’a itme arayışı yeni olmadığı için Lavrov’un daveti manidar gelmeyebilir. bir daha de bu çağrıyı, yeni gerçekliğe uyarlanan Amerikan tavrının gölgesinde kıymetlendirmek gerekiyor.
Türk-Amerikan iştirakinin yansımaları
Suriye siyasetine yansımaları olacak bir öbür süreç farklı bir bağlamda Türkiye ve ABD içinde ilerliyor.
Türkiye’nin Kabil Havaalanı’nı müdafaa misyonunu üslenmesi halinde Türk-Amerikan ilgilerinde oluşacak yeni istikrar, ABD’yi Suriye’de Türkiye’nin hassasiyetlerini daha fazla dikkate alan bir tavra çekebilir.
Ankara, S-400’ten vazgeçmeyi bile Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) takviyenin kesilmesi kuralına bağlamıştı. Şimdiye kadar Biden idaresi, Ankara ile SDG konusundaki uzlaşmazlığı, bağları büsbütün bozmayacak biçimde farklı bir kompartımanda tutmayı tercih etti.
Son olarak Dışişleri Bakan Yardımcısı Victoria Nuland, 21 Temmuz’da Senato Dış Münasebetler Komitesi’nde soruları yanıtlarken Türkiye’nin itirazlarına karşın Halk Muhafaza Birlikleri’ne (YPG) takviyenin süreceğini belirterek, “Sanırım şu kademede sıklıkla birebir fikirde olmama konusunda anlaştık” dedi.
Bu kelamların yanı sıra Nuland, Türkiye’nin Kabil’de kalmasına atfettikleri kıymete de değindi: “Bu katkı, birliklerimiz çekildikten daha sonra Kabil’de kuvvetli bir diplomatik varlığı sürdürebilmemiz için hayati değer taşıyor.”
Biden hem Kürtleri yüzüstü bırakan bir manzaradan kaçınmak birebir vakitte Türkiye ile yaşadığı çelişkiyi aşmak için Rusya kanalından Kürtlere bir gelecek formülü üzerinde durabilir. Bu eninde sonunda Suriye krizinin nereye bağlanacağıyla ilgili bir sıkıntı.
Irak’tan çekilmenin Suriye’ye tesiri
ABD’nin Irak’tan çekilmesi de gündemde.
Irak Başbakanı Mustafa el Kazımi, 26 Temmuz’da Beyaz Saray’da Biden’la görüşmesine, Irak’taki birkaç üste konuşlanmış muharip güçlerin çekilmesi ve askeri varlığın eğitim misyonuna indirgenmesi teklifiyle gitti.
Irak Meclisi’nin yabancı güçlerin çekilmesi istikametinde bir sonucu bulunuyor.
Irak’ta hava dayanaklı Amerikan askeri varlığı, Suriye tarafında SDG’ye eşlik eden güçlerin lojistik sınırını oluşturuyor.
Irak’ta 2008’deki Güçlerin Statüsü Mutabakatı’nı çağrıştıran yeni bir durum, Suriye’deki Amerikan operasyonlarının çerçevesini değiştirmeyi gerektirebilir.
Yalnızca Irak değil Suriye’de Deyr el Zor’daki üsler de son vakit içinderda İran takviyeli milislere maksat oldu.
Washington-Bağdat içindeki müzakereler bu biçimdesi bir tabanda sürüyor.
ABD’nin IŞİD sona erinceye kadar SDG’ye dayanağın süreceği taahhüdü askeri varlığın korunmasını gerektirse de bu kelam, farklı bir konuşlanma ihtimalini dışlamıyor. ABD’nin saha varlığını uyumla sınırlayıp SDG’ye havadan takviyesini Ürdün üzerinden sürdürmesi seçenekler içinde.
ABD’yi bir daha düşünmeye itecek ya da teşvik edecek bir iki diğer gelişme daha var.
Çin’in Şam’a el vermesi
Çin, BM Güvenlik Kurulu’nda Rusya ile birlikte hareket etmesine rağmen Şam’a karşı temkinli bir tavır benimsedi. Artık ise bunu terk ettiği sinyalini veriyor.
Dışişleri Bakanı Wang Yi, 17 Temmuz’da Beşşar el Esad’ın dördüncü periyoduna başladığı yemin merasimine katılan yıldız konuktu. Arap kaynaklara bakılırsa Çinli Bakan üç ayaklı bir çıkış stratejisinden kelam etti:
Yeni Arap tavrı ve Ürdün’ün önermesi
Burada bir parantezi de Arap devletleri içinde Suriye’ye bakıştaki trajik değişime açmak gerekiyor.
Araplar içinde Türkiye’nin genişlemeci atakların kesmek için Suriye ile ilgileri olağanlaştırmayı önceleyen bir görüş güçleniyor.
Bu minvalde Biden’ın Beyaz Saray’da ağırladığı birinci Arap başkanı olan Ürdün Hükümdarı Abdullah’ın iletileri kıymetliydi. Washington’da gazetecilere demecinde Ürdün’ün Sezar Yasası ile Suriye’ye dayatılan yaptırımlardan en çok etkilenen ikinci ülke olduğunu ve Suriye’ye yardımların tüm bölgeyi rahatlatacağını belirtip ekledi: “Ürdün, Suriye krizine Arap kardeşlerimiz ve milletlerarası toplumla işbirliği ortasında tahliller sunmaya, Suriye’yi Arapların kucağına geri döndürmeye çalışıyor.”
Trump vaktinde Orta Doğu sıkıntısında art plana itilen Ürdün ve Mısır’ın bir daha eski rollerine dönmeye başlaması Suriye belgesinde alışılmamış seslerin daha fazla duyulacağı manasına geliyor.
Ürdün güney cephesindeki silahlı kümeleri besleyen Amman Operasyon Odası’nın 2017’de kapanmasından daha sonra Şam’la temaslarını artırmıştı.
Arap müttefiklerin davetleri Biden idaresindeki esneklik emarelerini güçlendirebilir. Bütün bu yeni denklemin Türkiye’nin askeri varlığına ve Kürtlerin gelecek hayallerine denk düşen yanları da olacaktır.
Farklı düzlemlerde Rusya ve Türkiye ile yürütülen müzakerelerin yanı sıra bölge başkanlarını Beyaz Saray’da ağırlamaya başlayan ABD Lideri Joe Biden’ın temaslarından çıkacak sonuçlar Suriye’de tahlilin parametrelerini değiştirebilir.
Mümkün durum değişiklikleri kuzeydoğu Suriye’de Kürtlerin liderliğindeki özerklik projesinin geleceğini de direkt ilgilendiriyor.
ABD’nin Suriye siyaseti birkaç yerde değişim işaretleri veriyor.
öncedena Biden, ABD’li petrol şirketi Delta Crescent Energy’ye tanınan yaptırım muafiyetini uzatmadı. Biden’ın selefi Donald Trump’ın Fırat’ın doğusunda ‘petrole bekçilik’ misyonuna son vermesi Rusya ile diyaloga girmeyi kolaylaştıran bir adımdı.
Rusya-ABD diyalogunun sonuçları
Biden ile Rusya Federasyonu Lideri Vladimir Putin’in 16 Haziran’da Cenevre’deki birinci buluşmasından daha sonra taraflar oduna karşılık taviz yaklaşımıyla durumlarını revize ettikleri izlenimi verdi.
Bu yakınlaşmanın tutarlılığı, Birlemiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu’nun insani yardımların geçişi için Bab el Hava Hudut Kapısı’nın açık tutulması sonucuyla test edildi. Birinci kere iki ülke Suriye konusunda ortak bir metin çıkardı.
ABD’nin BM Daimi Temsilcisi Linda Thomas Greenfield, bu müstesna duruma “ABD ve Rusya’nın insani teşebbüsü paylaşabilmeleri önemlidir” diyerek parmak basarken, Rus mevkidaşı Vasiliy Nebenzya bunun tüm Orta Doğu’nun yararlanacağı bir dönüm noktası olması temennisinde bulundu.
Lakin taraflar, önderler tepesinden BM dönemecine kadar yalnızca kapı pazarlığı yapmamıştı. Kürt kaynaklar Suriye’de iki ülkenin kabaca anlaştığını söylüyor.
Amerikan-Rus diyalogunun demiri yumuşattığına dair birinci gösterge, 9 Temmuz’da BM’deki oylamadan evvel 28 Haziran’da Roma’da 15 ülkeden dışişleri bakanlarının katıldığı Suriye toplantısındaki havaydı.
Arap kaynaklara nazaran, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken evvelari insani yardımların genişletilerek ulaştırılması, Irak-Şam İslam Devleti’yle (IŞİD) uğraşın sürdürülmesi, ateşkesin korunması, Kürtler ortası birlik görüşmeleri ile Kürtler ve Şam içinde diyalogun desteklenmesi olarak sıralarken, Trump periyodunun siyasetine renk veren “İran’ın Suriye’den atılması” gayesini ise yenidenlamadı.
Ayrıyeten Esad idaresini maksat alan kelamlardan kaçındı. Kürtlerin Şam’la diyalogunu destekleyen söz de bir birinci sayılır.
Taslak metinde Suriye’nin bir daha inşasını ve Şam’la diplomatik olağanlaşmayı siyasi tahlil sürecinin ilerlemesine bağlayan iki husus vardı; son bildiride bunlar da çıkartıldı.
Kimi Arap temsilciler tahlil için Arap rolünün devreye girmesi ve Suriye’nin Arap Birliği’ne dönmesi gerektiği üzerinde dururken Sezar Maddesi’nin kendilerine hareket alanı bırakmadığından yakındı. Bu Arap tavrına İtalya ve Yunanistan üzere Avrupa Birliği (AB) üyelerinin Şam’la olağanlaşma eğilimlerini de eklemek gerekiyor.
Yeni gerçeklikler karşısında yaptırımların lisanıyla konuşmayan bir Amerikan görünümü şu cinsten bir iyimserliğe yol açıyor: Suriye’deki Amerikan askeri varlığı, özerk idarenin geleceği, yaptırımların kaldırılması, Şam’la münasebetlerin olağanlaştırılması, Cenevre sürecinin ilerletilmesi ve İdlib başta olmak üzere Şam’ın denetimi haricindeki bölgelerin durumuna odaklanacak biçimde Rus-Amerikan diyalogu derinleşebilir.
Sonuçta Bab el Hava kapısını açık tutulması, ABD’nin bir daha inşa ve diplomatik olağanlaşmayı imkânsız kılan tavrında bir nevi sessizlik ayarına geçmeyi sağladı.
BM Özel Temsilcisi Geir Pedersen siyasi tahlili kadük bırakmamak için adım adım gidilmesinden yana. Haliyle bu esnemenin pratik sonuçları vakit alabilir. Rus-Amerikan diyalogunun ilerlemesi halinde Fırat’ın doğusundaki durum pazarlığın en kritik başlığı olmaya aday gözüküyor.
16 Haziran’daki Cenevre buluşmasından daha sonra Rus Dışişleri Bakanı Sergel Lavrov, Kürtleri Şam’la müzakereye girmeye çağırdı. Kürtler de buna hazır oldukları karşılığını verdi.
Doğal Rusya’nın Kürtleri Şam’a itme arayışı yeni olmadığı için Lavrov’un daveti manidar gelmeyebilir. bir daha de bu çağrıyı, yeni gerçekliğe uyarlanan Amerikan tavrının gölgesinde kıymetlendirmek gerekiyor.
Türk-Amerikan iştirakinin yansımaları
Suriye siyasetine yansımaları olacak bir öbür süreç farklı bir bağlamda Türkiye ve ABD içinde ilerliyor.
Türkiye’nin Kabil Havaalanı’nı müdafaa misyonunu üslenmesi halinde Türk-Amerikan ilgilerinde oluşacak yeni istikrar, ABD’yi Suriye’de Türkiye’nin hassasiyetlerini daha fazla dikkate alan bir tavra çekebilir.
Ankara, S-400’ten vazgeçmeyi bile Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) takviyenin kesilmesi kuralına bağlamıştı. Şimdiye kadar Biden idaresi, Ankara ile SDG konusundaki uzlaşmazlığı, bağları büsbütün bozmayacak biçimde farklı bir kompartımanda tutmayı tercih etti.
Son olarak Dışişleri Bakan Yardımcısı Victoria Nuland, 21 Temmuz’da Senato Dış Münasebetler Komitesi’nde soruları yanıtlarken Türkiye’nin itirazlarına karşın Halk Muhafaza Birlikleri’ne (YPG) takviyenin süreceğini belirterek, “Sanırım şu kademede sıklıkla birebir fikirde olmama konusunda anlaştık” dedi.
Bu kelamların yanı sıra Nuland, Türkiye’nin Kabil’de kalmasına atfettikleri kıymete de değindi: “Bu katkı, birliklerimiz çekildikten daha sonra Kabil’de kuvvetli bir diplomatik varlığı sürdürebilmemiz için hayati değer taşıyor.”
Biden hem Kürtleri yüzüstü bırakan bir manzaradan kaçınmak birebir vakitte Türkiye ile yaşadığı çelişkiyi aşmak için Rusya kanalından Kürtlere bir gelecek formülü üzerinde durabilir. Bu eninde sonunda Suriye krizinin nereye bağlanacağıyla ilgili bir sıkıntı.
Irak’tan çekilmenin Suriye’ye tesiri
ABD’nin Irak’tan çekilmesi de gündemde.
Irak Başbakanı Mustafa el Kazımi, 26 Temmuz’da Beyaz Saray’da Biden’la görüşmesine, Irak’taki birkaç üste konuşlanmış muharip güçlerin çekilmesi ve askeri varlığın eğitim misyonuna indirgenmesi teklifiyle gitti.
Irak Meclisi’nin yabancı güçlerin çekilmesi istikametinde bir sonucu bulunuyor.
Irak’ta hava dayanaklı Amerikan askeri varlığı, Suriye tarafında SDG’ye eşlik eden güçlerin lojistik sınırını oluşturuyor.
Irak’ta 2008’deki Güçlerin Statüsü Mutabakatı’nı çağrıştıran yeni bir durum, Suriye’deki Amerikan operasyonlarının çerçevesini değiştirmeyi gerektirebilir.
Yalnızca Irak değil Suriye’de Deyr el Zor’daki üsler de son vakit içinderda İran takviyeli milislere maksat oldu.
Washington-Bağdat içindeki müzakereler bu biçimdesi bir tabanda sürüyor.
ABD’nin IŞİD sona erinceye kadar SDG’ye dayanağın süreceği taahhüdü askeri varlığın korunmasını gerektirse de bu kelam, farklı bir konuşlanma ihtimalini dışlamıyor. ABD’nin saha varlığını uyumla sınırlayıp SDG’ye havadan takviyesini Ürdün üzerinden sürdürmesi seçenekler içinde.
ABD’yi bir daha düşünmeye itecek ya da teşvik edecek bir iki diğer gelişme daha var.
Çin’in Şam’a el vermesi
Çin, BM Güvenlik Kurulu’nda Rusya ile birlikte hareket etmesine rağmen Şam’a karşı temkinli bir tavır benimsedi. Artık ise bunu terk ettiği sinyalini veriyor.
Dışişleri Bakanı Wang Yi, 17 Temmuz’da Beşşar el Esad’ın dördüncü periyoduna başladığı yemin merasimine katılan yıldız konuktu. Arap kaynaklara bakılırsa Çinli Bakan üç ayaklı bir çıkış stratejisinden kelam etti:
- Suriye’nin egemenliği ve toprak bütünlüğü korunmalı; Suriye halkının tercihlerine hürmet duyulmalı; rejim değiştirme hayallerine son verilmeli; Suriye halkının ülkenin geleceğini belirlemesine müsaade verilmeli.
- Suriye halkının çıkarları ve refahı öncelik olmalı; bütün yaptırımların kaldırılmalı ve Suriye’nin bir daha inşasının önü açılmalı.
- İkili standarda düşmeden BM Güvenlik Kurulu’nun listesindeki tüm terör örgütlerinin elimine edilmesini de içeren dengeli bir terörle uğraş stratejisi izlenmeli. Çin bununla İdlib’de Türkiye üzerinden beslenen Heyet Tahrir el Şam (HTŞ) ve Doğu Türkistan İslam Partisi’ni de kast ediyor.
Yeni Arap tavrı ve Ürdün’ün önermesi
Burada bir parantezi de Arap devletleri içinde Suriye’ye bakıştaki trajik değişime açmak gerekiyor.
Araplar içinde Türkiye’nin genişlemeci atakların kesmek için Suriye ile ilgileri olağanlaştırmayı önceleyen bir görüş güçleniyor.
Bu minvalde Biden’ın Beyaz Saray’da ağırladığı birinci Arap başkanı olan Ürdün Hükümdarı Abdullah’ın iletileri kıymetliydi. Washington’da gazetecilere demecinde Ürdün’ün Sezar Yasası ile Suriye’ye dayatılan yaptırımlardan en çok etkilenen ikinci ülke olduğunu ve Suriye’ye yardımların tüm bölgeyi rahatlatacağını belirtip ekledi: “Ürdün, Suriye krizine Arap kardeşlerimiz ve milletlerarası toplumla işbirliği ortasında tahliller sunmaya, Suriye’yi Arapların kucağına geri döndürmeye çalışıyor.”
Trump vaktinde Orta Doğu sıkıntısında art plana itilen Ürdün ve Mısır’ın bir daha eski rollerine dönmeye başlaması Suriye belgesinde alışılmamış seslerin daha fazla duyulacağı manasına geliyor.
Ürdün güney cephesindeki silahlı kümeleri besleyen Amman Operasyon Odası’nın 2017’de kapanmasından daha sonra Şam’la temaslarını artırmıştı.
Arap müttefiklerin davetleri Biden idaresindeki esneklik emarelerini güçlendirebilir. Bütün bu yeni denklemin Türkiye’nin askeri varlığına ve Kürtlerin gelecek hayallerine denk düşen yanları da olacaktır.